"Ν' ΔµΔ ννν… --ξ- _ ι III" ... ,, --… _ ....., …ιι.… .ι... ,… ' » "-'΄νι υ…… ι . .". ….. … _ Ώνν- ΠΟΚ0ΠΠΛ ΕΨΗ|'1ΕΡ|Δ01 'ΤΑΧΥΔΡΟΠΟΣ' μερομηνία..-..ζ.ΐί..!!.9.Έ:...'Ξ0| ε 1 & o Δ,… α Με: my MW TH! u. τον ΜΜΜ… Ανακοίνωση του Γραφείου Τύπου ως Π.Ε. Μαγνησίας του ΚΚΕ Απ' το Γραφείο Τα…; της Ν.Ε. Μ……» μία; του ΚΚΕ Οι… η Μόλα" … "Μη: . Σχολιάζοντας τις σημα… του πάπα της Α.Ε. του ΠανΜτµΐω θ'ωα΄άα; 168110 τή :. Hon-nu} Λαζαο%µ που σιωπή,…- κω στον …… 1"… την Κυριακή um. τα Γραφών Τύπου της Ν.Ε. Μαγνηο?ας του ΚΚΕ " εψαξα-Ροή τον "ως… τα εξής: , z. Χαν: ΜΜΜ. ) "να… … maid bow της Α.Ε. €… είναι δυνατή η έναρξη '…- τωογία; ταν Πανινσπμίω Βασσά… µέσα mo 1m Βισύ… ας πουµε"; όπου 6… Η"… αντέξω-; να 6… 1o nummf'wo να γίνεται πραγµατικότητα. θα κο…. ως, να αναλώσιµα (… μιά από τόσα μάπα βομ- επώαση από… στο ιν.πδο των προΝοιω( και ι… &…ηούξγων. χ…οίς να όχι αλλά… σε νωπά αψΜψί.γη δ… … χαπια. κών Παιδεία; . Είναι γεγονος. ότι παρά τις θα…" αρρώστια: …; Δ.Ε.. η ποοιία τω Πανκ… µία». Gama/in; (anathema µέχρι τώρα να; αν?ιγ.ν…εναά Θα |ξω|ι.Θ|'ι &… στο µια… από τα πλοία:; της ο…ΜΜιής. ……ιΜιι αν»; και γ…ώτιοη; πολιτική; τη; …Μ…ης. Αυτή ακριβώς η Mun} αν… …' Ohu 0“ …αΉιΜΜ την «mama mu διαπερνάει τις θηλέων; του ι. Λαζαρίδη για … αµα… 96mm των ι…γι|Μ Πυλαίας. Κ… Μ…… στα όταν «, Μ…… α…ο'ς γι…… οι µια .…ή που α'ιΜωη η Πανι…ψΜή Καπ… "…το. ……τοΜα'ιτω. που οι δαπάνες για νυν η…" ατιρψίνακ αν ΜΜΜεΠα χαµηλά επίπεδα. που πο…α…λ; εσύ: Μαλάκα"… να µόνο… στο όταν…» µ΄… τον kw»; … ΑΥυ|ΤάΤ…Ψ Μωμά1…ν. &. …… γ,… από τη Με…; του &. Λα- ζαρίδη µίνι-ν .1οώ.ά ιοωυ΄µατα Μ……" Για .ταοάδΙιγµ… — ”mi; dam. m γ…...……ε; λύσει; για ΜΜΜ λιι1…υγίπ; των πρώτων (µινωική τον Παν|:πνµ'ι…. αφού είναι βέβαιον ότι… το πρώην πώ… Παππά…- κπι η παραµυ- μωη οικοδομή -- γιατί … Μ…… να "… έτοιµα για να φι΄ι.πξιΜ…΄ ΜνιπωψΜ &ωιηοιότηυ; w'rxo. το "µια" να…"; - Τι θα γίνη μι 1η στέγαση νυν φα…- τιΞ". µι δρΛψνη την οξύτητα ων Μαδαγα- της οι είναι; όπου ιδώ να. Μιμή" αν "των… Ανώτατη χ… Αννα…" Σιο».δ;; Πώς θα Momma-tam … µι… :… οι Μ'οΜ΄µΩΨα ιδιόκτητη; κατοικια; ηγα…πα munch"; μας απ' την α…… Μ…… ή αύξηση των ενοικίων; "Η"… — I. Μιά …ΛΛιιµι΄| θα atom-11!! η …. π…"… 1…- ||…τ.τ…1ηώ… Θωοωία; n' ένα πλήρη |ι………µ… … τρίτα "Η… της χώρας. όπως Φυλών" o x. Λα;Μ'ώη;. … ιο . τητι'ώ ,ι΄ι.ώιιψό π.… θα Με"… τις 1.3 χιλια… θα; Γιατί. ενώ γ'νται νόσο "τινά; αναφορά οι µία… που Μον,1ψ.μαν μόδα α… µετά Τη: ά…; .…………'……… |… η παρα…ωοη νύξη για την σΞιΜ.π|ιρη 1ου Στρατοπέδου Για»… γ…΄υ.α. .…» (mount τη μοναδική δα… µ.ο- an στο.Ι[ψ…ωδψ…ό Σωκράτη… Β…… - λ'. µας, Με… μ.ποΟι| αν…ιΜ ν' Ντα χθιί 1n Παν|ΝΜτ΄µο; Θ…ρω'µ ότι η Α.Ε. των ΠανΜψϊω Blooming έτσι χρέος να τοποθετηθεί καθαρά … ι…ι'ύ…α απέναντι κι' αυτή um τ… &»… ιρω11΄µΜα. που ιππασία την κοινή γνώμη της αιωνια …- Η πέψη; …… …… απαραίτητο να ανταΜΜτΜ την tau-um} τη; |…λιν.τιπ΄κ ακύρωσης. … mam-m τα αιοΜιί µέχρι Μα η Δ.Σ. του Πα… ..--.. 4. &……ι … πλάνο ' της ιών… των Π…ψ|ω Μ…; στις αοπµότψς τη; academy“); προιό- δ…ι, Τυχόν τέτοια ιξίλιξη θα πίνω … γ… την Μου"" τα… Παν…στψί… και οι … Μ΄-νγς οσων την ι.!χποΜΝ βΜι΄η.ατις. Ο… λαδί της καθώς µας & Μάι… ν' αν" χΉ΄ι "ανάληψη Μα…. … από της" το……" της µπάλας απ…… Θ… "μία: στο πιο… π…ά…, την ίδια ώρα :…» α …… λίγκα … …! η "Μιλ… αξΝα … ι. Πα…δαι 5.1". ΚΚ! και"… ότι σ' … … ΡΜ … Μία… … Μάλι… η ”manor … όλων των παω… να "μυών …' μπνΝ …: ποµπή; µας. µι Με ν' …… η Μι…φγ΄… τα" Π…Μηάψ pint; στα ΤΝ.. απών φ…: vino-munch in; οι Μαη!»- τν; α………Μι; " επιλεγούν µπάνια: "Mann; Α…; για …-ώ'ο Με"… πρ… λαών…. µέσα … ένα γάµο και ανοικτό άψογο. Παράλληλα. είναι (απάτη!!! να θα……" (… Μάνα" θα harm-gym“ Eva σύγχρονο και 6ψΜατ…ό Πην'.ΉσΤΐµο, που ." αν1α.1…ρ΄ιπτ… σας "µη…-Ι; "…ή- on; m; ιτι…ν'µη; και της τεχνικής. πω…… το).ιωΗο στην ιξι….ρίτηση των (“MW-5m- …ΐνν αναγκών τη: «maxim; µας …. ολόκληρη; τη; χώρα:. Σι µια Μοίώο που τα Μύ΄|.+µατα τη; Παι&|η; απτά" "Μαώ χαρακτήρα. ώ… αιωνα?» τα αιωνα που αφορούν το Παν… στόμιο θι…ι.ία;, µαζί µι … οξ€-τατα που βήµατα τη: "…τΜΜ :… δ|ΜιοώάΜ* α: "κάλυψης, ν' απαντώ…" Μόνη αιµα-ης "παραπάνω…; να καμµία "αυτή; αγ…- "… Μ… της Τ.Α.. των µα…… φασί- Μ. όλων των και…"… Μνανώσιιινν της "- οιαή: …. Η Ν.Ε. "Μπαλ; τα: ΚΚΣ θα "Μίνι µ' θα; της τις όπως µα …ο… η…. και. Ο' "Μάι αυτιά; η… mam. '

ΜΑ» Τετάρτη 4' Δωρεά… 1974 Γ άτες ιικροαστοί ισΠΗΣΩ άπό έργο τού κ. ΤΟ ΄ΓΌ AIEIN- E ΥΙΠ|Ο'Μ'ΟιΝιΗ γέμισε Μορί- σίφ-νιδίασιε ή στό πρόγραµ- εΐναι «ρεαλι- προεκτάσεις 'σ:ονιστικές » είναι πρωτο- κύρια στοι- ιό χορό». ’I- 01916:; του 0" τραγωδία καί τραγούδια. πώ νά κατα- ς γίνεται νά 1v1‘0'11Ko’1 »πώς 10ΥΛ0Υ ροπηιμέ…νο, νά (: καί &…» ος' τί είναι τί ή …. πώς :ιη τι ή Γικόλφω, pain: 1101.- κν- Μπορεί… ’E- Κλασσική ιιττο δημοτι- 'ό γίνουν µιέ ως δάσκαλοι κού έργου µέ ; και έξπ»ρε- καθαρά άνυ- .-τιικιέ.ς, µέ δο- ζνικ-ής δηλαδή στοιχεία µου- λαδή κατ, 43- σ τ o 1- µουσική ; δέν παίζει :;ολοιγεί, σκέ- ου νά πρέπει ;ΐδος' Θεάτρου ‘0 στή σκηνή ;ιστο-ν µορφο- του είναι &- ΄ι'κή, τό λεξι- κατόοτικτο [ιερά επίθετα, ός τρόπος έ- μρισµός τού κακούς, δη- 0 K. Περγά- ΄ιµα καί τούς πικούς πυρή- να τούς έκ- παραµυθιού. ιεϊ, τούς µε- ενώνει. έχει ώστόω, του τήν έµ- 'Ενας προδό- ραγορίτ.η.ς" ύ- Μονος, έχει του σέ µιά τότε βύθισε Μία του καί ιό άπόόληπα rel-51619119101110; κοντός άκαύει . Eva: οί όλ- υι, οί µανά- τών σκοτω- δολοφόνου &- H; έπιχειριή- Ηταν τολµη- 0'16 σν- ' νά κερδί- ς µέ τόν τά ίασ- ως στό ή διαλεκτι- στάνταρ… πρός: καί ή πας & κόσμος Ώλητος. Τό ιαί oi ήρω- τραγούδια. ιό, νά ή 6 ι του. Αλλά νικά; 'Ο µύ- Βιέξοδο η άοµονία». |. Χατζίσκου τα τού έργου : φωνητικοί Μις. όταν "έθεσαν σ' ρ Επιστρα- "be-1010., αν… τό …… εύφαρία του 7116: νά στηρίξει ενα άναίοθητο έργο. T61 τραγούδια του, όλα παρόμ'6Ιλιη.τα, άνειξάρτητα 61116 τίς «δραµατικές» άνάγκες, είναι τόσο ώραϊα πού τελικό παρ…… τό κοινό, γιατί λειτουργούν σάν στα» µοιχαοτι 0'1’ αύτ-ιά του. «Τό τραγούδι τού χαφιέ» πού με- λοποίησε πώς δέν τόν άνάγκασε V61 παραδεχτη πώς μετέχει σέ µιά ευκο- λη σχηιματοποίηιση καί .μυ9…ιία; ‘0 K. Περγιάλης, ύστορα από τόσες προσφατες όμπει.ρίες, έπι.μόνει v61 πιστεύει πώς 6 χαφιές έχει µητέρα ρουφιάνοι, πατέρα χαιφιέ καί &&… πόρνη στίς ΄'Γζιτζιφιές. Τέτοια μυ- Θοποίιηση, σήμερα τουλάχιστον, δόν ,συντ…είνει στήν έξήιγηση τού φαινο- µόνου. Τελευταία όπωρία: "Οπως παλιότερα δ Μαρκόπουλος, Έτσι τών ρα καί ό Θεοδωράκης χρησιμοποίησε τή φυσαρµόνικα γιά νά ντύσει τό λόγο τού συγγραφέα. Τί τούς Μην] τάχα νά καταφεύγουν 0" αύτό τό νόθο µουσικό όργανο πού παραπεµ- πει κατευθείαν στήν ψευδοροιµαντική ψηθεί… Στό ΜΙΚΡΟ ΘΕΑΤΡΟ παίζονται ΤΑ ΜΙΚΡΟΑΣΤ|Κ.Α τού Γιάννη N1:- γ.ρεπόντη. Είναι .µιά όπιλογιή άπό µι- ιερά στιγμιότυπα, σκόρπιες φράσεις τραγούδια καί σκιέτς άπό τή συλλο- γή τού ποιητή. Ραχοικοκικωλιό τά woo στά όπιτυχιηιµέ4να τραγούδια πού ε΄- γραψε 6 Α. Κηιλαηιδόνης. 'Ο Νε- γρεπόντη…ς έχει Ένα σπάνιο αύτι΄. Συλλαµι6άνει καί καταγράφει µέ τήν πιστότητα µικροαστής 11100110011116- λος (καί θά µού συγχαρώ… τό x01— ρακτη-ριοιµό) τό ρυθµό K01i τήν κί- νηση τού μαέστρου 11‘1013111111Eplvofi λό- γω. Βασικά λειτουργει ως λαογράφος. Πιστεύω πώς στό μέλλον οί «προσοδ- λες πού κιορφιολογιεϊ, οί σύντοµοι διάλογοι, παροιµιακοί 0i περισσότε- ροι & 006011016; κ Λιουκ&τος Μόρι- σκε, άραγε, νόµιμο v0’1 λέγαµε «οί μιικ.ροαστικοί παροιμιόΘυµοι»; -«Κα- λά τώρα 6 Μάρξ, ό Μάρξ τόν είδα- µε κι αύτόν.. .») θά &…τειλ.όσουν πη- γή έρευνας 1101i «ηθογ…γροιφίας». Πιρ6ς τό παρόν τουλάχιστον η προ- σφορά τού ύλικού µέ σταµατά. "Y- στερα στέκομαι στή «Μιμης…» αύτού τού ύλικού. ‘O Νεγρεπόντης µέ τά «στιχάκία» ερχεται νά προστειθη τρίτος, K1 όχι τελευταίος, στή σειρά τού Τοιφορου καί τού Μπόστ, πού σ' ΄΄λλους χώρους ό καθένας 6΄ρήκαν τόν οί…κειο ρυθµό καί τή σωστή άν- τιστοιχία µέ τό IbAlKé πού µιµήθη- καν. . Στό έργο πού είδαμε τά νούµερα δέν Έχουν επιτυχία, όξω από τόν έξοχο «Μονόλογο». Σ' άπό ό 0-1117- γραφέας πέρασε τή φαινομενολογία καί Ξφτοισε στήν κριτική. ΄'Ειξ οι)… καί ή καινούργια μου- αυτή τού Κηλαη'δόνη ουτε προσθέτει τίποτε στήν παλιά ούτε άναδείχνει 161 νέα κείμενο. Η παράσταση. είναι όρκούντως µι- κροαστική. Δηλαδή άντί νά υπηρε- τησ… τό κείιµενο, προσπαθει νά τό δείξει. "Ετσι διαφωνιει µέ τήν Έντι- µη πρόθεση τού συγγραφέα πού δέν παίρνει θέση έξω άπό 1'6 φαινόµε- νο πού παρατηρεί. "Αντίθετα στήν σκηνή µέ τή ουμδο.λιή τού K. Γέρου γίνεται προσπαθεια γελοιοποιήσεως, όκτίθεται ένα φαινόµενο στή χλεύη τών ψωδοδιανοούμενων τούς όποίως όµως ό Νεγρεπόντης ξ-εσκεπάζει δε- όντως στό «Μανόλογο». Τό «Μικρό θέατρο» δέν έχει ειµ- πειρους ήθοποιούς, Ιδιαιτερα γι τό τό είδος. Μόνο ό K Δοξαρας. ηθοποιός δοκιμασµέως, επιασε τό δεσπόζοντα τόνο τού συγγραφέα. Δέν ελειψε τό αι άπό τήν παρά- σταση, ουτε καί η ε…ι&µία. ”E- Μια τό ύφος καί η παιδεία νά ά…ούν» σωστά, όσα Μιά θΕΔΤΡΔ ΑΘΗΝΑ (Μι… 10. τηλ 837..330 Φέρτης - αλα…) ":… «'Ο δ…αλοφ. ΑΘΗΝΩΝ (Β……ιω ιο. πλέι. 3235.524, Μι)… ~— Ζουμπουλάκη) Φώκνερ: :Ρέκ6ιεµ για µια μοναχή». ΑΙΓΛΗ (Δάφνη, τηλ. 902.725. 'Ελλη- …νική Λαϊκή Σκηνή) Δ. Φωτιά…: ι'Ο Μακρυγιάννης». ΑΚΑΔΗ"" ('ίπποκράτους και "Ακα- δηµίας, τηλ. 625.119 «'Ελεύθερη Λαϊ- κή Σκηνή») Ηερούδα: «Δόξα καί Θάνα- τος τού Χοακίν Μουριέπα>. AKPOHOA ("Ιπποκράτους 9. τηλέφ- 614.481. Χρονοπούλου —- "Εξαρχά- κος). "Επιθεώρηση: «Χούντα γιόκ. …: προχώρα». AAgMI'IePA (Στουρνάρα 53, τηλ. 527. θίασος Κ. Καρρά). Ο' Κέα… «Κόκκινα τριαντάφυλλα γιό µε…» ΑΛΙΚΗ ("Αµερικής. τηλ 3244.146. Α. Βουγιουκλάκη) Γ. Ρούσσου : «Μαντώ Μαυρογένους»: ΑΛΦΑ (Πατησίων 37. τηλ 538.742. Ληναϊος —— Φωτίου). Α. Ητεκώ: «Ο! Ρόζενµπεργκ δεν πρέπει νά πεθάνουν». ΑΝΑΛΥΤΗ (Πατησίων 72 και Άπω- νιάδου. τηλ. 839 739. Θίασος Κ. 'Α- στη - Κ. Ρήγοπουλου) Κ. Moup- σελιΞ: «το αύτι τού '.Αλέξαν6ρου> AHOIXTO 885EA‘I'P0 (Κεφαλληνιας 070) r. Μιχαηλίδη | σ' H Δίκη 18ω3ν5εξ>. ΑΥΛΑ|Α (Πασαλιµάνι, τηλ. 422.019. Γκ. Μαυροπούλ ου) Κατσαµπή «Μιά κυ- ρία στά µπουζούκια». ΒΕΑΚΗ ιΣτουρνάρα 32. τηλ. 523 522 Λαϊκή Σκηνή Θεάτρου Τέχνης) "τα… µια από: «'Η '|σα6έλλα τρείς καρα- ENA ΑΓΝΩΣΤΟ EPI‘O TOY ΄θΕ0ΦΙΛ0Υ NA ΑΓΝΩΣΤΟ έργο τού Θεό- ' Ε φιλου προκαλει πάντα κάποιο όνδιαφέρον. Ο φουστανελάς αύτός ζωγράφος είναι ίσως ό πλη- ρόστερ: δημοσιευμένα νεοόλλη.νας καλλιτέχνης. "Ενας όγκώιδιης τό- µας της β' ΕιμπτΟΩι*Κης Τραπέζης μιέ έπιιµόλεια τού Γιάννη. Τσαρού- χιηι, όποτελει τή δάση., πού συµ- πληρώνεται άπό πληθος ειγχρωιµων καί .µαυρόασπρων δηµοσιεύσεων έργων του σέ 6ι6λία, περιοδικά, έφηιμιε.ρίδες καί επιστολικό 5191161- ρια. Η πρόσφατη έκδοση << Ελ- ληινες ζωγράφοι» είναι µιά σηµαιν- τιικιή συμβολή στή γνωριµία µέ τό εργο τού Θεόφιλου Μά πάντα K6111 ΄καινούργιο µάς περιμένει &- πό τήν σπέρνει)… παραγωγικότη- τα τού ταπεινού τεχνίτη πού μέ τό έργο του έδωσε τήν πιό γνή… σια έκφραση τών πόθων καί 11% κ.αηιµών τού έλληινικού λαού Εγινε ηδη µιά πρώτη προσέγ- γιση µέ τόν κόσµο 11% Θεµάτων του Μυθολογία, αρχαία ιστορία, Βυζάντιο, ,Ετιανάισταση τού 1821, πόλεμος τού 1897, Μακεδονικός άγρια/ας, ΈρωτόΚιριτος, τυποι χω- ρικων K101i µικ.ροαστών, εϊικόνες &- πό τή ζωή τού χωριού καί της πό- λης, τά (Wu-116069111110 τοπία του. Πτυχές άπό τό πολύτιτυχο τής Ρωμιοσύνη.ς, μέ τό μύθο της, πού εκινάιει &… χρόνους µακ ριν0ύς, μέ τά 6α0ωνισμιένα της 6ήιματα, μέ τό φυσικό πεδίο όπου αιώνες παλεύει, µέ τίς μικιρές της στι- γιμές καί τις μεγάλες της ωρες Τ ό πορτραίτα των Βασιλέων Εκεινο πού κάνει έντύπιωση σ' δποι ον εξετάζει τά θέματα, πού ζωγράφισε ό Θεόφιλος είναι τό στι τά πρόσωπα τών 6ασιλιάδων της Νεώτερης Ελλάδας παρουσιά- ζονται µόνο µιά φορά µέσα στίς πολλές έκατοντάδες τών δημοσι- εν.μένων έργων του Πρόκειται γιά τά πορτραίτα τού Όθωνα καί της Αµαλίας της συλλογης Χαρ. Πο- ταμιάνου. Τό θέµα δέν τό επανέ- λα6ε, άτι" όσο είναι γνωστό, σέ καμµιά άλλη περί…… ένώ ύ- τιάρχουν θέµατα πού τά ζωγραφί- ζει σέ όκτώ παραλλαγές από τήν άρχή της καλλιτεχνικής του στα- "τινα: (Γ' Σεπτεµοριου. τηλ. 819. 982. Διαµαντόπουλος - Μιχαλακοπω λος). Φά'ιφερ: (A: "µε… τούς δολοφόνους». ΣΙΝΕΑΚ (Πανεπιστηµιου, τηλ. 620. 320 Αλεξανδράκη - Γαληνεα) Μπέρµιγ- καν: « 'Η δίκη τών Μέλλον: ΣΤΟΑ (Μπισκίνη 55. Ζωγράφου. τηλεο. 7770.145). 'λριοτοφόνη: (hm-13¢. ΤΕΧΝΗΣ (Σταδίου, τηλ. 3228.706) Μπρεχτ: δρόμος και αθλιότητα τα? Γ' Ράϊχ» XATZHXPHZTOY (Πανεπιστημιου 38 7.248 Χατζηχρησιος, Καλοί» τα. Ντ2όρ, Λει6αδιτης. Στολίγκας) ο πιθεώρηση: «'Απ' το πουλί στη Βουλή). ΚΛΕΙΔΗ2ΜοΣ (Φανάρι Διογένη. Πλάκα 845)" Καραγκιόζης, κά9ι δράδυ3 8. 30 µ. µ. ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΙ ΑΘΗΝΩΝ ΑΑΒΟΡΑ. Ki71K, & τρομερός (A) ΑΕΛΛΩ! ΓιλμνόστηιΘες άµαζόνες (A) ΑΘΗΝΑ: Έζόγεροη καί αίµα (Α) ΑΘΗιΝ…:ΑΙιΟιΝι Τό : όλο φαγοπότι (A) ΑΛΕΞ: =Ο πρωτο αλος ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ (Καλλιθέα): «‘H Παναγία" "Ελλάς καδαρεΤ τήν Δυναστείαν» δόν. ΄Αλλά καί τή μοναδική φο- ρά, πού έιµιφανίι ο-νται στό έργο 10V οι δύο παλιότεροι 6ασιλιάδες, χαρακτηρίζονται «συνταγµατικά», όπως τούς παρουσίαζε η έπίσηιµη ιστοριογραφία: « 'οθω συντα- γιματιικός Βασιλεύς της Ελλαδος τό 1854», «Αμαλία συνταγματι- κή Α΄ Βασίλισσα της Ελλάδος» Τό « Ελέιω Θεού», πού ήταν ή m001711101111<16111nrroc καί στήν προσω- ταγμάτων] καί στή µετασυνταγµα τιικιή περίοδο, δέν ύπάρχει. Δέν μάς ένδιαφ>έρουν, &… τά πο- λιτικά φρονήματα τού Θεόφιλου … µέ τό Μαζί"… του µυαλό ΤΟύ ΚΙΤΣΟΥ ΜΑΚΡΗ εύκολα μπορούσε νά πέσει καί σέ πλάνη.. Μάς ενδιαφέρουν, όµως, τά θέµατά του γιατι αυτα Μπαρί- νονταν στή ζήτηση τής λαϊκής του πλατείας. Θά πρέπει όδώ νά ση… μειώσουµε πώς ό Θεόφιλος άν- τλούσε τά θέματά του κυρίως από λιθογραφίες καί χαλκογραφίες καί πώς τέτοια έντυπα µιέ προσωπο… γραφίες τών 6σσιλιόιδων κυκλοφο- ρούσαν ευρύτατα από έκδσιικούς οικους της Αθήνας. Συνεπώς είχε προσιτά πρότυπα H 111000101110- γοαφία παρουσιάζεται συχνά στό έργο τού Θεόφιλου (Κοντός, E~ λειυθειριιάδης, Κοντογιάννης, Γεωµ- πίινιηι5ες κ.α ) Τό έργο είναι ζωγραφισμένο µέ λαιδοιµπτογιά σέ πανί διαστάσεων Ο, 55Χ1, 88, αρκετά κατεστραμµέ- νο γιατί Θρίσκοντα…ν σέ ταδέρνα. '.Αρχίζουμιε άπό τόν τίτλο του. Ε- χει ση|µειωθει ή σηµασία τών 1i- τλων στά έργα της λαϊκής τέ- χνης' δέν είναι απλή ένδειξη τον %µατος, αλλά ενα Θύμα έκφρα- 0'111K6 στοιχεΐο "Ag Θύμι: στόν ιδιο τό Θεόφιλο. Μέ τούς µε- γάλους του τίτλους αλλοτε ζητω- κραυγάζει (Ζήτω ό Μέγας Αλέξαιν δως… .), αλλο λοτε έξαίρει (ο πρως Μάρκος Βότσαρης. .), αλλοτε ει- ρωνεύεται ( Ερµης... Θεός 11% κλε- τπών) κι αλλοτε καιηγοοει (...ή Αύτψοατώρ σας: Ευδοξ…ια του Ευ- ΟΡΦΕΥΣ (&. Βουλιαγµ.): Σάν τόν… µνό άνεμο Α) ΟΣΚΑΡ): Οί Κινέζοι στό Παρίσι (K. —i3 HAi’KPATiON: Γυµνόστηθες άµαζΘες ί΄ Ακατ.) ΠΑΛΛΑΣ (&. Βουκουρ.): 'Εκτελ…ής ύπερόνω τού νόµου (Α) ΠΑΛΛΑΣ (Παγκράτι): Τό μεγάλο Μου πότι (Α) ΠΑΝΕΛΛΗΝ|ΟΝ: Έρωτικές κρυφές σν- ναπήσεις (Α) Fill—KM: Έξηεοση καί αίμα (1A) ΠΛΑΖΑ: Εκτελεστής ύποράνω τού νό- µου (Α) ΠΤΙ ΠΑΛΑΙ: Έ…ελεστής υπεράνω τού νόμου (Α) ΡΑΔΙΟ ΣΙΤΥ: ιΟ έξορκιστής (1A) PE: Γυµνόιπηθες άµαζόνες (Α) ΡΙΒΟΛ|(: Αξεξουαλικές έµπεψίες στά γρα- φ=ια ΡΟ*:ΔΟιΝ Οί «em-11010151; τού πιν6κιο (Κ) POEY: Έκπλ…ής υπεράνω τού νοµου ( Ματ. ΣΕιΛιΕΚΤ: Κίγκ, ό τροµερός (Α) ΣΤΑιΡ: O Κινέζος νονός, στο… της Μαφίας ( ΣΤΟΥΝΤΙΟ»: "Ένα όµορφο κορίτσι σάν καί µένα TII'I T01”: Σάι: τόν γυµνό όνεµο (1A) TPI1A1N10N: Κραυγές τρόµου µετά τόν 6101101116 (Α) TPO‘I'lleAA Έξέγερση καί ώµο (Α) Φ|ΜΠ:ι Οι Κινέζοι από Παρίσι (*Κ--13) ΦΛΩΡιΑ.: 'Ο 6ιιολιοτής στήν στέγη (Κ) τών φιληδόνων, 16 δτιοϊον οί συµ- φεροντολογικοί ύπολογισ.μιοί τού πανιισχύρου πρωθυπουργού E13100- πίου d‘v1E16i‘n6101001v ). Ο τιτλος της ζωγιραφιας είναι: « Η Παναγία Ελ άς καθαρει τήν Δυναστείαν>> 'Ας σηµειωθεί πώς στόν πίνα- κα δέν έιμφανίζεται ή αλληγορία της Ελλάδας, 16100 συχνή στό Θεόφιλο. Εικιονίζεται ή άφιξη στήν παραλία, πρίν από τήν έπι6ί6αση στήν «ΣΚΥΛΑ>>. Παναγία όνοµά- ζει ό ζωγ.ρσφος µας τήν Ελλάδα 0 αυτή τή ζωγραφιά, κι αύτό εκφράζει Θρησκευτικά: σε6ασμό κι …… πρός την τιατρίδακ γιά λο- 7011p101cr116 της 0110 1011; ενεργούν αύ- τοί πού διώχνουν τό Με…) όα- σιλικό ζευγάρι. Τό ρήμα «καθα- psi» τού τίτλου είναι συ.µπίληµα 101‘ καθαιρώ Kooi καθορίζει), Εφρα- οτικότατος νεολογισµός τού άγράµ µατου ζωγράφου. Πολλοί από τούς γραµµατικούς σολοικισµούς του "ε΄- χουν θαυµαστή εκφραστική δύνα- μη. Θυμίζω, πρόχειρα τήν παθη- τική µετοχή «awomovmetic» 11'0- έκφραστικ.ότερη άπό τή, σω- στή γραµματικός, ένεργητική «αυ- τακτονήσας». Κατά τόν τίτλο, ή Ελλάδα δέν καθαιρει τούς δυό δασιλιάδες, άλ- λά τή Δυναστεία. Ετσι ενώ... ται τό νόημα. Δέν ήταν, 6έ6αια, φλόλογος ό Θεόφιλος γιά νά ζυ- γιάζει μέ άκιρί6εια κάθε λέξη συνείδητα τόν παρασύρει ή διαθε- σή του, πού εΈναι κοινή μέ τούς &- πλούς του πελάτες Ας ύπολογί- «πουμε καί τούς στενούς του δε- σμούς μέ τόν κόσµο της ΒΠροσφυ- γιάς στίς παράγκες τού Βόλου. .. .. .. .. .. .. |- Η ζωγραφιά παρίστανε τή οτι- γμή πού τό ζευγαρι άιφίνει τό ελ- ληνικό ε5αφος γιά νά μπεί στό πλοΐο «ΣΚΥΛΑ>> ‘O Όθων φοράει τή γνωστή φουστανόλλα του, &- πό την οποία τόν τρα6όιει ένας άξιωµσιικός. Ενας άλλος τόν 11161— νει … τό µπράτσο, ένα?) ένας τρίτος τού δείχνει µ…έ τό ιφος τό πλοιο. Αυτού διαβάζεται τό όνο- µα: Νικόλαος, Λε…σαικος. ΄Ασφα λως πρόκειται γιά τόν Πέτρο Λεω- παω. Ετσι έληξε ή δασιλεία τού O— , 1101’; όταν πρωτοπάτησε τό πόδι του στήν Ελλάδα ήταν, κα- ΛΑΟΥ: ΄Αντίο Μόζικο (Α) ΛΕΝΟ-ΡΜΑιΝ: Φράουλες καί άμα (Α) ΛΟ(ΥΖ 1 ΤΑ…? ΘΑ: 'Ανώμαλες …ισΘήσεις )Ακ.ατ. ΝΟΥΛ.Α: ‘0 61181111111111; τού &… τού καράτε (Α) MA1PI1A1N ΝΑ". ς (1A1) . : Φράουλες καί αίµα (A1) ΝΑΝΑ: Ρίκο, & &σύλληιπτος (Α) Ο πρόκτωρ τής Λιοα6ώ- …ΝΑΣΙΟΝΑΛ: Μιά Σουηδέζα σωστή μα- θήτρια (A1) ΝΙΤΣΑ.: Σεξομανία (.Α) ΝτΑ:Λ.ΙΑι: Σέρπικο (Α) Ο.ΑιΣΙΣ: Κύκλος άνω.μοσλίο:ς (1A1) 0‘A1I‘A1: ’Av'rio θεϊε Τόµ (ιΑ) ΟΛΥΜΠΙΑ: "Αγγελοι σκληροί καί 6105i- λιικτοι (Α) Ο.ΓΌΤΙΑιΣ'ίιΑι: Καζίνο Ρουαγιάλ (Κ) ΟΡΦιΕΟ: Ο ξερσκέφαλος (Κ) ΠΑιΡΘιΕιΝΩ.Ν: Λάθος στόν έρωτα (Κ) n1l‘K101A10‘:0 έντιµώτατος 6170111101 τίς γυναικες (A) PEI'TINA: Νανά (Α) «ιππεύς ωραιος μέ χ.ρυσην ένδυµα aim» Μερικά χρόνια αργότερα άν- τηιχούσε τό άντιοΘωνιικό τραγούδι. « Έως πότε ή Βξέυη άικιρίδα -- έως πότε κονφός Βαυαιρός - ΘΌ΄ι δυ- ζαίινει τή δόλια πατρίδα —— é7E1p- &)" αδέρφια, εμπρός». Πίσω του γονατισιή γνωστή «στολή Αμαλίας», µιέ πα- ραδοσιακά έλληνιικά στοιχεΐα. Τής παιρασιό(ει μιά άλλη γυναικεία µορφή., πού δέ διακρίνεται κα- Βορά γιαπί στό σημειο… αύτό είναι µιειγιάιλ.η ή φθορά τού Ξργου. 'Η σύνθεση τών µορφών είναι παρατωκιτι»κή, καθώς απλώνεται στό µήκος μιάς στενόµακρης όπι- φάνειας, K011i υπάρχουν δύο ουιμ πλέγιματα., της Αµαλίας µέ τή γυ- να.ίικα πού της παραστόκει καί τού ο…… µέ τόν άξιωματικό πού τόν 101101166121 άπό τή φουστανέλλα. T6 θύμα προέρχεται πιθανόν 611116 λιθογραφία της όπιοχης άλλά δέν είναι πιθανή µιά λιθογραφία σέ τέτοιες άναιλοιγίιες διαστάσεων, μέ τό μάκρος τριπλάσιο από τό ύ- φος. Ο Θεόφιλος συχνά αλλάζει τή σύνθεση, ανάλογα µέ τήν έπι- φάνεια, πού έχει νά διακοσµήσει. Κι έδώ πρόκειται γιά σπιτική «πάντα» πού 6.ρέθηκε σέ δεύτερη χρήση στήν ταβέρνα. Ολες 0'1 µορφές έχουν φορά &… πό τά δεξιά πρός τά άριστερά αν καί ύπάρχει όλαφριά άντίιρρο- κίνηση στά κεφάλια τών δύο ξΞιωµατικών. Χρωµατικά τό εργο είναι μιά δοσματική αντίθεση ανά- μεσα σέ δυό χρωματα, ένα ψυ- x016 καί ενα ζεστό, στό γαλάζιο καί στό άλ.κο κόκκινο. Ουρανός, θάλασσα, οί στολές 11% ώξιωµατι- κών, η φορεσιά της γυναίκας καί άλλες λεπτοµέρειες εΤναι σέ γαλά- ζιο χρώμα διαφόρων άπτοχρώσεων. Η στολή τής 'Αμωιίας, τό γελόκι καί οί καλτσες τού Ο… και το σειρήπια τών άξιωµατιιοών E1— ναι κόκκινα. Τ' άλλα χρωματα σέ έλαχιστο ποσοστό, λήψη ώχρα, λι- γότερο πράσινο. Αν τό έργο δέν είχε καικοπάθει 116100, έτσι πού πολλά σημεια του νά μαντει΄:ονται περισσότερο παρά νά φαίνονται, θά μπορούσε νά στα- BET δίπλα στίς καλ*λίτερες δημιουρ- γίες τού Θεόφιλου, στό «Λίνου… Κεµπέκ; καί τούς «Πηλιορέιτες ΡΙΝΤΑ: O έκτε λεπτής τής νύχτας (Α) ΣΙΝΑΝ: 0'1 ερωτικές ανησυχίες μας pa- ότι… {A} ΣΙΝΕ NIONT: Κ…. & … "ο"… (A) _ Κ… Μ…… το… (A ο…… Οί Κιιοζοι 0'16 Παρίσι (Κ-13) ΦΡΥΝΗ: H Μίλωνα τα": Σικάγου (Α) ΧΑΡΑ: Φρα… καί αίµα (Α) ΑΠΟΛΛΩΝ: Έιρωτικός κύκλος (Α) Α.,ΡΜΟιΝι|Ά,: Δραπέτης δίχως άσυλο (A) ΑΤΤΙΚΟΝ Η ετυμηγορία (Α) ΔΕΛΦΟΙ: Αιϊφνιδιασιµός (A ) ΖΕΑ: 'Ο έντιιμ…ατος όμως: τίς 7U- ναϊκε.ς (A) ΚΑιΠιίΤΟι:Λ. Τό ύπφλαµπρο άστρο (Κ. --1ι ΟΛΥΜΠ…|.ΑιΣ: Κιέριον (K—I‘S) ΟιΛΥΜΠ|ιΟΝ: Ο Κινέζος νονός, Εκδικη- τής της Μαφίας (Α) ΠΑΛΛΑΣ: "Εγκληµα 016 K016011101 (A) ΣΠΛΕΝΤΙΤ: Οί Κινέζοι στό Παρίσι (1K. —~'| ΤΕΡΨΙθΕΑ;: ΄Ηδονή (ιΑ) ΧΑ'ί' ΛΑ'|'Φ: Μπείτε ο. λό Ιταλικό (Α) ΣΕ ΟΛΑ ΤΑ ΄ΒΙΒΛ|ΟΠΩΛΕ|Α Αμαλία. Φοράει τή' ΝΤΟΝΩΤΑ1 6 61091110117111 xiv λίγο τη τού χθεσιινού µε… .Λυρική Σκηνή, έί μοναριχικών δηλώ 1ι'ιΡΟέι6η κατά Τήν στής συνεντούξιεω Πλήθος κόσµου από τίς 8 µ.ιμ. ο…: Σκηνή. κι… όγραφαν, στά έλλ τίς έξι'ις Φρόσω . «Ενώ ό έ.λ vita-1011 γιά τήν Μεινουιχίιν φλερτο΄φ κρατίσ». . (OK-0110177690 λιιΚιές δηλώσεις 1 . «ι'Γιοχούντι 1 καί φύγε». . «ιΜενουχίν τι λί σου». . «Γιεχούντι : Συγχρόνως 6 | ριλαμι6άνονταν 111' ΕΠ"… ΝΩ Η ΓΙΝΩι τροπή τού όξιωκολουΘε μέ τήν «έλληνιικ' καλό"… Φέτος 1‘i11 δηλώσεις τού. θι μέ τήν δι=ατυπωι€ ρ.ιστικές άκυρώσ όμιφανίσεώς δόντι πυκνώναπαι μέ 11 σταθερότητα. Χθές. &… που Φωνιική 'Οοιχι' λαντ, είδοποΐ νά λάθη μόνο οτιι6άλ ’A16111v ότι δέν "ελιάς τιικιή άπάιντπιι έλληνιικής πλι Στό μεταξύ έκφ άνησυχίες. 5… 1 σον τά ξένα σι τελικά κατορθωσ΄ ΄ΑΘήνα, δέ δεΧθο πως έμφανιοΘούι λίστ καί άρχιιµο πικρατεϊ ή σκιέψτ µοινιική τής Βιιό Μιλτιάδης Καρά χήιστιρα τών Ποιοι ΧωοσΦ&ς. Μιά & τό σχέδιο 017616 έστω μία συιναυΣ γρπαιµ;µατινσιµένες να συγικιο:οτήιµατι χει αρχιμουσικιό 4 οί δοκιμές πού 4 ειναι πολλές πε; (Η ΄ Γνωμοδοτι (WWI mung Κ…" ι …' Μιά Σύνθεση; τος 'ΟΜτά Λο Γενική Συνέλευσιν ρα- Δειπέραν καί το': Γραφείο: τού Σά γιατί" (Καποδιστρί θέματα ήμερησίας ! 1) "Ε…… Πιτ ιππικού Συ.μ6ουλίου 2) "Έκθεση "Εν 3) "Εγικρισις ’l01 4) "Εγκρισις Πρι 5) 'Α…λλ…ή . μελών τού Διοικητ πικρό Συµβουλίου. '6) Διάφοροι 6M γησεις. 'Εν περιπτώσει ή Συνόλευσις Θέλει Δεκε:µ6ρίου 1974 : κόρον 711v µ.µ. είς μέ τά αύτά Θέµατα. "Ev 'Αθήιναις τή 'Ο Π. ΔΗΜ. ΒΑΡΙ ‘O γενικός ΠΑΝ. ΜΑ.Κ ΠΕΡΙΛΗΨΗ Διά '11-'11: ύπ΄ &

