? TO ΒΗΜΑ ΤΗΣ οχή της παρακμής τού ράτους καί προπάντων ιυζαντινή εποχή με κο- τίς κωδικοποιήσεις τού >ύ καί τών Μακεδόνων οδικό φωτεινό διάλειµ- |σαύρους καί τόν κώ- (την «Emmy-11»). X01- :ή θεωρείται η επιδίω- τήν Τουρκοκρατία, των εθίµων μέ τίς στέρεες νικές ρίζες τους. ηνική Επανάσταση ύ- οδός καινούργιας συγ- τνάιµεσα στά λαϊκά ε- τήν αντιεθιµική συµμα- Ila-10001; κλήρου, τών 'και των προυχόντων- ήν τή σύγκρουση αφιε- τιρίτο μέρος τού δι- τύχη τού εθιµικού δι- ακολουθείται στίς διά- :éc η τοπικές συνελεύ- έπαναστατη,µ…έ.νου λαού να τρεφόταν πρός τήν νική κληρονοµιά (γενι- .αί στό θέµα τών έθι- οί καινούργιοι, ντόπιοι ροσπαθούν νά άνα6ιώ- ζαντινά σχήματα, τόσο στα στήν αντιλα΄ίκή Ξε΄τηση. ‘H σύγκρουση πλατύτερες διαστάσεις επανάσταση εκδηλώνε- ιρφή τού παλιτεύματος, ο, στό ρόλο τού ανω- ιου, στήν κοινωνική πο- λεηλασία τών εθνικών καί τού εθνικού πλού- κατάλυση της ανεξαρ- δικαιοσύνης. Jon τού νεοελληνικού :ολούΘιησε µια εναλλα- στόιν αγώνα γύρω από - θέµα τού τέταρτου ι 6ι6λίου. Μετά μιά καποδιστριακ'ή «άνοι- ιγαρχικσί, ή Έκκλησία οι προστάτες καταλύ- ΄κό στοιχείο στό πολί- K01, στά έθιµα γενικό- ίάουριειρ, σάν μέλος τής ίας τού ΄΄Οθωνοί, &…» κάποιαν αποκατάστα- ιων, αλλά γρήγορα πα- σάν ύποπτος γιά δη- φρονήµατα. Γιά τή μο- 50: όπως καί για τον τών εθίμων δέν θά ύ- ά όμιττόδια. Πα να; , | 17 " ν . ΄΄ &", η… Κυριωοή 14 "Απριλίου 1974 ( Τού K . Μητρόπουλου) 'Η ,Ε1?ι6άΒει Τό σηµερινό σημείωμα α…… ται σε µικρή λεπτομέρεια ελιθανό- … μιάς από τίς µικρότερες &. ωριακιές εκκλησίες τού Πηλίου… Τώ- ρα πού & …αινόμιενος συµπλήρω- σε τήν οριστική µορφή µιάς συνθε- τικής εργασίας για τή λαϊκή τέ- χνη τού Πηλίου., όπου λεπτομέρειες καί περιπτώσεις Μιαζονται γιά να προ6άλει ή γονική γραµµή τής πορείας καί τού ύφους της, αιίσθά. Μαι τήν ανάγκη νά ξαναγυρίσει στό µερικό. Αύτή ή νοσταλγι'κή έπι- ο'τροφή στήν αφετηρία θεραπεύει τήν ανάγκη νά ξαναγοιώσει πρωτο- γενείς συγκινήσεις, αύτές πού γιά δυό χρόνια εγιναν αντι-κείµενα λογι- κής έ……εξερ«γασίας, Μπορεί νά είναι χρήσιμο κι αυτό. Μά ή Πέχινη είναι µιά δροσοπηιγή. τη χαίρεσαι όταν πίινεις γουλιά - γουλιά τό γά;ργαρο νερό της. Καλό είναι νά ξέεις καί ποιές θύελλες ποινές προτροπές, ποιοί χιονιάδιες έφεραν ώς τή