ΚΙΤΣΟΣ Α. ΜΑΚΡΗΣ ΑΡΧΑΙΑ ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΛΑΙΚΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ANA ΤΥΠΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑ ΣΤΗ ΜΝΗΜΗ ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ P. ΘΙΞΟΧΛΡΗ Ι΄ΙΙ)ΑΚΤΙΚΑ ΑΘΗΝΑ 1992 κι κι 1M1", m Λ……) PEINT D’UNE MAISON NEOCLASSIQUE A VOLOS l r …'… |ίιΗΗ|ι'ΙΒ:|Ιι' tcndance artistique européenne (1750—1900) dans le domaine de l’architec— 1ι||ι' ι'| ι|ι' |;ι ι|όι:…':ιι10ι1 n’arrive en Gréce qu‘apres son Indépendance, introduit par les Bava— ι…-. l||ll ο… ucwmpzigné le premier Roi. La maison néoclassique adaptée au Climat et a la vie uni |.ι|ι- ι|ι- In cupitulc grecque se propage dans tout le pays au cours de la deuxieme moitié du Μ……- .ιι-ι Ιι'. Apies l’Annexion de la Thessalie en 1881 le ne'oclassicisme connait une floraison nuln |…".ι||ι' ι|ειΠΒ les grandes cités comme Larissa, Volos, Trikala ct ailleurs. C’est a Volos que 1'ι--.|ιι ll neurlussique se développe d’une maniere grandiose aux palais et grandes maisons des ιιιιΙιι-.ιιιι'|.-;. &… commergants et des grands propriétaires fonciers qui aiment a Vivre pres de la …… Η… dc ees magnifiques maisons, érigée loin du littoral, rue N. Georgiadis 142, existait ;ι…|ιι' ή |ι)78, mutilée de son étage par suite des tremblements de terre en 1955-57. La maison ham in In [in du l9eme siecle par le propriétaire foncier Spyros Mardelis, avait les platonds de Μ…… Ι… chambres decorés de magnifiques peintures. Le Musée Laographique de Larissa les a phomgriiphiés, 9a va de soi qu’il s’agit du rez-de—chaussée existant, peu de temps avant la ilénmlilion de la maison, ayant soin de sauver de la destruction le plafond du salon qu’on vient (It picsentcr. Ce plaiond intéressant, d’un décor surchargé de themes varies selon les tendances ili- l'époque, est d’une execution partaite: des bandes florales, des attributs de musique, des penis Amours assis sur de branches vegetales tenant des miroirs, exécutés aux coloris restreints, ilclienls. La tradition familiale des descendants veut que les artistes qui ont fait ces peintures ζημία… dcs Viennois. L. GOURGIOTIS 523 ΑΡΧΑΙΑ ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΛΑΙΚΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ* Κατά την τουρκοκρατία η ύπαρξη του αρχαίου ελληνικού πολιτισµού είχε ξεχασθεί από τον ελληνικό λαό. Αναφορές του συναντούμε στο έργο και τη δράση λογίων που έζησαν κατά κανόνα στο εξωτερικό. Το όνοµα Έλλην χρησιμοποιείται σπάνια και πάντα με την έννοια του ειδωλολάτρη, και μάλιστα σε αντιπαραβολή με το Χριστιανό: «η μάνα του ήταν Χρι- στιανή κι ο κύρης του ήταν ΄Ελλην»."Ας σημειώσουµε εδώ το γλωσσικά αναφοµ0ίωτ0 εθνικό Έλλην. Από πρώτη ματιά φαίνεται ότι αυτό επιβάλλεται από µετρικές ανάγκες, ωστόσο δεν ήταν καθόλου δύσκολο να βρεθεί μια άλλη διατύπωση. Για τους Ρωµι0ύς της τουρκοκρατίας οι Έλληνες ήταν πελώριοι και χεροδύναµοι, τόσο ψηλοί που όταν έπεφταν δεν μπορούσαν να ξανασηκωθούν. O Ι.