ΠΡΟΛΟΓΟΣ. H εργασία αυτή επιχειρεί να παρουσιάσει µιά συνοπτική εικόνα της τέχνης των Βλάχων ζωγράφων της Σαµαρίνας από τα τέλη του 18ου αιώνα ως τις αρχές του 200ύ. Βέβαια, οι χειροτέχνες ζωγράφοι του ορεινού αυτού χωριού δεν δηµιούργησαν κάποια ιδιαίτερη "Σχολή", πράγμα που συµβαίνει µε όλους τους οµότεχνους που κατάγονται α- πό διάφορα χωριά όχι µόνο της περιοχής αλλά ολόκληρου του ηπειρωτικού κορμού της Ελλάδας. Ξεκινούν όλοι από κοινές ρίζες, δέχονται τις ίδιες περίπου επιδράσεις, ερ- γάζονται κάτω από παραπλήσιες συνθήκες, κινούνται στον ίδιο χώρο, καλύπτουν συγγε- νικές ανάγκες και εκφράζουν την ίδιαν ιδεολογία. Ωστόσο, οι υπερβολικές γενικεύσεις είναι επικίνδυνες επειδή υπάρχουν και ιδιαιτερότητες που, όσο κι αν δεν διαφοροποι- ούν ριζικά τις δραστηριότητες που ακτινώνονται από πολλά κέντρα, προσφέρουν μιά γο- ητευτική ποικιλία αποχρώσεων, βοηθούν στην επισήμανση των διαθλάσεων που προκαλεί το πολιτιστικό µικροκλίµα κάθε τόπου και προσφέρουν στοιχεία στο μελλοντικό μελετη- τή που θα επιχειρήσει µιά συνθετική µελέτη της νεοελληνικής ζωγραφικής παράδοσης. Η αγιογραφία των ζωγράφων της Σαµαρίνας αρχικά συµπορεύεται με την αγιογραφία των Χιονιαδιτών ζωγράφων1. Υπάρχει όµως μιά στιγµή, χοντρικά γύρω στα 1860, που παρατη- ρείται σηµαντική απόκλιση. Οι Χιονιαδίτες ζωγράφοι τρέπονται και σε άλλες μορφές ζωγραφικής, στο τοπίο, στη νεκρή φύση, στην ιστορική σκηνή, στην προσωπογραφία. Η ανανεωτική πίεση που υφίστανται από την αλλαγή του πολιτιστικού κλίματος διοχετεύε- ται κυρίως στην "κοσμική"ζωγραφική κι έτσι παραµένουν συντηρητικότεροι στην, από τη φύση της βραδυκίνητη, αγιογραφία. Οι Σαµαρινιώτες, όµως, ζωγράφοι περιορίζονται απο- κλειστικά στην αγιογραφία και η ανανεωτική πίεση διοχετεύεται µε τόλμη στο είδος αυ- τό της τέχνης, όπως θα δούμε όταν θα εξετάζουμε το έργο τους.΄Οσο κι αν η κοινωνία των χωριών όπου ζούν και εργάζονται είναι παραδοσιακή και η οικονοµία τους αγροτο- κτηνοτροφική, "o µεσολαβητικός ρόλος αυτών των στρωµάτων |μεταπρατική αστική τάξη και διανοούµενοι| στην παραδοσιακή και θεµελιακά αγροτική ελληνική κοινωνία, τείνει να τη διαφοροποιήσει, δηµιουργόντας τους όρους που θα επιτρέψουν με το πέρασμα του χρόνου, την οικονομική και πολιτιστική συσωμάτωση του ελληνισμού στο δυτικό κόσµο"2. Στη ζωγραφική, καθώς και στις άλλες τέχνες, φτάνουν, έστω και καθυστερηµένα και εξα- σθενηµένα, τα ρεύµατα της ευρωπαϊκής τέχνης όπως το μπαρόκ και ο νεοκλασσικισµ6ς. Και δεν αναφερόμαστε εδώ στο "λόγιο" νεοκλασσικισμό των µεγάρων της Αθήνας, της λύ- ρας, της Θεσσαλονίκης, της Καλαµάτας, της Πάτρας και άλλων αστικών κέντρων, ούτε στο "λαϊκό" των ταπεινών χτισµάτων στις συνοικίες τους, αλλά στις νεοκλασσικές ζω- γραφιές σε σπίτια ορεινών παραδοσιακών οικισμών, όπως το Πάπιγκο, το Νυµφαίο, η Κλει- σούρα.... Ας σημειώσουµε εδώ ότι η Σαµαρίνα δεν ήταν μόνο μεγάλο κτηνοτροφικό χωριό 2 αλλά και δραστήριο µεταποιητικό και εµπορικό κέντρο. Η µελέτη της σαµαρινιώτικης αγιογραφίας θα στηριχθεί στους πιό αντιπροσωπευτι- κούς ζωγράφους κάθε φάσης της εξέλιξής της, στο γενικό πολιτιστικό κλίµα των βλάχι- κων ορεινών οικισµών αλλά και στην ιδιοµορφία της ζωής του χωριού αυτού. Δεν πρέπει να ξεχνούµε πως η Σαµαρίνα ερηµώνεται τελείως από το Φθιπόπωρο ως την ΄Ανοιξη και οι κάτοικοί της σκορπίζονται είτε στα κτηνοτροφικά χειµαδιά είτε σε αστικά κέντρα, παλιότερα σχεδόν αποκλειστικά στα Γρεβενά, τα Τρίκαλα και τη Λάρισα, αργότερα όµως και σ'άλλες µεγάλες πόλεις όπως η Αθήνα, η Θεσσαλονίκη και ο Βόλος. Αυτό είχε, βέβαι- α, σοβαρές συνέπειες στη διαμόρφωση της ιδεολογίας των.Από παλιά οι ?αµαρινιώτες συμβιώνουν μόνο µερικούς µήνες. Τους υπόλοιπους είναι σκορπισµένοι σε πολιτείες, χω- ριά και λιβάδια. Είναι κτηνοτρόφοι, έμποροι, βιοτέχνες, μικροεπαγγελματίες, επιστή- µονες, υπάλληλοι, δηλαδή έχουν ενταχθεί σε ποικίλες επαγγελματικές-ταξικές ενότητες. ΄Εχουν συχνές επιγαµίες με ελληνόφωνους.΄Ετσι, δεν έχουν κοινά έθιµα Χριστουγέννων, δοξασίες γιά το Δωδεκαήµερο κ.λ.π. Εποχιακά μετακινούµενοι πληθυσμοί ήταν και οι δα- ρακατσάνοι, αλλά αυτοί, την περίοδο που µελετούμε, ήταν αποκλειστικά κτηνοτρόφοι µε σταθερή µορφή κοινωνικού βίου στηριγµένη στην κτηνοτροφική µονάδα, το τσελιγγάτο, ενιαία ιδεολογία και κοινές μορφές του υλικού βίου. ΄Οπως σηµειώνει η Αγγελική ξα- τζηµιχάλη,"..ενώ οι Κουτσόβλαχοι, σαν αποκαταστημένοι ημινοµάδες, εκµεταλλεύθηκαν και βιοτεχνικά το κτηνοτροφικό επάγγελµα και οι περισσότεροι ασχολούνταν, όπως είναι γνωστό, με τις τέχνες και το εµπόριο, οι Σαρακατσάνοι ποτέ δεν εκμεταλλεύθηκαν βιο- τεχνικά τα προϊόντα τους και κανένας δε σκέφθηκε να φτιάσει ένα αντικείµενο γιά με- ταπώληση"3. 11άµοι *αρακατσάνων με Βλάχους ή Γραικούς ήταν σπανιότατοι.΄Ολα αυτά, βέ- βαια ως τον δεύτερο παγκόσµιο πόλεµο. ΒΣτούς Σαμαρινιώτες σηµαντική βαρύτητα έχουν τα έθιμα του Δεκαπενταύγουστου, όταν γιορτάζει η κεντρική εκκλησία του χωριού, η Με- γάλη Παναγιά, την πρώτη µέρα µε το γιορταστικό ψήσιμο σουβλισμένου αρνιού, όπου συγ- κεντρώνεται το συγγενολόγι, και τη δεύτερη µε τη γενική σύναξη στην ευρύχωρη αυλή της εκκλησίας, όπου χορεύεται ο "τσιάτσιος". Δεν πρόκειται για καθαυτό χορό αφού δεν έχει ούτε χορευτικό ρυθµό ούτε ποικίλους βηµατισµούς. Ουσιαστικά είναι πολυάνθρωπη πα πυκνή αλυσσίδα που κινείται αργά. Θα έλεγε κανένας πως εκείνη την ώρα αισθάνονται ότι αποτελούν ένα σ ύ ν ο λ ο που σµίγει ύστερα από πολύµηνο χωρισµό και χαίρονται αυτό το σµίξιμο. " διαδικασία αυτού του ανταµώµατος συντελείται σε τρείς ευρυνόµε- νους κύκλους= τις παραµονές συγκεντρώνεται η οικογένεια, που µερικές φορές είναι σκορ πισµένη σε διάφορα μέρη /παιδιά που εργάζονται σε τόπους µακρινούς, ξενοπαντρεμένα κορίτσια.../, τη µέρα της γιορτής ανταμώνουν γύρω από τα σφαχτά συγγενείς και στε- νοί φίλοι και την επόμενη µέρα ολόκληρο το χωριό στον "τσιάτσιο". Θα πρέπει να ση- 3 µειώσουµε ότι o πανυγηρισμός της 16ης Αυγούστου γίνεται χωρίς ΨαΥοπότι, που πάλι θα χώριζε τη σύναξη σε µικρές ομάδες. Μέσα στο πυκνό πλήθος ακούγονται από παντού χαρού- µενα συναπαντήματα, φωνές έκπληξης γιά το αγόρι που χνούδιασαν τα µάγουλά του,γιά το κορίτσι που φούσκωσε ξαφνικά σε γυναίκα, για το καινούργιο βρ(φος της οικογένειας, γιά το πόσο καλά "κρατιέται" ο παππούς. Ανταλλάσσονται τα νέα της χρονιάς και οι ευχές γιά την επόμενη συνάντηση. Μικρότερες γιορτές γίνονται στις 26 Ιουλίου, της Αγίας Πα- ρασκευής, που θεωρείται προστάτρια των κτηνοτρόφων. ΄Εξω από το χωριό υπάρχει το µο- ναστήρι της Αγίας Παρασκευής. ?ε πολλά βλάχικα χωριά η κεντρική εκκλησία τιµάται στο όνοµα αυτής της Αγίας. To έργο των αντιπροσωπευτικών ζωγράφων της Σαµαρίνας θα έδειχνε µετέωρο αν, παράλ- ληλα μ'αυτό,δεν μας απασχολούσε και η συνεισφορά των ταπεινών ομότεχνών τους που είτε προετοίµασαν τις διαδοχικές φάσεις πρίν αυτές βρούν την πληρέστερη έκφρασή τους στο έργο των προικισµένων, είτε επωφελήθηκαν από την αξιοποίηση και κωδικοποίηση που οι ταλαντούχοι έκαναν στις µικρές και, μερικές φορές, αδιόρατες συνεισφορές των πολλών. Η συγκέντρωση του υλικού γιά την εργασία αυτή συνάντησε πολλές δυσκολίες. Ta έρ- γα είναι σκορπισμένα σε μεγάλη έκταση, μέσα και έξω από τα σύνορα της Ελλάδας και σε πολλές περιπτώσεις σε μέρη δυσπρόσιτα. Οι πρόσφατες εθνικές περιπέτειες εξαφάνισαν το μεγαλύτερο μέρος από τα χειρόγραφα και τα άλλα στοιχεία που θα ήταν χρήσιμα γιά την πλαισίωση των πληροφοριών που παρέχουν οι ζωγραφιές και η βιβλιογραφία. Αλλά και δύο χειρόγραφα που υπάρχουν στη Μητρόπολη Γρεβενών και τα είχε επισηµάνει παλιότερα φίλη ερευνήτρια στάθηκε αδύνατο να τα συµβουλευθούµε γιατί δεν μας το επέτρεψε ο Μητροπο- λίτης Γρεβενών κ. Σέρϊος. Ta χειρόγραφα αυτά περιέχουν πληροφορίες γιά τη Υχολή Ζω- γραφικής, µάλλον το εργαστήριο μαθητείας, που λειτουργούσε στο μοναστήρι της Αγίας Παρασκευής Σαµαρίνας. Δεν µας παρηγορεί το γεγονός ότι ΧΚΚΧάΧΧΒΚτην ίδιαν άρνηση αντι- μετώπισαν και άλλοι ερευνητές, αξιότεροι από µας, όπως ο αξέχαστος Λίνος Πολίτης που ο ίδιος Μητροπολίτης δεν του επέτρεψε την τελική παραβολή των τυπογραφικών δοκιµίων με το χειρόγραφο του Λεξικού του Φωτίου, που το είχε φωτογραφίσει όταν Μητροπολίτης Γρεβενών ήταν ο προκάτοχος του σημερινού, αλλά οι φωτογραφίες είχαν μερικές ασάφειες. Επίσης δεν µας επιτράπηκε η φωτογράφιση μερικών εκκλησιών της περιοχής, μ'όλο που εί- χαµε τη νόμιμη άδεια και σύσταση της ιρµόδιας Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων. Ευτυ- χώς μερικοί φίλοι µας πρόσφεραν φωτογραφίες τραβηγµένες πρίν από πολλά χρόνια. Πολύτιµη συμπαράσταση βρήκαμε από πολλούς Ταµαρινιώτες και περισσότερο από την οικογένεια Μάνθου Παπαζήση, ιδιαίτερα από τη φιλόλογο κόρη του Μάχη, τον κ. Μιχάλη Ποντίκα, το συνταξιούχο δάσκαλο κ. Μιλτιάδη Παπαθανασίου, τον καθηγητή κ. Φάσο Δουζέ- νη, τον ιστοριοδίφη κ. Δημήτριο Μακρή, το γιατρό κ. Ζήµ Γιώτσα, τον κ. Γεώργιο Τσού- 4 ρη, τον κ. Τάκη Ταμπούκα και το Σύλλογο Σαµαριναίων Λαρίσης και Περιχώρων. Tong ευχα- ριστώ θερµά, όπως και την κυρία Βικτωρία Νικήτα που µου παραχώρησε αρκετές φωτογρα- φίες που είχε από παλιότερες έρευνές της.Έντελώς ιδιαίτερα θέλω να ευχαριστήσω το Ινστιτούτο Λαϊκού Πολιτισµού της Αλβανίας και το Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικών και Ζωγρα- φικών μνηµείων της Γιουγκοσλαβικής Μακεδονίας που όχι µόνον επέτρεψαν αλλά και βοή- θησαν σημαντικά τις εκτεταμένες έρευνές μου και µου έδωσαν πολύτιµες πληροφορίες.Στή Βουλγαρία συνάντησα απροθυµία και δυσπιστία από τις αρµόδιες υπηρεσίες. ΣΚΑΡΙΦΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ" ΤΗ? Σ'ΑΤ'ΑΡΙ*ΤΑΣ Το θέµα της ίδρυσης και της παλιότερης ιστορίας της Σαµαρίνας συνδέεται µε το πρό- βληµα της προέλευσης των βλαχικών πληθυσµών στην Ελλάδα, ένα πρόβληµα γιά το οποίο προτείνονται διάφορες λύσεις που ο υποφαινόµενος δεν έχει αρµοδιότητα να ελέγξει και να αξιολογήσει. Ακόµα και η λέξη B λ ά χ ο ς δεν έχει γιά όλους τους ερευνητές τό ίδιο περιεχόμενο.΄Αλλωστε είναι σκορπισµένοι σ'δλόκληρη την Ελλάδα και πολλά είναι τα χωριά που έχουν σαν πρώτο συνθετικό του ονόματός των τη λέξη Βλάχος, χωρίς να εί- ναι σίγουρο πως αυτό έχει κάποιο εθνολογικό νόηµα ή είναι δηλωτικό ποιµενικής κοινω- νίας: Βλαχοκάτουνο Δωρίδας, Βλαχοκερασιά Μαντινείας, Βλαχοµάντρα Ναυπακτίας, Βλαχο- πουλάτικα Παξών, Βλαχοπούλι Πυλίας, Βλάχος Γορτυνίας, Βλαχοράφτη Γορτυνίας, Βλαχοχώ- ρι Λακεδαίμονος, Βλαχιά Χαλκίδας, Βλαχογιάννη Ελασσόνας, Βλαχολίβαδο ΟΧύµπου, Βλαχο- μαχαλάς /΄Αλλη Μεριά/ Πηλίου και άλλα4. Εδώ μας ενδιαφέρει η ζωή της Σαμαρίνας όπως έχει διαμορφωθεί από τις τελευταίες δεκαετίες του 18ου ως τις πρώτες του 2Οού αιώνα. Δεν παραβλέπουµε, βέβαια, τη δύναµη επιβίωσης που έχουν παλιότερα στοιχεία στην παρα- γωγική διαδικασία κυρίως των κτηνοτροφικών προϊόντων όσο και στην κοινωνική ζωή και την τέχνη.΄Οπου συναντήσουμε σίγουρα τέτοια στοιχεία θα τα σηµειώσουμε. Πάντως η προ- έλευση του ονόµατος του χωριού από το Σάντα Μαρίνα5 δεν φαίνεται πιθανή γιατί στις περιπτώσεις που ένα χωριό έχει όνοµα Αγίου αυτό προέρχεται από την κεντρική, ή τη μό- νη, εκκλησία του χωριού και στη Σαµαρίνα δεν υπάρχει εκκλησία Αγίας Μαρίνας. Και στην περίπτωση ξαναχτισίματος ναού, ο δεύτερος παίρνει το όνοµα του παλιού, πολύ περισσό- τερο όταν αυτός είναι ο κεντρικός του χωριού. Βέβαια υπάρχουν και σπάνιες µετονομα- σίες ναών, µα κάτι τέτοιο είναι εδώ εντελώς απίθανο γιατί το όνοµα Μαρίνα δεν συνηθί- ζεται στη Σαµαρίνα. Κι αυτό έχει σηµασία γιατί το όνομα του Αγίου που τιµάται ιδιαί- τερα σ'έναν τόπο δίνεται συχνά στίς βαπτίσεις. Αυτό αποκλείει την πιθανότητα ύπαρξης παλιότερης εκκλησίας μετο όνοµα αυτό γιατί σε τέτοια περίπτωση θα έπρεπε να υπάρχουν πολλές Μαρίνες, αφού κατά κανόνα σχεδόν απαράβατο, η πρωτεγγονή παίρνει το όνομα της γιαγιάς της. Αυτό που μπορούµε να θεωρήσουμε βέβαιο είναι πως η Σαμαρίνα δηµιουργείται, μάλλον 5 κατά την Φουρκοκρατία, από τη συνένωση µικρών οικισμών που τους αποτελούσαν κτηνοτρο- φικές φόσες. Φαίνεται, όμως, ότι αντιμετώπισαν προβλήματα υπερπληθυσµού και, εδώ και μερικές εκατονταετίες, σημειώνονται οµαδικές µετοικεσίες πρός τον Όλυμπο. Υπάρχει µιά τέτοια παράδοση στα βλάχικα χωριά του Ούμπου, την οποία o Απόστολος Βακαλόπου- λος6 βρίσκει αξιόπιστη γιατί υπάρχουν πολλές οµοιότητες ανάµεσα στα ονόματα, στη γλώσ- σα, στην προφορά, στα ήθη και τα έθιµα των Βλάχων του Ολύμπου και της Πίνδου/Σαµαρί- νας κ.ά./. ΄Οπως είναι φυσικό, στην αρχή επικρατεί καιστη Σαµαρίνα η ιδεολογία της κλειστής πατριαρχικής φάρας. μερικά στοιχεία της επιβιώνουν ως τα τέλη του 19ου αιώ- να. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε ότι για το γάµο δεν ζητούσαν τη γνώμη των μελΙόνυμφων που, άλλωστε, δεν είχαν καμμιά προσωπική επαφή. 'Ολα τα κανόνιζαν οι γονείς µε τη με- σολάβηση προξενητή7. η σ υγκρότηση μεγάλου χωριού δημιούργησε την ανάγκη και άλλων δραστηριοτήτων, εµ- πορικής, μεταποιητικής και επισκευαστικής καθώς και της προσφοράς υπηρεσιών. Καθώς μεγαλώνει η παραγωγή κτηνοτροφικών και υλοτοµικών προϊόντων είναι πιά απαραίτητη η ύπαρξη οργανωμένου εµπορίου για τη διάθεσή τους σε άλλες αγορές. Η ανάπτυξη της οικο- νομίας και το φυσικό της επακόλουθο, το ανέβασµα του βιοτικού επιπέδου, προκαλούν ζήτηση ειδών που δεν παράγονται επιτόπια. Πρέπει να θργανωθεί και ο μηχανισµός µετα- φορών, σύμφωνος µε τις συγκοινωνιακές συνθήκες της εποχής. Οι Γαμαρινιώτες, όπως και οι κάτοικοι των άλλων χωριών της περιοχής "ασχολούνται µε την υφαντουργίαν, την υλο- τομίαν, το εµπόριον, την κτηνοτροφίαν, την ελληνορραπτικήν, τσαρουχοποιίαν, ορειχαλτ κουργικήν, μαχαιροποιίαν, σαγµατοποιϊαν. Πλείστοι επίσης είναι κυρατζήδες /αγωγιάται/ και τυροκόμοι"8. Δημιουργείται έτσι µία "πολυπληθής αστική τάξις"9. Οργανώνεται μάλι- στα ετήσια εμποροπανήγυρη "ειδικευμένη στο ζωεµπόριο και τα ζωοκομικά προϊόντα"1Ο. 'Ενα µέρος των εμπόρων ξενιτεύεται και εγκαθίσταται σε βαλκανικά εμπορικά κέντρα και φτάνει ακόμα ως την θυγγαρία11. Βέβαια, η τοπική δραστηριότητα σταµατάει τους χειμε- ρινούς μήνες. Πιθανότατα η εμποροπανήγυρη γινόταν γύρω στο Δεκαπενταύγουστο. Είναι η καταλληλότερη εποχή γιά το κλίµα της Σαμαρίνας αλλξ και γιατί τότε γιορτάζει η κεντρι- κή εκκλησία του χωριού, η Μεγάλη Παναγιά. Σχεδόν πάντοτε τα εμπορικά πανηγύρια συνδιά- ζονται µε τις θρησκευτικές γιορτές. Η δημιουργία, όµως, τάξης εµπόρων και βιοτεχνών προκαλεί ρήγµατα στην παλιά ιδεολογία χωρίς να την εξιφανίζει.Οι γεωργοκτηνοτροφικοί πληθυσμοί στηρίζονται κυρίως στην προγονική πείρα. !! καλλιέργεια των κτηµάτων και οι διάφορες κτηνοτροφικές εργασίες καθορίζονται από το απόσταγµα μακροχρόνιας πείρας, σχεδόν αµετάβλητης. Αυτό διαµορφώνει πολύ συντηρητική νοοτροπία. Αντίθετα, η εργασία του βιοτέχνη και του έμπορου προυποθέτει συνεχώς ανανεούμενη γνώση. O βιοτέχνης πρέ- πει να προσαρμόζεται στις νέες κατασκευαστικές μεθόδους, στις αλλαγές της ζήτησης των προΐόντων του. Χτυπητό παράδειγµα από ένα άλλο βλαχοχώρι είναι η εισαγωγή της τεχνι- κής του φιλιγκράν στη ασηµουργία του Συρράκου. O έμπορος πρέπει να ξέρει να γράφει και να λογαριάζει, να ενηµερώνεται για τις διακυµάνσεις των τιµών και την ισοτιµία των νομισµάτων. Υποχρεώνεται να ταξιδεύει και πολλές φορές να εγκαθίσταται µόνιµα ή για κάποιο μεγάλο διάστημα σε πολιτείες της ξενητειάς. Αυτά τον κάνουν περισσότερο πληροφορημένο σε ό,τι συµβαίνει στον "έξω κόσµο", πρόθυμο δέκτη νέων ιδεών και συγχρο- νων µορφών ζωής και τέχνης. 'Ολα αυτά, βέβαια, µέσα στη σχετικότητα του τόπου και της εποχής. Οι ζωγράφοι της Σαµαρίνας εργάζονται σε μεγάλη γεωγραφική περιοχή που αρχίζει από τη σηµερινή νότια Γιουγκοσλαβία και τη Βουλγαρία και φτάνει ως την Πελοπόννησο12. Σ'αυτούς, όμως, υπάρχει µιά ιδιοµορφία" οι ζωγράφοι των άλλων χωριών εκτελούν τις τοι- χογραφικές εργασίες κυρίως τους ανοιξιάτικους ή καλοκαιρινούς μήνες και το χειµώνα επι- στρέφουν στα χωριά τους, όπου κατασκευάζουν νικρές φορητές εικόνες ή εκτελούν παραγγε- λίες δεσποτικών εικόνων είτε σε κάποιο χώρο του σπιτιού τους είτε σε ανεξάρτητο εργα- στήριο. Π Σαμαρίνα, όµως, ερηµώνει κατά τους χειµερινούς μήνες και συνεπώς κάπου αλ- λού έπρεπε να έχουν το εργαστήρι τους ενώ το καλοκαίρι εκτελούσαν τις τοιχογραφικές εργασίες είτε στον τόπο τους είτε σε άλλα χωριά. Είναι χαρακτηριστικό πως η αγιογρά- φηση της Μεγάλης Παναγιάς τελειώνει στις 30 Ιουλίου 1829 και της Αγίας Παρασκευής στις 15 Οκτωβρίου 1818. O πληθυσµός της Σαµαρίνας, φυσικά κατά τους θερινούς µήνες, είναι πολυάριθµος. 0 Κώστας Κρυστάλλης στα 1891 τον υπολογίζει χοντρικά σε 5,ΟΟΟ13. Λίγα χρόνια νωρίτερα το Επιτελικό Γραφείο του ελληνικού Υπουργείου Στρατιωτικών δημοσιεύει τον αριθµό 3,170 κατοίκων1Δ. Στα 1913, µετά την προσάρτησή της στην Ελλάδα, η Σαμαρίνα έχει 4,198 κα- τοίκους15.Ψα αποτελέσματα των κατοπινών απογραφών εξαρτώνται από την εποχή που έγιναν. Επειδή το χειµώνα αδειάζει εντελώς και µένουν μόνον δύο ως τέσσερες φύλακες, και από την άνοιξη αρχίζουν να ανεβαίνουν πρός το χωριό οι κάτοικόί του, ο πληθυσµός κυµαίνε- ται εντυπωσιακά. ΄Ετσι, στα 1928 η Σαµαρίνα παρουσιάζεται με 603 κατοίκους, στα 1940 µε 1,175 και στα 1953 µόνον με 416.Η εικόνα που παρουσιάζει το χωριό αυτό κατά τους θερινούς µήνες ακόµα και τώρα δικαιολογεί το χαρακτηρισμό του Κώστα Κρυστάλλη "μεγά- λη βλαχική κωµόπολις"17. Στοάς τόπουςτης χειµερινής τους εγκατάστασης η Σαµαρινιώτες αναπτύσσουν σηµαντική δραστηριότητα. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε πως στη συνοικία Αγίας Μονής των Τρικάλων Θεσσαλίας υπάρχει δραστήριος Γεωργικός Βιοτεχνικός Συνεταιρισμός Σαµαρίνας µε πάνω από 120 µέλη και πολυάριθμα συνεργαζόμενα άτομα. ΄Εχει ιδιόκτητες εγκαταστάσεις με καλό τεχνικό εξοπλισµο18. Τα τελευταία, όµως, χρόνια δοκιμάζει τις δυσάρεστες συνέπειες της κρίσης στη φλοκάτη.Αξιόλογος αντίστοιχος συνεταιρισµός υπάρ- χει και στη Λάρισα. "εγάλη ακίνητη περιουσία είχαν και σε άλλα µέρη. Στο Πραιτώρι ανα- , φέρεται πως το μισό χωριό ήταν τσιφλίκι Σαµαριναίων τσελιγγάδων. Κατά το 18ο αιώνα ήταν ιδιοκτησία της οικογένειας Χατζημπύρου19. Οι δύο μεγάλες κοινωνικές ομάδες της Σαµαρίνας, όπως και των άλλων βλάχικων χωριών µε παρόμοια σύνθεση, οι κτηνοτρόφοι και οι εµποροβιοτέχνες, δεν είναι αυτές που καθο- ρίζουν την κοινωνική διαστρωµάτωση. Υπάρχουν πλούσιοι κτηνοτρόφοι, οι τΞΞλιγγάδΞς,µε πολυάιθµα κοπάδια, αλλά και οι µικροκτηνοτρόφοι, καθώς και φτωχοί που εργάζονται στα κοπάδια με ιδιότυπη σχέση εξαρτηµένης εργασίας, οι ΕπιΞΞικΞΞ. To ίδιο ισχύει και για τους εµπόρους που άλλοι είναι πλούσιοι και άλλοι ασχολούνται με το λιανεµπόριο για κά- ποιες πενιχρές απολαυές. Οι βιοτέχνες κατά κανόνα ανήκουν στη µεσαία τάξη. Περιθωρια- κό τµήµα του πληθυσμού είναι οι "Γύφτοι", οι περισσότεροι σιδεράδες που κατασκευάζουν ή επισκευάζουν µεταλλικά εργαλεία και σκεύη για γεωργική, κτηνοτροφική, µεταποιητική και οικιακή χρήση. Αμοίβονται σε είδος2ο. Μερικοί από αυτούς τρέπονται και σε άλλα επαγγέλµατα, γίνονται αγωγιάτες και οργανοπαίχτες. Πολές φορές έχουν το επάγγελμα του οργανοπαίχτη σαν συµπληρωµατικό γιατί δεν τους εξασφαλίζει µόνιµη απασχόληση. Οι περισ- σότεροι αγωγιάτες είναι βλάχοι και μερικοί από αυτούς πλούσιοι µε εκατοντάδες υποζυγί- ων ο καθένας και πολυάριθµο υπηρετικό προσωπικό.΄Ενας από τους πλουσιότερους αγωγιάτες της Σαµαρίνας είναι ο Χατζηπύρος. Λεν κάνουν µόνον μεταφορές εµπορευμάτων αλλά και εµ- πόριο για λογαριασµό τους, χρηµαταποστολές, μεταφορά αλληλογραφίας και ταξιδιωτών. Συνή- θως κάθε καραβάνι έχει σταθερές δυό-τρείς διαδροµές που τις εκτελεί κατά διαστήµατα, όχι πάντα σταθερά.Κατά τα τέλη του 19ου αιώνα και τις αρχές του 20ού οι τακτικές δια- δροµές των σαµαρινιάτικων καραβανιών έφταναν ως την Κορυτσά, τη Φλώρινα, τη Βέροια, τη Λάρισα, την Καρδίτσα και την Ηγουµενίτσα, όπως πιό αναλυτικά φαίνεται στο σχεδιάγραµµα που συνοδεύει το κείµενο. Μέσα στους πόρους των κατοίκων πρέπει να αναφέρουµε και τη ληστεία, την οποία δεν πρέπει να αντιµετωπίζουµε µε σημερινά ηθικά κριτήρια. Οι τΩαΧ€ι- ές συνθήκες διαβίωσης, η κυριαρχία του ένστικτου, η αντίθεση µε τους Τούρκους και τους Κοτζαυπάσηδες έτρεψαν πολλούς πρός τον κλέφτικο βίο που συχνά εναλλάσσεται µε του αρ- µατολού τη δράση. Είναι γεγονός πως "όσοι δεν ήταν ικανοί να κερδίσουν τη ζωή τους με το εµπόριο στράφηκαν προς τη ληστεία"21.Μέσα στην περίοδο που µας απασχολεί η δράση των κλεφτών αρχίζει να αποχτάει εθνικό αντιστασιακό περιεχόμενο. Ο Σαµαρινιώτης καλό- γερος Δημήτριος συµµετέχει στα επαναστατικά κινήματα του Θύμιου Βλαχάβα και βρίσκει μαρτυρικό θάνατο στα Γιάννινα από τον Αλή Πασά22. Ανάμεσα στις δύο µεγάλες κοινωνικές οµάδες υπάρχουν µερικές διαφορές. Οι κτηνοτρό- φοι ζουν στις παρυφές του οικισμού, και είναι φυσικό αυτό επειδή χρειάζονται μεγάλη έκταση γης για την εργασία τους και ευκολότερα µετακινούν τα ζώα τους. Οι έµποροι και ο 2 , οι βιοτέχνες κατοικούν και εργάζονται στα κεντρικότερο σημεια του χωριού 3. Η διαφορά εκφράζεται και με το χρώμα της φορεσιάς τους, που είναι άσπρο για τους κτηνοτρόφους και µαύρο για τους αστούς24. Αρχουσα τάξη είναι οι µεγαλέμποροι και οι πλούσιοι τσελιγγάδες. Από αυτούς προέρ- χονται και οι προεστοί, κοτζαμπάσηδες ή µουχτάρηδες και δηµογέροντες. Τη μεσαία τάξη αποτελούσαν οι βιοτέχνες και µερικοί µικρέμποροι, καθώς και οι μικροκτηνοτρόφοι. Ψην κατώτερη οι µπιστικοί, οι υπάλληλοι των εμπόρων και των βιοτεχνών και οι υπηρέτες των µεταφορέων, τα κΞπΞλια.Τις ταξικές αυτές διαφορές φρόντισαν να τις κατοχυρώσουν και µε την ανάλογη ιδεολογική κάλυψη. Καθιερώνεται σαν κοινωνική αρετή o σεβασµός προς τις αρχοντικές οικογένειες, που σ'ένα άλλο βλαχοχώρι µε την ίδια περίπου κοινωνική δοµή, στό Μέτσοβο, φτάνει ως την απαγόρευση της κυκλοφορίας των φτωχών στην κεντρική πλατεία και σε διπλανό δρόµο25. Γενικά στη Σαµαρίνα είναι έντονος ο διαχωρισµός του κοινωνι- κού συνόλου cc ιδιαίτερες οµάδες κατά φύλο, επάγγελµα και ηλικία.Αυτό εκφραζόταν ως τις πρώτες δεκαετίες του αιώνα μας στο µεγάλο κυκλικό χωρά του Δεκαπενταύγοσστου, τον "Τσιάτσιο", όπου οι χορευτές σχηµατίζουν δύο ομ6κεντρα ηµικύκλια, το εξωτερικό με τις γυναίκες και το εσωτερικό με τους άντρες. Μα και κάθε ημικύκλιο ειναι χωρισµένο σε μι- κρότερα τόξα με ομοιογενείς ομάδες το καθένα τους: γέροντες, πρώτη ομάδα τραγουδιστών, ] άντρες ντυµένοι σε άσπρα, άντρες ηλικιωµένοι, δεύτερη οµάδα τραγουδιστών, άντρες νεό- τερης ηλικίας, γερόντισοες, ηλικιωµένες γυναίκες, γυναίκες µτυµένες βλάχικα, γυναίκες νεότερης ηλικίας, όπως φαίνεται και σε δηµοσιευµένο σγεδίασµα26. Επιβεβαιώνεται και από φυτογραφία του 1906, που συνοδεύει το κείμενο τούτο, όπου ξεχωρίζει η ομάδα των ασπροντυµένων κτηνοτρόφων. Στούς εµποροβιοτέχνες και υπάλληλους έχει πιά από τότε κυ- ριαρχίσει η ευρωπαϊκή φορεσιά. Δεν πρέπει να είναι εντελώς τυχαίο που ο συντάκτης λί- θινης επιγραφής, που θα τη συναντήσουµε στο κεφάλαιο για την τέχνη της λαμαρίνας, όταν καλεί στην εκκλησία. τους κατοίκους του χωριού τους ξεχωρίζει σε γέροντες, άντρες νέ- ους, γυναίκες και παρθένες. Από τα τέλη του 19ου αιώνα η οικονομία της Σαµαρίνας ξαναγυρίζει σχεδόν αποκλειστι- κά στην πρωτογενή παραγωγή, ενώ µεγαλώνει το ποσοστό των Σαµαριναίων, όπως και όλων των Ελλήνων, που ασχολούνται µε τη µεταποίηση και την προσφορά υπηρεσιών. Αυτό έγινε γιατί οι έµποροι και οι βιοτέχνες,πΚΧΚπΚδΚΞπου το χειμώνα µετέφεραν τις έδρες των σε αστικά κέντρα, από την ώρα που οι πόλεις αρχίζουν να µονοπωλούν την οικονοµική δραστη- ριότητα, βρήκαν ασύµφορη τη διακοπή της επαφής των με πελάτες και προµηθευτές. Οι υφάν- τριες, που είναι πολλές εκατοντάδες,είναι οργανωµένες στούς Τυνεταιρισµούς της πόλης διαµονής των οι οποίοι διαθέτουν, καθώς είδαµε, σύγχρονες τεχνικές εγκαταστάσεις για το λανάρισµα, τη βαφή κ.τ.λ. των μαλλιών. Πολλοί αποχτούν μόρφωση και διορίζονται δηµό- σιοι ή ιδιωτικοί υπάλληλοι, μερικοί σπουδάζουν και ασκούν την επιστήµη τους µακριά από ορεινή πατρίδα. Για όλους αυτούς η Σαμαρίνα παραµένει ρόπος οικογενειακού παραθερισ- µού. Στοχωριό ανεβαίνουν µόνον όσοι εξυπηρετούν τις παραθεριστικές ανάγκες, μανάβη- δες,µπακάληδες, κρεοπώλες, φητοπώλες, εστιάτορες, καφετζήδες...΄Ετσι, παρά την επι- στροφή της οικονοµίας στην πρωτογενή παραγωγή, σχεδόν αποκλειστικά στην κτηνοτροφία και την υλοτοµία, οι ιδέες και τα ήθη επηρεάζονται όλο και βαθύτερα από τα αστικά κέντρα. Αντίθετα, παρατηρείται φανατική προσήλωση σε ορισμένα έθιµα, όπως ο "Ψσιά- τσιος", η δηµοπρασία για τη φιλοξενία της εικόνας της Αγίας Παρασκευής, μερικές ιδιο- µορφίες στη μαγειρική κ.α. που λειτουργούν σαν ακατάλητα από το πέρασμα του χρόνου σηµεία κοινής συναισθηµατικής αναφοράς των χιλιάδων Έαµαριναίων που συγκεντρώνονται στό χωριό από κάθε γωνιά της ελληνικής γης, ακόµα και από το Ρξωτερικό. "πορούυε να θεωρούµε πιθανό πως τα σαµαρινιώτικα έθιµα θα είχαν χαθεί οριστικά χωρίς αυτή τη µά- ζωξη τόσων ανθρώπων µε κοινές ρίζες αλλά κάθε ηλικίας, ποικίλου επίπεδου μόρφωσης και προκοπής. Ανθρώπων εγκλωβισμένων στο τσιµέντο των πόλεων, ξερριζωµένων και τραγικά µόνων, που κάποιαν ώρα του έτους αισθάνονται πως ανήκουν σε κάποιαν ανθρώπινη κοινό- τητα µε δική της φυσιογνωµία, µε παρελθόν όπου εντάσσονται και οι δικές τους οικογε- νειακές µνήμες, µε τα παιδιά να διαβάζουν έκπληκτα το ονοµατεπώνυµό τους σε κάποιες επιγραφές µε παλιές χρονολογίες - και νάναι του παππού ή του παραπαππού. ΠΟΛΙΤΙΤΤΙΚΗ ΖΩΗ-ΨΞΧΠΗ Οι κάτοικοι της "αµαρίνας, σ'όλη την περίοδο που µελετούµε, είναι δίγλωσσοι΄ υι- λούν και τα ελληνικά και τα βλάχικα. 'Ολες, όµως, οι επιγραφές σε εκκλησίες, σπίτια και βρύσες είναι γραµμένες στην ελληνική γλώσσα, ενώ αλλού, όπως σε επιγραφή του Κλει- νοβού υπάρχει µετάφραση στίχων στα βλάχικα, αλλά µε ελληνικούς χαρακτήρες24, Ας θυμί- σουμε εδώ πως η γλώσσα αυτή δεν έχει δική της γραφή. Δεν ξέρουµε από πότε ακριβώς από πότε λειτουργούν ελληνικά σχολεία στη Ταµαρίνα. άν κρίνουμε από τις επιγραφές σε τοιχογραφίες και λιθανάγλυφα µπορούµε να συµπεράνουµε ότι από τις αρχές του 19ου αι- ώνα η εκπαίδευση βρισκόταν σε ικανοπΐητικό επίπεδο. Στα 1874 ιδρύεται Αδελφότητα για τη βελτίωση των σχολείων του χωριού. Σρα 1891 υπάρχουν τέσσερα σχολεία. Πάντως, τις πρώτες δεκαετίες του αιώνα μας τα σχολεία της ΐαµαρίνας δίνουν γερές βάσεις για ση- µαντική πνευµατική ανάπτυξη μερικών μαθητών τους. Παράδειγµα 0 Μίλων Σακελλαρίδης, που γεννήθηκε εκεί στις αρχές του αιώνα και φοίτησε στο σχολείο του χωριού. Συνέχισε στο Γυµνάσιο της Κοζάνης και ύστερα στο Πανεπιστήµιο της Αθήνας. ΄Ηξερε άριστα την ελληνική και λατινική φιλολογία, τα Γαλλικά και τα Γερµανικά. Μετέφρασε διάφορα φι- λοσοφικά συγγράµµατα. Δίδαξε τα Ελληνικά στην Αλβανία, την΄Ηπειρο και τη Θεσσαλία. , - Ο 28 , Πέθανε στις 6 Αυγούστου 1895 στη Σαµαρινα και του έγινε επιβλητική κηδεια . Προσπα- 10 θεια, στα 1880, για ίδρυση σχολείου "αρωµούνικης" γλώσσας απέτυχε γιατί συνάντησε έν- τονη αντίδραση των κατοίκων, μ'όλο που είχαν παρασυρθεί και µερικά µέλη της εκπαιδευ- τικής Αδελφότητας. Ιδρύθηκε, όμως, στο γειτονικό Περιβόλι και σε άλλα χωριά. Γράµµατα µάθαιναν και αρκετές γυναίκες, μερικές από τις οποίες συνέχισαν την εκπαίδευση έξω από το χωριό και έγιναν δασκάλες. Φα τραγούδια του χωριού είναι άλλα βλάχικα και άλ- λα ελληνικά, όπως τα "Μιά κόρη απ'την Ανατολή", "0 Ζήτρος κάνει τη χαρά", "Έβγάτε α- γόρες στο χορό"...