μικρή σχισμή τό είρηνιικό νόημα. Καλλίτε- ρα, να αποδέχεσαι πώς τό νεράκι σύτό, άφού περάσει άπό τά στυλό. χνα σου, µπορεί νά γίνει καυτό διά- ικρυ καί πικιρός ίδρώτας. σε μιλήσουµε γιά µιά λεπτοµέ- ρεια, διαστάσεων 13 Χ18 εκατο- στών, λιθανόιγλινφου από την έκκλη- σίσ τού "Αη Γιάννη τού Πρόδρο- µου στήν πλατεία τής Μακρινίτσας. ΄Ολο΄ικιλη.ρο τό λιθαινόιγιλυφο έχει δια. στάσεις 35 X66 καί έγινε τόν Αύ- γουστο τού 1806 από τό λιθογλύφο «Θεοδόσιο έικ Βράχας τόν 'Α.'γ,ρά- φων», ©κ.τιελεστή όλου τού πλούσιου γλυπτού διάκοσµου της εκκλησίας… 'Η Βράχοι Θωρ": καί άλλους γλύ- πτες στό Πήλιο, όπως τόν Κων- σταντίνο Παπαδηµητρίου, πού στά 1830 στον… «έν Νεοχωρίου τής Ζαγοράς» αξιόλογα όλόγ…λιυφια ζω- γραφισμένα ξυλόιγιλιυπτα µε όλα…». µες µορφές καί συµπλέγματα καί στά 1842 τόν, µέτριας τέχνης, ξυλόγλυπτο δεσποτιικό θρόνο τής Παναγίας Μακρινίιτισας µέ τή συν- εργασία τών συµπατριωτών του Δημητρίου καί ΄|ωάννου. Είναι πι- θανότατο πώς οί ίδιοι ακάλισαν καί τό τέµπλο τής έκκλησίας ταϊτής… Τό λιθανάγ'λυφο τού «χοροστα- του να΄ι΄δρίου» τού "Αη Γιάννη Πρά δρόµου χωρίζειται σέ τρείς Μάιλιλη- λες ζώνες. Στην επάνω είκονίζονται, µέσα σέ αψίδες, oi γονείς τού ΄Α- γίου, Ζαχαρίας καί 'Ελισόι6ειτ, 0'11'1 Wthapn µεσαία είναι παλια."- vrI επιγραφή III: έσώνλυφους χαρα- κτήρες καί ή κάτω γεµίζει από ψ. τιικιό διακοσµητικό. '0 λιθογιλύφος κάνει Eva µικρό λάθος γιά τό Ζα- χαρία, σκαλίζει δίπλα του: «Ο ΠΡ. …ΑΡ'|ΑιΣ». Μ……" τά ιερέα καί κ……Ν …… τού Προδρόµου Μ τα Μ΄… Μα µία. "Ή Ξλιισόύστ. στήν …… Μιά γωνία του Με", είναι µιά … τίς πιό αξιόλογες καί ναρκωτικά … ψές τής λαϊκής λιθογ…ικής όχι µόνο τού Πηλίου Με. όλως τής "Ελπίδας. Εικονίζει-ται "βωµό- νη σέ πολυθρόνα νά στρέψει, από τή µέση κι από… πρός τό ως έινό α…… της 6 Ζαχαρίας ξµφα. νίιζεται Με, πιό πλάγια …, επί σέ σαφώς μετριό…ειρη απέλαση. T6 κιοφάλι της σκεπάζεται από πέπλο πού διφίνει ακάλυπτο 16 νεανικό στρογγυλό πρόσωπο καί Με." πό φτει, µιέ λίγες πτυχές, στούς &- μους καί στα χέρια της, στα… µένα πάνω στά γόνατα & πάση πού Εκφράζει έγκαρπύΜση. Τό &… είναι έντονα αν…, T06 KITEOY A. MAKPH όνώ συνήθως τά ανάλογα Ξ… τής εποχής του είναι χαµηλά 011111.056- γλυφα, καί δεν έχει το Emma-11mg κό φόρτο πού έχουν τά λιθανάγλν- φα τού συντεχνίτ=η του Μίλων, πού εργάσθηκε στό Πήλιο τήν ΄ι΄διαν έ- ποχή. 