- GR UTH-HA PC-KM-SA1-S2-SS2-F1-SF6-I3
- Item
- 20/03/1988
Part of Personal Archives
' ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ | 93620… πως Ξο΄3-ΐ? Η αγιογραφία, ασφαλώς. υπηρετεί το δόγμα και στο- χεύει στην εκλαί'κευση ευαγγελι- κών περικοπών και στην προβο- λή του παραδείγματος των Αγίων. Στην απεικόνιση, όµως, της μεταθανάτιας τιμωρίας των αμαρτωλών, οι λαϊκοί ζωγράφοι … κυρίως των χωριών - βρί- σκουν την ευκαιρία να καυτηριά- σουν παραβάσεις που στρέφον- ται κατά των λαϊκών στρωμάτων και σε μερικές περιπτώσεις φτά- νουν σε σκληρή κοινωνική κριτι- κή. Μέσα, όµως, από τα αµαρτή- ματα που τιµωρούνται διαφαί- νονται και στοιχεία ιδεολογίας, όπως οι αντιλήψεις για τη θέση της γυναίκας. Ας μην ξεχνούμε πως, εκτός από μερικά ορεινά δραστήρια κέντρο εμπορίου και βιοτεχνίας, η,αγιογροφία είναι η μοναδική ζωγραφική εκφραση των ραγιάδ Του Κίτσου ΜΑΚΡΗ Το πρώτο που παρατηρεί κα- νείς, είναι πως για τους άντρες προεχουν οι οικονομικές παρα- βάσεις, είτε µε τη μορφή αι- σχροκέρδειας, όπως ο «παραζυ- γιστής», δηλαδή ο έµπορος που κλέβει στο ζύγι ή σκέτο «ο μπα- κάλης», «ο µυλωνάς οπού κλέ- πτ*ει στον μύλον», είτε µε τη μορφή αρπαγής. όπως «o νηδά- ρης οπού κλέπτη πρόβατα και γήδια» και άλλες. Είναι χαρακτη- ριστικό πως, εκτός από τις ανα- φορές που αφορούν αδικήµατα ευρύτατα διαδεδοµένα, κατά τις ιδιομορφίες κάθε περιοχής υπάρχουν και εξειδικευμένα αδι- κήματα, "όπως ο «αλογοσούρ- της», ο ζωοκλέπτης, στις ορει- νές περιοχές ενώ στις πεδινές «ο παραυλακιαστής εκείνος οπού χαλνάει τα συνουρέµατα», αυτός δηλαδή που µεταθέτει προς όφελος του τα αυλάκια που αποτελούν ορόσημα των πε- δινών γεωργικών ιδιοκτησιών. Σε μια περίοδο όπου ο ανορανομι- κός έλεγχος, όπως θα τον λέγα- με σήμερα, είναι ανύπαρκτος και η δημόσια ασφάλεια υποτυ- πώδης, η λαϊκή αγιογραφία κα- λείται'να αντιδράσει. Εδώ οργιά- ζει η λαϊκή φαντασία. Οι ποινές που παριστάνονται δεν πηγά- ζουν, βέβαια, από-κάποιο επίση- µο εκκλησιαστικό κείμενο. Ετσι… βλέπουμε ένα τεράστιο χωνί βυ- θισμένο στον πρωκτό του μπα- κάλη,' τεράστια μυλόπετρα κρε- ΄ µασμενη από το λαιµό του μυλω- O λαϊκός μας πολιτισμός νά, έναν σουβλισμενο ζωοκλέ- πτη να ψήνεται σα γίδα... Για πε- ρισσότερη έμφαση, ως μέσα βα- σανισμού χρησιμοποιούνται τα ίδια τα όργανα που χρησιμοποίη- σε o παραβάτης. ' ντίθετα στις γυναίκες KU- ριαρχούν τα αδικήματα ηθών. Εχουμε τις «πόρνησες γυ- ναίκες και εκείνες που παρακι- νούν ταις άλλες εις πορνίαν», καμιά φορά και στην πιο κατα- νοητή κυριολεξία «η ποτάνα», «οι µάγισσες», «εκείνες οπού κάνουν μαναφικλίκι», δηλαδή συκοφαντούν ή προκαλούν έρι- δες. Κι εδώ οι τιμωρίες επικεν- τρώνονται είτε στα γεννητικά όργανα είτε στη γλώσσα. Το µό- νο αντρικό παράπτωμα