Στους γάμους ποτέ δε µεταχειρίζονται βλάχικα τραγούδια29.Ο ρυθμός του στίχου προσαρµόζεται στη δοσμένη μελωδία που κι αυτή ανταποκρίνεται στο είδος του τραγουδιού:χορευτικό, επιτραπέζιο, της δουλειάς, µοιρολόϊ. Ειδικότερα στον "Ψσιάτσιο", ο ρυθµός του χορού επέβαλε εξωτερικές προσθήκες -βρε γιέ µ'- που κόβουν το στίχο &- πειτα από ορισμένες συλλαβές έστω και κόβοντας στη µέση τη λέξη. Οι Βηματισµοί του χορού δε συγχωρούν καμµιά μετρική παράβαση για χάρη της ακεραιότητας των λέξεων. Έκ- τός από αυτό, ανάµεσα στούς αφηγηματικούς στίχους του τραγουδιού παρεμβάλονται και άλλοι με βλάχικα επιφωνήµατα, "όλελε", "λέλε" και με ελληνικές τιµητικές προσφωνήσεις "αντριωμένε", "αγρήγορε". Αν αφαιρεθούν οι εξωτερικές προσθήκες και οι επαναλήψεις συλλαβών, από τους δώδεκα στίχους του τραγουδιού παραμένουν τρείς: 0 Τσιάτσιος εκατέβαινε, ο Τσιάτσιος κατεβαίνει. - Τσιάτσιο υ'αµπούθε έρχεσαι, αµπούθε κατεβαίνεις; - Από τη Φούρκα έρχοµαι, στη Σαμαρίνα πάνω. Μα και στους δύο πρώτους στίχους η εσωτερική τοµή χωρίζει δύο ταυτόσηµες και σχεδόν όµοιες φράσεις. Στον πρώτο αλλάζει ο χρόνος του ρήματος και στο δεύτερο χρησιμοποι- ούνται παραπλήσιας σηµασίας ρήματα, από τα οποία το "έρχεσαι" επαναλαµβάνεται στον τρίτο στίχο αλλά σε πρώτο πρόσωπο. Ολόκληρο το τραγούδι αποτελείται από δεκατέσσερες λέξεις, τρία ρήµατα, τρία κύρια ονόµατα, δύο επίθετα, δύο προθέσεις, δύο άρθρα, ένα επίρρημα και μία αντωνυµία. Κατά κανόνα την ίδια φτώχεωιπαρουσιάζει και η µουσική των τραγουδιών, που αποτελείται από µία ή δύο επαναλαµβανόμενες µουσικές φράσεις, όπου και ο αµύητος διακρίνει βυζαντινές καταβολές.0ι ίδιες καταβολές διαπιστώνονται και στην εκτέλεση, όπου "πάντες μεν κρατούσι το µ π ά σ ο ν /ίσον/, είς δε, ο καλλι- φωνότερος, ψάλλει το άσµα εν θλιβερωτάτω και θρηνώδη ήχω", κατά τον Κρυστάλλη. Η αντίθεση πρός τον Τούρκο κατακτητή εκδηλώνεται κυρίως µε τη φανατική προσήλωση στην Ορθοδοξία και µε ατομικές ανταρσίες από τα "κλεφτόπουλα οαιδιά απ'τη Σαμαρίυα" κατά το γνωστό δηµοτικό τραγούδι. Από τις αρχές, όµως, του 19ου αιώνα η κλεφτουργιά αρχίζει να παίρνει το χαρακτήρα δυναµικής ένοπλης αντιστασιακής πάλης. 0 τραγουδημέ- νος από τη λαϊκή Μούσα Γιάννης Πρίφτης και o Μίχος 30παλιότερα, ο Λεωνίδας Χατζηπύρ- ρος, πλούσιος και τελειόφοιτος του Γυµνασίου Ιωαννίνων, 0 Φλώρος και άλλοι αργότερα, 11 γίνονται φόβητρα των Τούρκων. Βέβαια, δεν πρέπει να ωραιοποιούµε τις καταστάσεις. Ra- σικό κίνητρο παραμένει το οικονοµικό. Λε δείχνει, ασφαλώς, αναπτυηµένο εθνικό φρόνη- µα το ότι " ο Γιάννης Παπάς/Πρίφτης/ είχε κατορθώση µε τη συµµορία του να καταστή ο φόβος και τρόμος των πάντων και για να αφήνη τους αλβανούς κακοποιούς να περνούν από την περιφέρειά του ανενόχλητοι τους υποχρέωνε να του δίνουν το 1/3 από τα πλιάτσικα που έκαναν"31.Αν υπολογίσουμε τη θέση της ?αμαρίνας εύκολα καταλαβαίνουµε ότι το δρο- μολγιο επιστροφής των "κακοποιών" προς την Αλβανία ξεκινούσε από κάποια ελληνική πε- ριοχή. Η ανάμνηση ενός σπουδαίου αντιστασιακού γεγονότος, της νικηφόρας καταδίωξης του Βελή-Μπέη από το Ηπουκουβάλα μέχρι τη Σαμαρίνα διατηρήθηκε στο όνοµα της "βρύσης του "πουκουβάλα"32. Ανάλογο υπήρξε το πνεύµα και σε άλλα βλαχοχώρια. Ας θυμηθούµε πρόχειρα το ?ιωργάκη Ολύµπιο από το Βλαχολίβαδο και το Γρηγόρη Διακατά από τον Κλει- νοβό. To αντιστασιακό πνεύµα συνδέεται και µε αρχαιοελληνικές µνήµες, και αυτό του δίνει μιάν εντελώς ιδιαίτερη απόχρωση. Κατά το 19o αιώνα µαζί µε τα χριστιανικά ονό- µατα συχνά εµφανίζονται και άλλα που προέρχονται από προσωπικότητες της Ελληνικής Αρχαιότητας, Λεωνίδας, !!ιλτιάδης, Ευρυπίδης, Μίλων..Ρενικά η αναδροµή στο ηρωικό πα- ρελθόν χαρακτηρίζει ξυπνηµένο αντιστασιακό πνεύµα. O Λεωνίδας Χατζηπύρρος "εσεµνύνε- το τη από του αρχαίου Πύρρου και του Μεσαιωνικού Μερκουρίου Μπούα καταγωγή του". Ο Μερκούριος "πούας, ελληνοαλβανός γεννηµένος στο Ναύπλιο, έδρασε ηρωικά κατά το 16ο αιώνα και τα κατορθώµατά του ύµνησε σε ανούσιους στίχους o Ιωάννης Κορωναίος. Ο δοµημένος χώρος της Γαµαρίνας, σε υψόμετρο 1,400 µέτρων από την επιφάνεια της θάλασσας, απλώνεται γύρω από την κεντρική πλατεία, όπου υπάρχουν καταστήµατα εµπορι- κά και καφενεία. Παλιότερα εκεί βρισκότανε και το χάνι του χωριού, γι αυτό και σήµε- ρα ακόµα η πλατεία ονοµάζεται "Χάνι"ιΟ µητροπολιτικός, όµως, ναός του χωριού δε βρί- σκεται μέσα ή δίπλα στην πλατεία, όπως συμβαίνει συνήθως στα ελληνικά χωρία. Τόσο αυτός, όσο και οι τρείς άλλοι ναοί του χωριού βρίσκονται στις τέσσερες άκριες, με προφανή την αποτρεπτική πρόθεση33. Είναι η Μεγάλη Παναγιά, η Μικρή Παναγιά, 0 Αγιος Αθανάσιος και o Προφήτης Ηλίας'ο τελευταίος, για να είναι κανονικότερη η συμµετρία, θα έπρεπε να είναι διακόσια περίπου µέτρα βορειοδυτικά από τη θέση του, αλλά λειτούρ- γησε η δέσµευση της παράδοσης που θέλει τις εκκλησίες του Προφήτη Ηλία στην κορυφή λόφου, To παλιό νεκροταφείο του χωριού βρίσκεται στη νότια πλευρά της εκκλησίας του Αγίου Αθανασίου, στην παρυφή του χωριού, από το οποίο το χωρίζει πικρό ρέμα. Αυτό δεν πρέπει να είναι τυχαίο. Παρατηρείται και σε άλλα χωριά της ελληνικής'ύπαίθρου. Στα 730/0 των χωριών της Αττικής ανάµεσα στον οικισμό και τό νεκροταφείο υπήρχε κά- ποιο µικρό ποτάµι ή ρέμα. Η ίδια σχέση παρατηρήθηκε σποραδικά και σε νησιά των Κυ- κλάδων και της Δωδεκανήσου, επίσης σε πολλές περιπτώσεις της Δυτικής Θράκης και της 12 Γαμοθράκης. Σχετίζεται µε πανάρχαιες δοξασίες κατά τον Γ. Δημητροκάλη, που μελέτησε το φαινόμενο3Λ. Από τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα χρησιµοποιείται ΚΚ ως νε- κροταφείο και το βόρειο τμήµα της αυλής της Μεγάλης Παναγιάς. Φα παλιότερα χρονολογηµένα σπίτια της λαµαρίνας είναι του Χατζηδήυου /11 Ιουλίου 1847. και του Ηητσιοµπούνα /30 Μαίου 1873/ που έχουν λίθινες επιγραφές µε εξώγλυφους χαρακτήρες και προφυλακτικό σταυρό. Παρόµοια είναι και άλλα, αχρονολόγητα, που όμως με σιγουριά µπορούµε να τα τοποθετήσουµε γύρω στα μέσα του 19ου αιώνα. Τα σπίτια δεν αντέχουν στο πέρασμα του χρόνου όσο οι εκκλησίες και µάλιστα στις τραχειές κλιµατολο- γικές συνθήκες του χωριού. Π τοιχοποιία τους είναι ευτελέστερη και το ύψος τους µεγα- λύτερο από το εμβαδόν της έδρασης ενώ στις εκκλησίες συµβαίνει το αντίθετο. Είναι µε- γάλα, διόροφα, χτισμένα με γκρίζα ντόπια πέτρα και πλακοσκέπαστα. ?ήµερα σχεδόν το σύ- νολο των σπιτιών η σχιστολιθική κάλυψη της στέγης έχει αντικατασταθεί από αυλακωτές λαµαρίνες. To ίδιο έγινε και σε εκκλησίες, πράγμα που αλλοίωσε τη γενική όψη του χω- ριού, γι αυτό και οι πιό ευαίσθητοι κάτοικοί του λένε µε πικρή ειρωνεία πως χάθηκε πιά η παλιά όµορφη λαµαρίνα και κατάντησε Λαμαρίνα. Σημαντικά χάλασε το χαρακτήρα του χω- ριού η πρόσφατη οικοδομική δραστηριότητα µε τα "τυρολέζικα" σπίτια και τις κακές απο- μιμήσεις από βίλλες των αθηναϊκών προαστείων. 0 Κώστας Κρυστάλλης στο µελέτηµά του για τη Σαµαρίνα, αλλά σε σηµείο που αναφέρεται γενικά στα βλαχοχώρια, γράφει πως "έχουσι οικίας λιθοκτίστους και λιθοσκεπάστους,ευρυχώρους και υψηλάς, πλήρεις ωραιότητος έξω- θεν, έσωθεν δε κοµψοτάτας και πλουσίας. Περικοσµούνται δε αι οικίαι των υπό εκτενών κή- 35 πων ευφορωτάτων"΄ . Η κάτοψή τους είναι τερράγωνη ή δε σχήμα Γ. ΄Εχουν µικρά και λίγα σιδερόφραχτα παράθυρα. ?ε λίγες περιπτώσεις υπάρχει στην πρόσοψη ανοιχτός εξώστης στον οποίο ακουµπάει, παράλληλα προς τον τοίχο, ανοιχτή ξύλινη σκάλα που οδηγεί στον επάνω όροφο. “to ισόγειο βρίσκονται άνετοι χειµωνιάτικοι χώροι με τζάκια και µεντέρια. Στη λαμαρίνα η ανάγκη θέρμανσης δεν παρουσιάζεται µόνον κατά τους μήνες του ηµερολογιακού χειµώνα. Γενικά, τα σπίτια είναι προσαρµοσµένα στο µεγάλο υψόµετρο του χωριού και στο τραχύ του κλίµα. Στη Σαµαρίνα δε συνηθίζεται στην είσοδο του σπιτιού εσοχή, άλλοτε κα- µαροσκέπαοτη και άλλοτε µε επίπεδη οροφή, όπως συµβαίνει στα γειτονικά χωριά Φούρκα και Φιλιππαίοι, άν και είναι αρχιτεκτονικό στοιχείο πολύ εξυπηρετικό γιατί προστατεύει την είσοδο από ανέµους.βροχή και χιόνια. Λιτό είναι και το εσωτερικό των σπιτιών, χωρίς ξυπ- λόγλυπτη ή ζωγραφική διακόσµηση. Tov τόνο της αρχοντιάς, αυτό που ο Κρυστάλλης ονοµάζει "κοµψότητα", δίνουν κυρίως τα άφθονα "κεντητά στον αργαλείό" πολύχρωµα υφαντά, έργα των γυναικών από το γνέσιμο του µάλλινου νήµατος ως τη βαφή /παλιότερα/ και την ύφανση. Στα χαμηλώματα του χωριού υπήρχαν τα υδροκίνητα"µαντάνια" όπου γινότανε το χτύπηµα των υφαν- 13 των. Μπατανίες, μαξιλάρια, καρπέτες, µπουχαροσκούτια, χαλιά, όλα είναι καταστόλιστα από πολύχρωμα σχηματοποιηµένε φυτικά διακοσµητικά θέµατα /λουλούδια και κλαδιά/ επά- νω σε κόκκινο ή σκουρογάλαζο κάµπο. Η βαφή γινότανε άλλοτε µε δυτικές χρωστικές ύλες αλλά τώρα χρησιμοποιούνται χηυικές βαφές του εμπορίου. "ητροπολιτικός ναός του χωριού είναι η Μεγάλη Παναγιά /Κοίµηση της Θεοτόκου/. Έκ- κλησίες µε τ'όνοµα "Μεγάλη Παναγιά" υπάρχουν και άλλες στην Ελλάδα36. 7τη νότια πλευ- ρά της υπάρχει υπόστεγο με χτιστούς κίονες και τοξοατοιχία. ανατολικά καταλήγει σε παρεκκλήσι. Από τον τοίχο του ιερού προέχει µόνον μία µεγάλη κόγχη, οι δύο µικρότερες, της πρόθεσης και του διακονικού, εγγράφονται στο πάχος του τοίχου, πράγµα που παρατη- ρείται και σε άλλες µεγάλες εκκλησίες του χωριού και της περιοχής. Ρπανω στη στέγη της κόγχης φύτρωσε ένα βουνίσιο πεύκο που µεγάλωσε σιγά=σιγά και τώρα είναι κανονικό δέντρο. ?ε φωτογραφία βγαλµένη πριν από τα 1912 παρουσιάζεται λίγο μικρότερο. Η µεγά- λη Παναγιά χτίστηκε στα 1818 και αγιογραφήθηκε δέκα χρόνια αργότερα. Εξωτερικά, και κυρίως γύρω από τη νότια πύλη, έχει ρνδιαφέροντα λιθανάγλυφα µε φυτικά διακοσµητικά, πουλιά, ανθοδοχεία, τον ήλιο και το φεγγάρι, τον ΄Αη Γιώργη, τους Αγίους Κωνσταντίνο και Ελένη µε το σταυρό ανάµεσά τους ελάφια και µερικά κτηνοτροφικά ζώα, βόδι και πρό- βατο. Τα λιθανάγλυφα αυτά ανήκουν σε δύο τεχνίτες, ίσως και σε δύο εποχές αν, όπως υποθέτουµε, στη θέση της σηµερινής εκκλησίας υπήρχε άλλη παλιότερη , της οποίας χρη- σιµοποιήθηκε µέρος του οικοδοµικού υλικ ύ, φαινόµενο πολύ συνηθισµένο. Αντίστοιχη πε- ρίπτωση, βεβαιωµένη από τις επιγραφές, παρουσιάζεται, όπως θα ιδούμε, στη "ικρή πανα- γιά. Πάντως, το λιθανάγλυφο του ΄Αη Γιώργη και µερικά πουλιά που βρίσκονται κάτω από την παράστασή του χαρακτηρίζονται από δύσκαµπτο σχέδιο και έντονη αναγλυφικότητα ενώ στα υπόλοιπα κυριαρχεί η ευκίνητη γραμµή και µιά καλλιγραφική αντίληψη του σχεδίου που τείνει πρός τη χάρη. Το ψηλό ξυλόγλυπτο τέµπλο της εκκλησίας είναι δουλεμένο με την τεχνική των "κεν- τητών" ή "σκαλιστών στον αέρα", όπου είναι φανερή η επίδραση του ευρωπαϊκού µπαρόκ. Οι μορφές είναι έντονα ανάγλυξες με πολλά διαµπερή κενά ανάµεσά τους, η σύνθεση πυκ- νή και ανήσυχη. "έσα σε πλέγµατα φυτικών διακοσμητικών θεµάτων φίδια, λιοντάρια, πε- ριστέρια και άλλα ζώα του Παραδείσου συνωστίζονται σε όλη την έκταση του τέμπλου. Ανά- μεσά τους προβάλλουν ανθρώπινες μορφές και συνθέσεις: άγγελοι, αρχάγγελοι, οι Πρωτό- πλαστοι, ο κυυτικός Δείπνος, η Σταύρωση, η Ανάσταση, η Αποκαθήλωση, η Αποτοµή του Ιω- άννου, ο Ευαγγελισµός, ευαγγελιστές, η Παναγία βρεφοκρατούσα...όλες στο ύφος της επο- χής, των πρώτων δεκαετιών του 180υ αιώνα. Συχνή και η παρουσία της διακοσµητικής αχι- βάδας. To έργο έγινε πιθανότατα από µετσοβίτες τεχνίτες. Η εκκλησία έχει ευρύχωρο γυ- ναικωνίτη που τώρα Χρησιμοποιείται σαν πρόχειρο ΨΟυσ€ΐ0 τοπικής €χΚλησιαστι%ής τέχνης. 14 H υγρασία του χώρου και οι άλλες δυσμενείς συνθήκες δεν ευνοούν καθόλου τη συντήρηση των έργων που φιλοξενούνται. H μικρή Παναγιά πρωτοκτίστηκε στα 1799, όπως αναφέρει λιθόγλυφη επιγραφή που σή- µερα είναι εντοιχισμένη δίπλα στη νότια πύλη του ναού: Ξ- ΠΛΝΑΤ'ΙΑ ΘΈΌΨΟΚ? ΈΟΙΘΙ?Ε' ΤΕΣΤ ΔδΛδΣ' … Σδ Τδ|7' ΚΑΤΙΚΉΓΑ? E ΤΙ ΧΩΡΑ '?Α.…"Ι'Ι ΑΡΧΙ- ΕΡΑ'?ΕΒδΨΟΣ FAB/PPM Ψ?) ΠΑΝΙΕΡΟΤΛΤδ ΚΕ ΘΕΟΠΡΟΒΔΙΤ΄ό ΤΙΣ ΑΓΙδΦΑΨΠΣ I :ΡάγΟΝ Τ--ΐΙ'Τ""ΡΟΠΟ- m0): 0 I‘PEBENON ΕΞΑΡΧΕ ΔΙΑ ΕΞΟΔδ ΓΕ??ΓΙΑΝΙ | ΕΝ E’I‘I 1799 ΕΤΑΚ) ? ζισιµος 'Οταν η παλιά εκκλησία έπεσε από καθίζηση του εδάφους στη θέση της περίπου ξαναχτίστη- κε η σηµερινή. Η σχετική λιθόγλυπτη επιγραφή πανω από την πύλη αναφέρει ότι: H ?… KAI ΤΙΜΗ ΠΑΟΣ ΤΗΣ Π.ΌΤΔΓΙΑΣ ΠΕΡΙ΄ΒΛΕΠ'ΙΌΣ 0‘-'T0£ ΠΟΛΗ! ΓλΜΑΡΙΗΑΣ/ AAA KAI AVQI? ΕΙΡ Υ.Ώ?"ηΤ ΑΤ…ΙΐΘΗ. AH ΔΟΞΑ ΘΡΩ ΤΩΝ ΟΛΩΝ. Ι΄."ΐΡΑΡΧΠΥΝΨ0Τ ψη," Η'…" …ΑΡΧΙΑΣ" ?΄"ιΕΓ*ΥΟΥ Ι?ΨΑΔΙΟΥ ΜΗΝ)? η]? ΤΈ/ ΈΟΦΙΑΣ ΕΠΡ-Π%ΕΙΑ ΔΕ ΠΟΛ… '"???Α πως»? τη… ΕΞΑΡ- xo‘: mun): ΧΑΝΘ-Μ ποτ. Έκτοτε. mom}: ΑΝΔΡΕΣ σε τα…, που…" Μπηκα. ΕΔΩ ρ/ ΠΑΡΘΕΝΟΙ ΚΑΙ ΠΝΣ'Κ΄ζΝΗ"ΓΈΤ ΘΕΩ ΨΩ ΟΥΡΑπΈΩ ΠΙ (DOES? ΨΥΧΉΣ ΚΑΙ/ ΚΑΡΔΙΑΣ Η? WEI MK 1865 AVTUYTTTOY 2 ΜΑΥΤΌΡΑΣ ΓΙΑΝΉΣ΄ H διαφορά των δύο επιγραφών στην ορθογραφία και τη σύνταξη είναι ενδεικτική της ανό- δου της Παιδείας στη Σαµαρίνα κατά τον 19ο αιώνα. Η παράλειψη ενός από τα δύο συνεχό- μενα όµοια σύµφωνα, σε µερικές λέξεις, προέρχεται πιθανότατα από λάθος αντιγραφής του λιθογλύπτη. Αυτό είναι συνηθισµένο φαινόμενο σε όσους σχεδιάζουν το κείµενο µιάς επι- γραφής. Μερικά λιθανάγλυφα της πρώτης εκκλησίας, µέτριας τέχνης, χρησιµοποιούνται ως οικοδομικό υλικό της νεότερης, όχι πάντα σε κανονική θέση. Η "ικρή Παναγιά /Γέννηση της Θεοτόκου/ είναι τρίκλιτη ξυλόστεγη μονόκογχη βασιλική, χωρίς εσωτερικές τοιχογραφίες. To τέμπλο της τυπικό δείγμα κουφυτού ξύόγλυπτου του τέ- λους του 180υ αιώνα ή της αρχής του 19ου. Φαίνεται πως έγινε από τους ίδιους τεχνίτες που σκάλισαν και το τέµπλο της Μεγάλης Παναγιάς. Ο ναός του Αγίου Αθανασίου είναι κι αυτός σε ρυθμό τρίκλιτης ξυλόστεγης πλακοσκέ- παστης βασιλικής, κάπως βαρειάς εξωτερικά και χωρίς υπόστεγα. Πρέπει να χτίστηκε προς τα τέλη του 18ου αιώνα. "αζί με την εκκλησία, ή λίγα χρόνια αργότερα έγινε και το 15p- πλο της, ωραίο δείγμα ηπειρώτικης ξυλογλυπτικής. Τα διακοσμητικά θέματα και οι παρα- στάσεις του θυµίζουν τα τέµπλα από τις δύο Παναγιές, Μεγάλη και Μικρή. Συγγένεια υπάρ- χει, ακόμα, στη συνθετική αντίληψη και στην αίσθηση της φόρµας, αλλά η τεχνική εδώ εί- ναι περισσότερο επιμεληµένη. Πι σηµαντικότερες διαφορές παρουσιάζονται ανάµεσα στα τέµ- πλα Μεγάλης Παναγιάς και Αγίου Αθανασίου, παρά την ύπαρξη πολλών κοινών στοιχείων ό- πως η αχιβάδα, οι ζώνες με εναλλασσόμενους ρόδακες και ρόµβους, το ίδιο σκάλισµα στα πλαίσια από τις ποδιές. Οι ποδιές στη Μεγάλη Παναγιά έχουν !ΠΕξ µεγαλύτερο πλάτος από 15 από το ύψος τους, το ανάγλυφο είναι χαµηλό και αφίνει να φαίνεται πολύ ο επίπεδος κάµπος, τα θέματα ζώα και αυτό σε σύνθεση που στηρίζεται στην αντίστροφη συµµετρία pa κέντρο έναν νοητό κάθετο άξονα. Στο τέµπλο του Αγίου Αθανασίου οι ποδιές έχουν ύ- ψος μεγαλύτερο από το πλάτος τους, το ανάγλυφο είναι έντονο και πυκνό, τα θέµατα σκηνές από την Αγία Γραφή και χωρίς απόλυτη συµμετρία. Σε δεσποτική εικόνα του τέμ- πλου υπάρχει ενθύµιση, γραµµένη από το ζωγράφο, χαρακτηριστική του πολιτιστικού κλί- µατος της Σαμαρίνας. Ενώ κατά κανόνα οι ενθυµίσεις καταγράφουν τοπικά γεγονότα, εδώ έχουµε προσπάθεια να περιγραφεί με στοιχεία η σιτοδεία που χτύπησε τη νότια Βαλκανι- κή στα 1793. "’Hv έτη 1793 έστορίθησαν έίκόνες δηά έξόδου τών χριστιανών της πολιτεί- ας ταύτης. Τόν αύτόν καιρόν έγηνεν άκρήβεια μεγάλη σέ όλα τά μέρη, "ορέα 'λρΒανητιά Λάρισα Ψρίκαλα. Τό φόρτομα στη Λάρισα πάησεν γρόσια 40, στά Τρίκαλα γρόσια 50, 'Ανα- σελήτζα Γρεβενό τά όµοια ήχεν, παρέξ της Βουλγαρίας τό µέρος τό λεγόµενον Σάπη XE Σκόπια. Κουβαλούσαν τό καρβάνια σάν τή µέλησα κέ έπροφθάσθηκεν & τουνιός και γράφο- μέν το μεταγενεστέ διά ένθήµηση". Φις πληροφορίες της εικόνας αυτής, των Ψριών Ιεραρ- χών, επιβεβαιώνει αντίστοιχη ενθύµιση στο τέµπλο της Αγίας Μαρίνας Κισσού, στο Ανατο- λικό Πήλιο: "είς τους 1793 έγινεν µεγαλοτάτη άκρίβεια όπου έπολίθη τό σιτάρι πρός 8 γρόσια τό κόσκινο"37. Η εκκλησία του Προφήτη Ηλία /΄Αη Λιά| αναφέρεται σε στίχο δημοτικού τραγσυδιού του 1750 για τον Τόσκα "Έόηθ'&η λιά του Μπαρµπουτζό κι από τη ΐαµαρίνα". To πρώτο εί- ναι το σηµερινό Επταχώρι του Νομού'Καστοριές, για το οποίο o Χριστόφορος Περραιβός υποσηµειώνει "Χωρίον πλησίον του οποίου κείται βουνόν, εις δε την κορυφήν αυτού υπάρ- χει Ναός του Προφήτου Ηλιού, ομοίως και εις το χωρίον λαµαρίνα, του οποίου την βοή- θειαν επικαλείται ο Τόσκας προ της µάχης"38. To τέμπλο του ναού, ασφαλώς μεταγενέστε- ρο από τα προηγούµενα, έχει αδρότερη τεχνική με μορφές μεγαλύτερες, σε έντονο ανάγλυ- φο και µε κάποια τάση πρωτόγονου ρεαλισμού. Ιδιαίτερα ενδιαφέροντα είναι τα µεγάλα κεφάλια, σχεδόν σε φυσικό μέγεθος, µε ωραίο πλάσιμο και ζωντάνια στην έκφραση. Epi- σκονται στις κολόνες, στο ύφος των κάτωκεταµπέδων. Οι ποδιζξς του τέμπλου αυτού δεν είναι σκαλισμένες' την επίπεδη επιφάνειά τους κοσμούν ζωγραφιστό ανθοδοχεία σε τυπι- κή, όµως, απόδοση και pa κάποια καλλιγραφική αντίληψη αν και έχουν χρωµατική ευαισθη- σία. Απέχουν από τα αντίστοιχα έργα σε ποδιές του Πηλίου ή σε τοιχογραφίες αρχοντικών στό Πήλιο, τ'Αµπελάκια, τη Σιάτιστα, την Καστοριά και τα Ζαγοροχώρια. To βηµόθυρο εί- ναι εντελώς ασκόλιστο και καταλαµβάνεται ολόκληρο από µεγάλη ζωγραφική σύνθεση του Ευαγγελισµού. Στο αριστερό ημίφυλλο ο ΄λγγελος και στο δεξιό η Παναγία. Η σκηνή έχει στο βάθος απεικόνιση πολιτείας µε πυκνό ψηλά κτήρια. Οι τέχνες που εξετόσαµε ως τώρα, αρχιτεκτονική, λιθογλυπτική και ξυλογλυπτική, εί- 16 ναι επαγγελματικές απασχολήσεις ξενόφερτων μαστόρων. ?'αυτόν λοιπόν τον τοµέα η Τα- µαρίνα δεν προσφέρει κάτι δικό της. Η συμµετοχή των κατοίκων της περιορίζεται στην επιλογή των µαστόρων και στην αποδοχή των έργων τους, πράγµα που σηµαίνει ότι τα έρ- γα αυτά τους εκφράζουν. Και αυτό είναι το σηµαντικό.΄Αλλωστε, η ,πάντα ποριορισµ€νη, ιδιοµορφία κάθε τ τικής πολιτιστικής ενότητας, εκφράζεται σε ωρισµξνες μόνον µορφές αποκλειστικής δηµιουργίας και σε παραλλαγές γενικότερων τύπων.΄Οπως έγραφα και παλιό- τερα, "όσο θα προχωρεί η έρευνα, που τώρα άρχισε, τόσο πιό διάτρητα θα γίνονται τα στεγανά των τοπικών τεχνών. Θα ήτανε σωστότερο να µιλούμε όχι για "αυτόχθονα" στοι- χεία αλλά για τα ε π ι κ ρ « τ έ σ τ ε ρ α κάθε περιοχής, αυτά που έγιναν κοινωνι- 39 κώς αποδεκτά, χωρίς να ξεχνούμε πως δεν αποτελούν προνόμιο και αποκλειστικότητά της!! "Ισως η κατηγορηµατικότητα της διατύπωσης αυτής να δίνει την εντύπωση µιάς γενικής και ανελαστικής εφαρµογής της, κι αυτό δεν είναι σωστό. Η συνοπτικό περιγραφή τηε πο- λιτιστικής ζωής και της τέχνης της Σαµαρίνας δεν γίνεται εδώ για να αναδειχθεί η μο- ναδικότητα της αλλά για να καθορισθεί το πλαίσιο µέσα στο οποίο διαμορφώθηκαν και ερ- γάσθηκαν οι ζωγράφοι της.΄Αλλωστε αυτοί δούλεψαν σε βλαχοφώρια και σε άλλα γεωργοκτη- νοτροφικά χωριά. ΐίναι χαρακτηριστικό πως δεν έγιναν αποδεκτοί στα Έφτάνησα και στα ορεινά ηυιαστικά κέντρα της Σιάτιστας και της Καστοριάς, για να περιοριστούμε μόνον σε τόπους που δεν απέχουν ποιό από τη Σαµαρίνα. Από τη ντόπια παραγωγή δεν αφορούν το Θέμα μας τα προϊόντα της κτηνοτροφίας, της υλοτομίας, της ελληνορραπτικής, της τσαρουχοποιίας και της σαγµατοποιίας. Για τα υφαν- τά υιλήσαµε παραπάνω. ΄Οπως σε όλα τα κτηνοτροφικά χωριά, η ποιµενική µικρογλυπτική είχε μεγάλη διάδοση στη Σαµαρίνα pa τη µορφή της ερασιτεχνικής απασχόλησης των βοσκών. Με πολύ απλά εργαλεία φιλοτεχνούσαν χέρια από γκλίτσες,ρόκες, σφοντύλια, κουτάλια, πη- ρούνια και φλογ€ρες. Αυτές οι "δημιουργίες της µοναξιάς"είναι έργα επιμονής και υπο- μονής. 'Ολα αυτό τα αντικείμενα έχουν τα ίδια βασικά σχήματα και παρόµοια διακοσµητι- κά Θέµατα pa τα αντίστοιχα των άλλων κτηνοτροφικών χωριών. To φίδι, το πουλάκι, ο δρά- κοντας, τα γεωμετρικά διακοσμητικά, αποδίδονται pa µικροτεχνική επιµέλεια αλλά και pa κάποια "αρχαϊκ6τητα" στην αντίληψη της µορφής40. H τεχνική είναι συνήθως επίπεδη, η σύνθεση απλή, χωρίς συμπλέγµατα µορφών.Από τα αντικείµενα χαλκουργίας ιου συναντούµε σήαερα στο χωριό είναι πολύ δύσκολο να ξεχωρίσουµε ποιά έγιναν στον τόπο και πιά αγο- ράστηκαν στα μέρη της χειµερινής διαμονής των Σαµαριναίων. Ώίναι σκεύη οικιακής και επαγγελματικής χρήσης απλά, µε τη λειτουργικότητα που τους έδωσε η μακροχρόνια παρά- δοση, χωρίς πλούσιο χαραχτό ή ανάγλυφο διάκοσμο. Σήμερα η τοπική φορεσιά, αντρική και γυναικεία, έπαψε πιά να φοριέται στην καθη- µερινή ζωή και εµφανίζεται µόνο σε παραδοσιακές κοινωνικές εκδηλώσεις από οργανωµέ- 17 νους χορευτικούς οµίλους. Τη φορούν νέοι και νέες των οποίων το βάδισµα και οι κινή- σεις έχουν διαµορφοθεί από το σύγχρονο τρόπο υπόδησης και αµφίεσης. π αντρική φορεσιά είναι ένε είδος μάλλινου επενδύτη χωρίς µανίκια και pa πολλές πιέτες, τα λαγκιόλια,στο κάτω µισό, που, καθώς περιζώνεται στη µέση από φάρδειά ζώ- νη, µοιάζει με φουστανέλλα. To πουκάμισο είναι φαρδοµάνικο. 7το κεφάλι φοριέται φέ- σι χωρίς φούντα και στα πόδια μάλλινες κάλτσες που κουµπώνουν πίσω στη γάµπα, οι βλαχόκαλτσες,και τσαρούχια pa ηµισφαιρική φούντα στη μύτη. To χειμώνα προστίθεται --.." πανωφόρι, η φλοκάτα.Ρια τους, περισσότερο εκτεθειµένους στις δύσκολες καιρικές ovv— ') τήκες, µοσκούς απαραίτητη είναι η χοντρη από τραγόµαλλο πάπα pa κουκούλα, Η µαύρη φορεσιά των εµποροΒιοτεχνών και η άσπρη των κτηνοτρόςων διαφέρουν μόνο στο χρώµα. Η γυναικεία φορεσιά αποτελείται από άσπρο πουκάμισο και το κύριο ένδυμα, τα σιγκούνια ή τσιπούνια, κλειστά στο στήθος, pa κεντήματα από κόκκινο µεταξωτό γαϊτά- νι, πλούσια στο στήθος και απλούστερα στον ποδόγυρο και τις άλλες παρυφές. Η µέση τονίζεται pa χρυσή ή επίχρυση ζώνη. για τις φτωχότερες γυναίκες αρκεί μιά δερμάτινη ζώνη µε επάργυρη πόρπη, την ΞεκάΞα.Τα στολίδια συµπληρώνονται από σειρές χρυσών ή επίχρυσων φλουριών, τα γιορντάνια, που κρέµονται στο στήθος. 7το κεφάλι οι νέες γυ- ναίκες φορούν κόκκινο χρυσοκέντητο φεσάκι με µακριά φούντα και σειρές από φλουριά. Οι ηλικιωμένες φορούν στο κεφάλι απλό σκουραγάλαζο µαντήλι και σπανιότερα το-ΞΞέλ- co, σκουρόχρωµο µαντήλι δεμένο pa περίπλοκο τρόπο. To χειµώνα προστίθεται βαρειά κεντητή φλοκάτη με τα φλόκια στην εσωτερική επιφάνεια. Φα έντονα απλά φυτικά σχηµατοποιημένα μοτίβα που κυριαρχούν επάνω στο μονόχρω- p0 φόντο των υφαντών, o ένας τραγουδιστής που συνοδεύεται από το επίπεδο "ίσο" των πολλών άλλων, η έλλειψη συμπλεγμάτων στα ποιμενικό ξυλόγλυπτα, εκφρΕζουν την ιδεο- λογια της πατριαρχικής φόρας, αρχικού κύτταρου της σαµαρινιώτικης κοινωνίας. Ο αρ- χηγός καθορίζει τα πάντα στην ισοπεδωμένη μικροκοινωνία τυ τσελιγγάτου, όπου "6- ποιος είναι στο ίδιο τσελιγγάτο έχει τις ίδιες υποχρεώσεις και μπαίνει κάτω από τον ίδιο αυστηρό νόμο της κοινής δουλειάς"41, pa βάση απλούς κανόνες καθαγιασµέ- νους από το χρόνο, χωρίς αµφισβητήσεις και επικαλύψεις αρµοδιοτήτων. H υφαντική, το τραγούδι, ο χορός και η µικρογλυπτική είναι οι κύριες εκφράσεις της κτηνοτροφι- χήε κοινωνίας. Η ΖΩΓΡΑΦ1΄Κ οι ρίζες της σαµαρινιώτικης αγιογραφίας δεν είναι δυνατό, για την ώρα να εντο- πισθούν µε απόλυτη σιγουριά. Πολύ βαθειές τις υπολογίζει ο Κώστας Υρυστάλλης."Από των μεσαιωνικών χρόνων η Σαµαρίνα εξήγαγΩ πλείστους ζωγρξφους, αγιογράφους µάλλον Α΄) ειπείν, της Ελληνικής χερσονήσου"". οι άµεσες µαρτυρίες του ηπειρώτη βουκολικού 18 ποιητή είναι ακλόνητες, αλλά οι Θεωρητικές του κατασκευές δεν έχουν την ίδια αντοχή στον έλεγχο. Επιχειρεί τεχνοτροπικές συγκρίσεις των τοιχογραφιών του Αγίου Νικολάου Συρράκου -που τις θυμάται πριν καεί η εκκλησία αυτή και τις αποδίδει σε ?