'H µορφή έχει όγκο, άπό-ρ- χουν πλάγια επίπεδα, τό .… χαϊ. δεύει μαλακά τήν επιφάνεια, ενώ στά έστιττεδόγλυφα τονίζει µόνο τίς απολήξεις τών επιφανειών. "Ας ση- μειωθεί πώς τό εργο 6ρίσικ.εται σέ χώρο ήιμιύπαίθριο, κάτω από I'm-o'- στειγο με χτιστη τοξοστοιχία, "Ε- τσι, τό φώς δεν ε΄χει ούτε τήν όχι- νησία τών όσωτειριικιών χώρων, ού- τιε τήν παλλό…-ιενη ένταση τού ελ- λη|νιικού ύπαίδιρου, ‘H διατύπωση εί- ναι περιληπτική. Τό στρογγυλό μέ- :θ'|νικό — καί άντιλαί- εστώς παγιώνεται πιά, ουν οι αναπτύξεις τού όρους Βασική μιέριμνα, η των εθίµων καί η &- έρα ακόμα κι' από τό 110 ρωµαικό σάν ισχύ- Κράτος καί διδασκα- ΄ίς πανεπιστημιακές έζ- ιχούν στόν αγώνα κατά Φυσικά, ακόμα ζωη- m ό διωγιµός τών έθι- τό δημόσιο δίκαιο, µέ αύτοδιοικήσεις, τά σω- . αδελφοποιία (σάν νο- :>ωση τής φιλίας) κι' ο: επικίνδυνα γιά τούς Φαινόμενα. "Η νοµική αί η τάξη τών νομικών στήν προφυλακή τού & τών εθίµων. Το πρά- άζουν ριζικά το 1909 ' λίγο µόνον. Γρήγορα ετοιμάζεται ή 1010611:— 3ί:µωιν, ό Αρκτικός Κώ- ιά ι'σχύση από τό 1940 ίρχίσ,η νά εφαρμόζεται άλιατ με ενά οµο πού καθ Με την "=". . ψ.%Μς άξια? πως… όταν ο :ι ποτισµε΄νο στο κα- τάθος πού µοιραία χά- περίληψη. Ο αναγνώ- ί|6λίου ευκολα θά επι- ιλά καί θά ά……ληώ ιονεκπήιµατα της περι- αρουσιάσεως που προ- τί Θά 6011 ανάλογα μέ των ενδιαφερόντων του, πού θά τρα6ήξουν πε- τήν προσοχή του µέσα σάπιο υλικό πού προσ- 6λίο, .πε κάποια από τά θέ- :.απτύσσονται νά έξαρ- τήν ίδιαίτερη σηµασία ογ,οαμιμιση θά αφορού- τίς αναπτύξεις γιά τόν 6 καί όντιελληνικό 06- ξαντινων κωδικοποιήσε- ανδεκττων καί των Βα- ld τόν ύτπηρετικό ρόλο τς» τών νοµικών απέ- :ρ…άτος, γιά τό διωγµό κων εθίµων κατά την Επανάσταση από τα \npo, τούς Φαναοιωτες ρούχοντεις µέ όσα µά- θετα άκκδοτολογικά ιρουσιάζονται (όπως ή ικη αµηχσ.΄α τού ύ- Δικα. οπής πού, τό κατόοΘω-.ε νά 6011 άν- τΞασι΄' και δηλαδή µε το ίσχύόν δίκαιο να ημών αύτοκρο.τό- νομ ικό.… ίδιαίτερο έν- τονα ήι 'Η έπιόΠτµονική φαντασία; καιέκιπόε ιόν κινπμαωγράφο ΧΟΛΛΥΓΟΥΝΤ, Στήν ταινία «Ζάρντοζ» τού Τζών Μπούρµαν ό πολ|τισµός τό ΄ετος 2293 ελέγχεται από µια καυτα εκ- λεπτών πού αποκαλούνται (Αίώνιο|) καί πού είναι τόσο τέλειοι ώστε ε΄- 'Απρίλιος. — χουν ξεχάσει ακόμη καί τί Θα τη "µισθωτή επιθυµία Οί ηρθες στν ταινια «΄Υ-τιαράς» τού Γούντυ 'Αλ- λεν δν είνα: ούτε τέλειοι Με &- θάιατοτ. από &"; θελα… ια …… σσ.." :".