OI RmONONAYTIEW ΠΟΛΕΩΝ, ΚΩ"ΟΠΟΛΕΩΝ ΚΑΤ. ΧΩΡΙΩΝ Η σύντομη αυτή ανακοίνωση κεκίνησε από ένα δικό µου χειρόγραφο λεξικό των μετονο- µασιών πόλεων, κωµοπόλεων και χωριών, φαινόμενο που παίρνει µεγάλη έκταση µετά την προσάρτηση στο Ελληνικό Κράτος των "Νέων Χωρών". Η ανάγκη να αντικατασταθούν ξενικά, κακόηχα ή και κακόσηµα ονόματα παρουσιάστηκε ευθύς μετά την δημιουργία του μικρού τό… τε Ελληνικού Κράτους αλλά μετά τους Βαλκανικούς πολέμους οι ανάγκες πολλαπλασιάστηκαν. 'Ενα µικρό ποσοστό τους έγινε προσπάθεια να καλυφθεί με ορθογραφικές επεμβάσεις, π.χ. το ξενικό Λικουρέσι γράφεται µε ύψιλον και αποχτάει µιά κάποια ελληνοφάνεια, η Ρίζια- νη γράφεται κι αυτή με ύψιλον. Μερικά ωµέγα, έφιλονγιώτα, όμικρονγιώτα κ.τ.λ. αυτό το ρόλο καλούνται να παίξουν. Με το νόμο 4096 του 1929 κυρούνται προηγούµενα Νοµοθετικό Διατάγµατα "περί μετονοµασίας συνοικισµών. πόλεων και χωρών". Σύμφωνα µε τα Νομοθετι- κά Διατάγµατα αυτά, "κατόπιν γνωµάτεύσεως της Επιτροπείας Τοπωνυμιών της Ελλάδος επι- τρέπεται ίνα µεταβληθώσι ξενόφωνα ή κακόηχα ονόµατα συνοικιόμύν, πόλεων ή κωµών", και καθορίζεται η σχετική διαδικασία. Επειδή στη Βόρεια Ελλάδα οι ανάγκες είναι πολλές αλλά είναι απαραίτητη η ακριβής γνώση της τοπικής ιστορίας και της ιδιαίτερης φυσιο- γνωμίας του τόπου µε το άρθρο 2 o Νομάρχης μπορεί να συστήσει στην έδρα κάθε Νομαρχί- ας ειδική επιτροπή για το σκοπό αυτό. Αποτελείται από καθηγητές, εφόρους αρχαιοτήτων, άλλους δημόσιους υπαλλήλους και από ντόπιους που μπορούν να βοηθήσουν. Προεδρεύεται από το Νομάρχη και συνέρχεται " άπαξ τουλάχιστον καθ'εβδοµάδα". Μετά ταχύρυθμη διαδι- κασία, όπως τουλάχιστον διαγράφεται από το Νόµο, το νέο όνοµα γίνεται οριστικό και υ- ποχρεωτικόι"..απαγορεύεται απολύτως η χρήσις των παλαιών ονομάτων υπό των δημοσίων αρχών ΄οργάνων, εν τη επισήµω αλληλογραφία αυτών, των συλλόγων, σωµατείων, συνεταιρισ- µών κλπ..." Οι παραβάτες τιμωρούνται µε χρηματική ποινή ή µε κράτηση 10 ηµερών. Αιτή- σεις προς δηµόσιες αρχές δεν προωθούνται, µάρτυρες, προγµατογνώµονες ή διάδικοι που δηλώνει"τόπο κατοικίας ή καταγωγής του το παλιό όνομα μπορεί κατά την κρίση του δικα- στηρίου να τιμωρηθοΏί Αν σ'αυτά προσθέσει κανείς τις προσπάθειες Σχολείου και Έκκλή- σίας µπορεί να εκτιµήσει την αντοχή των τοπωνύμιων, αφού µερικά επιζούν και σήµερα στον προφορικό λόγο. Ξαναγυρίζουµε στο λεξικό. mo χειρόγραφο αυτό αποτελείται από 7,200 περίπου λήµματα. λεν έγινε µε πρόθεση επιστημονικής διερεύνησης του θέματος αλλά µόνο για να χρησιµεύ- σει ως πρόχειρο εααλείο δουλειάς. Κατά τις έρευνες γύρω από την λαϊκή καλλιτεχνική δη- µιουργία συναντούσα σε συµφωνητικά, επιστολές ή σε "εθνικά" επώνυµα τεχνιτών ονόµατα χωριών, κυρίως, που ήταν αδύνατο να εντοπισθούν στους σηµερινούς χάρτες .ωστε να γίνει επιτόπια µελέτη και φωτογράφιση χτισµάτων, τοιχογραφιών, ξυλόγλυπτων.... Με βάση παλιές 2 Εγκυκλοπαίδειες ή χάρτες, τις εκδόσεις της "τατιστικής Υπηρεσίας και του Κ.Ε.Π.Ρ. και άλλες πληροφορίες έγινε αυτό το λεξικό στο οποίο το πρώτο μέρος καταγράφει τα σύγχρονα o ονόματα και δίπλα τους τα παλιά, καθώς και την περιοχή όπου βρίσκονται. Έτο δεύτερο µέ- ρος έγινε το αντίθετο. 