αµαριναίο ζωγράφο- pa τις µισοσβυσµένες τοιχογραφίες που είδε στο εσωτερικό του Παρθενώνα και που έγιναν όταν ο αρχαίος ναός είχε µετατραπεί για ένα διάστηµα σε χριστιανική εκκλη- σία της Αγίας Σοφίας. Ας σηµειωθεί πως αυτό έγινε γύρω στα 450 και pa αρκετές αλλοιώ- σεις της αρχιτεκτονικής του. Στα 1206 µετατρέπεται σε καθολική εκκλησία. Κατά το διά- στηµα αυτό έγιναν οι τοιχογραφίες. Στα 1453 γίνεται μουσουλµανικό τέµενος και στα 1687 καταστρέφεται από τα πυροβόλα του "οροζίνι. Αυτές, λοιπόν, τις τοιχογραφίες Θεωρεί ο Κρυστάλλης έργα του ίδιου ζωγρόδου "ή εάν όχι, θα είναι µαθητής τούτου ο τον ναόν του Αγίου "ικολόου ιστορίσας Σαμαριναίος". Ας σηµειωθεί ότι τις καταστραµµένες από την πυρ- καγιά αγιογραφίες του χωριού του υπολογίζει καµωµένες "πολύ προ της Επαναστάσεως", φρά- ση που, βέβαια, δε µπορεί να σημαίνει χίλια ή και περισσότερα χρόνια. Πιθανότερη είναι η υπόθεση πως η ανάπτυξη της σαµαρινιώτικης αγιογραφίσς συνδέεται µε την ίδρυση του μοναστηριού της Αγίας Παρασκευής που πρέπει να την τοποθετήσουμε στις τελευταίες δεκαετίες του 180υ αιώνα, ίσως στα 1771. Σκόρπιοι Βλάχοι ζωγράφοι ap- φανίΚονται και νωρίτερα, όπως ο Σαμαρινιώτης Ήιχαήλ που µαζί pa τον Ηλία από το Boug- βουτσικό ζωγραφίζουν το µοναστήρι της Θεοτόκου στο χωριό Σπήλαιο στα 165843. οι τοιχο- γραφίες αυτές έχουν υποστεί μεταγενέστερες επιζωγραφίσεις που τους έδωσαν τα στοιχεία που διέκρινε ο Ενισλείδης και που χαρακτηρίζουν την σαμαρινιώτικη αγιογραφία των τε- λευταίων δεκαετιών του 19ου αιώνα. Πρόσφατα έγιναν συστηµατικές εργασίες καδσρισμού, αφαίρεσης των επιζωγραφίσεων και συντήρησης αλλά η καταστροφή ήταν προχωρηµένη από την υγρασία των τοίχων. 0 Αναγνώστης Δημήτριος από το Ψέτσοβο μαζί pa τον ιεροµόναχο Σερα- φείµ το Χίο τοιχογραφούν την εκκλησία του Αγίου Ρεωργίου Ρεντίνας στα 1?19Λ|. 0 Δηµή- τριος Ζούκης συνεργάζεται με το μαΘητή του Γεώργιο στο νάρθηκα της νπαπαντής "ετεώρωνιξξ /1Τ8Λ/Ά5."ίναι ο πρώτος Υαµαρινιώτης ζωγράφος στο έργο του οποίου διακρίνονται στοιχεία της τοπικής αγιογραφίας όπως αυτή εµφανίζεται στα τέλη του 18ου αιώνα και συνεχίζει, οτε ίδιο ύφος ως τα µέσα περίπου του επόμενου. Υέντρο της αγιοέςΐΐίκής δραστηριότητας Θεωρείται το αοναστήοι της Αγίας Παρασκευής. Π Χ. Ρνισλείδης διατυπώνει την άποψη πως , ισως οι πρώτοι που δίδαξαν την αγιογραφία στη Ταµαρίνα είναι οι ντόπιοι ιέρυτές του μοναστηριού Υικηφόρος και Διονύσιος, που έµαθαν την τέχνη στο 'Αγιον ΄ΠροςΛ6. Η άποψη καπιτΧλεττκχακ€ακκπγκατήπκεκκκπΩκτκίαικ&κκκκαεκίκχαχτκκκθκτκτείΧκακίτκππ αυτή έχει πολ- λές πιθανότητες να έναι σωστή γιατί συµφωνεί pa την τοπική παράδοση αλλά και γιατί το έργο των ζωγράφων της εποχής αυτής δείχνει επηρεασµένο από το σύγχρονό του αγιορείτικο, , , οι , Ο 47 Υ # ο που κι αυτο εχει δυτικοευρωπαικές και νεορωσικες επιδρασεις . % δικη µας αποψη πως η 19 λειτουργία εργαστήριου µαθητείας στο μοναστήρι δε µπορεί να τοποθετηθεί νωρίτερα από τις τελευταίες δεκαετίες του 18ου αιώνα βασίζεται σε δύο γεγονότα. To πρώτο είναι η ανυπαρξία πληροφοριών που να καθιστούν αν όχι σίγουρη, τουλάχιστον πιθανή την ύπαρξη τέτοιου εργαστήριου. To δεύτερο είναι η διαπίστωση πως η ανάπτυξη χωριών-ζωγραφικών κέντρων είναι φαινόμενο των µέσων του 18ου αιώνα, όταν ζωογόνηση της οικονοµίας και η άνοδος του πολιτιστικού επιπέδου δηµιούργησαν τις προύποθέσεις τοιχογραφικής δια- κόσµησης σπιτιών και περισσότερων από πρίν εκκλησιών.Την εποχή αυτή εµφανίζονται τα οικιακά εργαστήρια των Χιονιάδων. T6ta δηµιουργείται στο Φουρνά των Αγράφων το εργα- στήριο μαθητείας του Διονύσιου48. 0 Διονύσιος ασχολήθηκε pa τη διδασκαλία της ζωγρα- φικής από την εποχή που μόναζε στις Καρυές του Αγίου ΄Ορους'έγραψε και την πολύτιµη "Ερμηνεία της ζωγραφικής τέχνης". H λειτουργία του εργαστήριου στο Φουρνά πρέπει να τοποθετηθεί ανάµεσα στα 1133, οπότε ο Διονύσιος επιστρέφει και μένει -με κάποιες δια- κοπές… στο χωριό του, και στο θάνατό του που υπολογίζεται γύρω στα 1750, λίγα χρόνια μετά την αποπεράτωση του µοναστηριού που έχτισε. Στα 1744 "θα ήταν γύρω στα εβδοµήν- τα του χρόνια' τα τελευταία αυτά, πολύ ταραγµένα και ίσως όχι απαλλαγμένα από ασθέ- νειες, επόμενο ήταν να τον έχουν καταβάλει ώστε μπορούµε να πιστέψουµε ότι δεν επέζη- 49 σε πολύ..." . To ότι υπάρχουν και µερικοί παλιότεροι Σαμαρινιώτες ζωγράφοι δεν επι- βεβαιώνει την ύπαρξη εργαστηρίου µαθητείας γιατί σκόρπιοι ζωγράφοι από πάµπολλα χω- ριά υπάρχουν από παλιότερα. To µόνο που µπορεί να σημαίνει είναι το ότι υπήρχαν στο χωριό οι προύποθέσεις για την ίδρυση κάποιου αγιογραφικού εργαστήριο! καί όχι σχολής όπως γράφει ο Ρ.Θ.Λυριτζής50. Υπήρχαν ασφαλώς νέοι µε κάποιαν έφεση προς τη ζωγραφική, μερικοί και ατομικούς ή οικογενειακούς δεσµούς µε την Εκκλησία. Εκτός από τους κληρι- κούς αγιογράφους, πολλών άλλων τα επώνυμα φανερώνουν οικογενειακή εκκλησιαστική παρά- δοση, όπως Παπαϊωάννου, Παπαδάµος /µε πρώτο συνθετικό τη λέξη Παπάς|, Αναγνώστου /από τους κατώτερους εκκλησιαστικούς βαθμούχους ή και κοσμικούς που διαβάζουν τις ιερές γραφές στο εκκλησίασµα/, Οικονοµίδης /από το Οικονόμος, αξίωµα έγγαμου παπά που καθο- ρίστηκε από τη Ζ΄Οικουµενική Σύνοδο/. Στο εργαστήριο αυτό οι νέοι µάθαιναν την τέχνη αρχίζοντας από τις απλές βοηθητικές εργασίες και προχωρούσαν προς τις περισσότερο υ- πεύθυνες ώσπου να τελειοποιηθούν. Η ίδρυση, λοιπόν, του εργαστήριου στο µοναστήρι έρ- χεται να καλύψει μιαν ανάγκη που υπάρχει. Εδώ θα πρέπει να σηµειωθεί πως η λειτουργία του εργαστηρίου δεν πρέπει να προσγραφεί στις αγαθοεργές δραστηριότητες του µοναστη- ριού. Η εκµάθηση της τέχνης αποτελεί ένα είδος αµοιβής για τις υπηρεσίες που προσφέ- ρει ο νέος στον έμπειρο τεχνίτη. Βοηθόντας τον µαθαίνει να τρίβει τα χρώµατα στο "τρι- βίδι", να τ'ανακατώνει στις σωστές αναλογίες µε τις κόλλες, να πετυχαίνει οµοιόµορ- φες χρωµατικές επιφάνειες και σιγά-σιγά pa την πρακτική εξάσκηση τελειοποιείται και 20 γίνεται έτσι πιό χρήσιμος στο "δάσκαλο". Η παραγωγή μεγάλου αριθµού φορητών εικόνων στο εργαστήριο όσο και η εκτέλεση μεγάλων τοιχογραφικών συνόλων απαιτούν την ύπαρξη βοηθών. Στα εργαστήρια αυτά η µαθητεία διαφέρει ριζικά από την εκπαιδευτική διαδικα- σία μιάς σχολής.Αυτό δημιουργεί άλλους κανόνες ελέγχου. δεν υπάρχει το μαθητικό δο- κίµιο που κρίνεται pa επιείκεια, διορθώνεται αιτιολογηµένα και επαναλαµβάνεται. 0 pa- θητευόµενος είναι από την αρχή επαγγελματίας, η καλή ή κακή απόδοσή του επηρεάζει το επίπεδο παραγωγής του εργαστηρίου, η πρόοδός του παρακολουθείται και ελέγχεται από τον αρχιτεχνίτη. Η προαγωγή του σε ποό υπεύθυνες εργασίας εξαρτάται τόσο από τη δική του ικανότητα και επιµέλεια όσο και από τις ανάγκες του εργαστήριου. Από τα μέσα σω- φρονισμού των σχολείων της εποχής το µόνο πουχρησιμοποιείται στα εργαστήρια είναι η σωµατική ποινή. Πέρα από την εκμάθηση της τεχνικής, ο νέος εξοικειώνεται pa to "εί- δος" των Αγίων, με το αγιογραφικό πρόγραµμα του ορθόδοξου ναού και αποθησαυρίζει σχέ- δια και ανθίβολα χρήσιµα για την κατοπινή ανεξάρτητη επαγγελματική του σταδιοδροµία. ΄Ισως θα µπορούσαμε να μιλήσουμε µε περισσότερα στοιχεία αν 0 'Αγιος Γρεβανών µας εί- χε επιτρέψει να συµβουλευθούμε τα σχετικά παλιά χειρόγραφα της Μητρόπολης, χειρόγρα- φα που δεν είναι προσωπική του περιουσία και θα έπρεπε να είναι στη διάθεση των ερευ- νητών, pa τις αναγκαίες, βέβαια, προφυλάξεις. Αργότερα, η ύπαρξη δύο ή περισσότερων γενεών σε οικογένειες ζωγράφων δείχνει πως και στη ?αμαρίνα λειτουργεί το σύστημα της ενδοοικογενειακής µαθητείας. H ευλάβεια, η κλίση και η οικογενειακή παράδοση προσανατόλιζαν προς τη ζωγραφική ιην πιεστική ανάγκη επαγγελματικής απασχόλησης. Η μετανάστευση, η μεταποίηση και άλ λα επαγγέλµατα -ανάµεσα σ'αυτά η ζωγραφική- ανακούφιζαν τον πληθυσμό του χωριού από τα πλεονάσµατα κΧεργατικού δυναµικού που άφηνε η κτηνοτροφία και η υλοτομία. Από ε- κεί και πέρα τα φυσικά προσόντα έκαναν τη διαλογή σε καλούς και μέτριους ζωγράφους. Η παραδοσιακή αγιογραφία µαθαίνεται όπως η γραφή, χωρίς βέβαια η εκµάθηση της γρα- φής μόνη της να δηµιουργεί λογοτέχνες. Εκείνο που χαρακτηρίζει το έργο όλων των pa— στόρων της παραδοσιακής µας τέχνης είναι το μεράκι. Αν σ'αυτό προσθέσουμε τη στέρεη βάση που προσφέρει στους τεχνίτες ο μόχθος των γενιών που προηγήθηκαν καταλαβαίνου- pa γιατί η λαϊκή δηµιουργία έχει πάντα ποιότητα. Κι εδώ όμως είναι επικίνδυνες οι γενικεύσεις. Υπήρξαν Σαμαρινιώτες ζωγράφοι που το μεράκι τους δεν έφτανε ως το ση- µείο να γεµίζουν pa πυκνές µορφές τις συμφωνηµένες επιφάνειες, όταν η αµοιβή δεν ή- ταν ανάλογη. Είναι χαρακτηριστικό το περιστατικό που µνηµονεύει o Μιχ. Καλινδέρης51. 'Οταν δύο Σαµαρινιώτες ζωγράφοι διαπραγµατεύονταν την τοιχογράφήση της εκκλησίας Κα- τάκαλης Γρεβενών και η αμοιβή που τους προσφερόταν ήταν χαµηλή, ο ένας ρωτάει συνθη- ματικά τόν άλλο αν θα ζωγραφίσουν τους Αγίους "αλά Τσιάτσιου ή αλά κλεϊφτόπουλα", 21 πράγµα που σήμαινε "πυκνά ή αραιά," επειδή στο χρό Ψσιάτσιο οι χορευτές είναι κολλητά o ένας στον άλλο ενώ τα κλεφτόπουλα, για λόγους τακτικής του κλεφτοπόλεµου, αραίωναν. Τκληρ6ς ήταν ο ανταγβνισμός pa τους ζωγράφους άλλων περιοχών. Χτην περιοχή Τρικάλων είχαν οργανώσει ολόκληρο δίκτυο ανθρώπων που φρόντιζαν να πληροφορούνται τις εκκλησί- ες στις οποίες θα γινόταν αγιογραφικές εργασίες και έσπευδαν να πληροφορήσουν, όχι µό- νον από πατριωτισµό, τους συγχωριανούς των ζωγράφους. Κέντρο αυτού του δίκτυου ήταν η συνοικία Αγίας "ονής που "κατοικείται από Υαμαριναίους, ως επί το πλείστον ασχολου- . 2 µένους ιδιως εις την εριουργίαν"5 . Πριν από το δεύτερο παγκόσμιο πόλεµο το δηµοτικό σχολείο της Αγίας "ονής είχε 151 µαθητές, κι αυτό φανερώνει πολυάριθµη σαμαρινιώτικη παροικία. Γέροντες της συνοικίας αφηγούνται, σε µαγνητοφωνημένες συνεντεύξεις,53 πε- ριστατικά που άκουσαν από τους γονιούς των και αναφέρονται στα µέσα -όχι πάντα άψογα- που χρησιµοποιούσαν για να αποκλείσουν από τις παραγγελίες άλλους ζωγράφους προς όφε- λος των συμπατριωτών τους. Υπάρχει, ακόμα, ένα σχετικό γράμμα άγνωστης χρονολογίας, μα που πρέπει να στάλθηκε γύρω στα 1890 pa 1900: 'Αγαπιτέ φίλε Γεώργιε, Εύχοµαι ή παρούσα µου νά σάς εύρη έν ύγεία. Μανθάνω ότι θα κοσμίσουν τήν έκκλη- σίαν τού Ξ ΄Αγίου Δηµητρίου ένταύθα και διαπραγµατεύονται μέ ήπειρώτας ζωγράφους έκ Χιονιάδων. Είπον είς τούς έπιτρόπους ότι αύτοί είναι κακότεχνοι καί νά άνα- µείνουν προσφοράν και΄έκ μέρους καµαριναίων ζωγράφων οίτινες είναι άριστοι είς τήν τέχνην των. Σπεύσε, τό λοιπόν, νά έλθης ένταύθα διά νά προλάβωµεν, ώς έγινε καί κατά τό παρελθόν. 'Η έργασία είναι µεγάλη καί ύπάρχουν χρήματα an δορεών έξ 'Αμερικής. "Εμαθον ότι έβρίσκεσαι είς Γρεβενά καί άπευθύνω τήν παρούσαν μου μέσω του φιλτάτου συµπατριώτου Νικολάου Μητσιοµπούνα. Σέ άσπάζομαι 'Ιωάννης Ποντίκας T6 λόγιο ύφος του γράμµατος, οι σχετικά λίγες ανορθογραφίες και, προπαντός, η διαφορά του γραφικού χαρακτήρα της υπογραφής από το κείμενο δείχνουν ότι ο αποστολέας ανέθεσε σε κάποιον γραμµατισµένο του χωριού το γράψιµο της επιστολής. Ωστόσο, οι συνθήκες παραγγελίας και πληρωµής των Ελλήνων λαϊκών ζωγράφων δεν επη- ρεάζουν την ποιότητα της δουλειάς των. Ακόμα και σε περιπτώσεις κατά τις οποίες ο ζω- γράφος υποχρεώνεται κάτω από την πίεση ωµής βίας, "στανικώς" να κάνει κάποια ζωγραφιά, αυτή έχει την ίδια ποιότητα και γνησιότητα pa to υπόλοιπο έργο του54. Η παράδοση, της οποίας o ζωγράφος είναι φορέας, η ηλικία του, το κοινωνικό πλαίσιο, το πολιτιστικό ύφος της εποχής και του τόπου, είναι καθοριστικοί παράγοντες. Εδώ θα πρέπει να κάνου- pa μία καίρια παρατήρηση. Βέβαια, η ζωγραφικοί και περισσότερο η αγιογραφία εντάσσον- 22 ται μέσα στα πλαίσια του παραδοσιακού πολιτισµού, όπου η ατοµική προσφορά απορροφιέ- ται από τη γενική διαµορφωτική πορεία. Αυτό συµβαίνει π.χ. και µε το δημοτικό τραγού- δι όπου η ομαδική κατεργασία από στόµα σε στόµα και από γενιά σε γενιά του δίνουν τη µορφή στην οποία το κατέγραψε ο λαογράφος. Ta διαδοχικά στάδια από τα οποία πέρασε, τα δάνεια από προηγούμενα χαµένα τραγούδια, οι άνθρωποι-συντελεστές των διεργασιών είναι στοιχεία που αγνοούµε. Στη λαϊκή ζωγραφική, όµως, έχουµε χρονολογίες, συγκεκριµ- µένους χώρους, ονόµατα και άλλες πληροφορίες που πλαισιώνουν τις ζωγραφιές. Για να ε- πιχειρήσουμε έναν τολµηρό παραλληλισµό, είναι σα να είχαμε από ένα δημοτικό τραγούδι καταγραφές του σε μαγάλη χρονική περίοδο µε χρονολογίες, τους τόπους και τις συνθήκες κάθε εκτέλεσης, τα ονόµατα και άλλα στοιχεία των τραγουδιστών κι ακόµα τη χροιά της φωύής τους, την προφορά τους, το ρυθµό εκτέλεσης. Λιγοστές είναι οι περιπτώσεις γνω- στών ποιητών δηµοτικών τραγουδιών55µέσα στα οποία έχει συγχωνευθεί η παράδοση στη γλώσσα, στο ρυθμό, στους εκφραστικούς τρόπους/άσκοπα ερωτήµατα, το θέµα του αδυνάτου, προσωποποιήσεις,.../ και άλλα. Λείπει, όµως, από αυτά η μεταγενέστερη λαϊκή επεξεργα- σία. H λαϊκή ζωγραφική επιτρέπει στον µελετητή να ανιχνεύει, σε µεγάλο ποσοστό, την πο- ρεία της μέσα από το έργο επώνυμων δηµιουργών. Αυτό ισχύει, ως ένα βαθμότκαι για τη γλυπτική. Πολλές φορές έχουμε και άλ α στοιχεία τους. Αυτό είναι ένα σηµαντικό πλεονέ- κτηµα για το μελετητή της λαϊκής ζωγραφικής, όταν δεν τον παρασύρει στον κατακερµατισ- μό της γενικής της ροής σε ανεξάρτητες ατοµικές πεάπτώσεις. ?ξάλλου, η ζωγραφική αφί- νει ευρύτερα περιθώρια στην προσωπική έκφραση ή έστω στην πληρέστερη διατύπωση του το- πικού ιδιώματος της ζωγραφικής γλώσσας σε συγκεκριµμένη χρονική περίοδο, πράγμα που είναι αδιόρατο σε άλλες τέχνες, όπως το κέντημα και η υφαντική. Σημειώνουμε εδώ πως η ύπαρξη ορισμένων τοπικών κέντρων ζωγραφικής δραστηριότητας, pa κάποιες ελαφρές ιδιομορ- φίες, δεν καταργεί την ενότητα της ελληνικής παραδοσιακής ζωγραφικής, όπως τα τοπικά ιδιώµατα δεν θρυματίζουν την ενότητα της ελληνικής γλώσσας. ΄Αν σήµερα αντιµετωπίζουμε το πρόβλημα των πηγών της σαμαρινιώτικης ζωγραφικής µε εικασίες, μπορούμε pa ακρίβεια και χωρίς χάσματα να παρακολουθήσουµε την τέχνη αυτή κα- τά την περίοδο της µεγάλης της ανάπτυξης, από τις τελευταίες δεκαετίες του 18ου αιώνα ως τις πρώτες του ΖΟού. H εξέλιξη της αγιογραφίας των Σαµαριναίων ζωγράφων -όλης της ελληνικής αγιογραφίας- δεν είναι µιά "εσωτερική υπόθεσή" των καλλιτεχνών. Πολλές φορές στα συμφωνητικά καθορίζεται το υλικό της ζωγραφική,…"να είναι του λαδιού", "πΚεπί µου- σιαµάδων", "επί σανίδος" αλλά και η τεχνοτροπία, "ακολουθούντες βυζαντινόν ρυθμόν μετά τ του φυσικού"56. Ειδικότερα στην τοιχογραφία ο τεχνίτης εράζεται κάτω από το συνεχή κοι- νωνικό έλεγχο. Οι επίτροποι, οι παπάδες παρακολουθούν καθηµερινά την πρόοδο της εργασί- ας. “a κάθε έξη µέρες δουλειάς αντιστοιχεί µιά γενική θεώρηση του έργου από το σύνολο 23 σχεδόν των κατοίκων κατά την Κυριακάτικη Λειτουργία. ΄Ολοι αυτοί εγκρίνουν ή επικι νουν. 0 ζωγράφος δεν µένει ανεπηρέστος από όλα αυτά. To ευτράπελο "θέλοντας ο Βλάχ και µη θέλοντας o ζωγράφος...." της λαϊκής παροιμίας μπορεί να είναι υπερβολικό, α λά κρύβει αλήθεια. H Σαµαρίνα εµφανίζεται ως ζωγραφικό κέντρο σε περίοδο µεγάλης δραστηριότητας τι Ελλήνων ζωγράφων όχι μόνον στην αγιογραφία αλλά και στην τοιχογραφική διακόσμηση σπι- τιών της Δυτικής Μακεδονίας, της Ηπείρου και της Θεσσαλίας. Στην τελευταία αυτή δραστηριότητα δεν συμμετέχουν οι Σαµαρινιώτες. H περιοχή στην οποία κυρίως κινούνται, η περιφέρεια Γρεβενών, δεν έχει παράδοση στο "αρχοντικό", το μεγάλο και πλούσια δια- κοσμημένο pa ξυλόγλυπτα και τοιχογραφίες σπίτι.΄Οχι μόνο δεν έχουµε μαρτυρημένα τέτοι έργα Σαµαριναίων, αλλά ούτε pa τεχνοτροπικά κριτήρια µπορούμε να αποδώσουμε σ'αυτούς κάποιες "κοσµικές" τοιχογραφίες. Ακόμα και οι λίγες µεταγενέστερες τοιχογραφίες που υπάρχουν στο γειτονικό χωριό Φούρκα είναι έργα ξενόφερτου ζωγράφου. Νοµίζω πως το φαι… νόμενο δεν είναι ανεξάρτητο και από τη µεγάλη επιβολή που ασκούσε το δραστήριο αγιο- γραφικό κέντρο του μοναστηριού της Αγίας Παρασκευής, επιβολή τεχνική αλλά και πνευ- ματική. Πρέπει να περάσουν πολλά χρόνια, να κλείσει το εργαστήριο του µοναστηριού, να χαράξουν δικούς τους δρόµους οι ζωγράφοι του χωριού γιά να εμφανισθούν, στις αρ- χές του αιώνα µας, μερικές περιορισµένες προσπάθειες τοπιογραφίας, πάντοτε όµως µέσα στο χώρο του ναού. 'Αν είναι βάσιμη η εικασία του Χρήστου Ενισλείδη πως ιδρυτές του αγιογραφικού εργαστήριου είναι οι κτήτορες του μοναστηριού Νικηφόρος και Διονύσιος θα µας ήταν χρήσιμη η γνώση του έργου των. Δυστυχώς ούτε υπογραφή τους συναντήσαµε ούτε άλλο πει- στικό στοιχείο βρήκαμε. Θα µπορούσαμε να αποδώσουμε σ'αυτούς τις τοιχογραφίες του κα- θολικού της Αγίας Παρασκευής επειδή είναι πολύ πιθανό οι κτήτορες, αν ήταν ζωγράφοι, να έχουν κοσµήσει με την τέχνη τους το ναό που ίδρυσαν αλλά και γιατί σ'αυτές συναν- τούμε στοιχεία που δίνουν την κάποια ιδιαιτερότητα στη σαµαρινιώτικη αγιογραφία. H µορφή του Παντοκράτορα στον τρούλο και τα τάγµατα των αγγέλων που την περιβάλλουν µπορούν να θεωρηθούν, τόσο στο πλάσιμο όσο και στο χρώµα, τυπικά δείγματα της σαµα- ρινιώτικης ζωγραφικής. Αλλά η χρονολογία που υπάρχει σ'αυτό τον τρούλο, 1821, καθι- στά εντελώς απίθανη την υπόθεση να ζωγραφίστηκε από ανθρώπους που πρίν από µισόν αι- ώνα είχαν ιδρύσει το μοναστήρι και ίσως το εργαστήριό του. Εξαιρετικά ενδιαφέρουσες, αλλά ανυπόγραφες και αχρονολόγητες είναι οι τοιχογραφίες που σώζονται, σε όχι καλή κατάσταση, στην εκκλησία του Προφήτη Ηλία. Θαυµαστή είναι η "Κοίµηση της Θεοτόκου". Πρέπει να έγιναν κατά τα µέσα του 180v αιώνα. Στο νάρθηκα του ναού µερικές µικρές τοιχογραφίες, όπως του Χριστού και της Παναγίας, είναι τυπικά δείγματα της τοπικής | 24 ζωγραφικής κατά τα τέλη του 19ου αιώνα. Πρώτο υπογραμµένο έργο που προέρχεται σίγουρα από µέλος του εργαστηρίου της Α γίας Παρασκευής είναι οι τοιχογραφίες στο καθολικό του µοναστηριού Αγίων Αποστόλων, κοντά στον Κλεινοβό Καλαμπάκας. Επιβλητικό σύνολο, έργο του "ευτελούς και αµαρτωλού Μιχαήλ Αναγνώστου Δημητρίου, τον καιρό που αρχιερέας Σταγών /Καλαμπάκας/ ήταν ο Κύ- ριλλος από την Κοζάνη pa συνδροµή των "εύλογημένων ίεροµονάχων πατέρων Κυπριανού και Θεοκλίτου δι'έπιστασίας κυρού Χρίστου Σακελλαρίου προεστώτος". H επιγραφή τελειώνει pa tn φράση "κατά μήνα Δεκέµβριον έτελειώθη Δόξα τώ 'Αγίώ Θεώ", χωρίς να αναφέρει χρο νολογία, που όμως πρέπει να είναι 1789. Λεν φαίνεται να χρησιµοποιεί τα ίδια πρότυπα pa to ζωγράφο του Προφήτη Ηλία. Η παράσταση π.χ. της "Κοίμησης της Θεοτόκου" παρουσι- άζεται στις δύο εκκλησίες όχι µόνο µε σηµαντικές διαφορές στο χρώµα αλλά κυρίως pa σύνθεση διαφορετική στο σύνολο και στις λεπτομέρειες. To έργο του Προφήτη Ηλία χαρα- κτηρίζεται από χαμηλή χρωµατική κλίμακα σε ώχρες, φαιά, καφετιά, γκρίζα, γκριζογάλα- ζα. 0 Μιχαήλ στο µοναστήρι του Κλεινοβού µεταχειρίζεται έντονα χρώµατα, κόκκινα, πρά- σινα, κίτρινα. H atapétnta των προτύπων δεν διαπιστώνεται πΙστο χρώμα επειδή οι χαλ- κογραφίες ή τα σχέδια που μεταχειρίζονται σαν πρότυπα είναι ασπρόμαυρα και κάθε ζωγρά- φος =εσµεύεται µόνο στη σύνθεση, αλλά το ευρύτατο πεδίο της χρωµατικής επένδυσης εί- ναι ανοιχτό γι'αυτόν. Επί αρκετές δεκαετίες η σαµαρινιώτικη ζωγραφική θα χαρακτηρίζε- ται από έντονα και φωτεινά χρώματα και ροδαλές µορφές. Θα πρέπει να υπολογίσουμε ότι το έργο έχει επιζωγραφισθεί σε μερικά σηµεία. H σηµαντικότερη αλλοίωση έγινε στο χρώ- pa tou φόντου που από σκουρογάλαζο έγινε γαλάζιο, πράγµα που ανατρέπει κάπως την το- νική ισορροπία. Επειδή το πέρασμα του µεταγενέστερου χρώματος έγινε pa φαρδύ πινέλλο άφησε γύρω από τις λέξεις και ανάμεσα στα γράµματα των επιγραφών το αρχικό σκούρο χρώ- μα. Ευτυχώς στις φιγούρες οι επεμβάσεις είναι ασήμαντες. H σύνθεση, όµως, στα δύο έρ- γα pa κοινό θέμα είναι διαφορετική. Στον Προφήτη Ηλία είναι στενόµακρη ενώ στον Κλει- νοβό πολύ πιό φαρδειά. Στον πρώτο, µπροστά στο σκ ήνωµα της Παναγίας 0 άγγελος γέρνει πρός τα εµπρός και ο Ιεδονίας είναι γονατιστός ενώ στο δεύτερο το σώμα του αγγέλου έ- χει κλίση προς τα πίσω και ο Ιεφονίας είναι καθιστός. Εξαιρετικά ενδιαφέρουσες είναι οι μορφές των Αρχαγγέλων Γαβριήλ και "ιχαήλ στις δύο πλευρές της δυτικής θύρας στο µοναστήρι του Κλεινοβού. 0 Γαβριήλ έχει ήρεµη στά- ση, καθώς γράφει µε φτερό στο ειλητάριο που ανεµίζει ελεύθερο. 0 Μιχαήλ, µε τα άκρα του σε ζωηρή φυγόκεντρη κλίνηση, τους ανήσυχους κυµατισμούς του χιτώνα, τη δυναμική λοξή γραµμή του ξίφους, έχει μιά θεατρικότητα που προδίδει ιταλίζον πρότυπο. Και οι πο- λυπρόσωπες συνθέσεις έχουν έντονη κίνηση. Ta πολλά ειλητάρια pa αρκετά µακροσκελείς επιγραφές δείχνουν πως η "EpnnvaCa" του Διονύσιο… εκ Φουρνά έχει κάποιαν επίδραση.Πάν- 25 τως δεν τηρείται πιστά το αγιογραφικό πρόγραμµα της "Ερµηνείας". Οι 'Αγιοι Απόστολοι Κλεινοβού, εκτός από το έργο του Μιχαήλ, έχουν και άλλες µεταγενέστερες τοιχογραφίες και κυρίως επιγραφές pa μεγάλη σηµασία γιά την οστορία της Τουρκοκρατίας57. Δύο Γαμαρινιώτες ζωγράφοι, ο "ιχαήλ και ο Γεώργιος, ςωγραφίζουν στα 1803 την εκ- κλησία του Αγίου Γεωργίου στο χωριό Χακοπλεύρι Καλαµπάκας. Ο Μιχαήλ αυτός είναι οπωσ- δήποτε άλλος από το ζωγράφο των λγίων Αποστόλων Κλεινοβού. θα κενά ανάµεσα στα εγκόλ- πια είναι μονόχρωμα γαλάζια χωρίς των πλούσιο φυτικό διάκοσµο που συνήθως τα περιβά- λει. Οι μορφές είναι στατικές, κάπως βαρειές, η χρωματική κλίμακα πλουσιότερη. Διαφέ- ρουν, ακόµα, και τα γράμµατα και τα συμπλέγματα των επιγραφών. ?κτός από την τοιχογραφική δραστηριότητα, σηµαντική είναι και η παραγωγή δεσπο- τικών εικόνων και μικρών φορητών εικόνων καθώς και τρίπτυχων. ‘Eva από τα τρίπτυχα αυτά, µικρών διαστάσεων /25,Δ Χ 37,5 αναπτυγµένο/ έργο του 1813, στο αριστερό φύλλο και σε τρείς απανωτές ζώνες έχει τους Αγίους Παρασκευή, Χαράλαµπο, Αναστάσιο και Γεώρψι γιο έφιππο, στο στέλεχος τους Αγίους Πάντες σε κυκλική σύνθεση και κάτω τον Παράδεισο και στο δεξιό φύλλο τον Προφήτη Ηλία και τους Αγίους Νικόλαο, Στυλιανό και Δηµήτριο έφιππο. Σε τόσο μικρό χώρο 34 µορφές, από τις οποίες δύο έφιππες και µία ένθρονη, εί- ναι απόδειξη της ικανότητας του αγιογραφικού εργαστήριου της Σαµαρίνας να ετοιμάζει τεχνίτες όχι µόνο για μεγάλα τοιχογραφικά σύνολα αλλά και για µικρογραφικές επιτεύξεις. Οι αδελφοί Δηµήτριος και "ιχαήλ Αναγνώστου, ο δεύτερος είναι ο ζωγράφος του Κλει- νοβού, μαζί µε τον Αναγνώστη Παπαϊωάννου τοιχογραφούν στα 1819 την εκκλησία της "ετα- µόρφωσης του Σωτήρα, κοντά στο µοναστήρι της Αγίας Παρασκευής. Πολλά από τα πρότυπά τους είναι τα ίδια pa του Κλεινοβού, όπως και σε πολλά σηµεία η ίδια διάταξη των θε- µάτων επάνω στους τοίχους. ΄Γχουν περάσει όµως τριάντα χρόνια. Τώρα η ζωγραφική εί- ναι πιό ώριµη, το χρώμα σε συνδιασµούς κυρίως γαλαζοπράσινου και κόκκινου, έχει λάµ- ψη. Πλήθος µορφών ολόσωμων ή σε προτοµή, απανωτές πολυπρόσωπες συνθέσεις, ποικίλα δι- ακοσμητικά, δηµιουργούν εντυπωσιακό σύνολο. Ηερικές συνθέσεις, όπως τα θαύματα του Αγίου Πικολάου, ο Ιησούς που κρίνεται από τον Πιλάτο και η "εταμέλεια του Ιούδα είναι έργα υψηλής ζωγραφικής ποιότητας. Τα θαύματα του Αγίου Νικολάου ανήκουν στα λαµπρότε- ρα επιτεύγµατα της νεοελληνικής θαλασσογραφίας.΄Αλλον ζωγράφο pa το επώνυµο Αναγνώ- στου, τον Αθανάσιο, θεωρεί 0 "ιλτιάδης Παπαθανασίου ως Σαμαρινιώτη58. Ωστόσο, n τεχνο- τροπία και οι ανορθογραφίες του, στα µέσα του 190v αιώνα, δεν καθιστούν πιθανή την &- ποψη αυτή. Δέκα χρόνια αργότερα, στα 1829, οι αδελφοί Χρήστος, ιερέας, και Αντώνιος Παπαϊω- άννου κάνουν τις τοιχογραφίες της Μεγάλης Παναγιάς. Είναι σίγουρα αδελφοί του Αναγνώ- στη α=λά δεν συνεργάζονται μαζί του. Οι τοιχογραφίες της Μεγάλης Παναγιάς έχουν δια- 26 φορές από της Μεταμόρφωσης, αν και είναι φανερή η προέλευση των ζωγρλαφων από το ίδιο εργαστήρι. Εδώ το κόκκινο χρώµα έχει µεγαλύτερη ένταση, καθώς µάλιστα γειτονεύει µε µε το πράσινο, και πιάνει μεγαλύτερη επιφάνεια. Οι συνθέσεις και οι µορφές που γεµί;΄ ! ζουν πυκνά τις µεγάλες επιφάνειες των τοίχων δεν έχουν, βέβαια, το σίγουρο σχέδιο και την άρτια σύνθεση της Μεταµόρφωσης. Εκτός από τη λαμπρή ποιότητα του χρώµατος, οι τοι- χογραφίες έχουν λαϊκή αφηγηµατική διάθεση και μερικά ενδιαφέροντα ευρήµατα. Γενικά, το έργο δηµιουργεί ατµόσφαιρα γιορταστικής οικειότητας. H επιγραφή είναι µικρογράμµατη και γράφηκε από τον ιερέα Χρήστο, αφού τον ίδιον ακριβώς γραφικό χαρακτήρα συναντούµε σε επιγραφή έργου που το έκανε µόνος του. Πρόκειται γιά τις τοιχογραφίες στην εκκλη- σία του Αγίου Νικολάου στο χωριό Βασιλική, ανάµρσα Τρικάλων και Καλαμπάκας. Η εκκλησία αυτή "ανεκαινίσθη εκ θεμελίων" στα 1818 από τη γυναίκα του Αλή Πασά κυρά Βασιλική και τ'αδέλφια της Γεώργιο, Νικόλαο, Δήµο και Ιωάννη59. Ώε-ξ;1ο τελείωσε στ?