΄ &…: τη. κραταει … λα.ιστ Με… Μα "ο …… ,η.- από… δαινε στό «2001) τού Στάνλεύ΄ Κι- ούμπρικ. όπου γίνονταν νύξεις για τον απαι9ρωποιηµένο κόσµο πού πε- ριγρόφει ό Τζώρτζ Λούκας στήν ται νί του -'.'ΤΗΧ 1138», όπου & Ερω- τας είναι εκτός νόµου. "Υπάρχουν. τελος καί άλλες ταινίες που' δεν προδλε΄.πουν γιά τήν γη τέ- τοιοι. είδους καταλυσµούς καί άνα- µοχ'ε.΄ισε ις. άλαξε τήν παρουσιάζουν να (am-1: & κάτω από τον υπερ- π-η9- οι?) της, είτε πνιγμένη στα σκα…Ή'&α. όπως & ήταν η Νέα ΄'Υ- οι)… Με… ως. πέντε ε΄Θδοµίιδων απεργία 0 Για μια κοινωνία ως & δικό .… '". €,», ' "κε-. ΜΜ & Για. συνδυάζοντας 16 Επιστηµονικό έπίτευμο µέ τά αναπόφευκτα τεχνά- σµατα, περιορίζονταν νά µας συνο- παίρνουν 'Η κινηµατογραφική έπι- στηµονική φαντασία ήταν τόσο α΄- παισιόδοξη όσο ήταν καί αίσιόδοξη. Στήν χειρότερη περίπτωση, ό κόσµος τού µέλλοντος σέ αυτές τίς ταινίες ήταν Ενας κόσµος όπου 6 ήρωας ΄ε΄ττοεττε να τα δγάλη πέρα µε τόν εκατο» τού µέλλοντος, όπως τα 6γάζει περα καί µέ τον «από» τού παρόντος 'Εμεις οί θεατές δεν ήταν ενώ… «& στενο:ι:οιοµ…κ &&: Έρωτα με ντ΄… Μίδα. άλλο sci-6v ύπήρ- λέει ότι τα πράγ|ματα πού αποκτάει κανει΄ς εύκολα, δέν αξίζει τόν κό- πο να τά &". "AN προχωρήσουµε πο- λύ σ' αύτόν τόν δρόµο, θά δρεθού- µε νά ζούµε σ' Εναν κόψιµο όπου θά κυ6ερνά Ενας χιμπατζής όνόµ…ι Κορνήλιος. Παροµοίως, οί ταινίες αύτές ά…- κατοπτρίζουν τά µικτά αίσθήματα &- γάπης καί µίσους πού Εχουµε γιά τήν τεχνολογία. "Όσο περισσότερο εχουµε, τόσο περισσοτερα θέλουµε καί τόσο λιγότερο το χαιρόμαστε. ΄Απαιτού'.ιε τά πουκάµισα πας νά fine-J10: από τό καθοριστή:ιο µέσα σε πλαστικές σα«κούλες, καί υστε- ρα αγανακτουιµε πού oi δρόμοι γεµί- - ι-λασ .I ο- ς.. ," τους κιν- Μς, Ενώ τό ξέρουµε πολύ καλά & τι όψεω- δεν είπατε Οι σηµερινα" ήλεκτρονικοί &… "καί είναι oi άλλστινοι΄ Μανια- θΤάι-' τής ΜΜΜ µυθοπλασίας- Τό πιό ίδιάζον θέµα πού είναι κοινό σε πολλές από αυτές τίς ται- νιες, είνα: τό όραµα µιάς κοινω- νίας όπου & Εμπας καί τό σέξ εί- ναι πράγματα άγνωστα η απαγο- ρευµένα —— καί τουτο, στήν δική µας εποχή, τήν