Θ. Κακριδής συγκέντρωσε στη μελέτη του «Οι Αρχαίοι Έλληνες στη Νεοελληνική Παράδοση» πολλές τέτοιες παραδόσεις. Οι θέσεις του είναι καθαρές και κατη- γορηματικές: «Εδώ, ό,τι πρέπει να ξέρουµε είναι πως στο Μεσαίωνα κάθε συνειδητός δεσμός ανάμεσα στον ελληνικό λαό και στην αρχαία Ελλάδα είχε λείψει. Έλλην σήµαινε τον ειδω- λολάτρη και τίποτα άλλο, μια σηµασία που κρατήθηκε ζωντανή ως σήµερα ακόµη στην Κρήτη» και τονίζει πως «ο ελληνικός λαός ξαναπήρε το όνοµα Έλληνες πριν από ενάμιση κάπου αιώνα» --η µελέτη του αυτή γράφτηκε πρώτα στα γερµανικά το 1966. Πολύ περισσό- τερο, αυτό ισχύει για τα προελληνικά φύλα. Οι πραγµατικά εντυπωσιακές οµοιότητες διακοσµητικών θεμάτων των Σαρακατσάνων με αντίστοιχα θέματα της προϊστορικής κεραμεικής οφείλεται στη συγγένεια των κοινωνικών συνθηκών, καθώς πρόκειται για κοινωνίες µε «αρχαϊκή» δομή. Παρόµοιες αντιστοιχίες υπάρχουν και σε ηπειρώτικες γκλίτσες με κυκλαδικά ειδώλια, χωρίς εδώ να αντιμετωπίζονται από τους μελετητές ως επιβιώματα. Άλλωστε οι Σαρακατσάνοι, τµήµα του ελληνικού λαού, που άλλαξε τουλάχιστον δύο φορές θρησκεία και διαµόρφωσε τη φορεσιά και τη γλώσσα του παράλληλα µε το σύνολο του ελληνικού λαού, θα ήταν ανεξήγητο να εµµένει επί χιλιε- τίες µόνο στα διακοσµητικά θέµατα της φορεσιάς και της γκλίτσας, είδη καθημερινής χρήσης που γρήγορα φθείρ0νται και συνεπώς αναπαράγονται αδιάκοπα. Κατά τη βυζαντινή εποχή και την τουρκοκρατία, η στάση της Ορθόδοξης Εκκλησίας ήταν εχθρική προς την αρχαία τέχνη που την αντιµετώπιζε μόνον ως δημιουργό ειδώλων. Αυτό συνεχίζεται κι όταν γίνεται µερική συµφιλίωση με το αρχαίο ελληνικό πνεύµα. Εικόνες αρχαίων σ0φών συναντούμε στο Άγιον Όρος, στο νησί των Ιωαννίνων, τα Ζαγόρια, το Μωριά, τη Σιάτιστα, την Κωνσταντινούπολη, τη Βουλγαρία, τη Ρουμανία, τη Μικρά Ασία, την Παλαιστίνη και αλλού. Στο μοναστήρι των Φιλανθρωπηνών, τοιχογραφία του 1542, που o καθηγητής Σωτήρης Δάκαρης αποδίδει πειστικά στους αδελφούς αγιογρά- φους Γεώργιο και Φράγκο Δικοτάρη, παριστάνει τον Πλάτωνα, τον Απολλώνιο, τον Αριστο- τέλη, τον Πλούταρχο και τον Χείλωνα, ενώ σε άλλες περιπτώσεις εμφανίζεται o Σόλων, o To κείµενο αυτό βρέθηκε στα χαρτιά του Κίτσου Α. Μακρή μετά το θάνατό του και δε γνωρίζουμε αν είναι το οριστικό κείμενο της ανακοίνωσής του, που θα ήθελε να δηµοσιευθεί (Σημείωση της Συντακτικής Επιτροπής). 524 I … ' η. και αλλοι. Στο μοναστήρι των Φιλανθρωπηνών, πάνω από τις μορφές, μια επιγραφή |… n" ι|ροφοριιί πως οι επτά σοφοί συνεδρίασαν σε σπίτι των Αθηνών και διακήρυξαν τη II. … ινιινΗριίιιιιοη του Χριστού. Λίγο δύσκολο, βέβαια, να έγινε αυτή η συνεδρίαση γιατί o \pmmu .~ I... γι.ννήθηκε το 384 προ Χριστού και ο Πλούταρχος το 46 μετά Χριστόν. Μι …… ι.