ζ 22 "αρτίου 4829τ δαίνεται.πως,ο &ρήστος Παπαϊωάννου δούλ&υτ"πΞράλληλα Ετις δύο τκκλησίες,"το κα- λοκαίρτ…στήν ορεινή Σαμαρίνα και,το χειµώνα στην πεδινή…Έασιλική, που τότε λεγστανε , ΕοΞβόδα……λεν εΞναι δυνατό-μέσα σε εκατό µέρες να τελείωσε ένα τόσο µεγάλο τοιχογραφι- κό σύνολο, όπως…της-Πεγάλης Παναγιάς,.που ολοκληρώνεται…στις…39-Ιουλίου τις ίδιας χρο- µαµάς. Οι τοιχογραφίες έχουν υποστεί σοβαρή φθορά από την υγρασία. Ένδιαφέρουσα είναι η µορφή του νεομάρτυρα Γεωργίου, αυτής της λεβέντικης μορφής Ρωμιού φουστανελλά, η ο- ποία γνώρισε τόση διάδοση στην ελληνική Αγιογραφία µέσα ος,λίγα χρόνια. ϊηαεθώνσύρε πωςνο…?εώφγέ6ς μαρτύρησε'ν;α"Γιάννινα.την'προηχούμέΉΏ*Χρόντά /]838/. Τον Αντώνιο Πα- παϊωάννου συναντούµε να ζωγραφίζει στα 1833 την εκκλησία του Αγίου Δηµητρίου στο χω- ριό Λαμασούλι€ΟΟ Αντώνιος επαναλαμβάνει χαλαρά το ζωγραφικό ύφος του αδελφού του Χρή- στου. Από µέλος της εικογένειας Παπαϊωάννου προέρχεται ασφαλώς η εικόνα σε σανίδι του Αγίου Στεφάνου, έργο του 1846, που βρίσκεται σε προσυνητάρι του καθολικού Αγίου Στεφά- νου Πετεώρων και υπογράφεται συντοµογραφικά="χείρ Π.Π.'Ιω. σ.μ.ρ." δηλαδή Παπαϊωάννου Σαμαριναίου. Ακολουθεί µιά σειρά µέτριων ζωγράφων, όπως ο Μ.Γ. Χώτος που έργα του βρίσκονται στον 'Αγιο Βασίλειο Ανταρτικού /1844/, καθώς και µιά εικόνα του στο γυναικωνίτη της Μεγάλης Παναγιάς Σαμαρίνας. Τρείς ζωγράφοι συνεργάζονται στο µοναστήρι Ταξιαρχών Γρε- βενών, ο Βασίλειος, ο "ικόλαος και o Ιωάννης /18Δ8|. &… Μέσα στη μέτρια παραγωγή της περιόδου αυτής εντελώς ιδιαίτερο ενδιαφέρονξοι τοι- χογραφίες στην εκκλησία της Ζωοδόχου Πηγής Καρδίτσας /1853/, έργα σύο ζωγράφων από τη Σαµαρίνα που υπογράφουν µόνο µε τ΄αρχικά Α - Θ. Οι συνθέσεις έχουν την αφελή αφηγηµατι- κότητα εικονογραφήσεων λαϊκών μυθιστορημάτων. Στη "Βρεφοκτονία" όλη η επιφάνεια γεμί- ζει από πολλές μορφές σε ανήσυχη κίνηση. Γυναίκες pa ξέπλεκα µαλλιά και τραβηγμένα από 27 τον πόνο χαρακτηριστικά αγωνίζονται να σώσουν τα παιδιά τους από άγριους υωμαίους στρατιώτες µε σπαθιά. 'Αλλες τραβούν απελπισµένες τα µαλλιά τους, άλλες σηκώνουν α) φιασµένες τα χέρια. Μιά νέα pa γυμνό το πλούσιο στήθος της παλεύει pa σκυθρωπό στρο τιώτη που κατεβάζει ορµητικά το σπαθί του ενώ µε το δεξί του την αδράχνει από την κώµη. To παιδάκι της λουφάζει έντρομο πίσω από το µητρικό κορµί. Έρέήη σφαγμένα στο έδαφος. To βαθύ κόκκινο χρώµα του αίµατος, σκορπισµένο σε όλη τη σύνθεση εντείνει την ατµόσφαιρα ταραχής, αγριότητας και φρίκης. H περιγραφή της ζωγραφιάς αυτής θα α- πέδιδε το ύφος του έργου αν ήταν γραµµένη στην αδέξια και µεγαλόστομη καθαρεύουσα των λαϊκών αναγνωσµάτων της εποχής. Οι τρείς "κήρυκες θεοφόροι"…µιάς άλλης σύνθεσης … ανήκουν στη γενιά των καβαλάρηδων της λαϊκής μας, όμαιµοι των κυνηγών στα σπίτια του Ζαγοριού. 'Ενας άλλος Γαμαρινιώτης τεχνίτης υπογράφει pa τ'αρχικά Α.Α. την εικόνα " 0 Ba— σιλεύς των Βασιλευόντων"|1857/ που ανήκε σε παλιό ναό της Κορυφής Βοΐου61. Ο 'Ιωάν- νης ". σαμαρινέος" υπογράφει στις 4 Ιουνίου 1864 µιά λιγοπρόσωπη και γλυκερή εικόνα της Κοίµησης στην εκκλησία της Θεοτόκου ΒελανιδιάςαΝομού Κοζάνης. Αναφέρονται, ακόμα, τα ονόµατα μερικών Σαµαριναίων αγιογράφρν, του Ζήση Χατζή /γύρω στα 1860., του Νικό- λαου Ασηµένιου /1840—1919/, Ζήση Παπαγεωργίου, Ζήση πούλη και Βασ. Βούλγαρη, που ερ- γάσθηκαν στη Θεσσαλία62. Στο µοναστήρι της Παναγίας Γρανίτσας πάνω από το εσωτερικό υπέρθυρο επιγραφή µας πληροφορεί ότι " ΄Ιστορήθη ξερά εκκλησία τής Θεοτόκου κοιµήσεως Δευ"?π ΠλΌΘΕ"ΤΠΥ του στρέλα. Επιτροπεύων τής΄έκκλησίας Γεωργίου Θύµνιου "άστου.1860 Φεβρουαρίου 2. Δια χειρός Ζς και "ιχαήλ Γεωργίου 'Ιωάννου εκ κώμης αμαρίνης"63. Στο µοναστήρι της Παναγίας και στο χωριό ΄Αλωνα της Φλώρινας υπάρχουν επίσης εικόνες των ζωγράφων Ζήση και Μιχαήλ. ?την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου Αγναντιάς Καλαμπάκας εικό- να του αγίου Γεωργίου καβαλάρη έγινς"Διά συνδροµής καί Λαπάνης τών κ.κ. Κωνσταντίνου Ζτράλια Κωνσταντίνου γκάλουρη έστω είς Βοήθειάν των : 1888 μαρ. 26. 'Εφηµερεύοντος Ιω. 'Ιερέως Επιστασία Νικολάου µοναχού Διδάσκαλος Κ:Ν. Λουσαίτης= εκ Καστανές χ/ειρ/ Καργιούκου Γαμαρινέος". Κάτω από εικόνα των Αγίων Πάντων υπογράφει ο "Ζήσης 'Ιω. "t6- βα Σ.µ.ρ.". Στον 'Αγιο Αθανάσιο ΣπηλαίουνΓρεβενών ο Γ. Οικονοµίδης ζωγράφισε σε θύρα του τέµπλου τον ΄ιρχοντα Μιχαήλ /1869/ έργο χαµηλής τέχνης' στο ίδιο επίπεδο είναι και τα έργα του στο Μεσολούρι/1883/. *Αλλοι Σαµαρινιώτες ζωγράφοι της εποχής αυτής είναι o Ιωάννης Παπαδάµ /Σµίξη 1870, o Συμεών /µοναστήρι Προδρόμου Καισάρειας στο "ο- µό Κοζάνης 1874/64, ο Ζήσης Χατζή του Γεωργίου /1873, εικόνα Αγίου Νικολάου στην εκ- κλησία της Κοίµησης στη θέση Λάσδα Καναλίων Καρδίτσας|, ο Κυριάκος και ο Γεώργιος που τοιχογραφούν to µοναστήρι του χωριού Zappa στα 1880650 Ζήσης "ούλας / 'Αγιος "ι- κόλαος Κοπάνων στα Γιάννινα/. 0 Ιωάννης και o Τυμεών Παπαδάµ συνεργάζονται στα 1867 28 στην αγιογράφηση του καθολικού του µοναστηριού Αγίας Τριάδας Γιαννωτών και αμείβονται pa 4,600 γρόσια, όπως αναφέρει επιγραφή στο εσωτερικό υπέρθυρο της δυτικής θύρας του ινού. 0 7αµαρινιώτης ιστοριογράφος Δημήτριος Μακρής σηµειώνει, ακόµα, τα ονόµατα των ζωγράψυν Ιωάννη Κράτα, Νικόλαου πούλη, Δημήτρη Σακελλαρίου/185Ο/ και Ηλία Ζωγράφου66. Η επεξεργασία των εικόνων του τέμπλου Αγίου Νικολάου στο Κρούσοβο "ανετέθη εις τους εκ ?αµαρίνης ζωγράφους Μιχαήλ και τους υιούς αυτού Δανιήλ, πρωτοσύγκελον του Αγίου Πε- λαγονίας και Νικόλαον, οι οποίοι είχαν µετοικήσει ολίγον πρό της ανεγέρσεως"67. 0 Δα- νιήλ πριν γίνει καλόγερος λεγότανε Δηµήτριος και, μαζί μετον αδελφό του πικόλαο, βοη- θάει τον πατέρα του σε αγιογραφικές εργασίες του μοναστηριού Αγίου Πικολάου "πίγκορ- σκι στα 1831. Λεν περιορίζεται µόνο σε βοηθητικές εργασίες αλλά εκτελεί και υπογράφει δικές του εικόνες, όπως της Θεοτόκου, της Σύναξης των Αγγέλων και των Τριών Ιεραρχών. ?την τελευταία γράφει σε πρώτο πρόσωπο:" ΔΙΑ ΧΕΙΓΟΟ ΕΠΟ? TOY TAHFIHOY AHVHTPIOY.."’0— λες οι επιγραφές στις εικόνες είναι σλάβικες ενώ οι υπογραφές πάντα ελληνικές. Ο Νικό- λαος ήταν και ξυλογλύπτης, σκάλισε το βημόθυρο του τέµπλου στο µοναστήρι Ιωακείµ Οσο- γκόρσκυ. Ο "ιχσήλ pa to Δημήτριο εργάστηκαν στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου στο χω- ριό Ραϊτσίτσα, κοντά στο Ντέμπαρ. 0 Μιχαήλ είναι ονομαστός ζωγράφος της εποχής του γι'αυτό του αναθέτουν εργασίες σε εκκλησίες της πόλης Μοναστήρι /"πίτολα/ και στο ξα- κουστό µοναστήρι της Ρίλας στη Βουλγαρία. O ηιχαήλ Και οι γιοί του δρουν σε μιάν επο- χή µέτριας αγιογραφίας. Διακρίνονται, όµως για την επιµέλεια της δουλειάς των και για την επιµονή στην απόδοση των λεπτοµερειών. Οι θρόνοι του Χριστού και της Παναγίας απο- δίδονται pa αξιοσημείωτη δεξιοτεχνία σε όλες τις λεπτοµέρειες της ξυλογλυπτικής και των ΧΚΧΧΞµικρογραφιών που τους κοσμούν, οι φορεσιές pa ta σχέδια της ύφανσης και τα λογής κεντίδια, τα ευαγγέλια και τα άμφια των Τριών Ιεραρχών pa θαυµαστή ακρίβεια, 0 θώρακας του Αρχάγγελου Μιχαήλ µε όλο τον πλούτο των σφυρήλατων διακοσµητικών θεμάτων του. Τα πρόσωπα, όμως, έχουν τυπική και ουδέτερη διατύπωση, η προσπάθεια φυσικότητας στις πτυχώσεις των υφασμάτων δεν είναι αποτελεσµατική.΄Ατονη η χρωµατική κλίµακα. H εµφάνιση της οικογένειας Πιτένη, από τα 1872 και πέρα, δίνει καινούργια πνοή στη σαµαρινιώτικη ζωγραφική, την ανανεώνει τεχνοτροπικά και θεµατολογικά, την αποσπά- ει από τη µακαριότητα στην οποία είχε βυθισθεί. Ενά:φαίνεται να συνεχίζει τους ζωγρά- φους της προηγούµενης γενιάς, κατά έναν περίεργο τρόπο µεταβάλει σε προτερήματα τα ελαττώµατά τους. ο πατέρας Δημήτριος Αδάµ Πιτένης εμφανίζεται, από όσα µας είναι γνω- στά, στο ναό του Αγίου Δημητρίου "ηλιάς N. Κοζάνης, όπου εργάζεται κατά διαστήµατα α 6 τα 1872 ως τα 189168. To έργο του δραστήριου αυτού ζωγράφου είναι τεράστιοδ9και άνισο.Θα σταθούμε σε µερικές µόνο από τις ζωγραφιές του, εκείνες του εκφράζουν πλη- ρέστερα την ανανεωτική πνοή που χάρισε, αυτός αλλά και τα παιδιά του, στη σαµαρινιώ- 29 τικη ζωγραφική. Στην εκκλησία της Θεοτόκου, στο Πυλωρί Βέντσιων, κατά την επιγραφή "'Ιστορίθη ούτος δ Τέµπλος έν έτει 1883 1Οβρίου 20/ Διά συνδροµής καί δαπάνης παπα Γεωργίου άπό χωρίον Παλεο/χώρι καί Κωνσταντίνου Γρίββα καί τού λοιπού χωρίου δι έπι/ τροπής δέ Ιωάννου Δ. Βλάχου καί 'Αθανασίου µοναχού/ Αίωνάι τους ή µνήµη: Διά χειρός Δηµητρίου 'Α. Πιτένη/ ΐαµαριναίος". 7τις ποδιές του τέμπλου, αντί για τα συνηθισμένα ανθοδοχεία ή µπαρόκ διακοσµητικά, ο Πιτένης ζωγραφίζει τοπία. Μα η πρωτοτυπία του δε βρίσκεται εκεί, τοπία, έστω και σπάνια συναντούµε και σε άλλες ποδιές τέμπλων, όπως π.χ. στο ναό του Αγίου Κωνσταντίνου στο χωριό Αγία Σωτήρα Βοΐου /1867/ και στον ΄Αγιε Αθανάσιο Διδυµοτείχου. Αυτό που είναι η μεγάλη του καινοτοµία είναι ο λιτός και αυσττ ρός τρόπος pa τον οποίο τα αποδίδει, η μεταφυσική ατμόσφαιρα που αποπνλεουν. Πολύ πρίν από το Ψζιόρτζιο ντε Κύρικο ζωγραφίζει μπροστά από έναν γαλαζοπράσινο ουρανό πα- ράξενο µοναχικά κτίρια, σιωπηλά και µυστηριακά. 'Ενα µονόχρωμο παραπέτασµα µε βαρειά πτυχώσεις σκεπάζει µεγάλο μέρος της ζωγραφικής επιφάνειας. Ta ΐάΞΞΐ& απροσδιόριστα, λιτά στο χρώµα, pa αφιδωτά στρόγγυλα και τετράγωνα ανοίγματα που χάσκουν άδεια και άφωνα pa μιά σιγή γεµάτη μυστικά µηνύµατα. Κανένα δέντρο ή λουλόυδι δε γλυκαίνει το τοπίο. Υτα 1901 - 2 ζωγραφίζει την εκκλησία των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης στους Φι λιππαίους, χωριό κοντά στη Σαµαρίνα. Εδώ το ζωγραφικό κλίµα είναι διαφορετικό. 0 Δηµ Έιτένης συνδέει την αγιογραφία pa τις καλλίτερες επιτεύξεις της σύγχρονής του κοσµι- κής λαϊκής ζωγραφικής.Αν η αγιογραφία είναι, όπως την είπαν, "ψαλµωδία pa χρώµατα" Ο) δ1 γίνεται "δημοτικό τραγούδι pa χρώµατα". 0 καβαλάρης 'Αγιος Ευστάθιος παραπέμπει στον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο ή στο Μεγαλέξανδρο που την ίδιαν εποχή ο φουστανελλάς Θεόφιλος φιλοτεχνούσε πάνα στούς τοίχους των πηλιορείτικων σπιτιών. Παραπέµπει, ακό- pa στούς στίχους που περιγράφουν έναν άλλον καβαλάρη "Αγιο, τον Γεώργιο="..γριβοκα- βαλάρη, αρµατωμένος pa σπαθί και µ'αργυρό κοντάρι". Η Κοίµηση της Θεοτόκου, αν και ξεκινάει από παλιότερα πρότυπα, είναι περισσότερο ένα συγκινητικό χωριάτικο ξόδι. Μερικά κεφάλια γυναικών έχουν την αφέλεια αλλά και τη δύναµη των λαϊκών προσωπογρα- φιών της εποχής. Φυσικά, ο Δηµ. Πιτένης δεν είναι ένα φαινόμενο ξεμοναχιασμένο από τον κοινωνικό του περίγυρο. Ζεί και εργάζεται σε παραδοσιακή κοινωνία που αποδιοργα νώνεται, δεν είναι όμως ακόμα έτοιμη να παραδεχτεί και να αφομοιώσει τις βαθειές κο νωνικές µεταλλαγές που την ελκύουν και τη φοβίζουν. Αισθάνεται πως μπαίνει σ'έναν κόσμο άγνωστο και προσπαθεί να γαντζωθεί σε όσα της είναι οικεία και δοκιµασµένα στ χρόνο. ΄Ετσι, ίσως, πρέπει να ερµηνεύσουμε τις ταλαντεύσεις του Δημ. πιτένη από το φόβο του άγνωστου στη σιγουριά του κοντινού και γνώριμου. οι δύο γιοί του, Γεώργιος και Νικόλαος, τοιχογραφούν στα 1905 την εκκλησία τηε 30 Θεοτόκου Κνίδης, στα Βέντσια. Επάνω σε γαλάζιο φόντο όρθιοι ΄Αγιοι στέκονται pa ύφος χωρικών µπροστά στο φυτογραφικό φακό. Ανάµεσά τους ενδιαφέρουσες µορφές o φουστανέλ- λάς Νεομ΄αρτυρας Γεώργιος "εξ Ιωαννίνων" και o 'Αγιος Χριστόφορος pa το μικρό Ιησού στον ώµο του. 'Αλλοι 'Αγιοι σε εγκόλπια, τα οποία περιβάλλονται από π έγµατα κλιµατί… δας σε χρωματική απόδοση που σκοπεύει στο διακοσµητικό αποτέλεσµα χωρίς να δεσµεύεται από τους φυσικούς χρωματισμούς. Αν και οι τοιχογραφίες είναι σχετικά πρόσφατες, έχουν υποστεί σημαντικές φθορές. Στα 1909 επανέρχονται στην εκκλησία της Θεοτόκου στο Πυλω- ρί. 7υνεχίζουν pa επιτυχία την πατρική παράδοση του λαϊκού καβαλάρη, pa τα ίδια ίσως πρότυπα αλλά σε άλλη, ζεστότερη.χρωµατική απόδοση. πιά "υπερρεαλιστική" σύνθεση βρί- σκεται στο γυναικωνίτη. Πρόκειται για " Τό παγκόσμιον καί άδέκαστον Κριτήριον τού Κυ… ρίου καί Σωτήρος ήµών 'Ιησού Χριστού". Είναι µιά σύνθεση όπου κυριαρχούν το γαλάζιο σε δύο τόνους, το καφέ-γκρίζο και το κίτρινο. 'Ενας πελώριος αυγόσχημος ήλιος με αν- θρώπινο πρόσωπο δεσπόζει στη σύνθεση. Θολό ποτάµι χωρίζει δύο οµάδες ανθρώπων. Αριστε- ρά, χοντρή αλυσσίδα περιζώνει την οµάδα των αµαρτωλών, ενώ η δεξιά ομάδα είναι ελεύ- θερη. τέσα στο ποτάµι παρασύρονται από το ορµητικό νερό "οι άσεβείς", οι "πόρνοι" κ. λ.π. και όλοι οι "μιαροί καί άκάθαρτοι και προ πάντων οι άγνώµων 'Ιουδαίοι γραµματείς και φασισαΐοι", όπως τους χαρακτηρίζουν επιγραφές σκόρπιες στο νερό. Τα ψυχρά χρώµατα, η µεγάλη κίτρινη κηλίδα του παραμορφωµένου,από κάποιαν άγνωστη πίεση, ηλιακού δίσκου, οι χοντρές αλυσσίδες, δηµιουργούν ατμόσφαιρα φόβου και µυστηρίου. Ο Γεώργιος Δηµ. Πιτένης, που τον συναντούµε να ζωγραφίζει από τα 1883 στην Καρυ- δίτσα, τοιχογραφεί στα 1911 το νεότερο τµήμα του καθολικού Κοίμησης της Θεοτόκου στο Σπήλαιο Γρεβενών. ?ε σχήµα αψίδας φιλοτεχνεί την Κοίµηση, σύνθεση λαϊκής φαντασίας, όπου ο Χριστός δέχεται την ψυχή της Παναγίας µέσα σε νεφέλη δόξας καφετιά pa γκριζό- μαυρο περιθώριο. Τον ουρανό γεµίζουν µορφές αγγέλων και Αγίων πάνω σε συννεφάκια΄ δε- ξιά και αριστερά των ιεραρχών δύο αγγελούδια ιταλικού ύφους. Τα κτίρια στο βάθος θυ- μίζουν εκείνα που βρίσκονται στις ποδιές του τέμπλου της Θεοτόκου στο Πυλωρί. Οι αραι- οί όρθιοι ΄Αγιοι προβάλλουν σε φόντο που µιµείται τοίχο χτισµένο ισοδομικά pa µεγάλους μαρμάρινους κυβόλιθους. Η κάτω σειρά των κιβόλιθων έχει χρώµα ώχρας µε καφετιά νερά, οι επάνω ανοιχτογάλαζοιι pa σκουρογάλαζα νερά. κεν πρόκειται για τη συνηθισµένη απο- µίµηση ορθομαρµάρωσης που συνατούµε στη χαµηλή ζώνη τοιχογραφημένων εκκλησιών, δηλα- δή γιη αντικατάσταση pa τη φτηνή ζωγραφική της δαπανηρής επικάλυώης του τοίχου pa pap- μάρινες πλάκες. Κύριο χαρακτηριστικό αυτών των αποµιμήσεων είναι οι οµόκεύΈοι ρόμβοι που σχηματίζουν τα νερά του µαρµάρου, όπως γινότανε συνήθως και στις πραγµατικές ορ- θσµαρµαρώσεις με την κοπή σε φέτες του µαρµάρου και την τοποθέτησή τους αντικουστά, κάθετα και οριζοντια. Στον Πιτένη άλλοι κιβόλιθοι έχουν οριζόντια νερά, άλλοι κάθετα 38 & λοξά, χωρίς συμµετρία. ΄Αλλωστε, δεν θα ήταν νοητή η αγιογράφηση επάνω σε ορθομαρµά- ρωση. Εδώ ο Πιτένης αποσπά τους Αγίους από τη µεταφυσική αποµόνωσή τους µεσα σ'ένα χρώμα -το γαλάζιο των Σαμαριναίων, κι όχι μόνον αυτών, ανακαλεί την απεραντωσύνη του ουρανού- και τους εντάσσει σε συγκεκριµμένο περιβάλλον που δίνει, μάλιστα, την αίσθη- ση της υλικής βαρύτητας. '0σο κι αν δεν ξέρουμε τις προθέσεις του ζωγράφου, το γεγο- νός της αποδοχής του έργου από τον επίτροπο της εκκλησίας Ιωάννη Ζήση και από τούς κατοίκους του χωριού φανερώνει πως pa την αλλαγή της ιδεολογίας ακόμα και η συντηρη- τική αγιογραφία μπορεί να δεχθεί σηµαντικές καινοτοµίες. Και µιά παρατήρηση για την επιγραφή. Σ'αυτή ο ζωγράφος µνημονετει πως το έργο τελείωσε στις 19 Αυγούστου 1911 και συµπληρώνει:" ΛΏΧΓ3ΡΑ'ΡΠΥΟΝΨΟΣ TOY HANIFPCTATCY ΑΓΙΟΥ Γ…ΨΩΝ Κ: Κ: λΙ"΄΄ΙΛΙΜ…ν ΛΑ7ΑΡΙΔΗ". Λίγο αργότερα, την 1η Οκτωβρίου του ίδιου χρόνου ο Αιυιλιανός, σφοδρός επικριτής της ανθελληνικής πολιτικής των "εοτούρκων, συλλαμβάνεται από αυτούς και σκοτώνεται στο χωριό Σχίνοβο. !! δολοφονία αυτή ξεσήκωσε ζωηρές διαµαρτυρίες των βλ- λήνων αντιπροσώπων στην τουρκική Εθνοσυνέλευση και παράλληλα οργανώνονται σε πολλά µέρη μνηµόσυνα και οµιλίες. Τότε σβύνεται από την επιγραφή η λέξη ΛΑΖΑΡΙΔΗ και στη θέση της γράφεται με πεζά γράµµατα η λέξη "'Εθνοµάρτυρος". 0 γρφικός χαρακτήρας δείχ- νει πως την έγραψε o Πιτένης. Θα µπορούσε κανένας να παρατηρήσει πως η αντικατάσταση αυτή)ύά γίνει από το ζωγράφο pa τα ίδια κεφαλαία γράμµατα κι έτσι να διατηρηθεί η ο- µοιογένεια της επιγραφής. αλλά η ηµερομηνία της είναι προγενέστερη από το μαρτυρικό θάνατο του λιµιλιανού, κι αυτό έπρεπε να φαίνεται. Είναι πιθανό η αλλαγή να έγινε σε μερικούς µήνες, όταν πιά είχε ελευθερωθεί η περιοχή. Παράλληλα pa τους Πιτένηδες δρά και μιά άλλη οικογένεια ζωγράφων με αργηγό τον Αδάµο Χρ. Κράγια, που εργάζεται άλλοτε pa βοηθό το γιό του Δηµήτριο και άλλοτε τον ανεφ€ό και µαθητή του Ζήση Ι. Ζήβα70. Στα 1875 ζωγραφίζει την εκκλησία του Αγίου Ιω- άννου Καρυδίτσας Νοµού Κοζάνης µαζί pa το µαθητή του ". Αδάµ, που πιθανό να είναι κι αυτός γιός του. ΄Αλλωστε και ο Δημήτριος Αδ. Κράγιας, που αναλαβαίνει και μόνος του εργασίες, μερικές φορές υπογράφει ως Δηµήτριος 'Αδάμου υιός, όπως στην εκκλησία Παλαιοχωρίου Γρεβενών στα 1870, άλλοτε βάζει ολόκληρο το πατρώνυμο.ΧΧΝΠήΕΙόξΧΧΧΚΙΙ!Ι Ωι παραγωγικότατοι αυτοί ζωγράφοι δεν φαίνεται να ενδιαφέρονται πάντοτε για την ποι- ότητα της ζωγραφικής των ούτε για την αντοχή των υλικών που χρησιµοποιούν. Δύο άλλοι ζωαγάφοι, ο Δημήτριος ?ίμου και ο Δημήτριος Ιω. Ιακουµάνος τοιχογρα- φούν στα 1902 την εκκλησία του Προφήτη Ηλία στο Δρυµό Ελασσόνας. Τυπικά δείγματα της σαµαρινιώτικης ζωγραφικής ΚΗΒνων αρχών του αιώνα µας, αυτής που δεν συμµετέχει στο ανανεωτικό κίνηµα των Πιτένηδων. Γαλάζιο φόντο, µορφές στρογγυλές, επιγραφές pa πε- ζούς χαρακτήρες που εδώ έχουν εντονότερη την καλλιγραφική αυξοµείωση του πλάτους των 32 γραμµών τους. Οι ολόσωμοι 'Αγιοι είναι κοντόχοντροι, οι πολυπρόσωπες σκηνές στατικές, τα φυτικά διακοσµητικά ανάμεσα στα εγκόλπια χωρίς τη συνηθισµένη ευλυγισία. άι εδώ ζωγραφίζεται ο ιδρυτής της µονής Ζάβερδας 'Αγιος Νικάνωρ, όπως συμβαίνει συχνά σε εκ- κλησίες κτηνοτροφικών χωριών. ΄Όήως 0 'Αγιος 1όδεστος, o 'Αγιος Νικάνωρ Θεωρείται προστάτης της κτηνοτροφίας, αν και η βιογραφία του δεν αναφέρει τίποτα σχετικό pa ία- ση ή άλλη ευεργετική επίδραση στα ζώα71. λε εικόνες του τέµπλου της "ονής Δεκατσά συναντούμε την υπογραφή του "Σαµαρινέως" Αθανασίου Τσούκα και τη χρονολογία 191672. Μία εικόνα του Νεομάρτυρα Γεωργίου, που βρίσκεται στο Μουσείο της Μακρινίτσας, pa την υπογραφή "χείρ Χ΄Ι= και Οίκ: Σ.µ.ρ.ν.υ." µας δίνει την ευκαιρία να διαλύσουμε την αρκετά διαδεδομένη πλάνη ότι οι Σαµαριναάιοι ζωγράφοι "είναι οι µόνοι που εφιλο- τέχνησαν pa φουστανέλλα τον ΄Αγιο Γεώργιο, τον νεοµάρτυρα τον εξ Ιωαννίνω"γ3. Μερικοί αποδίδουν σε σαµαρινιώτες ζωγράφους ανυπόγραφες εικόνες ή και τοιχογραφικά σύνολα αρ- κεί να συναντήσουν τη μορφή του Γεωργίου. Πρώτος που τον ζωγράφισε, δεκατρείς µόλις μέρες µετά το µαρτυρικό του θάνατο, είναι o Χιονιαδίτης Ζήκος Μιχαήλ και το έργο του αυτό έγινε πρότυπο για απανωτές εκδόσεις χαλκογραφιών από τις οποίες προέρχονται πάµ- πολλα άλλα έργα. Από τα 1838, χρονολογία του Θανάτου του, οι Χιονιαδίτες δεν έπαψαν να απεικονίζουν τον ταπεινό ιπποκόµο από το ΤσούρχλιΤΔ. Εκτός από τους Χιονιαδίτες, και άλλοι ζωγράφοι από χωριά και από τα Γιάννινα, ζωγράφισαν το ίδιο θέµα που το συ- ναντούµε από το Πήλιο /εκκλησία Ψαξιαρχών ηηλεών/ µέχρι τη Φιλιππούπολη75. Χωρίς αξιώσεις εξαντλητικής καταγραφής των ζωγράφων της Σαµαρίνας, σηµειώνουµε µερικά ακόμα ονόµατα που τα συναντήσαµε µόνο σε δημοσιευµένα κείµενα: Γεώργιος Τάµπου- ρας, "άστακας, Ψίκζας, Δόντας76, καθώς και ο " Δηµήτριος ax κώμης Γαμαρίνης"?7 που δεν πρέπει να είναι ένας από τους τρείς Δημήτριους που ξέρουµε, τον Πιτένη, το Σίμου και το Ρακουμάνο, γιατί αυτός ζωγραφίζει εικόνα στα 1856 και εκείνοι υπογράφουν έργα τους ως τις αρχές τών 2006 αιώνα. Στα έργα της σαµαρινιώτικης ζωγραφικής μπορούμε pa σιγουριά να προσθέσουµε και µερικά ανυπόγραφα του έχουν αναµφισβήτητη τη σφραγίδα της τέχνης της, όπως είναι οι τοιχογραφίες στις κόγχες του ιερού στις εκκλησίες του Αγίου Θωµά Ανθούσας και Ψαξιαρ- χών Αιανής. Ανακεφαλαιόνοντας σύντοµα την πορεία της σαµαρινιώτικης ζωγραφικής σηµειώνουµε πως ξεκινάει από τα αγιογραφικά εργαστήρια του Αγίκπ)΄Ορους γιατί η πιθανοί ιδρυτές του τοπικού εργαστήριου εκεί έµαθαν την τέχνη τους αλλά και γιατί τα τεχνοτροπικά χα- ρακτηριστικά των πρώτων εκπροσώπων φανερώνουν έντονη επίδραση της νεορωσικής αγιογρα- φίας που κηδεµονεύει την αγορείτικη ζωγραφική από το 18ο αιώνα. To φαινόμενο δεν είναι 34 κή" ζωγραφική, µ'όλη την αντιπάθεια που τρέφει ο συγγραφέας του βιβλίου αυτού προς τέτοιυ είδους ταυτίσεις. Εδώ, όµως, είναι τόσο εντυπωσιακή η αντιστοιχία που είναι χρήσιμη η αναφορά σε µορφές σύγχρονης τέχνης γνωστές στο μέσο αναγνώστη. Οι Σαµαρινιώτες ζωγράφοι δεν είναι οι µόνοι που κατάγονται από τη Βορειοδυτική Ελλάδα. Πολλά είναι τα χωριά καταγωγής των ταπεινών αγιογράφων= Καλαρρότες, Λιγκιάδες, Τσεπέλοβο, Κορύτιανη, Λοζέτσι, Μπαµποόρι, Δραγοµή, Ρονοδέντρι, Γρεβενίτι, Μέτσοβο, Πάργα, *Ανω Σουδενά, Φανερωμένη, Πηγές, Πωγωνιανη, Zappa, ππππππ Κριµήνι, η πόλη Γιάν- νινα...Ιδιαίτερη επίδοση στην αγιογραφία είχαν το Καπέσοβο, το Φορτόσι και οι γνωστοί µας Χιονιάδες. Η αγιογράφηση των εκκλησιών δεν γινότανε πάντα µονοµιάς. Πολλές φορές μεσολαβού- σαν αρκετά χρόνια από τη μία φάση των εργασιών ως την επόµενη, που δεν είχε αναγκα- στικά τους ίδιους εκτελεστές. Στα δύσκολα χρόνια της Τουρκοκρατίας δεν ήταν καθόλου εύκολη η συγκέντρωση του ποσού που χρειαζόταν αν και οι αµοιβές των αγιογράφων κάθε άλλο παρά υψηλές αποδεικνύονται από τα στοιχεία που κατέχουµε. Εικόνα των επίμονων και µακροχρόνιων προσπαθειών για να ολοκληρωθεί η αγιογράφηση µιά" εκκλησίας µας δί- νει απόσπασµα από "ενθύμηση" εκκλησιάς της Κόνιτσας: "..καί πάλιν µετά πολλά έξοδα Επι: Εφτιασαν τόν άρθηκα καί έζωγράφησαν έν πρώτοις τόν άρθηκα καί δστερα τό άγιο βημα καί διά νά µήν είναι τίποτα κλισιαστικό διά νά δώσουν τό χάπζι των ζωγράφωβ καί εβαλεν 6 Παπά ΜανΘέος 6 πνευµατικός καί έγραψαν πρόΘεδι τό κάθε όνοµα πρός γρόσια έκατό. καί έγραφεν όνόματα σαράντα εξ δστερα µέ χρόνους έχειριτονήθηκα έγώ 6 ταπεινός νικόλαος ίερε6ς άπό χύ αχιβ /1612/ καί έγινεν πάλιν συνδρομή καί την άποστόρισαν ...καί μετά ταύτα έγράφτη 6 Νίκος 6 γραµματικός δι άσπρα έννεακόσια καί ίστορίθη καί τό κάτω µέ- ρος της έκκλησίας΄ καί τόν τοίχον τόν άλλον τόν ίστόρησε 6 νι....µπέκιου καί 6 µιχά- Ana" 79. 35 ΠΑΌΑΠΟ"ΠΕΣ 1. Κίτσος Α. Μακρής: Χιονιαδίτες Ζωγράφοι. Αθήνα 1981, σελ. 29 κ.ε. 2. πίκος Γ. Σβορώνος; Ανάλεκτα Νεοελληνικής Ιστορίας και Ιστοριογραφίας. Αθήνα 1951, σελ. 383. 3. Αγγελικής Χατζηµιχάλη: ?αρακατσάνοι.Τόμος πρώτος, µέρος α: Αθήνα 1953. σελ. ρδ'. 4. Περισσότερα στοιχεία για παράγωγα, υποκοριστικά, τοπωνύμια, σύνθετα, στη µελέτη του Δηµητρίου I. Γεωργαντή = Περί των ?αρακατσαναίων. Αρχείον του Θρακικού Ααογρα- φικού και Γλωσσικού Υλικού.Αθήνα 1947-48, σελ. 221. 5. Χρήστου !!. Ενισλείδη= Η Πίνδος και τα Χωριά της.Β'έκδοση. Αθήνα 1851, σελ. 87. Την άποψη αυτή υποστηρίζ1υν και άλλοι. Βλέπει Ι.Α.Θωμόπουλουι Φα Τοπωνυμικά μας.Θεσ- σαλονίκη 1958, σελ. 48. 6. Απόστολου Βακαλόπουλουτ Ιστορία του Νέου Ελληνισμού. Τόµος Β΄Τουρκοκρατία 1453-1669 Θεσσαλονίκη 1964, σελ. 84. 7. Στέργιου Z. Παπαγεωργίου: Φα κατά τον Ράμον 'Πθιµα εν ?αµαρίνα της "ακεδονίας. Λαο- γραφία.Τόμος Β; τεύχος Β΄- Γ΄. Αθήνα 1910, σελ. 432. 8. Τάκης ?. Κανδηλώρου='ΛήμαςΒλάχοι. μ΄εγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια Πυρσού. Αθήνα 9. Τηλέµαχοη Ρ. Κατσουγιάννη: Περί των Βλάχων των Ελληνικών Χωρών,Έ΄Γκ του Βίου και και της Ιστορίας των Κουτσοβλάχων επί Τουρκοκρατίας. Θεσσαλονίκη 1966, σελ. 14. 1Ο.Εκδοτικής Αθηνών; Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Τόµος ΙΑ΄. Αθήνα 1975, σελ. 173. 11. ΨΡΑΙΑΝ 9ΤΟΙΑ?Ο?ΙτΗι ΠΔΚατακτητής Ορθόδοξος Βαλκάνιος ΄Ρµπορος. 7τον τόμο Σπ. Ασ- δραχά /Έισαγωγή - Έπιλογή Κειμένων/: Η Όικονοµική Δομή των Βαλκανικών Χωρών. 15ος- 19ος Αιώνας.Λθήνα 1979, σελ. 310. 12. Απόστολος Βακαλόπουλος: όπου παραπάνω, σελ.215. 13. Kfiatag Κρυστάλλης: ΄Απαντα. Επιμέλεια Γ. Βαλέτα. "όρος Έ". Αθήνα 1959, Oak. A73. 14. Οδοιπορικά Ηπείρου και Θεσσαλίας,υπ6 του παρά τω γπουργείω των ?τρατιωτικών Έπι- τελικού Γραφείου. Αθήνα 1880. 15. "ιχαήλ Χουλιαράκης = Γεωγραφική και Πληθυσμιακή Ρξέλιξις της Έλλάδος, 1881 — 1959. Φόρος Β΄. Αθήνα 1975, σελ. 89. 16. “Ea Παγκόσµια Εγκυκλοπαίδεια, Τόμος 2όος. Αθήνα. ?το λήμα Ταµαρίνα. 17. Κώστας Κρυστάλλης: όπου παραπάνω, σελ. 425. 18. Κίτσος Α. "ακρ6ς= Η Χειροτεχνία εν Θεσσαλία. Λάρισα 1966, σελ. 12. 19. Γρηγόριος Π. Βέλκος= Η Ήπισκοπή Δοµενίκου και Ελασσόνος. Ελασσόνα 1980, σελ.1Οί. 36 20. Βασιλική Ρόκου : To Καµίνι. Ανάτυπο από τα Ηπειρωτικά Χρονικά.Γιάννινα 1982, σελ. 347. 21. τοπ… απόσπασμα. όπου παραπάνω, σελ.Χπκ 31o. 22. LOUISA Μπητ… & Μαιου… αιώνας των… τοσα… να τα καπου… αυτό… η"… να L’ ΕΠ… Η… το… ΙωΠΟΠΘΠΑΡΗΙΕ./Ανάτυπο/. 