'Ενα από τα βασικά µειονεκτήµατα αυτής της εργασίας -πιό σωστά: του πάρεργου- είναι η απουσία της χρονολογίας της µετονοµασίας, πράγμα που μου έγινε αισθητό κατά τη χρήση, όταν ήταν πιά πολύ αργά. Η πρόταση για κάποια θεωρητική διερεύνηση των στοιχείων που περιέχει αυτό το πρό- χειρο εργαλείο δουλειάς προήλθε από τον καθηγητή κ. Νικόλαο Πανταζόπουλο όταν το δανεί- στηκε για να το φωτοτυπήσει. Από την εξέταση του υλικού αυτού. κι από άνθρωπο που δε δήλωσε ειδικός, διαπιστώθηκε πως τα συνηθέστερα κριτήρια για την επιλογή του νέου ονό- µατος ήταν: 1. Αρχαία τποωνύμια της περιοχήςΔυτά επισημαίνονται και από το άρθρο 7 του σχετικού Νόμου:" Προτιµάται δε το τυχόν υπάρχον αρχαίον όνοµα του συνοικισμού, εφόσον το σύγχρονον δεν έχει ιστορικήν σημασίαν". Φυσικά, πολλά ονόματα δόθηκαν µε βάση τις τοπογραφικές-αρχαιολογικές αντιλήψεις της εποχής, πολλές από τις οποίες έχουν ανατρα- πεί από νεότερες έρρυνες κι άλλες δεν επιβεβαιώθηκαν. Ποιός µπορεί να µας βεβαιώσει, π.χ. ότι η αρχαία ?ράτυρα βρισκόταν στη θέση της Σέλιτσας; 2.-Ηχητική συγγένεια του νέου με το παλιό όνομα.Αυτό έγινε για να αφοµοιωθεί ευκολότερα το νέο όνομα, π.χ, η πα- λιά Πέλκα έγινε Πελεκάνος-Βοίου- το Σαµαρίνοβο ΄Εδεσας Μαρίνα.3Τοπογραφικά χαρακτηρι- στικά.Αετόλοφος=Κους Τεπέβ Σαππών, ΆΣπρονέρι: Βελίτσι Κοζάνης, Ιτιές= Βούρµποβο Γρε- βενών, Μακρότοπος=Τσαλί Δράµας κλπ.Πολλές φορές αντί γιά κάποιο συγκεκριµμένο στοιχείο του τόπου -δέντρο, βρύση, βουνό, βράχος-µπαίνουν αξιολογικοί χαρακτηριµοί= Ωραία, Ωραίο, Ωµορφοκλησιά, Ωραιόκαστρο. Εύκολη λήση τσόνοµα Καλλιθέα που χρησιµοποιήθηκε σε 27 του- λάχιστον περιπτώσεις, χωρίς πάντοτε να ανταποκρίνεται προς την πραγµατικότητα. Εξάλλου το όνομα θα ταίριαζε σε εκατοντάδες άλλα χωριά. Π.Χ. τα χωριά του Πηλίου. Βέβαια, για να περιορισθούμε µόνο στο όνοµα Καλλιθέα, η ανάγκη για μετονοµασία ήταν σε πολλές περι- πτώσεις κάτι παραπάνω από επιτακτική αφού τα παλιότερα ονόµατα ήταν Βρωμερή. Γαϊδουριά- ρηδες, Γυφτοχώρι, Ξυλογαϊδάρα, Σκούπα...4. Ονόματα ηρώων ή σηµαντικών προσωπικοτήτων που κατάγονταν από το χωριό ή έδρασαν εκεί=Μελάς-η παλιά Στάτιστα, Κώττας-η παλιά Ρού- 11 !""? λια,Αιµιλιανός οι παλιοί Γριντάδες. Σ΄αυτά µπορούμε να κατατάξουµε Γεώργιος, το παλιό Τσούρχλι Γρεβενών γιατί το όνοµά του δεν αναφέρεται στο στρατηλάτη Γεώργιο αλλά στον ταπεινό ιπποκόµο που µαρτύρησε στις 17 Ιανουαρίου 1838 στα Γιάννινα αλλά κατάγονταν από το Τσούρχλι, αν και παντού αναφέρεται ως Νεοµάρτυς Γεώργιος ο εξ Ιωαννίνων 5. H κύ ρια ασχολία των κατοίκων=Αµαζάδες το παλιό Αραµπατζήκιοϊ Κοµοτηνής/ Βέβαια o αραμπάς είναι φορτηγό όχηµα µε τα γνωστά χαρακτηριστικά. ΄Εχει συµπαγείς ξύλινες ρόδες, σέρνε- ται από βόδια ενώ το αµάξι είναι επιβατηγό όχηµα. Σήμερα, βέβαια, αμάξι λέγεται και το αυτοκίνητο, ουδέποτε όμως ο οδηγός του αµαξάς. Τα κριτήρια που αναφέραµε δεν καθορί- ζονται από το Νόµο, προκύπτουν από την πρακτική που ακολουθήθηκε. Κατά την περίοδο των πυκνών µετονοµασιών παρατηρήθηκαν υπερβολές, όπως η αλλαγή ονοµάτων με βαρύ ιστορικό νόημα, όπως Αλαµάνα, Εελεστίνο=,Κιλελέρ, Κορυσχάδες. Αργότερα πολλά από τα ιστορικά ονόµατα αποκαταστάθηκν, παρέµειναν όµως µερικές "γραφικότητες". Κυρίες και κύριοι, δεν είχα πρόθεση να σας παρουσιάσω έναν τεράστιο κατάλογο, έστω κι αν αυτός περιοριζόταν μόνο στη Βόρεια Ελλάδα. Χαρακτηριστικά αναφέρω οτι µόνον στο γράμµα A οι 382 µετονομασίες αφορούν στη Βόρεια Ελλάδα, σε σύνολο 663περίπου το 580/0. |