ιιΙδραση των νέων ιδεών και ιδιαίτερα με την ιδεολογική προετοιµασία της I …. ………ι|ι…΄ παράλληλα με το Ρωµιός ή Γρεκός, επανέρχεται και το όνοµα Έλληνας ή | : | η… και…» και η µνήµη της ξεχασµένης αρχαιότητας. Χαρακτηριστικό του τρόπου … …η" up up. ο … παρελθόν, ανάλογα µε τις κοινωνικές ή πολιτικές ανάγκες κάθε εποχής -θυ- μι …… ||| ι|ιρι'…η του Κλά0υζεβιτς πως ο πόλεμος είναι συνέχιση της πολιτικής με άλλα ||| ι… ι|νιιι … γεγονός της μονοµερούς αναφοράς κατά την περίοδο της επαναστατικής …… .. ιιιι|ιι…|…… στα πολεµικά κατορθώματα των αρχαίων Ελλήνων. Οι Σπαρτιάτες, η ναυμα- .|ιι u. - u) ιι|ιίνας, οι Θερμοπύλες εµφανίζονται όλο και συχνότερα. Αργότερα, καθώς η νέα | . | …… mu ι να σχηματίσει το πολιτιστικό της πρόσωπο και να το στηρίξει σε μακριά παρά- .……| ιιι-ιιιιιιρονται από τη λήθη φιλόσοφοι και ποιητές. Θυµίζω εδώ ασχολίαστο και το , - m-nul'IIH'llllllfilu'), καθώς και τις πάμπολλες Ευρυδίκες, Ευτέρπες και Πηνελόπες με σεγκού- … η …… Α γαθοκλείς, Αλκιβιάδηδες και Περικλήδες με τσαρούχια που κυκλοφορούσαν ο… mm. ρΙ|ιια των χωριών. -- ιι αφορά την τέχνη θυμίζω πρόχειρα την ίδρυση στη Βιέννη, επτά χρόνια πριν από ιιµ I ιιιιι-ιιοιιιοη, της Φιλαρχαίου Εταιρείας. Ανάμεσα στους σκοπούς της περιλαμβάνει και ||| … …' ι|ιηοιν παντός είδους άρχαι0τήτων» και παρακάτω προβλέπεται πως «τα συναχθη- … u" … ιιρχιιιολογικά πράγµατα αποταμιεύ0νται είς τας "Αθήνας ?] είς τα Πήλιον "Opog είς … . "I uni-up κτίρια Μουσεία καλούµενα». Στο 9ο άρθρο σημειώνεται: «'Η "Εταιρεία επιτρέ- m l ι I … µια… η της, "ίνα φέρωσι ώς σηµεϊ0ν της αύτής συγκαταριθµήσεως έν δακτύλι0ν χρυ- ι…ι ι |ιι ν um ιούς εύεργέτας, χαλκούν δέ δια τους συνηγόρους, φέρον την Γλαύκο μετά τής Μ…… ν ι πι γραφής Φιλοµούσων, τα μέλη δε τα άνήκοντα είς τα Γυµνάσιον τοι") Πηλίου "0- µ….. .… μου… καί αύτα ώς παράσημον έν δακτύλι0ν με την είκόνα τού Κενταύρου καί τοι") Αµυνα». n Ho ίδιο κλίμα εντάσσεται και η γνωστή φράση του Μακρυγιάννη «γι' αυτά m.) I μοι-µι " όταν θέλησε και πέτυχε να αποτρέψει κάποιον αγωνιστή να πουλήσει αρχαίο ιΙ|ιιΙ|Ιιι … .',ι'νον περιηγητή... Αργότερα έχουµε την ελληνική προσθήκη στο θέατρο των ------ ι||* ι|ιι γοι΄ιρας του Μεγαλέξαντρου με περικεφαλαία, θώρακα, δόρυ και ασπίδα. Είναι …… … λ I για πρόσωπα του θιάσου που είναι σοβαρά, το φέρσιμό του είναι αξιοπρεπές και οι …… | It ιοιι ιιιιληκαρίσιες. |-. ι| ι ιι ιο Wu αιώνα και τις αρχές του 200ύ, με την επικράτηση του νεοκλασικισμού στην ι||Ιιιι||ιι| I II Λ ην… η τέχνη και την ακτινοβολία του προς το χωρικό περίγυρο, μορφές από την "μια… .. |… ι|ιφανίζονται σε τοιχογραφίες αρχοντικών της Βόρειας Ελλάδας -στο Πάπι- .ιιι… ι || ι'-:ι II: οι…, το σημερινό Νυμφαίο, την Καστοριά αλλά και το Λεωνίδι της Πελοποννή- …… Χαμ… ιι|ριστικό αυτών των απεικονίσεων στην πλειοψηφία τους είναι η υποδήλωση …. "|… ' | ιιοι΄|ι… τους από αγάλματα µε τη µονόχρωμη απόδοσή τους µόνο με σκιοφωτισµό. ) η… mmuqu _ ιι.