έποχή τής &……- κότητας! Τήν μισούµε λοιπόν τόσο πολύ; θά Ξλεγε κανείς ότι πρόκει- ται γιά όλοφάνερη δραματοποίηση τού παλιού φ65ου τού εύνουχισµού. Καί δν οί φόδοι ε1ναι τόσο φανε- poi, οί επιθυµίες δεν είναι δυνατόν νά υπολείπωνται πολύ "Ισως οι ται- νίες αύτές εχουν τόν σικοπό νά &- ποτιρε΄ψουν κάποια μοίρα πού είναι χειροτερη από τόν θάνατο: παριστά- νοντας τό κακό, τό καθιστούν: &… "κανο. 'Ev πραγµα πάντως είναι θέ- 6αιο, ότι οί επιστηµονικές ταινίες επιστηµονικής φαντασίας ξεχωρίζουν τούς ώριμους κινηιµατογραφιοτές &. πό τούς ανώνυμους… Τό ύπέροχο «2001» καί τό «Κουρδιστό πορτο- κάλι» ΄ε΄'δωσαν στόν Στάνλεύ Κιούµ πρικ τήν δυνατότητα να …µε… µε πληρότητα τά ταλέντα του. 'Αλλά τό «Ζάρντοζ» δείχνει 01105111111009- γος του Τζών Μιπούρµαν, παραγο- γός, σκηνοθέτης καί σεναριογραφος διαθέτει αξιοσηµείωτα λιγότερη &- ξυπνάδα, πειθαρχία καί αίσθηση τού µέτρου &… όση θά περίμενε κανείς από τόν άνθρωπο πού γύρισε τό « "Οταν ξέσπασε ή δώ». Θεοδοσίου έκ Βράχας: ΞΛ|. ΣΑ|ΒΕΤ. Λιθανάγ1λυΦο 'A- γίου "Ιωάννου Μαικρυνίτσας - 1806 τα… προεξέχει, τά µάτια καί τό στόμα Εχουν κάποια πλαστικότητα, τά Φιώ5ια αποδίδονται μέ &… χαρακιά. 'O λόγος τού κεφαλιού πρός τό λοιπό σώµα, ε… 16 ύπο- λογίσουμε όρθιο, είναι 1:4, φαινό- µενο συνηθισµένο στή λαϊκή τέχνη. Λιτή ε1ναι καί ή απόδοση τής πιο. λι;0ρόνας. 'Η µορφή είναι άνετα το- ποθετημένη μέσα στο όµιδωχημο πλαίσιό της. 'Η ΜΜΜ"… επιγραφή, κάτω … τό Ζαχαρία καί τήν 'Ελισά6ετ Ε- χει τούς παρακάτω …αινετι…΄ς …". ΣΙΓΑΣ O ΑΛΛΩΝ, ΟΥΚ ΑΚΟΥΕ|Σ (O KAYQN OM06H ΑΠΞ|θΩΝ ΓΑΒΡ|ΗΛ ZAXA- (PIA; H MH ΑΠ1ΣΤΕ|Σ Η ΣΙΓΑ ΚΑΙ ΜΗ (ΚΛΥΕ. ΦΩΝΗ ΓΑΡ ΕΚ ΣΟΥ T‘HIN ΣΙΩΠΗΝ (ΑΚΕΣΕ| ΡΥΣΗ KAI ITEIPA, IYZYFE ZA- (XAPIOY OPA Σ|ΩΠΗΝ ΑΝΔΡΟΣ, ΑιΚΟΗΣ (Β|ΛΑιΒΗίΝ ΜΗΔΞ ΞΕΝ|ΖΟΥ, ΟΦΡΑ ΜΗ ΤΑΥ- (TON ΠΑΘΗΣ ΤΩ ΓΑΡ ΘΞΩ EPFON TE IEON (KAI ΛΟΓΟΣ Πολλά θά καταλάβαιναν οί µα- κρινιτσιώτες τού 1806 &… τήν &- πιγραφή αύτή, Ξργο έπι-δέξιου 0-11- χουργού, όπως φαίνεται καί … τήιν άκροστιχίδα µέ τ' όνομα τού ουντοπί'τη φιλικού Δηµήτριου Χα- τζτιρρίιιγα, καί άπό άλλες &…» φές. 'Η επιγραφή είναι χαρακτη- ριστική τής νοοτροπίας πολλών λο- γίων τής Εποχής. "Υστερα από δε- καιπ|ε΄ιντιε χρόνια, στίς 9 Μαΐου 1821, & Φίλιππος ΄|ωάννου, καθη- γητής αργότερα της φιλολογίας καί φιλοσοφίας στό Πανεπιστήµιο, Θά 6γάλει στή θέση ΄Αλυκόπτερα Εναν αρ.