7"όφια 1966. Λεπτοµέρεια του παρτυρτου του µεταφέρει από τον Πουκεβίλ ο Κ. Γάθας /Ψουρκοκρατουµένη Ελλάς,Αθήνα 1869, σελ. 592 - 594/ όπου όμως δίνεται άλλη άποψη για τη στάση του Δηµήτριου, όχι και τόσο κολακευτική= "διέτρεξε κατά τας θυελώδεις εκείνας ηµέρας τας διηρεθισμένας επαρχίας ίνα κατευνάσει τα πνεύματα, και επαναγάγει τους ανθρώπους υπό τον ζυγόν της υπα- ιιής. ηλην καταγγελθείς ως δηµεγέρτης συνελήφθη μετά του Έλαχάβα και πλήρης αλύσεων εσύρθη προ του σατράπου των Ιωαννίνων". 23. Κώστας Κρυστάλλης: ΄Απαντα.Εισαγωγή - Κατάταξη - Σχόλια Κ. Πορφύρη. Αθήνα, σελ.3Ό1. 24. Κώστας Κρυστάλλης : όπου παραπάνω, σελ. 300. 25. To Σηµειωµατάριο ενός Ρετσοβίτη 1871-1943.Έπιµέλεια - Προλεγόµενα Γεωργίου Πλατά- pn- Αθήνα 1972, σελ. 11. 26. ". Θωμάς: "ία Γϊηματική Παράσταση που δείχνει τη Διάταξη με την οποία πορεύεται o "Τσιάτσιος". Εφηµ.-Η Ωραία Σαµαρίνα, Σεπτέµβριος-Οκτώβριος 1981. 27. Κίτσος Α. Μακρής: To τ'οιιαστήρι του Κλεινοβού και οι Επιγραφές του. Ρήματα. Αθήνα 1979, σελ. 252. 28. Γεώργιος Κ. Γάγαρηςι Δωδώνη, Εικονογραφημένον Ηπειρωτικόν Ηµερολόγιον.΄Έτος Α'. Αθήνα 1896, σελ. 174. 29. Κώστας Κρυστάλληςι όπου παραπάνω, σελ. 315. 30. n. Αραβαντινούι Συλλογή Δηµωδών Ασμάτων της Ηπείρου.Αθήνα 1880, σελ. 45. 31. Γ. Βαβαρέτοςι 0 Αλή Πασάς από την άλλην πλευράν./διάλεξη/ Αθήνα 1930, σελ. 5 32. Κώστας Κρυστάλλης: όπου παραπάνω, σελ. 318 33. Δημ. Λουκάτος= Λαογραφική Αποστολή στα Θεσσαλικά 'Αγραφα. Επετηρίδα του Λαογραφι- κού Αρχείου της Ακαδηµίας Αθηνών.Ψόμος 11-12, 19585959. Αθήνα 1960, σελ.295-312. Αποτρεπτική και φυλακτική ενέργεια έχουν και τα "υψωµένα" δέντρα στα τέσσερα ση- µεία του ορίζοντα/ Ρ. Αικατερινίδης: Ραρινά ΄Ρθιµα από την Περιοχήν των Τερρών. Πρακτικά Α΄Συµποσίου Λαογραφίας του Βορειοελλαδικού Χώρου. Ι.Μ.Χ.Α. Θεσσαλονίκη 1975, σελ. 17 - 19. 34. Γ. Αηµητροκάληςι Θρησκειολογικές και Λαογραφικές Παρατηρήσεις στην Πολεοδοµική Διάρθρωση Θρακικών Όικισμών. Πρακτικά Ε'ΣυµπσσόουΛΑασαρφφάας του Βορειοελλαδικού Χώρου.Θεσσαλονίκη 1979, σελ. 199 - 231. 35. Κώστας Κρυστάλλης= όπου παραπάνω, σελ. 209 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49- 50- 51. 52. 37 A. Evyy6noukoq: Μεγάλη Παναγιά. Δελτίον της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος.Τόμος 8ος. Αθήνα 1923, σελ. 121. Κίτσος Α. Μακρής: H Ξυλογλυπτική του Πηλίου. Βόλος 1958, σελ. 15. Χριστόφορος Περραιβός: Ιστορία του Σουλίου και της Πάργας.Αθήνα 1857, σελ. 35. Κίτσος Α. Μακρής: Ελληνική Καλλιτεχνική Παράδοση και Σύγχρονη Χειροτεχνία. Αθήνα 1981, σελ. 9. Κίτσος Α. Μακρής: Συναπάντημα στους Αιώνες. Περιοδ. Δίαυλος.Τεύχος 2ο. Βόλος 1967. Αγγελική Χατζηµιχάλη: ΞαρακατσάνΞι.Τόμος πρώτος, μέρος Α΄. Αθήνα 1957, oak. ρπέ. Κώστας Κρυστάλλης: ΄ΑπανΞα: Εισαγωγή - Κατάταξη - Σχόλια Κ. Πορφύρη. Αθήνα, σελ. 303- Χρήστος Μ. Ενισλείδης: H Πίνδος και τα Χωριά της.Β΄΄Πκδοση. Αθήνα 1951.σξΐο ζφή- λαιο Γρεβενών εργάσθηκαν και άλλοι Σαµαρινιώτες ζωγράφοι. Δημήτριος Σισιλιάνος= 'Ελληνες Αγιογράφοι μετά την ΄Αλωσιν. Αθήνα 1935, oak.76. Δημήτριος Σισιλιάνος: όπου παραπάνω, σελ. 85. Χρήστος Ενισλείδης= όπου παραπάνω, σελ. 92. Κίτσιπς Α. Μακρής: Χιονιαδίτες Ζωγράφοι.Αθήνα 1981, σελ. 33. Πάνος Βασιλείου: Ευγένιος Γιαννούλης ο Αιτωλός.Αθήνα 1977, σελ. 102. Θεοφάνης εξ Αγράφων : Βίος Διονυσίου του εκ Φουρνά.Εισαγωγή και Σηµειώσεις Κ. Θ. Δημαρά. Αθήνα 1938, σελ. 32. Εηώήγροος0ΣιαυριάΠ6ς: όποαγααρατάύω;ηαεΧαµ65ίνας Δηµήτριος ο Νεοµάρτυς και Θεόδω- ρος ο Εθνοκήρυκας.Κοζάνη 1968, σελ. 6. Μιχαήλ Αθ. Καλινδέρης= Απόσπασμα ΔΘδαχήε Κοσμά του Αιτωλού.Θεσσαλονίκη 1965, σελ. 16. Ιωάννης Παπασωτηρίου: Επαρχία Τρικάλων. Θεσσαλικά Χρονικά.Πανηγυρικός τόµος. Αθή- παπι: να 1935, σελ. 291. Αν και ο τόµος έχει χρονολογία έκδοσης 1935, τυπωθηκε πόύ αρ- γότερα, αφού αναφέρει γεγονότα ως τα 1938. 53. 54- 55- 56. 57. 58. Αρχείο Κίτσου Α. Μακρή. Εγγραφές 1960 και 1962. Κίτσος Α. Μακρής: Εζωγραφίσθη στανικώς. ΞήΒαΞα.Αθήνα 1979, oak. 220. Νικόλαος Ρ. Πολίτης: Γνωστοί ποιηταί Δηµοτικών Ασμάτων. ΑαογραφΞα, τόµος Έ: τεύ- χος Δ΄. Αθήνα 1916, σελ. 489. Γεώργίος ΠΖΙΕάζΠαίσιος: Αγιογραφία και Αγιογράφοι των Χιονιάδων.Γιάννινα 1962, σελ.1Ο4, 107, 110. Κίτσος Α. Μακρής: To Μοναστήρι του Κλεανοβού και οι Επιγραφές του. ΞήραΞα.Αθήνα 1979, σελ. 252. Μιλτιάδης Παπαθανασίου: Σαµαριναίοι Ζωγράφοι. Εφημ.-ΞαΕαρΞΞα. Αθήνα , 38 59. Κίτσος Α. Μακρής: Η Εκκλησία της Κυρά-Βασιλικής και το Λαϊκό Ποτραίτο της Ορθό- δοξης Γυναίκας του Αλή Πασά. Βήµατα.Αθήνα 1979. oak. 193. 60. Γρηγ. Π. Βέλκος: Η Επισκοπή Δοµενίκου και τ*λασσώνος.]";λασσόνα 1980, σελ. 192. 61.Λάζαρος Α. Παπαϊωάννου: Η Κορυφή Βοϊου.Θεσσαλονίκη 1973, σελ. 51. 62. Φώτης !!. Βογιατζής, Η Θεσσαλική Ζωγραφική. Αθήνα 1980, σελ. 53. 63. Σπύρος Μουσελίµης: Αρχαιότητες της Θεσπρωτίας.Γιάννινα 1980, σελ. 245. 64. Δηµήτριος Μακρής: Σαµαριναίοι Ζωγράφοι του Νοµού Κοζάνης. Περ. Μακεδονική Ζωή. Τεύχος 84, Μάϊος 1973, oak. 21. 65. Χαρ. Ρεµπέλης: Η Ιερά Πονή Ζέρµας. Ηπειρωτικά Χρονικά. ΄Ετος 5, τεύχος Α-Ή. Γιάν- νινα 1930, σελ. 25. 66. Επιστολή του της 10. 10. 1983. Αρχείο Κ.Α.Μακρή. Περιέχει 21 ονόµατα ζωγράφων, από τα οποία τα 17 αναφέρονται σε άλλα σηµεία του κειµένου. 67. Νικόλαος Μπάλλας: Ιστορία του Κρουσόβου. Θεσσαλονίκη 1962, σελ. 24. 68. Δηµήτριος Μακρής: όπου παραπάνω, σελ 22. 69.1872: τοιχογραφίες Αγίου Δηµητρίου Ασπρούλας. 1877: εικόνα Αγ. Γεωργίου, εκκλησία Αγ. Γεωργίου Αιανής "Διά συνδροµής τού Ασύλου σου στεργιώπκου συνβείας καί ΧΚΙΧΧ τών τέκνων. αίωνία τους η µνήμη. 1877 Μαρτίου:10". 1878: Μέγας Αρχιερεύς στο δεσ- ποτικό θρόνο Αγ. Γεωργίου Αιανής "Διά συνδρομής καί Δαπάνης τόν δούλον τού θεού στερ- γίου κύρινας καί τέκνων αύτού 'Ιωάννου καί Τζότζα έστω είς µνημόσυνον αίώνιον. 1878 'Απριλίου 27". 1880: 'Αγιος Ιωάννης Δευκοπηγής. 1888: τοιχογραφίες Προφήτη Ηλία /Χαµηλού Ηλία/ Κοζάνης. 1888: Μεταµόρφωση Κοζάνης. 1891: Εσταυρωµένος στο ναό Ταξιαρχών Χρωµίου. 70. "... Αδάµος Χρ. Κράγιας. Ο τελευταίος φέρεται ζωγραφίσας εις τον Παόν του Αγίου Δηµητρίου εις το "εσολούρι, χορηγούντων των οπλαρχηγών Τότσικα και Γώγου "Λιά χειρός 'Αδάµου Χρ. Κράγια, μαθητής δε Ζήσης Ι. Ζόβας. Μεσολούρι 1867, Οκτωβρίου 17". Χρ. Ενισλείδου: Η Πίνδος και τα Χωριά της. Αθήνα 1951, oak. 91. 71. Λουΐζα Συνδίκα - Λαούρδα= Μία Εικόνα του Αγίου Πικάνορος. Ανάτυπο από τα Μακεδο- νικά.Θεσσαλονίκη 1958, σελ. 427. 72. Σπύρος Μουσελίµης: Αρχαιότητες της Βεσπρωτίας. Γιάννινα 1980, σελ. 222. 73. Μιλτιάδης Παπαθανασίου: ΄Εκλεισαν 150 Κρόνια από την Αγιογράφηση της Η. Παναγιάς. Εφημ. Η Ωραία Σαµαρίνα. Αθήνα, Ιούλιος - Αύγουστος 1979, σελ. 3 74. Κίτσος Α. Μακρής: Χιονιαδίτες Ζωγράφοι.Αθήνα 1981, σελ. 45 και εικόνα 31. 75. KITSOS Λ. MAKPIS: CHALCOGFAPHIES GFECGUES AUX PAYS Β.ΑΙ.ΠΑΝΙΟΠ?9 ΌΈΤΝΌΑΝΤ Ι.Κ.… XIX SIECLE. Ανακοίνωση στο Συνέδριο Βαλκανινών Σπουδών Έάρνας./ Ανάτυπο/. Θεσσαλο- νίκη 1976. 39 76. "ιλτιάδης Παπαθανασίου: ΄Ξκλεισαν 150 Χρόνια από την Αγιογράφηση της "* Παναγιάς. Εφηµ. Η Ωραία Σαµαρίνα. Αθήνα, Ιούλιος - Αύγουστος 1979, σελ. 3. 77. Αοιίζα Συνδίκα- Λαούρδα: "ία Εικόνα του Αγίου "ικάνορος. Ανάτυπο από τα "ακεδο- νικά.Θεσσαλονίκη 1958, σελ. 427. 78. Κίτσος Α. "ακρής: Χιονιαδίτες Ζωγράφοι.Αθήνα 1981, oak. 31. 79. Αθηναγόρας, "ητροπολίής Παραµυθιάς και Πάργας: “to; Κουβαράς. Ηπειρωτικά Χρονικά, ΄Ήτος 4o, τεύχος Α και B . Γιάννινα 1929, σελ. 14. 80. …σε - ωστοσο… πιο". πο…… στο Με Έπαψε. Λονδίνο 1914. E58 Στο κλείσοµο του VII κεφάλαιου " Η Ιστορία της Σαµαρίνας".

vv- ,, Θ€11%Λι Β - |1ΑΝΕΠ|ΣΤΝΜΝ1 ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ιιιιιιιιγιι ΕΠΙ"… \ HPOEKA‘HZH Εκδήλωσης ενδιαφέροντος για την εκπόνηση µελετπς «Αποκατάσταση και διαμόρφωση συνόλου τριών κτιρίων που περιλαµ- 6άνει το οικοδοµικό τετράγωνο 274 (παλαιά και νέα καπναποθήκη Πα- παστράτου) και τον έναντι τούτου επι της οδού Μαυροκορδάτου πολυδ- ροφο σκελετό απο οπλισµένο σκυρό- δεµα» στους δρόμους Α………… (παραλία) — Πλατεία Ηρώου - |- άσονος και Μαυροκορδάτου στο 86- la, τη διαδικασία της παραγρά- ac ου άρθρου 11 του Ν. 716)77. To Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας ανα- κοινώνει ότι προκειμένου να αναθέ- σει την εκπόνηση της µελέτης Απσκα τάστασης και Διαμόρφωσης του αν- νολικού αντικειµένου της µελέτης ' (δηλαδή για το σύνολο των …… -κτιρίων, τις δύο καπναποθήκες του Παπαστράτου και τον επταόροφο σκελετό απο οπλισμένο σκυρόδεµα. ιδιοκτησίας του Πανεπιστηµίου ασ- σαλίας) που θα καλύψει τις αρχικές αναγκες του Πανεπιστηµίου στο 86 lo, προσκαλεί τους ενδιαφερόµενους Μελετητές ή τα Γραφεία Μελετών να "…ο. σα… µέσα σε τριάντα (30) ηµέρες απο τη δηµοσίευση της πρόσκλησης αυτής στο Ενηµερωτικό Δελτίο του ΤΕΕ, το ενδιαφέρον τους για την ανάληψη εκπόνησης της µελέτης, σύµφωνα με τις διατάξεις του N. 716)77 «περί Μελετητών και ανά σεως εκπογ…΄ εως µελετών» και των Π.Δ που εκ όθηκαν σε εκτέλεσή του, υπ.ντας σχετική αίτηση µε τα απ aI ούµενα δικαιοΜγητικά τα: γραφεία του Πανεπιστηµίου Θεσσα- λίας, Μητροπόλεως 60 Αθήνα Τ. Κ 10563 ή Αγία; Νικολάου 5, Bfiog T K. 38221 Γίνονται δεκτές αιτήσεις που σταλούν ταχυδρομικά συστηψες. Η έγκαιρη καταθεση της αίτησης &: αποδεικνύεται από την ταχυδροµική σφραγίδα τα: φακέλου της που µε ευθύνη του Γραφείου πρεπει να &… κρίνεται ευκρινύς, με ποινή σε αν ίΜτη περίπτωση, "Μι"… you Μελετητή ή του Γραφείου απο την διαδικασια της επιλογής.- ' ' H µελέτη αφορά την: ι Αρχιτεκτονική 'µελέτη ' | Σ…ική Μελέτη ' , Μ…… Η… εγκαταστάσεων Μελέτη βερµιµόνωσης και κατατάσσεται στις κψηγφρί ες; O6. Αρχιτατφνικές Μιλέ'ς Κτι ριακ6ν Εργων, η 07 Ειδικές Ντε κτονικές Μελέτες. . 08. [frauds Malina. . "ι 09. Μελέτες Μ…… "Ν…. "΄2.ΉΉΨϊ- "ΜΕ…"… ΄ was: …τες &: .. "στα. ε:τιειοη το εργο κρίνεται σαν ιδι- αίτερης σηµασίας, η ανάθεση θα γινει σύµφωνα µε την παραγραφο 5 του άρθρου 11 του Ν. 716)77 και του Π.Δ. 194179. Εκχωρηση της µε λέτης µερική ή ολική δεν επιτρέπε- ται. Οσοι "δηλώσουν ενδιαφέρον πρέ- πει να είναι γραµµένοι στο Μητρώο Μελετητων ή στο Μητρώο Γραφείων, Μελετών. Ειναι δυνατή η σύµπραξη µελετη- τών ή Γραφείων Μ…… σύµφωνα III: τις διατάξεις του Ν. 716177. Οι απαιτούµενες κατηγορίες μελετη των και τάξεις πτυχίων είναι: γορία 06 ή 07, τάξη πτυχίου Γ' και άνω, κατηγορία 08 τάξη πτυχίου Γ΄ και άνω, κατηγορία 99 τάξη πτυχί ου r" και άνω. Για την αρτιότερη και συντοµότε Μ "τα…" της µελέτης ία γίνουν δεκτές αιτήσεις συνεργαζοµένων Με- π…… ή Γραφείων Μελετών που ,θα διαθέτουν και τις τρείς ζητούµε νε; κατηγορίες µελετούν µε την τά- ξη πτυχιου που αναφερεται πιο πάνω για κάθε µια απ' αυτές και οι ο- …ποίοι ή τα οποία θα πρέπει να εκδη λύσουν ενδιαφερον με κοινή αίτηση. Επιτρεπεται η σύµπραξη Μελετη … ή Γραφείων Μελετών, σύµφωνα µε τις διατάξεις του Ν. 716)77 και του άρθρου ΄! του Π.Δ. 923)79 Μετά την αξιολόγηση των προσόν των των Συµπρατόντων Μελετητων ή Γραφείων Μελετών θα επιλεγούν ε- πτά (7) Γραφεία η Συµπράξεις που θα υπο6άλουν μέσα σε ενενήντα (90) ηµερολογιακές ηµέρες απο την 7… µτοποίηση της επιλογής τους, πω καταρκτική μελέτη… ιδεών και προσχε δίων. - ' Για τις τρείς αρτιότερες προκα- ταρκτικές µελέτες θα δοθεί. αµωΘι εκ δ μό…ν ενός εκατομµυρίου για την κάθε µια. . ' Οι τρείς πιο πάνω µελέτες µετά την καταβολή της λούν ιδιοκτησια τουµς1α΄νεπιρτηµίψ θεσσαλίας, οι υπόλοιπες ηέσ…ις (4) θα επιστραφούν στους #… ων ασταθή… µένω… δραχµων' τετρακ΄οσι ν'χιλιά δ… …»…» σε «a; µ'ελ τη που θα πληροί τις."ετΜς … να Το Πανεπιστήμιο Μπας δισ- τηρεί το δικαίωµα: Νά…ι τις µελέτες των ή… κυριον ……στο σύνολό τους ή ,… — κ… αν… µελέτης ίνίι σε ξεχωριστό" γ…β1φζψζ ή σε συνδυασµό τους avg. — Na επιλέξει τ λουχία των αν… ! µας µελετόν σύµφ΄ωνα΄ µε ην ΄΄… τΜυ6τωΨ"ΉΥ7Ψ 77. ΚΙΤ" η ΒοΛογ ιο-95 — Na επιλέξει για εφαρµογή µια στο τ΄ις΄ τρείς αρτιόΜς προκαταρ κτικές µελέτες την οποία να εφαρµό σει αυτούσια ή τροποποιημένη. -΄ Να επιλέξει "οιονδήποτε συν &…" ιδεων απο τις τρείς αρτιό- τερες προκαταρκτικές µελέτες. Στην αίτηση εκδήλωσης ενδιαφέ- ”wag θα αναφέρεται ο αριθµός Νη- τρωου εγγραφής στο Μητρωο Μελε ηΠαιν, η εδρα του Γραφείου, !] τάξη του πτυχιου ανά κατηγορια και ο υ- πεύθυνος του Γραφείου. αΔΔα..--------.. - ΄αναφέρεται ο κοινός υπεύθυνος εκπρό σωπος των συνεργαζοµένων Μελετη των ή Γραφείων Μελετών και σε πε ρίπτωση σύµπραξης Γραφείων θα α- ναφέρεται ο κοινός εκπρόσωπος των συ πρατούντων γραφείων. Επειδή η πρ σύνταξη µελέτη έχει σαν αντι- κείμενο την διαµόρφωση και λειτουρ γία κτιρίων µε ειδικές απαιτήσεις ? ο υπεύθυνος εκπρόσωπος των συνερ γαζομένων µελετητών ή γραφείων μελετών θα είναι αρχιτέκτονας. Με ποινή αποκλεισµού σε περί- “(can παραλείψεων η αίτηση πρέπει ι να συνοδεύεται πτυχίου και την έδρα του Γραφείου. 2. Υπεύθυνη δήλωση του Ν. 105) 69 µε πλήρη στοιχεία του πτυχίου κάθε ενδιαφεροµένου δηλ. τις τάξεις κατά κατηγορία µελέτης σύµφωνα µε το Μητρώο, τις τυχόν αποχωρή- σεις ή αντικαταστάσεις μελων΄ του οι6…ής οποτε-… γραφείου κλπ καθώς και ότι o Μελε "ΠΜ ή τα στελέχη του γραφείου "δεν εμπίπτουν στις διατάξεις του ΄ άρθρου 3 του Ν. 716177 (αποκλει- σµός από την ιδιότητα του µελετη τη)… 3. Υπεύθυνη δήλωση καθενός των συ"γαζοµένων µελετητων, ΄γραφείων µελετών (χωριστά) στην οποία θα α- να…"… τα μέλη τους που θα απο τελέσουν την τελική οµάδα εκπόνησης της μελέτης (στα πλαίσια του Ν. 716)77) υπογεγραµµένη απο όλα τα μέλη του Γραφείου. 4. Κοινοπρα΄κτικό η υπεύθυνη δή λωση του Ν. 105169 σε περίπτωση συμπρατψντων Μελετητων ή Γρα- φείων Μελετων, που θα αναφέρει την αποδοχή της σύνταξης και θα κα- θορίζει τον τρόπο κατανομής της οι- μοι6ής, καθώς επίσης… τον νόμιµο εκ πρόσωπο των συμπρατο…ύντων Γραφεί ων απεναντι στον εργοδότη (άρθρο4 τω n A 923M973). 5. Υπεύθυνη δήλωση καθενός των συνεργαζοµένων Μελετητων η T'pa- φείων Μελετων (χωριστά) όπου θα γίνεται αποδεκτή η συνεργασία με τους πύλοιπως Μελετητές ή {pa φεία Μεν" και η εκπροσωπησή τους απο τον αρχιτέκτονα µελετη- τή % τα… "ιθύνων τη ανώτατο νικά ζωα… "ελατε". . . "κά σηµειώµατα του τητ ή των… η… Γρα- (…για "' "&" …'?" "Μ 1 Επίσης θα από τα παρακάτω στοιχεία: … I. Φωτοαντίγραφο του πτυχίου και υπεύθυνη δήλωση του Νά… μου 105)69 για την ισχύ του ψ , . Γ & Η 7. Υπύθυνη δήλωση του Ν. 105) 69, στην οποία θα αναφέρονται - a- παραίτητα σε µορφή πίνακα - οι πα ρ µοιες προς την παρούσα µελέτες που εκπονήθηκαν απο τον Μελετητή ή τα µέλη του Γραφείου Μελετών µε αναγραφή του εργοδότη, του εγκε "οιµένου προυπολογισµού δαπάνης, της αµοιβής, του ποσοστού συμµε- τ.ρχής και του αντίστοιχου ποσού α- μοιβής, του χρόνου ανάθεσης και Του χρόνου περάτωσης. νδ. "Υπεύθυνη δήλωση του Ν. 105) αν, στην οποία θα αναφέρονται - α- Μραίτητα σε πίνακα - οι µελέτες του Δηµοσίου, ΝΠΔΔ, Οργανισµών Τοπικής Αυτοδιοίκησης, Δημοσίων ε- πιχειρήσεων και λοιπών Οργανισµών Δηµοσίου ενδιαφέροντος που εκπονή θηκαν από το Γραφείο ή απο τα μέ λη του Γραφείου στην τελευταία πεν ταετία (1980—1984), ανεξάρτητα από την πηγή χρηµατοδότησής τους, µε αναγραφή του εργοδότη, του εγ- κεκριµένου προύπολογισµού δαπάνης, της αµοι6ής, του ποσοστού συµµετι. χής και του αντίστοιχου ποσού apOI 6ής, του χρόνου ανάθεσης και του χρόνου περάτωσης. 9. Υπεύθυνη δήλωση του Ν. 105) 69 στην οποία θα αναφέρονται -απα ραίτητα σε μορφή πίνακα - οι µελέ- τες κάθε κατηγορίας που εκπονούν ται απο το γραφείο και αυτές που εκ κρε|ιεί η αποπληρωµή τους. Η δήλω ση αυτή αφορά τις µελέτες Δηµο- σίου, ΝΠΔΔ, Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης, Δηµοσίων Επιχειρή- σεων και λοιπών Οργανισµών Δη… µοσίου Ενδιαφέροντος για όλες τις Μτηγορίες έργων και ανεξάρτητα απο την χρονολογία ανάθεσης και πηγή χρηµατοδότησης. Στον πίνακα θα περιληφθούν µελέτες του Γραφεί- ου καθώς και οι µελέτες των εταί- ρων του, στα πλαίσια οποιονδήποτε µελετητικού σχήµατος µε αναγραφή του εργοδότη, του εγκεκριµένου +… υπολογισµοί; δαπάνης, της αµοιδής, του ποσοστά συµμετοχής του αντί- στοιχου ποσού αµοιδής με το υπο- λοιπόµενο για είσπραξη χρηµατικό ποσό για το Γραφείο ή τους εταί- ρους, του χρόνου ανάθεσης και του χρόνου περάτωσης. . 10. Υπεύθυνη δήλωση του Ν. 105) 69- στην οποία θα αναφέρονται οι µελέτες που έχουν ανατεθεί στο Γρα φείο ή …σε µέλη του Γραφείου κατά το τρέχον έτος 1985 απο οποιονδή ποτε φορέα (Δηµόσιο, ΝΠΔΔ, Οργα νισµούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης, An µόσιες επιχειρήσεις και λοιπούς Ορ Μηπως Δηµσσίω ενδιαφέροντος) σκάφη… "ο την πηγή χρηματο- δότησης. Για κάθε… µελέτη να δηλω- ΜΚΨ…ψί … θα … τη; µε… τ…… N- ικ. Wm; naI' vowmv I: && του"… Η θα ' ενώ" της …κ- '*ττ鵴' ήρωα… " πανε

να ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ θΕΣΣΑΛΙΑΣ ΔΙΟΙΚΟΥΣΑ ΕΠΙΤΡΟΠΗ «δ' µελ ! Το Πανεπιστψιο Θεσσαλία; ι ανακοινώνει… ότι προκειμένου : να ανώόοει την Μόνη… µελέ- ξτη; που παλαιών Λεπτο… 'µερή Ταχτµ.ετρική Αποτι΄… Ι' και ΄Ελεγχο Σ……+,ς Μ……- :ας του πολυουόιτου σκελετού από οπλισµένο σκυρόδεµα στους ! . αρα-πανω δρόµους στο Βόλο, | προσκαλει . τε: ή τα Γραφεία Μελετών να εκδηλώσουν µέσα σε τριάντα , (30) ημέρες από την δηµοσίευ- ΄ση της πωληση: αυτης στο ; Ενηµερωτικό Δελτίο του "Γ.Ε. ΄Ε., το΄Μιαφέρον του: για την ΜΜΜ… Μόνικα της µελέτης, στ΄µφ…α µε τις δια- τάξεις του Ν. 71077 «περί Μητρώου Μελττµών και ανα- θε΄0εως και …σεως µελε- τών» και. των Π.Δ. που ευθύ …αν σε εκτέλεσή του, υποθαλ- λοντσς σχετικη αίτηση με τα αταιτοι΄μΕνα δικαιολογητικά στα γραφεία του Πανεπισττµίου Θεσσαλίας, Αγίου Νικολάου 5, ΒΟΛΟΣ, Τ.Κ. 3221. Η ανάθεση θα γίνει αίµα-… την παρότι… 7 του πιο &… νι … N. mm …. ΄µΦωνα µε τις διατάξει; του Π.Δ. 19079. από»… τη; µελέτη: µερικά ή ολικά. δεν ε- πιτρέκται. Η συνολική ψευδή τη: μελέ- της καθορί… σε ένα εκο- τοµµύριο δραχµές (Ι.Μ.…) δρχ. και κατατάσσεται στις κα- ' "κυρίες: ?. ξτϊτικές Μελέτες. 6. ε έτος Τοπογραφίας. ΄Οοοι "δηλώσω… ενδιαφέ- ρον τα)… να είναι γ…ένοι στο Μητρώο Με…ών «. στο Μητρώο Γραφείων Μελετών. Λόγω των ειδικών "…ή… του όπου και ύστερα από σχε- τΜ…Μόφαση, σύµφωνα µε τις διαταξεις της παραγράφου 15 του &… II του Ν. 71077. | | ξτους ενδιαφερόµενους Μελενι- | ι | | ' "οποία… τ… πτυχίου για, την κατηγορία Ντίνα Γ΄. Για' :… κατηγορία IO απαιτείται "& Α ή Β΄ τάξη;. ΟΣΚΛΗΣΗ ενδιαφέροντος για την εκπόνηση < ποτύπωση και ’ λεγχος Στατικής ΞΕπάρκειας πολυορόφου σκε ετού από οπλι- σµένο σκυρόδεµα ιδιοκτησία Πανεπιστηµίου εσσαλίας, στους δρόµους Αργοναυτών - χ .Μαµρ9ΚΟΡδάτ0υ - Ιάσονας, στο Βόλο. Για την αρτιότερη και "στο % Ρο µια ΒοΛ0| δ… lo - &" &. Κοινοπρωιτικό ή Μάθιου δήλωση του Ν. 105169 σε πε- ρίπτωση …ατοίντων Μελε- τητών ή Γραφείων Μελετών: που θα αναφέρει την υποδοχη τη; στ΄µπραξης και θα καθορι- Cal τον τρόπο κατανοµή: της αµοιβής. καθώς επισης τον vn- μιµο εκπρόσωπο των Μπρα- τοι΄.ντων Γραφείων απέναντι στον εργοδότη (άρθρο 4 του Π.Δ. 923/1978). , 5. Υπεύθυνη δήλωση καθενός των συνεργαζοµένων Με"… τών ή Γραφείων Μελ"… (χω- ριστά) όπου θα γίνεται αποδε- κτή η συνεργασία µε τους υ- πόλοιπους Μελ…ές 6 Γ…," µία Μελετών και η Μ……" "ότι… αυτό… της µελέτη: θα γίνουν δεκτέ: αιτύσεις σι…- ωγαζωένων Μελετητο'ηι 6 Γεια-' φείων Μελετών που θα δι- αθέτουν και τις τον… ζητούν- νες κατηγορία µελετών µε, την τάξη πτυχίου που αναφέρεται πιο πανω για κι΄0ε µία απ' αυ- τός και οι οποίοι #… το οποίο θα πρέπει να εκδηλώσουν ενδι- αφέρον µε κοινή αίτηση. Επιτρέπεται η …΄μποαξη Με- λετητών ή Γραφείων Μελετών, αέριων µε τις διατάξεις του Ν. 7'16)77 και του άρθρου 4 του Π.Δ. 923179. Στην αίτηση εκδήλωσης ενδι φέροντος θα αναφέρεται ο ο- οιΨό; Μ… αν…… στο Μητρώο Μετητών. η &" του Γραφείου, η τάξη του Πτυχίου ανά κατηγορία και ο …ο; του Γ ραφείσυ. Επίσης θα ανα- φέρεται ο κοινό; υπεύθυνος εκ- … m συνεργαζψένων Πολιτικών ή Γραφή… Μελε- τών και οι περίπτωση σύμπρα- ξης Γραφείων θα αναφέρεται ο κοινός τα…; των συµποσ- του"… Γραφείων. O ψίθυ- νος πρόσφατος των συνεργα- ζψ6νων Μελετητών… ή Γραφεί- ων Μελετών, θα είναι Πολιτι- κός "πανικό;- M: ποινή Μαµά σε πε- ρίπτωση παραλείψει… η αίτηση "δει να συνοδεύεται από το "όταν στοιχεία: l. Φωτοαντίγραφο του πτυ- χίου και να… οι … φύλλο του Ν. 10969 για την ισχύ του πτυχίου και την έδρα του Γραφείου. 2. Υπεύθυνη δήλωση του Ν. 16)69 µε πλήρη στοιχεία του πτυχίου κάθε ενδιαφερψένον … τις τάξεις κατά κατηγο- ρία µελέτης σι΄µφωνα µε το Μητρώο, τις τυχόν αποχωρήσεις ή αντικαταστάσεις µελών του γραφείου κλπ., καθώς και ότι o Mahtmfi; ή τα στελέχη του γραφείου δεν ερείπια… στις διατάξεις του άρθρου 3 του N 7|6)77 (αποκλεισμό; από την ιδιότητα του µελετητή). . 3. Υπεύθυνη δήλωση … των "Μαζινό…" Γραφείων, Μελετών ( χωριστά) οποίο θα αναφέρονται "% τους θα αποτελέσουν την τελική οµάδα … της μελέτης (στα πλαίσια του N. 7Ιδ/77) ανάψει :" " " που τους από … "…"". Μηχανικό Μ…ή η … "' πρόσωπο του Γραφείου Μελε- . . οµοιδης τών για Στιιτικές Μελέτη. 6. Βιογραφικά γορία) που θα υπεύθυιη δήλωση του Ν. 105) ναφεροµένων στοιχείων». 7. Υπει΄.θ…ιη δήλωση του Ν. 105)69, στην οποία θα ανανέ- ρονται ΄- απαραίτητα σε μορ- φη πινακα - οι προς την παρούσα µελέτες που εκποήθψον απο τον Μελετητή η,… μέλη του Γραφείου Με?» των µε αναγραφή του εργοδό- τη, του εγκεκριµένου προϊν…» λογισµού δαπάνης, τη; αµοι- δτ',;, του ποσοστού συµμετοχής και αντίστοιχου ποσού αισι- 6ΐ1;. του χρόνου ανάθεση; και του χρόνου περάτωσης. ' 8. πεί… δήλωση του Ν. 105169… στην οποία θα αναφέ- ρονται -— απαραίτητα σε πίνα- κα - οι µελέτες του Δψοσίου, Ν.Π.Δ.Δ., Οργανισµών Tom- κής Αυτοδιοίκησης, Δψοσίων επιχειρήσεων και λοιπών Ορ- γανισμών Δηµοσίου ενδιαφέρον- τος, που τα… από το Γραφείο ή από τα µέλη τον Γραφείου στην τελευταία πεν- ταετία (1900 - I984). ανεξάρ- τητα από την πηγή χρηματοδό- εογώδτπ. του "παρ…… 800 υπολογισµού δαπάνης, της αµοι- δης, του ποσοστού συµµετοχής και του αντίστοιχου ποσού α- µοιδή:, του χρόνου… ανάθεσης και του χ πεοατωση;. σημειω΄)μαιιι του Μελετητι| ή των στελεχών του Γραφείου (για κάθε κατη- συµμετέχουν στην εκπόνηση της µελέτης… (Ψ «περί της αλήθειας των u- παιιόιιοιες * του Π.Δ. 19079 και µε δάοτ. τηού,ς τους… µε αναγραφή του : ΄ τις προδιαγραπός - απαιτήσεις 9. Υπεύθυνη δήλιιιση του Ν. 105169 στην οποία θα αναφέ- ρονται - απαραίτητα σε πί- νακα - οι µελέτες κάθε κατηΛ γορίας που τ…ούνται από το Γραφείο και αυτό: που εκκρε- µεί η ποπλης'…'αιιι τους. Η δή- λωση αυτή αφορά τις µελέτες Δημοσίου. Ν.Π.Δ.Δ., Οργανι- σμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης, Δηιοοίων Επιχειρήσεων και λοιπών Οργανισμών Δψοσίοιι Ενδιαφέροντος για όλες τι; κτι- ττ,γορίε; έργων και ανεξάρτητα από την χρονολογία (Πάτρης και πηγή χοψατοδότησης. Στον πίνακα θα περιληφθούν µελέτες του Γραφείου, καθώς και οι µε- λέτες των εταίρων του, στα πλαίσια οποιουδήποτε µελετημ- κού σχήµατος µε αναγοαφή΄τον εργοδοτη, του εγκεκριµένου προι'ιπολογιψού δαπάνης. της αµοιβή; του ποσοστού Με: τοχτ΄ις. του αντίστοιχου ποσού µε το τωολει.τόµενο για είσπραξη χρηματικό ποσό για το Γραφείο ή του; emf Ρως; του χρόνου ανάθεσης και του χρόνου περάτωση; IO. Υπει΄θυνη δήλωση του Ν. 106)69 στην οποία θα αναφέ- ρονται οι µελέτε; που έχουν οι- νατεθεί στο Γραφείο ι΄ι σε µε- λη του Γραφείου κατά το τρέ- λον έτος 1%5 από οποιονδήπο τε φορέα (Aquino, Ν.Π.Δ.Δ.. Οργανισµούς Τοπικής Αυτοδι- οίκησης, Δψόσιε: επιχειρήσεις και λοιπού; Οργανισµού; Λιγο σίου ενδιαφέροντος) ανεξάρτη- τα από την πηγή χρωστώότη- σης. Για κάθε µελέτη να δηλ… θεί η ψεραιηνία ανάθεση: (π. χ. Απ ση; ή Πρακτικού Σίτι… όπως) και το …δατικό χρη ματιά αντικείµενο. 11. Υπεύθυνη δήλωση του Ν 105169 ότι ο µελετητής ή το Γραφείο αποδέχεται να προσέλ- θει για ΜΜΜ της σχετικής …ο… ανάθεσης µέσα σε δέ… κα (10) µέρες από τ έγγρα- φο σχετική ειδοποίηση του µε ποινή, Με… της µελέτης σε άλλο µελετητή 6 Γραφείο. , Η µελέτη θα εκπονηθεί σιν- Φι-ινα µε τις διατάξει: του Ν 716)77 και του εκτελεστικού της Υπηρεσίας (χορηγούνται στους ενδιαφερομένου; από τα Γραφεία να; Αγίου Νικολά…- 5 στον BOAO) σε συνδυασμό µε τις αντίστοιχα προδιαγρα- vi; του Π.Δ. 696)". Ο …' πιάτο»… της αν "της; ορίζεται σε Με… τι (&)… ψεοολωιώ πιο ως από την …… τικ Σι΄υδιισης, στον οποίο δεν πε- ριλψδάνεται το χρονικό οι στη… ελέγχου και έγκριση: των "όρων φάσεων τη; µε- λέτης.αό τον εργοδότη. Τα "Evan aluminum: "K "ο…" και των θονών ……ικών Μίδα θα και… τον ανόδου µε- λάνι. ' Για εστιών… *!" Π!!…ΐΟ 9E ΣΑ… . ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑ Υ 5 ,. τα. .… 37 5, κ.