λος, την απομίµηση αρχιτεκτονικών στοιχείων της κλασικής οικοδομίας µε αι ιι . n |-' ιι u, ιι.χ. μαρμάρινων φορουσιών με κεραµεικά, ισοδομικής τοιχ0ιποιίας με σουβά ι… ο" Μι ΚΙΤΣΟΣ Α. ΜΑΚΡΗΣ 525 SUMMARY ANCIENT ART AND FOLK CRAFTS During the period of Turkish domination ancient Greek culture was forgotten; and the name Hellene was rarely used, and even then only in the sense of idolater. The similarities between the decorative motifs of the Sarakatsani and those on prehistoric pottery are due to a kinship in their social situations, for both were societies with an “archaic” structure. The same similarities can also be observed in the case of shepherd’s crooks on the mainland and the Cycladic figurines, although in this case the latter are not considered by experts in the subject to be survivals of the former. Furthermore it would be very strange if the Sarakatsani, a section of the Greek people that has changed its religion at least twice, and whose dress and language have followed a parallel course to that of the Greek people as a whole, had persisted over thousands of years in preserving the decorative motifs in their dress and on their shepherd’s crooks, objects of every—day use that rapidly perish and are continually being replaced. During the Byzantine period and the Turkish domination the attitude of the Orthodox Church was hostile to ancient art, which it regarded from a purely religious point of View as the creator of idols. Even after the Church became partly reconciled to the ancient Greek spirit ifor example in depicting the ancient sages in church frescos— and up until the 19th c. we encounter scenes in icons of Saints “smashing the idols”, i.e. works of ancient sculpture. Under the influence of new ideas and especially with the ideological preparations for the Revolution, the name Έλληνας or Ελληνάς came back into use alongside Ρωµιός and Γρεκός, and the memory of long-forgotten antiquity was revived. Typical of this return to the past, in accordance with the social and political needs of each period, were the one—sided references during the preliminary stages to the revolution to the martial achievements of the ancient Greeks. The Spartans and the battles of Salamis and Thermopylae all made their appearance more and more frequently. Later on, as the new Greece proceeded to develop its own cultural persona and to found it on distant tradition, the ancient philosophers and poets were recalled from oblivion. In the 19th c., with the prevalence of neoclassicism in the official Greek capital and its spread to the peripheral parts of the country, figures from ancient art appeared in mural paint- ings even in the mansions of northern Greece, along with architectural elements, although in inferior materials. KITSOS' A. MAKRIS 526