χαιόιπρε:πο λόγο πρός τούς έπα- ναστάτες πού πήγαιναν να καταλά- 600v 16 Κάστρο τού Γάλα". Πά- ΤόΜώΘσγάτΘΜ … " … "0 ">" "µετά". µµ- µνυµου —- που να, να νυμυυιιυυ- σε τήν κατάργηση τού παλαιού δικαίου καί τή θεµελίωση τού δι- κού της αλλά θά περίµενε τά ΄ε΄- θιιμ.α νά κάνουν αύιτή τή δουλειά; Κι' &… οί συντηρητικές δυνάμεις προσπαθούν, κάθε Φορά, νά δώ- σουν σπούς γραπτούς νόμους -- προπάντων στά µεγάλα έργα κω- δικοποιή:σεως -- ένα φωτοστ έφα- νο άμιετακίινηπης ισχύος µέσα, στό χρόνο, αύτό δέν όφι΄είλεται στή φύ- ση τών γραπτών νόµων, αλλά στή φύση τών συντηρητικων δυνάμεων Βε΄16αια, τό έθιμο σάν κανόνας δικαίου πού καθιερώνεται από τήν ιδια τή λαϊκή συνείδηση, έχε μέ τό μέρος του τό άμάγ…ητο τεκµή- ριο τής ελεύθερης αποδοχής του Κανένας εξωτερικός εξαναγκασµό; δέν έπι6άλλει τή, δη|μιουερ ργία τού εθίμου Αλλά αύτό δέν σηµαίνει ότι τό εθιµικό; δηµιουργημένο δί- καιο δέν έχει τό γνώρισµα τής έ- τερονο.µίας πού χαρακτηρίζει κά- δίκαιο σέ αντιδιαστολή πρός τήν ήΘική Καί & έθιµιικός κοινό- να:; είναι κανόνας ετερόνοµος γιά τήν κάθε ατοµική συνείδηση πού éEavcxy1<6§e7aI νά 001111.10I00w671 πρός αυτόν - αι'πόνομος είναι µονάχα ο κανόνας ζωής πού επι λέγεται ελεύθερα από τήν προ- διληιµατιζόιµενη ήθικιή συνείδηση. στήν ατομική woman καί αθληση της αρετής Καί τέτοιος κανόνας ν είναι ούτε ό νόµος άλλά ού- τε καί τό έθιμο ιΒέ=6αια, τό έθιµο, σάν κανόνας δικαίου πού συγκενπρώνει την έμ- 17,0ch711 λα'ι…κή κατάποση, έχει μέ τό µέρος του ένα τεκμήριο καθο- λικής αποδοχης του Συνήθως, 76 Έθιμα δέν ε΄πι=6άλλονται από τή μιά κοινωνική οµάδα στήν άλλη. 'Ανω τό τεκµήριο αύτό προυπο- θέτει κοινωνικές δομές σχετικά 6- διαφοροποίητες…. ένώ στίς εποχές έντονου κοινωνικού διαφορισμού µόνο πλασµατικά ή ρητορικά µπο- ριακά μόνον εξετάζονται καί στό 6ι6λίο αύτό. Τό κέντρο τού 66- pouc του Βρίσκεται ενώ: τό ΄ε΄- 01110 παίρνει τήν πλατειά διάστα- ση καί τήν απόλυτη αξία τής έλ- ληνικής λαϊκής εθνικής παραδόσε- ως πού ερχεται σέ σύγκρουση πρός τίς κάθε λογής κρατικές κα- ταπιέσεις… "Επος ούτω"; τού αγώ- να θέλησε νά είναι —- και ειναι, µέ επιτυχία —— τό έργο. T6 πρώτο καί γενικό µέρος τού 6ι6λίου αρχίζει µε µιά συγκριτι- κή