ξ «Αποτύπωση και Ελεγχος Στατι- κής Επάρκειας του πρώην συγκρο- ήµατος Παπαστράτου (παλαιά και ' αποθήκη) ιδιοκτησίας Πανεπι- Ι ονος -— Μαυροκορδάτου, ο. iuchv νει ότι προκειµένου να αναθέ- σει "την εκπόνηση µελέτης που περι ΄λαµ6άνει λεπτοµερή Ταχυµετρική Α-. tuba-0011‘ και Ελεγχο Επάρκειας του συγκροτήµατος Πα-΄ ;π.αστράτου, στο Βόλο, ' ΄ προσκαλεί ΄ τους ενδιαφερόµενους µελετητές ή τα Γραφεία Μελετών να "δηλώσουν µέ σα σε τριάντα (30) ηµέρες απο την΄ δηµοσίευση της πρόσκλησης αυτής στο Ενηµερωτικό Δελτίο του TEE, το ενδιαφέρον τους για την ανάλη- ψη εκπόνησης της µελέτης, σύµφωνα µε τις διατάξεις του Ν. 716)477 σπερί Μητρώου Μελετητών και αναθέ . πως και εκπονήσεως µελετών» και των Π.Δ. που εκδόθηκαν σε εκτέλεσή του, υπο66λοντας σχετική αίτηση ντε τα απαιτούµενα δικαιολογητικά .τα "Μνεία του Πανεπιστηµίου θεσ σαλίας. Αγίου Νικολάου 5, Βόλος, Τ.Κ. 38221. H ανάθεση θα γίνει σύμφωνα µε την παράγραφο 7 του άρθρου του Ν. 716)77 και σύµφωνα µε τις διατάξεις του Π.Δ. 194)79. Εκχώ ρήση της µελέτης µερικά ή ολικά, δεν επιτρέπεται. Η συνολική αµσι6ή της µελέτης καθορίστηκε σε δύο εκατοµμύρια δια κόσιες χιλιάδες (2.200.000) δρχ και κατατάσσεται στις κατηγορίες: 06, Αρχιτεκτονικές µελέτες κτι- ,=|ιζι.' Μπι… .] Ο? ί:ιδικές Αρχιτε- .… .….ιι΄,… (…': Οζ". Στατικά, ι«1ι.λετες ι l6. Μελέτες Τοπογραφίας. Οσοι εκδηλώσουν ενδιαφέρον πρέ- πει να είναι γραµµένοι στο Μητρώο Μελετητών ή στο Μητρώο Γραφεί-ι ων Μελετών. Λόγω των ειδικών α- παιτήσεων του έργου και ύστερα α- πο σχετική απόφαση, σύµφωνα µε τις διατάξεις της παραγράφου IS " άρθρου H του Ν.΄716)77, η α- "κάµψη τάξη πτυχίου για την κα ' | ορία 08 είναι Δ' και άνω. Για τις κατηγορίες 06 και 16 απαιτεί- τα- πτυχίο Α΄ ή B" τάξης αντίστοι . χα. . Για την αρτιότερη… και συντομότε- ρη εκπόνηση της µελέτης θα γίνουν δεκτές αιτήσεις συνεργαζοµένων'Με- ΄λετητών ή Γραφείων Μελετών που θα διαθέτουν και τις τρείς ζητούµε νες κατηγορίες µελετών µε την τά- ξη πτυχίου που αναφέρεται πιο πά- νω για κάθε µια απ' αυτές και οι οποίοι ή τα οποία θα πρέπει να εκ δηλώσουν ενδιαφέρον ΄µ΄ε κοινή αίτη-΄- ση. ' . . Επιτρέπεται η σύµπραξη Μελετη ' τών ή Γραφείων Μελετών, σύµφωνα …µε τις διατάξεις του-Ν.… 716177 νκαι του άρθρου 4 του Π.Δ. 923)7θ. …." Στην'αίτηση εκδήλωσης ενδιαφέρον ,,,… θα αναφέρεται ο αριθµός Μητρώ :… εγγραφής στο Μητρώο Μελ… τον", η έδρα του Γραφείου. η τάξ του πτυχίου ανά 'κατηγορία και ο υπεύθυνος του Γραφείου. Επίσης θα αναφέρεται ο κοινός υπεύθυνος εκ- 'πρόσωπος των συνεργαζοµένων Με- ζλετητων ή Γραφείων Μελετών και σε περίπτωση σύµπραξης γραφείων θα αναφέρεται ο κοινός υπεύθυνος των συµπρατούντων Γραφείων. O Με… …νος εκπρόσωπος των συνεργαζοµένων Μελετητών, ή Γραφείων Μελετών, θα γείναι…Πολιτικδε.Μπκανιώε. " - ηµίου θεσσαλίας» στους δρόµουςκ Α γοναυτών -— Πλατεία Ηρώου ν- :. στον… ΄ . Πανεπιστήµιο θεσσαλίας΄ ανα Στατικής' Η, ΘεΣε.Α…Ά ΒΟΛΟΥ 3…ιο…&Γ ( … … …… Θ |): ποινή αποκλεισµού σε περίπτω ση παραλείψεων"η΄ αίτηση πρέπει να συνοδεύεται από "τα παρακάτω στοι µία: . … ΄ 1. Φωτοαντίγραφο του πτυχίου και υπεύθυνη δήλωση σε έντυπο φύλ λο του Ν. 105)69 για την ισχύ του πτυχίου και την έδρα του Γραφείου. 2. Υπεύθυνη δήλωση του N. 105) 69 µε πλήρη στοιχεία του πτυχίου κάθε ενδιαφεροµένου δηλ. τις τάξεις κατά κατηγορία µελέτης 06900… ή µε το Μητρώο, τις τυχόν αποχωώµ στις ή αντικαταστάσεις µελών…΄τ γραφείου κλπ καθώς και ότι ο Μ ; λετητής ή τα στελέχη του γραφείου …δεν εµπίπτουν στις διατάξεις του ότι θρου 3 του Ν. 716)77 (αποκλεισµός απο την ιδιότητα του µελετητή). 3. Υπεύθυνη δήλωση καθενός το… συνεργαζοµένων Γραφείων Μελετών (χωριστά) στην οποία θα αναφέρον- αι τα µέλη τους που θα αποτελέ-( …σουν την τελική οµά5α εκπόνησης της µελέτης (στα πλαίσια του. Ν. 716)77) υπογεγραµµένη απο. όλα --,.-- ν--"---' ζΠΡοΣκλΗΣΗ . ςη Εκδήλωσης ενδιαφέρογτοις yummy; πόντιση ιμελετπς … . οθονη τη…" … και… . …69, στην4οποίσ θα αναφέρονται '- ρ- τα µέλη του Γραφείου: 4 Κοινοπρακτικό η υπεύθυνη δήλω ση "Για! Ν. 105169 σε .τερίπτωση …… . θα [mt πρι… Μάι τη… | ή Γραφή… Μιλ .ι.ι., …… οι; αναφέρει την οι…) δοχή της τ;ι΄ιµιτραςης και Θα καθορι' ζει τον τρόπο κατανοµής της αµοι- βής, καθώς επίσης τον νόµιµο εκ- πρόσωπο των συµπρατούντων Γ ρα- φείων απέναντι στον εργοδότη (αρ θρο 4 του π.Δ. 923)1978). 5. Υπεύθυνη δήλωση καθενός των συνεργαζοµένων Μελετητών ή Γρα- φείων Μελετών (χωριστά) όπου θα γίνεται αποδεκτή η συνεργασία µε τους υπόλοιπους Μελετητές ή Γρα φεία Μελετών και η εκπροσώπησή τους απο τον αρχιτέκτονα Μελετητή ή τον εκπρόσωπο του αρχιτεκτονι- κού Γραφείου Μελετών. ο. Βιογραφικά σηµειώµατα του Μελετητή ή των στελεχών του Γρα- φείου (για κάθε κατηγορία) που συμµετέχων στην εκπόνηση της µελέτης. σε υπεύθυνη δήλωση του Ν. IDS)“ «περί της αλήθειας των αναφεροµένων στοιχείων». 7. Υπεύθυνη δήλωση του Ν. 10969 στην οποία θα αναφέρονται - σπαροί τητα σε µορφή πίνακα - οι πα" να… προς την "νώτα µελέτες που εκπονήθηκαν απο τον Μελετητή & τα µέλη του Γραφείου Μελετών µε ανατροφή του εργοδότη.. του στις κειµένου π……Υισνώ όπου": της αµοιδής, του ποσοστού συριακό . ης και αντίστοιχοι: ποσούζμµφ!6ής µου χρόνου…ανάθεσης και του.;ψ νου περάτωσης. . ΄» "΄΄ πιο. …- - … αποδέχεται μου… της αττικής "κώνος «ή Μπιτ… …… την… ». 1-1. …η παραίτητα σε ΄'πίνακα …΄οι µελέτες του Δηµοσίου, ΝΠΔΔ, Οργανισµών Τοπικής Αυτοδιοίκησης, Λειψί- ων επιχειρήσεων και" λοιπών Οργαν. αιτών » Δηµοσίου ενδιαφέροντος - που "ηττήθηκαν απο το Γραφείο ;! στο τα µέλη του Γραφείουζ"ην"τελειζ" ταία πενταετία (1980—11984), α- νεξάρτητα απο την πηγή "ποτά τικής τους. τα στον"… τον της δότη, του "εγκεκριµένου πρώπολογι+ σµού δαπάνης, της αµοι6ή…ς, του ποσοστού συµµετοχής και τω αντί στοιχου ποσού αμοιβής, τουχχρόνου ανάθεσης και΄του΄ χρόνου περάτω- σης.… . _ . …» 9.Υπεύθυνη δήλωση του Ν. ΄105) 69 στην οποία θα αναφέρονται am; ραίτητα σε πίνακα - οι µελέτες κάθε κατηγορίας που εκπονούνται α- πο το…Γραφείο και αυτές που εκκρε µεί η αποπληρωµή "τους. Η αυτή αφορά τις µελετες Δηµοσίου, ΝΠΔΔ, Οργανισµών Τοπικής" Αυτα" διοίκησης, Δημοσίων Επιχειρήσεων και λοιπών Οργανισµών Δηµοσίου Ενδιαφέροντος για όλες τις κατη- γορίιι… έργων και ανι.…,όµτητα απο την .…|.ι,-ι'.|':)γι΄ι… …..ι'.ι.;ι)ι; και "πηγή χµ."…ιι,ζόιιμτν,'.… Στον πίνακα Θα τιτριληφιυύν µελέτες τοι Γραφ1ίου καθώς και οι µιλάει; τω. εταίρα! του, στο πλαίσια οποιουδήποτε µελε τητικού σχήµατος µε αναγραφή του εργοδότη του εγκεκριμένου προΌπολο γισµού δαπάνης, της αµοι6ής, τού ποσοστού συµμετοχής του αντίστοι- χου ποσού αµοι6ής µε το υπολοιπό µονο για είσπραξη χρηµατικό ποσό για το Γραφείο ή τους εταίρους, του χρόνου ανάθεσης και του χρό- νου περάτωσης. 10. Υπεύθυνη δήλωση του Ν. 105) 69 στην οποία θα αναφέρονται οι µελέτες που έχουν ανατεθεί στο Γραφείο ή σε µέλη του Γραφείου κα το το τρέχον έτος I985 απο οποιον δήποτε φορέα (Δημόσιο, ΝΠΔΔ, Οργανισµούς Τοπικής Αυτοδιοίκη- σης, Δηµόσιες επιχειρήσεις και λοι- πούς Οργανισµούς Δηµοσίου ενδιαι φέροντος) ανεξάρτητα από την πηγή χρηματοδότησης. Για κάθε µελέτη να δηλωθεί η ηµερομηνία ανάθεσης π.χ. (απόφασης ή Πρακτικά Σύκα Gowns) και το συμ6ατικό χρηµατική αντικείµενο. 4 . . 11. Υπεύθυνη δήλωση του N. 103) 69 ότι ο µελετητής ή το Γραφείο να προσέλθει για που θεσης µέσα σε δέκα (IO) vim; απ. την έγγραφο σχετική ειδοποίησή . του µε ποινή, ανάθεσης της µελέτης σε άλλο μελετητή ή Γ "µία; ε...-' δήλωση . H µελέτη θα εκπονηθεί, µε'τις διαταξεις του Ν. ότι…" 7ι 6 ) 77 και του εκτελεστικού του…Π.Δ. |") ι 79 και µε δάση τις προδιαγραφές , απαιτήσεις της Υπηρεσίας (κορη-.- γούνται στους ενδιαφεροµένους απ τα Γραφεία µας Αγίου Νικολάου! & στον Βόλο) σε συνδυασµό.µεζτις αντίστοιχες προδιαγραφές του Π.Α. 696)74. ΄. 0 χρόνος πρότασης της µε… της ορίζεται σε εκατό (100) ημερα λογιακές ηµέρες απο την υπογραφή της Σύµ6ασης στον οποίο δεν πεσει λαµ6άνεται το χρονικό διάστημα ο λέγχου και έγκρισης των διαφόρων φάσεων της µελέτης απο τονωτι- δότη. Κ) Τα έξοδα δηµοσίευσης της΄πρ . κλησης και τψ΄θ πιθανών στα λη πτικών προσκλήσεων θα & να" τον ανάδοχο της µελέτης. ' Ο & . Με!» ς΄ΙΟ-τΞ>/ | | πλκεπιιτκ…ο οπελ/ι… .! ι ω…ι,1ιδας & τη: επανω… \ U ! ΑΘΗ" Στο ρολ… της κ ι.…19ε.ι σας δηµοσιεύτηκαν οι πιο κ τω ια… , µε… των… σης ενόιοφ€ροντος για την unovwr; ,ιι.*.ιιηι… 1 Αποτυτιωση και ελεγχος alumni; ιιιοριιιος Ιου πρώην συγκροτήµατος Πο…στράιου (πως… και νεα αποθήκη) ιδιοκτησίας πανεπιστηµίου momma: στους δρόµους Αργοναυτών - πλατεία Η… - Μω- νος - Μουρασάκι… στο Βόλο 2 Μοτο… και έλεγχος στατικής επάρκειας πολικό… Μου σκελετού από οπλισµένο σκυρόδεµα. ιδιοκτη- σίας πανεπιστηµιου Θεσσαλίας. στους δρόµους Αργο- νουιών - Μαυροκορδάτου - Μονος στο Βόλο 3 "των… και ελεγχος στατικής "του"… του πρώην συγκροτήµατος καηνοΖοµηχονιος Μοτο…- γω. ιδιοκτησίας ωνετιιστηµί Οι… στους δρόµους Ερµού - Μακεδονοµάχων - Αλεξάνδρος - n Μελά στο Βόλο Στο άρθρο 5 των προσκλήσευν αυτων ο…) παραδοσ- M αναγραφή" λονΘοσµε|νη η ΜΞξο του οι… ….Ηο θα…" ενοικε : 5 Ymuem ο… καθενός."… συνεργαζόµενων μελετητών ή γραφείων μελι… (χωριστό). όπου Bo γίνεται αποδεκτή η συνεργασία με τους ο… µελετη… ή των… …… και η τα… . τους στο τον πολιτικό "πανικό µελετητή. ή τον ει- … του γ… …ΜΜ"…… MIR:

) «Αποτύπωση και ελεγχος Στοπ-> γής Επάρκειας του πρώην συγκρο- αποΘήκη) ιδιοκτησίας Πανεπι- l ονος -- Μαυροκορδάτου, Ο. ΄κο΄ιν νει ότι προκειµένου να αναθέ- σει "την εκπόνηση µελέτης που περι λαµ6άνει λεπτοµερή Ταχυµετρική Α-. ποτώωση" και Ελεγχο Στατικής' Επάρκειας του συγκροτήµατος Πα-' καστράτοι), στο Βόλο, ' ΄΄ ΄ προσκαλεί ΄ τους ενδιαφερόµενους µελετητές ή τα Γραφεία Μελετών να "δηλώσουν µέ' σα σε τριάντα (30) ηµέρες από την δημοσίευση της πρόσκλησης αυτής στο Ενηµερωτικό Δελτίο του TEE, το ενδιαφέρον τους για την ανάλη- ψη εκπόνησης της μελέτης, σύµφωνα µε τις διατάξεις του Ν. 71ό)-77 επερί Μητρώου Μελετητών και αναθέ . πως και εκπονήσεως µελετών» και των Π.Δ. που εκδόθηκαν σε εκτέλεσή του, υποδάλοντας σχετική αίτηση σε τα απαιτούµενα δικαιολογητικά τα γραφεία του Πανεπιστηµίου aw; σαλίας. Αγίου Νικολάου 5, Βόλος, Τ.Κ. 3822]. H ανάθεση θα γίνει σύµφωνα µε την παράγραφο 7 του άρθρου του Ν. 7ίό)77 και σύµφωνα µε τις διατάξεις του Π.Δ. 194)79. Εκχώ ρηση της µελέτης µερικά ή ολικά, δεν επιτρέπεται. Η συνολική αµοι6ή της µελέτης καθορίστηκε σε δύο εκατοµμύρια δια κόσιες χιλιάδες (2.200.000) δρχ και κατατάσσεται στις κατηγορίες: 06. Αρχιτεκτονικές µελέτες κτι- |ιι:΄ι'Δν' έργων .] (Π [ειδικές Αρχιτε- …. Οζ". [τοπικές Μελέτες | 16. mung Τοπογραφίας. Οσοι εκδηλώοουν ενδιαφέρον πρέ- πει να είναι γραµµένοι στο Μητρώο Μελετητών ή στο Μητρώο Γραφή-ι ων Μελετών. Λόγω των ειδικών α- παιτήσεων του έργου και ύστερα α- πο σχετική απόφαση, σύμφωνα µε τις διατάξεις της παραγράφου IS " άρθρου ll του Ν.'7ίό)77, η α- "…ύµενη τάξη πτυχίου για την κα ' | ορία 08 είναι Δ' και άνω. Για τις κατηγορίες 06 και 16 απαιτεί- τα- πτυχίο Α΄ ή B" τάξης αντίστοι χα. . Για την αρτιότερη, και συντοµότε- ρη εκπόνηση της µελέτης θα γίνουν δεκτές αιτήσεις συνεργαζοµένων'Μ… λετητών ή Γραφείων Μελετών που θα διαθέτουν και τις τρείς ζητούµε νες κατηγορίες µελετών µε την τά- ξη πτυχίου που αναφέρεται πιο πά- νω για κάθε µια απ' αυτές και οι οποίοι ή τα οποία θα πρέπει να εκ ενώ… ενδιαφέρον "µε κοινή αίτη-΄- ση. ' . . . . Επιτρέπεται η σύµπραξη Μελετη τών ή Γραφείων Μελετών, σύµφωνα µε τις διατάξεις του-Ν.-'7Ιό)77 νκαι του άρθρου 4 του Π.Δ. 923170. " Στην'αίτηση εκδήλωσης ενδιαφέρον, =,.,'ιος "θα αναφέρεται ο αριθµός Μητρώ και εγγραφής στο Μητρώο Μιλ… …τών΄, 'η έδρα του Γραφείου, η τάξ του πτυχίου ανά κατηγορία και ο υπεύθυνος του Γραφείου. Επίσης θα αναφέρεται ο κοινός υπεύθυνος' εκ… 'πρόοωπος των συνεργαζοµένων Με- -λετητών ή Γραφείων Μελετών και σε περίπτωση σύµπραξης γραφείων θα αναφέρεται ο κοινός υπεύθυνος των συµπρατούντων Γραφείων. O υπεύθυ -νος εκπρόσωπος των συνεργαζοµένων Μελετητών, ή Γραφείων Μελετών, θα 5είναι…Πολιτ…θς.ΜπΧώιΒε. " - , ι 'ναι… /ιιίκ(. ήµατος Παπαστράτου (παλαιά και ' ημίου θεσσαλίας» στους δρόµους Α γοναυτών …- Πλατεία Ηρώου ... -. στον… ΄ Πανεπιστήµιο θεσσαλ1α,ς* ανα . ll‘ ΘΕΜΑ… ε…»; 3…ιο…8Γ . πιο… & | ποινή αποκλεισµού σε περίπτω "η παραλείψεων΄΄η΄ αίτηση πρέπει να συνοδεύεται απο'΄΄τα παρακάτω στοι µία: … . ). Φωτοαντίγραφο του πτυχίου και υπεύθυνη δήλωση σε έντυπο φύλ λο του Ν. 105)69 για την ισχύ του πτυχίου και την έδρα του Γραφείου. 2. Υπεύθυνη δήλωση του N. 105) 69 µε πλήρη στοιχεία του πτυχίου κάθε ενδιαφεροµένου δηλ. τις τάξεις κατά κατηγορία µελέτης σύµφωνα µε " Μητρώο, τις τυχόν αποχωρΜ ζπτ0ΣκΛΗεΗ . ες σεις ή αντικαταστάσεις "Μ"??? γραφείου κλπ καθώς και ότι ο λετητής ή τα στελέχη του γραφεί δεν εµπίπτουν στις διατάξεις,"… ά θρου 3 του N. 716)77 (αποκλεισµός απο την ιδιότητα του µελετητή). 3. Υπεύθυνη δήλωση καθενός τω συνεργαζοµένων Γραφείων Μελετών (χωριστά) στην οποία θα αναφέρον€ αι τα µέλη τους που θα σποτελέ …σουν την τελική οµάδα εκπόνησης της µελέτης (στα πλαίσια του N. 7l6)77) υπογεγραµμένη απο. όλα τα µέλη του Γραφείου." ' , 4 Κοινοπρακτικά ή υπεύθυνη δήλω ση των Ν. 105ι69 σε .τερίπιωση …… τ:µι....΄,ιιι.ιι Μάι run | ή [µακρή…- Μιλ .…., …… οι; αναφέρει την απο δυχή "της σι΄ιµιιρας,ης και θα “creep! ζει τον τρόπο κατανοµής της αμοι- 6ής, καθώς επίσης τον νόµιµο εκ- πρόσωπο των συµπρατούντων Γ ρα- φείων απέναντι στον εργοδότη (άρ θρο 4 του Π.Δ. 92311978). 5. Υπεύθυνη δήλωση καθενός των συνεργαζοµένων Μελετητών ή Γρα- φείων Μελετών (χωριστά) όπου θα γίνεται αποδεκτή η συνεργασία µε "τους υπόλοιπους Μελετητές ή Γρα φεία Μελετών και η εκπροσώπησή τους απο τον αρχιτέκτονα Μελετητή ή τον εκπρόσωπο του αρχιτεκτονι- κού Γραφείου Μελετών. ό. Βιογραφικά σηµειώµατα του Μελετητή ή των στελεχών του Γρα- φείου (για κάθε κατηγορία) που θα συµµετέχων στην εκπόνηση της µελέτης, σε υπεύθυνη δήλωση του N. 105)ό9 «περί της αλήθειας των αναφεροµένων στοιχείων». 7. Υπεύθυνη δήλωση του Ν. 10969 στην οποία θα αναφέρονται - awe-pal τητα σε µορφή πίνακα —— οι παρά µοιες προς την παρούσα μελέτες που εκπονήθηκαν απο τον Μελετητή & τα µέλη του Γραφείου Μελετών µε ανοικτή τον εργοδότη,, του ινα κριµένου πρωπολογισµού δαπάνης, της αµοι…δής, του ποσοστού "µια… - ι'ις και αντίστοιχου πΝΦύΉΜ!Μ€ µου χρόνου,.ανάθεοης και τους"? νου περάτωσης. . ΄΄ ….-.ι ..- …- . πω………ωιππΜα επ…… ». 1"!— \ Εκδήλωσης ενδιαφέροντος ,… για…ττινΉεκπόντιση μελετη; --""Τ1ϊε…νη "δή… … ΄…69, στην οποία θα αναφέρονται '- μ- παραίτητα σε ΄'πίνακα -΄ οι µελέτες του Δηµοσίου, ΝΠΔΔ, Οργανισµών Τοπικής Αυτοδιοίκησης, Μυρσί- ων επιχειρήσεων και λοιπών Οργανι σµών… Δηµοσίου ενδιαφέροντος - που ειπώθηκαν οι… 19 Γωνία & οτι η του Ν'.105) ,… . τα µέλη του Γραφείου-στην"τελε ταΐα πενταετία (1980—0984), α- νεξάρτητα …… την πηγή "Με"… τικής… τους. µε ανατροφή του της δότη, του *εγκεκριµένου πρώπολογι+ οµού δαπάνης, της αµοιδή…ς, του ποσοστού συµµετοχής και ται αντί στοιχου ποσού αµοι6ίις, του=…χρόνου ανάθεσης και΄του΄ χρόνου περάτω- "PK-- … . - .' 9.'Υπεύθυνη δήλωση του Ν. ΄105) 69 στην οποία θα αναφέρονται απο ραίτητα σε πίνακα - οι µελέτες κάθε κατηγορίας που εκπονούνται α- πο το…Γραφείο και αυτές που εκκρε µεί η αποπληρωµή "τους. Η οι…" αυτή αφορά τις µελέτες Δηµοσίου, ΝΠΔΔ, Οργανισµών Τοπικής Αυτο…- διοίκησης, Δηµοσίων Επιχειρήσεων και λοιπών Οργανισµών Δηµοσίου ξΕνι?ιιαφ.ξ.:ιοντος για όλες τις κατη- γορίις έργων και ανεξάρτητα απο ι|ιν .,,……ι.',Ά:)γι΄ι… .,..ι…ισι|ς και "πηγή Με"…ι….,ξ.όιιμ:ι;'… Στον πίνακα Θα πίριληφι'υύν µελέτες τοι Γραφιίου καθώς και οι µελέτες τω… εταίρα, του, στα πλαίσια οποιουδήποτε µελη τητικού σχήματος µε αναγραφή του εργοδότη του εγκεκριμένου προωολα γισµού δαπάνης, της αµοι6ής, τού ποσοστού συµµετοχής του αντίστοι… χου ποσού αµοι6ής µε το υπολοιπά µενα για είσπραξη χρηματικό ποσό για το Γραφείο ή τους εταίρους, του χρόνου ανάθεσης και του χρό- νου περάτωοης. IO. Υπεύθυνη δήλωση του Ν. 105) 69 στην οποία θα αναφέρονται οι µελέτες που έχουν ανατεθεί στο Γραφείο ή σε µέλη του Γραφείου κα τά το τρέχον έτος 1985 από οποιον δήποτε φορέα («Δηµόσιο, ΝΠΔΔ, Οργανισµούς Τοπικής Αυτοδιοίκη- Δ; σης, Δηµόσιες επιχειρήσεις και λοι- πούς Οργανισµούς Δηµοσίου ενδια- φέροντος) ανεξάρτητα απο την πηγή χρηματοδότησης. Για κάθε µελέτη να δηλωθεί η ηµεροµηνία ανάθεσης π.χ. (απόφασης ή Πρακτικά Σδκι Βάσης) και το συµ6ατικό χρηµατική αντικείμενο. - . . 11. Υπεύθυνη δήλωση του Ν. 1051 69 ότι ο µελετητής ή το Γραφείο …αποδέχεται να προσέλ&ι για που με…" της σχετικής ενώ." … θεσης µέσα σε δέκα (10) plug my, την έγγραφο σχετική ειδοποίησή του µε ποινή, ανάθεσης της µελέτης σε άλλο μελετητή ή Γραφεία; ε...-' H µελέτη θα εκπονηθεί σύµφωνα… µε'τις διατάξεις του Ν. 716177 και του εκτελεστικού του'Π.Δ. I") 79 και µε δάση τις προδιαγραφές , απαιτήσεις της Υπηρεσίας (κορη: γούνται στους ενδιαφεροµένους απο τα Γραφεία µας Αγίου Νικολάου ! στον Βόλο) σε συνδυασµό.ιιε΄…τις αντίστοιχες προδιαγραφές του Π.Δ…. 696)74. ΄. 0 "ένας πρόωσης της nu- της ορίζεται σε εκατό 1100) mu” λογιακές ηµέρες απο την υπογραφή της Σύµ6ασης στον οποίο δεν mph λαµ6άνεται το χρονικό διάστηµα # λέγχου και έγκρισης των διαφόρωι φάσεων της µελέτης από τουρνο- δάτη. /΄ Τα έξοδα δηµοσίευσης της πρ . κλησης και των πιθανών επα λη πτικών προσκλήσεων θα θα vow τον ανάδοχο της µελέτης. ' Για περισσότερες πλη Πανεπιστήµιο Θ σαλία κολάου 5, Βόλος . κ. Κώστα Προγγίδη. …;. , :, Ο & … Νέα µας? f I Μποστ"… οπελ…" & Ο]! ΕΠΠΡΟΠΗ \ υ ί ΑΜ") Σω ρολ… της κ …. 19ε*.ι . ροη… σώος σας δηµοσιεύτηκαν οι πιο κ … η… … Με"? εκδήλω- σης ενδιαφέροντος για την "που… ,.ιιι ιης ! Μου"… και ελεγχος στο…… μια,… ως του πρώην συγκροτήµατος Πο…στρδτού µια…) και νέο αποθήκη) ιδιοκτησίας πανεπιστηµίου Θιοσωιος στους δρόµους Αργοναυτών - πλατεία Ηρώ… - Ιάσο- νας - Μαυροκορδάτου (no Βόλο. 2 Μο…… και έλεγχος στατικής επάρκειας ιταλού»… ροοου σκελετού από οπλισµένο σκυρόδεµα. ιδιοκτη- σίας πανεπιστημίου Θεσσαλίας, στους δρόµους Αργο- ναυτών … Μαυροκορδάτου - ιδοονος στο Βόλο 3 Μο…… και έλεγχος στατικής επδοκειος του πρώην συγκροτήµατος καπνοχοµηχανίος ν……- γου. ιδιοκτησίας …νεπιστηµί &… στους δρόµους Ερµού - Μακεδονομάχων - Αλεξδνδρος - Π Μελά στο Βόλο Σ l0 άρθρο 5 των προοκλήοων αυτων από πάροδος)… µη ονογρδψηκε λανθασµένη η ιδιότητα του "η… που Η ορθή δ……" είναι ως εως: 5 Υπεύθυνη &… καθενός.…" συνεργασιών… µελετητών ή γραφεί… µελετών (χωριστό). όπου Μ γίνεται αποδεκτή η συνεργασία µε τους υ… µελετητές ή γ…… …… και η "η… . τους από τον πολιτικό µηχανικό µελετητή. η του εκ- … του να"… µελετών για στατικές µελέτες :