σχετικό µε τα ήθη που συναντούµε κι αυ- τό σπάνια, είναι o «apostKoi- της» που προσβάλλει την αντρι- κότητα. Ολα αυτά χαρακτηριστι- κά ανδροκρατικής κοινωνίας. Σηµειώνουμε ότι σε φορολογι- κούς καταλόγους και αλλά εν- γραφα ενώ οι άντρες γράφονται µε το όνομα και το επίθετό τους . ή έστω με το όνοµα του πατέρα τους, στις γυναίκες χρησιµο- ποιείται πολύ συχνά σκέτο το αν- δρωνυμικό «Μήτσαινα», «Γιώρ- γαινα>> κτλ. Το βάψιμο του προσώπου εί- ναι πολύ πιο διαδεδομένο στις γυναίκες της Τουρκοκρατίας από όσο σήμερα πιστεύουμε. Πάμπολλες είναι οι μαρτυρίες- περιηγητών. Ο ζωγράφος Παγώ- νης στην Αγία Μαρίνα Κισσού — 1802 — παρουσιάζει «Εκείνους οπού αγαπούν την διαβολικήν µεταμόρφωσιν» µε τη μορφή γυ- ναίκας που βάφεται ενώ ο Διά- βολος της κρατάει τον καθρέ- «fin-(1) Y ndpxouv, όµως, και περι- πτώσεις όπου η κριτική επεκτείνεται σε γενικότερες εθνικές ή κοινωνικές καταστά- σεις. Σε τοιχογραφία του Ιωάννη Πρόδροµου στο Ανω Λουτράκι Αλμωπίας … 190ς αιώνας με νεότερες επιζωγραφίσεις - εμ- φανίζονται «οι προδότις οπού προδήνουν τον χριστιανόν ης τους Τούρκους». Σημειώνουµε ότι η θρησκεία αποτελούσε το ορατό διαχωριστικό ανάµεσα σε εκμεταλλευτή και εκµεταλλευό- μενο. Εκμεταλλευτής δεν είναι μόνον ο Τούρκος, ούτε εκμεταλ- λευόμενος µόνο ο Χριστιανός. Σε άλλο σημείο της ίδιας τοιχο- ιτική γραφίας βλέπουμε να τιμωρούν- ται «η κοτζιαµπάσηδες οπού τρόγουν από τον χωρίον» που αντιπροσωπεύονται από γυµνόν άντρα κρεμασµένον από χέρια και πόδια. Στο ίδιο κλίμα βρίσκε- ται και δημοτικό τραγούδι από τη Σελιτσα - Εράτυρα όπου ο κο- τζάμπασης εξοµολογείται: Εγώ ήμαν κοτζιάμπαοης και προεστώς στη χώρα, στους πλούσιους εβανα εκατό - και στους φτωχούς διακόσια και µια χήρα κακόμοιρη την είχα πεντακόσια. Την άρπαξα τ' αµπέλι της και στο Βαρκό χωράφι.(2) Τελειώνοντας πρεπει να ανα- φερθούμε και στους ίδιους τους αγιογράφους. Αμεσες πληροφο- ρίες δεν μας παρέχουν οι ζω- γραφιές των εκκλησιών. Μπο- ρούμε, όμως, έμµεσα να σταθμί- σουµε την κοινωνική τους θέση από τις επιγραφές. Σε πάμπολ- λες περιπτώσεις μνημονεύονται τα ονόματα όλων των συντελε- στών της αγιογράφησης εκτός από του ζωγράφου. Πολύ χτυπη- τό παράδειγμα είναι η επιγραφή . στην Αγία Παρασκευή - Αρσένι Εδεσσας 1863 … όπου αναγρά- φονται τα ονόµατα του Αρχιερεα της περιοχής, του εφηµέριου, του επίτροπου, ακόµα… του καντηλανάφτη, όχι όμως του ζω- γράφου που «ανεστόρηοε» το έργο. Αλλού το όνομά του µπαί- νει στο τέλος της επιγραφής εί- τε µε μικρότερα κεφαλαία γράµ- … µατα είτε με ακόµα πιο µικρά πεζά. (1.) Κίτσος Α. Μακρής, Βήμα- τα. Αθήνα 7979, σελ. 283 (2.) Αθανάσιος Noun/lama, Τοπική Αυτοδιοίκηση στην Epc’z— τυρα επί Τουρκοκρατίας. Περιο- δικό Τα Χ vdpta, τεύχος πέµπτο, 7983, σελ. 37.