ΝΕΑ 3… 85" . ... ..... |ΠΝ"|0 mum: "πιο… mum ΠΡΟ ΚΛΗΣΗ Εκ… … την εκπόνηση σιλό… mm - τοπικής Ε…… του πρώην - … ιορηχανως ……- νου ο… ο… ως στους …… .… Ερµού . νόσος -Π. … m µόνου να "ο"… την εκπόνηω µε"… που περι- _ …κι λαού… Ταχυτιετριιή αποτύπωση και "ηχο Στοτικής Ε…… του συγκροτήµατος ιο- ττνοθιορηχονίος "στ…? … τους ΜΜΜ… Με…" ή τα ΜΗ … τώνναικΔηλώαουν μπατριόνταιΏ)ητιιρεςαΜ | …… της …… αυτής στο Εντυπα…- [ Δελτίο του ΤΕΕ. το εν τους για την αναλη- | ' τοί'1αν…8… ανακοινώνει όταν…" … "των… της αντι τ … του Ν mm -π:ρί …% ……"ζ…"… αν": "και"… …τα-……ΠΑ…ιΜ "αν" οι… του στο… αυτή… µε τα "του…" δικαιολογητικό στα γ… του Πανκ… …… ΜΜΜ". ι…. Τ. & Μι. ΝονΜθαγίνειαύ…ναµτν…γ 7 µε… τις…" ?… … ο… " "* η του κ "ή … ο" …τ…τατ…… τα… I‘ Η… Μ… "κ…… … 33…Ψ "… " ζω ""…. ". Αρχιτεκτονικες "Μας κτιριακών ως." 07 Ειδι- ιός Αρχιτικτονικός και… Ν."ελότες Στατικις το ως Τ…. …… πρό… να είναι' …να στο "ητρω …στη… ή στα "ητρώο ων οτι…… Λόγω των ειδικών ο… και Μιρα…σχιτικήατό…η. σύ… :τις δ…… τις…… 15 του ο… 11 του 11.716777 ή… νη mm πτυχίου για την κατηγο- ……ι…Δ' και να. τοις………ω…ιτ απαιτείται … Α'ή Β' τα.… αντίστοιχα no την οστά… και συντοµότερη αυτό Μτης θα vow δεκτός αιτήσεις Με… νων "ελιτητών "ο"… "ολο… που θα διαθέτουν και τις τους των… και… να… με τ ……α…ταιπιοΜ…γιοκό& απ ΜόςκαιαΜήταΜθα…ινο… οσον ινΜρσν οι κοινή αίτηω. .- "Επιτρέπεται η σύµπραξηο:…τητών ή Γ…… τών.σύµφωναµετ τωτωΝ.7ί και του Φόρου 4 του ΠΔ &". 017 Στην οίτ εκδήλωσης ενδιαφιροντος θα αναφα- πια ο αρι "ητρώσυ εγγραφής στο Μητρώο "ι- τητών. η τα… του Γραφείου. η το… του πτυχίου ανα κατηγορία και ο υπευθυνος του Γραφείου Επίσης θα αναφορα… ο κοινός υττιύθυνοςε κ… των ου-, ""Μόνο" "ελατητών ή Γραφείων "ελετών καιρο περίπτωση ούµιροξης Γραφείων θα «dunno; ο και- νός υπεύθυνος των ουμπραττούντων Γ …… 0 υπευθυνος οι… των συνεργαζοτιινων "ελε- τητ&ιν. .ή τους… "ακτών. θα είναι Πολιτικός "ηχο- ": ποινή Μωρού οι …………… ξτζμτ…ναω…ταιοΜτα…τωώ τ πασών… του πτυχίου και υπεύθυνη ο… σε Mum φύλλο του Ν. 1050 για την ισχύ του πτυ- χίου και την Λόρα του Γραφείου. : Υπεύθυνη δήλωση του Ν. !… πλήρη στη… του πτυχίου …. ινδιαοερατιόνσυ & τις τα… κα- τα κατηγορία µελότης σύµφωνα µε το Μητρώο. τις τυχόν αποχωρήσεις ήον ιικατιωιααι.ις μιλώ mu wa- φείου κλπ καθώς και ότι ο "ιλιτητής ή ταστελιχη του γραφείου όεν εµπίπτουν στις διαταξεις του δρόμου 3 του…Νι. 71677 (αποκλεισµός από την ιδιότητα του μελε- … .-.… ι . 3. Υπεύθυνη δήλωση καθενός των συνεργασιών… Γραφείων "αιτών (χωριστό) στην οποία θα ονομασ- νται τα µιλη τους που θα αποτελέσουν την τελική … "των… της "της (στα πλαίσια του Ν. - "Ci/77) υπογεγραρµόνη από όλα τα τα… του Γρα- φε. ου. 4. Κοινοπρακττκό η υπεύθυνη δήλωση του Ν 106/69 οι περίπτωση συµπραττσύντών mum's». ή Γρα- …' µία "την. που θα "να… την Ήτα ,. …κκοιθακαθορψιτοντ…κατ της στα… καθώς mime τον νόµιµο εκπρόσωπο των ουµπροττούντων Γραφείων αιώνα… στον εργοδότη . … ι του πα να"… 5. Υπεύθυνη δήλωση καθενός των συνεργαζοτιενών "ελετητών ή Γραφείων "με… (χωριστό) όπου θα γίνεται αποδεκτή η συνεργασία με τους υπόλοιπους "κλετητις ή Γραφεία Μελετών και η εκπροσώπησή τους από τον αρχιτεκτονα "ελετητή ή τον ο… του αρχιτεκτονικού Γ loo “cumin 6. θα σηµειώµατα του "κλετητή ή των στο- λεχών του οποίου (για τα… κατηγορία) που θα συρ- µετεχουν στην εκπόνηση τττς ναύτης. σε υπεύθυνη …τσυΝ.1Μ-ιιρίτης…τψα…- Μόνον στοιχείων- 7. Υπεύθυνη δήλωση του Ν. "86. στην οποία θα ανασύρονται- -απαραίτητασε Μπίνοκα- οι… Μπρος την παρούσα πλάτες που εκποώ…ν από τον "ελετητή ή τα μύλη του Γραμίσυ mum µε ανογραοή του εργοδότη. του ιγκοκριµΔναυ προύπο- λογιστιού Μ…. της…ήςπου ποσοστού… ι- . τοχής και αντίστοιχου ποσού αραιθής. του ου "όπως και του χρόνου πρότασης. ι Υπεύθυνη του Ν. που. στην οποία θα mapowm- α τητοαε…- ατιεΜταςτου ΝΠΔΔ. '" Τα… "… ως. Δημοσίων επιχειρήσεων και λοιπών Οργανισµών "Μος που εαν… από το Μία ή πιό το µόλη του Γραφείου στην τελευταία πενταετία (τ…-1…) ανεξαρτητα από την τη… χρη- µατοδότηως τους. τα αναγραφή του εργοδότη του εγκεκριµένου προύπολογιοτιού Μπανης. της αυσιθής του ποσοστού συµµετοχής και του αντίστοιχου ποσού mom. του χρόνου αντίθεσης και του χρόνου …. … θ. Υπεύθυνη δήλωση του Ν. 106/69 στην οποία θα αναφόρονται - απαραίτητα σε πίνακα - οι Μιας καθε κατηγορίας που εκπονούνταιαπότσ Γραφείο και αυτός που εκκρεµεί η …ή τους Η δήλωση αυτή ούρα τις µελέτες Δηµοσίου. ΝΠΔΔ. Μανιατών Τοπικής Μ…… Μ… Έτυχε… και λοιπών Οργανισμών Δηµοσίου Ενδιαφεοσντσς για … .… Τοπικής Au! όλες τις κατηγορίες &… και ανεξάρτητα ατιό την χρονολογία αν"… και mm χρηµατοδότησης. Στον πίνακα θα περιληφθούν µελέτες του Γραφείου καθώς και οι μελέτες των εταίρων του. στα πλαίσια στι……τε μασητικού οχήµατος με των… του εργοδότη του "καιρών… προύπαλογισρού οι "θα. της αµοιθής. του ποσοστού …το… του αντίστοιχου ποσού …µε το …να για ιΜιροΕηχρηροτικόΜσόγιατοΓρψίοήτσυςεταί- …. του χρόνου αν… θα του χρόνου που. ίθ.ΥπεύθυνηδήλωωτσυΝ. ί…στηνοπαίοθα "κόρον… οι Μας που όχουν ανατιθε| στα Γρα- «Keno: µελη του Γραφείου κατΔτοτρεχον "ας τα από οποιονδήποτε &" (…. ΝΠΔΔ. οργανι- … Μας κοιταω… και λοιπούς ων… Μονό ντος) αν:ξόρτητο από την πηγή χρηµατοδότησης. ιο …' πλάτη να δηλωθεί η ηµεροµηνία ο"… π.χ. (Από- … ή Πρακτικού Ilium“) και το συρθατικό χρη "πιο αντικείµενο. 11. Υπεύθυνη δήλωση του Ν. |…" ότι ο μελετητής ή το Γραφείο αποδέχεται να Μι… υπογΜ τη. q“ . ώρόασης ανάθεσης µέσα σε δέκα "οι τα… …… την εγγραφο σχετικη ειόοιιοιηαη τοι. με ποινή σώσω… της µελίτης σε αλλο µιλιτητη η Η… πιο Η µελέτη θα εκπονηθεί σύµφωνα µε τις διαταξεις του Ν 71677 και του ικτι:λιστικού του Π Δ ια 79 και µε θα… τις προδιαγραφές απαιτήσεις της "πιο"… (χορηγούνται στους ενδιαφεροµόνους από το Γ ρα- ψία μας Αγίου Νικολόου 5 στον Βόλο) σε ουνδυοΜ με τις αντίστοιχες προδιαγραφός του n A ΜΗ 0 χρόνος πρόωσης της µια… Ο…" σε εκα- τόν πενήντο (150) Ηµερολογιακός ηµέρες από την υπογραφήτηςΣύρθαως στανσπσίοδεν περιλαΜνε- ται το χρονικό οιόστηρα ελέγχου και εγκριοης των διαφόρων φάσεων τττς μελέτης από τον εργοδότη Τα εξοδο δηµοοίι υοης της πρόσκλησης και των πι- θανών ι:παναληπτικων προσκληοιων Θα θαρύνυιιν τον ανάδοχο της τιιλ(της Για "τρούφα… ., |ίΛ|ς,. .)… …. …… στη, .. ι… Π.Π.,… Δ.…. τ. …… .. *. Β.,/ι… τηλ ο-ί."..;.΄|ό κ …;… αν… …… ! τ ι I τ

NEH ζω: ες. ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ … µε"… ποκ.ατάσταση και ωµό συνό- α 274 (παλαιά και :. το… …αν ρόκα τδ από οπλισµένο εµα- στους δρόµους Αργοναυτών ) - Manta Ηρώ… - Μονος και ( Μαυροκορδάτου στο Βόλο. με τη 61061110- _ σίατηςπαραγράφου5τουάρθρου 11 του ' Ν. 716/77. - To Πανεπιστήµιο Οι… ανακοινώ- νει ότι προκειµένου να αναθέσει την εκ- πόνηση της µελέτης Αποκατάστασης και άρφωσης του συνολικού αντικειµέ- νου της µελέτης (δηλαδή για το σύνολο των τριών κτιρίων. τις δύο καπναποθήκες του Παπαστράτου και τον επταώροφο σκελετό από οπλισμένο σκυρόδεµα. ιδιο- κτησίας του Πανεπιστηµίου Θεσσαλίας) … ……%.ιψ…… Προσκαλεί τους ενδιαφερόµενους Μελετητές ή τα Γραφεία Μελετών να εκδηλώσουν µέσα σε τριάντα (30) ημέρες αιτό τη δηµοσία… της πρόσκλησης αυτής στο Ενηµερωτικό Δελτίο του TEE. το ενδιαφέρον τους για την ανάληψη εκπόνησης της μελέτης. σύµφωνα με τις διατάξεις του Ν. 716/77 -περί Μελετητών και αναθέσεως εκπονή- σεως µελετών-… και των ΠΔ που εκδόθη- καν σε εκτέλεσή του. υποθάλλαντας σχε- ίική αίτηση με τα απαιτούµενα δικαιολο- γητικά στα γραφεία του Πανεπιστηµίου Θεσσαλίας. Μητροπόλεως 60, Αθήνα Τ.Κ 10563 ή Αγίου Νικολάου 5. Βόλος Τ.Κ. 38221. - Γίνονται δεκτές αιτήσεις που θα στο- λούν ταχυδροµικά ουστηµένες. H έγκαιρη κατάθεση της αίτησης θα αποδεικνύεται από την ταχυδροµική σφραγίδα του φακέ- λου της που με ευθύνη του Γραφείου πρέ- πει να διακρίνεται ευκρινώς. µε ποινή σε αντίθετη περίπτωση. αποκλεισµού του Μελετητή ή του Γραφείου από τη διαδικα… σία της επιλογής. Η µελέτη αφορά την: Αρχιτεκτονική Μελέτη Στατική Μελετη M1 Η :11 n M τγκτΗτ]ι)ίόυεων '.ιλ . . Η. ..,ι ιµ"ιν…ιί'|ι… …Πιο και….» ,… . Μι A1 KL‘, ΄ί ,ν,ι.ιν, ή … [ιδίας Αρχιτέκτονας Με Μπιτ… οι: Στατικές Μελέτες .ι …."...τ'ιι -1 (…. Ργσ(ωο ι τη… ……τ.ι..κιι Έµμα-…… ενδιαφέροντος για την εκπό- ι περιλαµ νει το ' Επειδή το έργο κρίνεται σαν ιδιαίτερης οτι…. η ανάθεση θα γίνει σύµφωνα µε την παράγραφο 5 του άρθρου 11 του Ν. 716/77 και του ΠΔ 194/79. Εκχώρηση της µελέτης µερική ή ολική δεν επιτρέπεται. "Οσοι "δηλώσουν ενδιαφέρον πρέπει να είναι γραµμένοι στο Μητρώο Μελετή- … ή στο Μητρώο Γραφείων Μελετών. . Είναι δυνατή η σύµπραξη µελετητών ή " Γραφείων Μελετών σύµφωνα µε τις διατά- ξεις του Ν. mm. οι αιτούµενες κατηγο- ρίες μελετητών και τάξεις πτυχίων είναι: Κατηγορία 08 ή 07. τάξη πτυΐυυ Γ' και άνω. κατηγορία 08 τάξη πτυχ Γ ' και =νω. Kama. ρω 09 τάξη πτυχίου Γ' και νω Για την αρτιότερη και συντοµότερη εκ- πόνηση της µελέτης θα γίνουν δεκτές αι- τήσεις συνεργαζοµένων Μελετητών ή * Γραφείων Μελετών που θα διαθέτουν και τις τρεις ζητούµενα κατηγορίες µελετών µε την τάξη πτυχίου που αναφέρεται πιο πάνω για κάθε µια απ' αυτές και οι οποίοι ή τα οποία θα πρέπει να εκδηλώσουν ενδια- φέρον με κοινή αίτηση. Επιτρέπεται η Γραφείων Μελετών. σύµφωνα µε τις δια- τάξεις του Ν. 716/77 και του άρθρου 4 του Π.Δ. 923/79. Μετά την αξιολόγηση των προσόντων των Συµπραττόντων Μελετητών ή Γρα- φείων Μελετών θα επιλεγούν επτά (7) Γραφεία ή Συµπράξεις που θα υποθάλουν µέσα σε ενενήντα (90) Ηµερολογιακές Ώρες από τη γνωστοποίηση της επιλο- τους. προκαταρκτική µελέτη Μ.,… και προσχώίιον. Για τις τρεις αρτιότερες προκαταρκτι… κά µελέτες θα δοθεί αµοιθή εκ δραχμών ενός εκατοµµυρίου για την καθεµιά. Οι τρεις πιο πάνω μελέτες µετά την κα ταθολή της αμοιθής αποτελούν ιδιοκτη- σία του Πανεπιστηµίου Θεσσαλίας. οι υπό- λοιπες τέσσερις (4) θα επιστραφούν στους µελετητές με την κατοθολή αποζη- µίωσης εκ δραχμών τετρακοσίων χιλιάδων (400.000) σε κάθε µελέτη που θα πληροί τις σχετικές προδιαγραφές. Το Πανεπιστήµιο Οι… διατηρεί το δικαίωµα: -- Να αναθέσει τις μελέτες των τριών κτι- ρίων στο σύνολό το ή χωριστά. -- κάθε ανάθεση µελ της να γίνει σε ξε- χωριστό γραφεί… σύµπραξη ή σε συνδυα- (mo τους Ναυτικοί… .…" ….….ζ αν… ,…) !.... ' 1.. .. ί", ,ιι΄'ι'..ί,. , . …'… ι.,,.:1ξν '.ι…….,τί.…υί| ι… .΄ι 11'. «' Η…) LIN/“1:1 γ.ί1ι.ψιλ….τ,γή μια τη… τις (µια… ι1γΠΟίι,,ις προκαταρκτικές µελι… τις την οποία θα εψαµµιιαει αυτούσια ή ιδεών από τις τρεις αρτιότερες προκαταρ- κτικές μελέτες. Στην αίτηση εκδήλωσης ενδιαφέροντος θα αναφέρεται ο αριθμός µητρώου εγγρα- φής στο Μητρώο Μελετητών. η έδρα του Γραφείου. η τάξη του Πτυχίου ανά κατι-Γ γορία και ο υπεύθυνος του Γραφείου. E - της θα αναφέρεται ο κοινός υπεύθυνος εκπρδωπος των συνεργαζοµένων Μελε- τητών ή Γραφείων Μελετών και σε περί- πτωση ενώ… Γ και… θα σ……- ται ο κοινός εκ των συµπράττό- ντων Γραφείων. Επειδή η προς σύνταξη μελέτη έχει σαν αντικείµενο τη διαµόρφωση και λειτουρ- γία κτιρίων µε ειδικές απαιτήσεις. ο υπεύ- θυνος εκπρόσωπος των συνεργαζόµένων Μελετητών. ή Γραφείων Μελετών θα είναι Αρχιτέκτονας. Με ποινή αποκλεισµού σε περίπτωση παραλείψεων η αίτηση πρέπει να συνο- δεύεται από τα παρακάτω στοιχεία… 1. Φωτοαντίγραφο του πτυχίου και υπεύ- θυ του Ν. 105/69 για την ισχύ πτυχίου ι την εξ Με" το …… Μ…ω… … & …. ι… 2 πλήρη στοιχεία του πτυχίου κάθε ενδια- φεροµένου δηλ. τις τάξεις κατά κατηγο- ρίαχελέτης σύµφωνα µε το Μητρώο. τις χ ν αποχωρήσεις ή αντικαταστάσεις µελών του γραφείου κλπ καθώς και ότι ο Μελετητής ή τα στελέχη του γραφείου δεν εµπίπτουν στις διατάξεις του άρθρου 3 του Ν. 716/77 (αποκλεισµός από την ιδιό- τητα του µελετη). . θ.'Υτωύθυνη δήλωση καθενός των συ- νεργαζαΜνων Μελετητών ή Γραφείων Μελετών (χωριστά) στην οποία θα αναφέ- ρονται τα μέλη τους που θα αποτελέσουν την τελική οµάδα εκπόνησης της μελέτης (στα πλαίσια του Ν 716 77) υπογεγραµμέ- νη από όλα τα µέλη του ΓρΩψι.ίου 4 Κοινοιτρακτικό η υπεύθυνη δήλωση του Ν. 10.969 σε περίπτωση συμπραττό- ντων Μελετητών ή Γραφείων Μελετών. που θα αναφέρει την αποδοχή της σύ- µπραξης και θα καθορίζει τον τρόπο κατα- νοµής της αµοι8ής. καθώς επίσης τον νό- µιµο- εκπρόσωπο των συµπράττόντων Γραφείων απέναντι στον εργοδότη (άρ- θρο & του Π.Δ 923/78). 5. Υπεύθυνη δήλωση καθενός των συ- νεργαζομένων Μελετητών ή Γραφείων Μελετών (χωριστά) όπου Θα γίνεται σπο- Όι αν] η ”Lumpy/1011111! ίνα… ιµ'τ.….υιΠτΞιυς Μ.'…". :…,ι,…ι:Γ.Ή ...'..=…ιµ. τ…, , .1 . …. ..ι Μι Ντ' », ., . . ι…. !,ιι. ' πι .ν.Λ … | ,…" ινι ίν΄ι.Μ.ι…. (» ίίιι.|μψ,ιι-α ί)ί1,ιιί.µµ»ιίΗ .…. Μιλ ιι- τη και των ντι.λιχον του ί΄µαφιι…ι ,τα κάθε κατηγορια) ττου Θα συµµετέχων ..… 7. Υπεύθυνη δήλωση του Ν. 106/60. στην οποία θα αναφέρονται απαραίτητα σε μορφή πίνακα - οι παρόµοιες προς την παρούσα µελέτες που εκπονήθηκαν … τον Μελετητή ή τα μέλη του Γραφείου Μελετών µε αναγραφή του coy/060m. του εγκεκριµένου πρόί'ιπολογιοµού δα γης. της αραιό . του ποσοστού συμµετοχής και του αν οιχου ποσού αµοιδής. του χρόνου ανάθεσης και του χρόνου περά- τωσης. ' a Υπεύθυνη δήλωση του Ν. 105/60. στην οποία θα αναφέρονται - ατιαραίτητα σε ; πίνακα - οι μελέτες του Δηµοσίου, ΝΠΔΔ. ΄ Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Δη- µοσίων επιχειρήσεων και λοιπών Οργανι- σµών Δημοσίου ενδιαφέ&οντος που εκπο- νήθηκαν από τα Γραφε ή από τα µέλη του Γραφείου στην τελευταία πενταετία (19801980. ανεξάρτητα από την πηγή χρηµατοδότησής τους. µε αναγραφή του εργοδότη. Μεγκεκριµένου ……ι- ' οµού δαπάνης της αμοιθής. του ποσοστού συ . του χρόνου ανάθεσης και του χρόνου περάτωσης. θ. Υπεύθυνη δήλωση του Ν. 1… Μ 1 οποία θα αναφέρονται - απαραίτητα σε (το… πίνακα - οι µελέτες κάθε κατηγορίας που εκ- τωνούνται από το Γραφείο και αυτές που εκ- κρεµεί η αποπληρωµή τους. Η δήλωση αυτή αφορά τις µελέτες …. ΝΠΔΔ. Οργανι- σµών Τοπικής λατ…. Δηµοσίων Επι- χειρήσεων και λοιπών οργανισµών Δηµοσίου ενδιαφέροντος για όλες τις κατηγορίες έργων και ανεξάρτητα από τη χρονολόγιο α και πηγή χρηματοδότησης. Στον πίνακα θα περιληφθούν μια… του Γραφείου καθώς και οι µελέτες των εταίρων του. στα πλαίσια ……" µελετη… σχήματος µε ανα- γραφή του εργοδότη, του εγκεκριµένου πρού- πολογιοµου όαπονης της αµο.θής. του ποσο- στού συµµετοχής τ … αντίστοιχου ποσού αµοιθής µι … ατιολαιιτόµεν0 για είσπραξη χρηµατικό ποσό για το Γραφείο ή τους ετοί- ρσυς. του χρόνου ανάθεσης και του να… περάτωσης το. Υπεύθυνη δήλωση του Ν.Δ 105/69 στην οποία θα αναφέρονται οι µελέτες που έχουν ανατεθεί στο Γ potato/I σε µέλη… Γραφείου κατά το τρέχον έτος 1985 από οποιονδήποτε φορέα (Δηµόσιο. ΝΠΔΔ, Οργανισµούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Δημόσιες επιχειρήσεις και λοιπούς Οργανισµούς Δηµοσίου ενδιαφέρο- ντος) ανεξάρτητο από την ιτηγή χρηµατοδότη- σης Για «… µι λε τη να δηλωθεί η ηµεροµη- νία ανα… τι.… ι». γ (Μόρια… ή [ψυκτικού ΄;υ,,:ίι.ςιη… …. .11 .;,.ι……τ….ι. χρηµατα… αντι ":… .…) I1: …η. 1. menhnn ι… πιο…… ιιιίί.'ί .ιιτ……ιν ιι,ω-ικληαεων θα (1υµιιυυν I1 ν …,ζ., χι) τη… μπιτ… Γιι ιτερωα…µιι.τ… πληροφοριες Παν ποίηµα: Οευυα|ίας 09. Μελέτες Μηχανολογικές - Ηλεκτρα τροποποιηµενη. 01 v "η… τ "" ,σε uncoeuv Αγίου Νικ ου 5. Βόλος. τηλ. 0421-3777! λογικές - Ηλεκτρονικές. - Να επιλέξει οποιονδήποτε συνδυασµό ο… το??? 18ξξ94 ης η κ ΚΩΣΤΑ προ…… . I. τ ' . η" "" " Ξ"). … 6 .- . οι… & .. ε.φ.! ." * . u . .. μ το Γ

Πέμπτη 28 Οκτωβρίου 1999 …να-ην»… µπαρ,… Τοπικό ΡΕΠΟΡΤΑΖ ιαητη- *οιιημι .. ; H οεεεΔΛιΔ 9 To Υπουργείο Πολιτισμού Θα εξετάσει τις προτάσεις της 5ης Εφορείας Προωθείτω χαρακτηρισµού… ως διατηριττέσυ Εναρμονισμένες με τις θέσεις του Πρσί΄σταμένου της 5ης Εφορείας Νεωτέρων Μνηµεί- ων κ. Δ. Παλιούρα για απαγό- ρευσιι εκτόΙεσιις οποιονδήπο- τε οικοδομικών εργασιών στο συγκρότηµα της καπνοβιομη- χανι΄αςΜατσα΄γγου, είναι οι θέ- σεις της Διεύθυνσης Λαϊκού Πολιτισμού του αντίστοιχου Υπουργείου. Ρεπορτάζ: ΑΝΤΩΝΗΣ E. ΦΩΚ|ΔΗΣ Όπως αποτυπώνεται σε διαβι- 110011101 έγγραφο της συγκε- κριμένης υπηρεσίας ιιρος το Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέ- ρων Μνημείων, "απαγορεύεται η εκτέλεση οποιονδήποτε οι- κοδομικών εργασιών στα πα- ραπανω κτίρια και τον περι- βάλλοντα χώρα, σύμφωνα με το άρθρο -1του Ν. 1469/50 και την ατομική γνωμοδότηση του Νοµικού Συμβούλου του Υπουργείου μας υπ' αρ. 282/1988, μέχρις ότου ανακοι- νωθεί η απόφαση του Υπουρ- γείου μας για το θέμα αυτό." Πρόκειται για µια υπηρεσια- κή διαδικασία καθώς n Διεύ- θυνση Λαϊκού Πολιτισµού ει- σάγει, ως έχει υποχρέωση, την εισήγηση του κ. Δ. Παλι- ούρα για συζήτηση στο Κε- ντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων. το οποίο συγκα- λείται κάθε Τρίτη και Πέμπτη και εξετάζει υπηρεσιακές ανα- φορές - προτάσεις χαρακτηρι- σμού ιστορικών διατηρητέων μνηµείων σε όλη τη χώρα. Οι αντιδράσεις των φορέων της πόλης και ιδιαίτερα του Δήµου Βόλου φαίνεται πως δεν έφτασαν στο Υπουργείο Πολι- τισμού το οποία ζητάει από τον ιδιοκτήτη, δηλαδή το Πα- νεπιστήμιο Θεσσαλίας, "εάν ε- πιθυμεί να παραστεί και να εκ- θέσει τις απόψεις του κατά τιι συνεδρίαση του Συμβουλίου, ' παρακαλείται να το δηλώσει στιι Γραμματεία του Συµβουλί- ου μέσα σε διάστηµα πέντε η- μερών από την παραλαβή του εγγράφου αυτού (του ειδοποιη- τηρίσυ), υποβάλλοντας σχετι- κή αίτηση." ”H διατύιιωση είναι γνωστή, καθώς το ίδιο κείµενο χρησιμο- ποιείταισε όλες τις ανάλογες υ- ποθέσεις", δήλωσε στέλεχος του Υπουργείου Πολιτισμού θεωρώντας άτοπη την άποψη που παρουσιάστηκε ότι το θέ- μα παραπέµπεταινα συζητηθεί στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο. "Δεν μιλαμε, …… νισε, για αρχαιολογικά ευρή- ματα αλλά για οικοδόµημα µεταγενέστερο του 1830 και το οποίο σύμφωνα με το Ν 1169/30 εµπίπτει στην αρ- μοδιότητα του Κεντρικού Συμβουλίου Νεωτέρων Μνημείων. Η εξέλιξη του θέ- ματος είναι τυπική και ανα- µενόμενη. Γίνεται µια υπη- ρεσιακή εισήγηση και το θέ- μα εισάγεται στο Συµβούλιο το οποίο και θα γνωμοδοτή- σει." Για συνέχισιι της γνωστής διαδικασίας έκανε λόγο και o εισηγητής κ. Δ. Παλιούρας. "Πρόκειται για τιι διαδικασία .που ακολουθούν όλες οι σχετι- κές εισηγήσεις", τόνισε χαρα- κτηριστικά. Η εξέλιξη αυτή αλλά και το γεγονός ότι στους αποδέκτες του εγγράφου περιέχεται η Διεύθυνση Πολεοδοµίας του Δήμου και όχι το Γραφείο του Δημάρχου ή έστω ο αρµόδιος Αντιδήµαρχος, ανησύχησε πιθανότατα το Δήµο Βόλου, ο οποίος αντιµετωπίζεται ε- ντελώς υπηρεσιακά καθώς 11 Διεύθυνση Πολεοδομίας ε- ντέλλεται να παγώσει την εκτέ- λεση οιονδήποτε οικοδοµικών εργασιών. ' Ο Δήµαρχος κ. Μ. Κουντου- ρης, αιφνιδιασμένος ίσως από την ταχεία για τα ελληνικά δε- . δοµένα προώθηση του θέματος στο Κεντρικό΄Συμβούλιο Νεω- τέρων Μνηµείων, με έγγραφό του προς την Προϊσταµένη της Διεύθυνσης Λαϊκού Πολιτισμού κ. Τέτη Χατζηνικολάου, ζητά- ει να κληθεί να παραστεί και o Δήμος Βόλου στη ουνεδρίαοιι του Κεντρικού Συμβουλίου Νε- ωτέρων Μνημείων για να ανα- πτύξει τις θέσεις του για το συ- γκρότημα Ματσάγγσυ. "Σχετικά με τον χαρακτηρισμό του συγκροτήµατος της πρώην Άµεση αντίδραση ...' ι ι" , του Δημάρχου Βόλου () οποίος ζηταει την παρουσία εκπροσώπου του στιι συνεδρίαση ντρικού Συμβουλίου ταξί ωτε΄ρων Μ νη µ΄είων Καπνσβιομηχανίας Ματσάγ- γσυ, ως διατηρητέσυ µνημείου, Θ αρακαλούσαμε στη συνε- ξΨη του Κεντρικού Συμβου- λ Νεωτέρων Μνημείων να κληθεί να παραστεί και οΔήμσς Βόλου.για να αναπτύξει τις α- . πόψεις του στο θέµα αυτό. Πρέπει να έχετε υπόψη σας, ο… ναφέρει στην επιστολή που έ- στειλε χθες 0 K. Κουντούρης. ότι o Δήµος Βόλου, σε συνεργα- σία με το Πανεπιστήμιο Θεο- σάλίας και με τη Γενική Γραμ- µατεία Περιβάλλοντος Π ΕΧΩΔΕ, προωθεί σχέδιο ανά- πλασης της περιοχής όπου βρί- σκονται και οι πρώην καπνσπο- θήκες Ματσάγγσυ, ιδιοκτησίας του Πανεπιστημίου …Θεσσαι λ.τ. ;, γιατί η περιοχή αυτή είναι σημαντικά υποβαθμισμένη και έχει σοβαρές αρνητικές επι- πτώσεις στον κεντρικό ιστό της πόλης. Πιστεύουμε ότι ιο Υπουργείο 11ο…ιτισµού θα λάβει υπόψη του σοβαρά τις απόψεις του Δήµου Βόλου, όπως άλλωστε έ-. πραξε και κατά το παρελθόν, και δεν θα θελήσει να προβεί σε μονομερείς ενέργειες τισυ θα δεσµεύουν αρνητικά την εξέλι- ξη της πόλης μας.΄ Το έγγραφο του Υπουργείου Πολιτισμού, το σιιοίο δίνει νέα διάσταση στα χρονικά περι- θώρια (1v1 ίδρασιις των φο- ρέων στον χαρακτηρισµό τμήματος του συγκροτήμα- τος ως διατηρήτέου, αναφέ- ρει προς το Κεντρικό Συμ- βούλισ Νεώτερη… Μνημεί- ων τα εξής: "Έχοντας υπόψη την Υ.Α. ΥΠΠΟ/ΓΝΟΣ/49Ο95/30- 10-91 (ΦΕΚ 987/Β/28-11- 91) και τη γνωμοδότηση υπ' ορ. 93Ο/88 του Νοµικού Συµβουλίου του ΥΠΠΟ, παραπέµπουµε το φάκελο της υπόθεσης που αναφέ-, perm στο θέμα προκειμέ- νου να εισαχθεί 0101211118013- λιό σας για γνωμοδότηση συμφώνως΄προς το Ν. 1469/50 "περί προστασίας ειδικής κα- τιιγορίας οικοδοµηµάτων και έργων τέχνης μεταγενεστέρων του 1830". Στη συνέχεια παρα- καλούμε να μας επιστρέψετε" τον φάκελο με απόσπασμα του σχετικού πρακτικού. Ο ενδιαφερόµενος ιδιοκτήτης, τιρος τον οποίο κοινοποιείται ιο έγγραφο αυτό, εάν επιθυµεί να παραστεί και να εκθέσει τις απόψεις του κατά τη συνεδρία- σιι του Συμβουλίου, παρακα- λείται να το δηλώσει στη Γραμ- ματεία του Συμβουλίου Νεωτέ- ρων Μνηµείων (τηλ. 3220816, Δ/νοη Ερµού 17, 101 86 ΛΟή- ' ιαδικασια Ματσάγγσυ να),μέσ…α σε διάστημα πέντε(5) ημερών από την παραλαβή του εγγράφου αυτού, υποβάλλο- ντας σχετική αίτηση. Επίσης α- ταγορεύεται΄ η εκτέλεση οποι- ονδήποτε οικοδομικών εργα- σιών στα παραπάνω κτίρια και τον περιβάλλοντα χώρο, σύμ- φωνα με το άρθρο… 4 του Ν. 1‘169/50 και την ατοµική γνω- μοδότηση του Νομικού Συµ- βούλου του Υπουργείου μας υπ' αρ. 282/1988, µέχρις ότου ανα- κοινωθεί n απόφαση του Υιιουργείου μας για το θέμα αυ- τό."