έρευνα τής θέσεως τού εθίμου σέ συστήµατα ξένων δικαίων, πού δείχνει τόν αφετηριακό σε6ασµό των δικαίων αύτώιν πρός τό έγρα- ου δίκαιο των λαών τους σέ αντί- θεση µέ ό,τι έγινε στόν όπο µας. Ακολουθούν αναπτύξεις για τήν ούσία τού έθίιµου, τόν τρόπο γε- νέσεώς του καί τή σηµασία πού έχει ή αναγνώριση τού εθιμικού δι- καίου γιά τή γενική άνοδο των λαών Μερικά πρόσθετα πλεονε- κινήµατα τών έθίιµωιν, ή συνεκτ: κή λειτουργία τους γιά τά έθνικά σύ- νολα, ή γνώση τους από τό λαό, τό ανθρωπιστικό περιεχόμενό τους τονίζονται σέ επόμενο κεφάλαιο. 'Ακολουθεί η επισήµανση των συγ- χύσεων πού σκόπιµα καλλιεργούν- ται σέ 6600c των εθίμων από τά Κράτη - Βίας µέ τή δοήθιι :: τών µελων τού ίερατείου, τών νοµικών καί τών φιλοσόφων. Σε αντίθεση µέ τίς συγχύσεις αύτές τονίζε- ται ή πιροοδευτικότη.τα τού εθιµι- κού δικαίου καί ή καταλληλότητα του νά ρυθιμ-ίζη πόσα κιαί τίς κιτς- ρίπλοκες» σχέσεις τής εποχής µας. Τό δεύτερο μέρος έξετάξ=ι τήν Ιστορική εξέλιξη ιί΄.ς συγκρούσε- ως εθίμων και κράτους στον τό- πο µας. Μετά τήν αναλυτική εξαρ- ση τής πρωταρχικής σηµασίας των εθίμων στήν αρχαία 'Ελλάδα καί στη Ρώµη τής δηµοκρατικής περιό- 8011 περιγράφεται ό σκληρός κρατι- κός διωγµός τών ελληνικών εθίµων ΕΚΤΑΚΤΟ| ΕΘΝΙΚΗ AYPIKH ΣΚΗΝΗ ΤΕΤΑΡΤΗ 17, ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 19 ΑΠΡΙΛΙΟΥ, 8.30 µ.µ. «ΙΠΤΑΜΕΝΟΣ ΟΛΛΑΝΔΟΣ» ΣγΜΜΕτοΧΑι AHDRAS FARAGO ίππο): κΑΡοΝΔΗΣ Σκηνοθεσία Σκηνικά - Φωτισµός ΣΑΒΒΑΤΟΝ 20 ΑΠΡΙΛΙΟΥ, 8.30 µ.μ. (1η Συνδ)τών) «ΤΡΟΒΑΤΟΡΕ» EK TAKTOZ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΖΩΝ ΜοΔιΝοΣ Διευθυντής 'Ορχήστρας: ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΣΥΜΕΩΝ'ΙΔΗΣ : ΣΕΡΓΙΟΣ ΒΑΦΕΙιΑΔΗΣ : ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΤΕΦΑΝΕΛΛΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗ 21 ΑΠΡΙΛΙΟΥ, 7 µ.µ. «SHOW BOAT» Πληροφορίαι-Είσιτήρια: 'Ακαδη-μίας 59, Τηλ. 612.461 νεων… ν-ιι|ν ιιιµι…ιιΨ'|- '? α'α΄υιπ στης τού 6ι6λίου εύκολα Θά έπι- σημαν… αλλά καί Θιά αναπληρώ- ση, τα μειονεκτήµατα τής περι- ληπτικιής παρουσιάσεως που προ- ηγείται. Καί 06 όρη ανάλογα μέ τη σκοπιά τών ενδιαφερόντων του, τα σημεία πού Θά τ.ρα6ήιξουν πε- ρισσό.τ.ιερο τήν προσοχή του µέσα από το πλούσιο ύλικό πού πιροσ- φέρει τό 6ι6λίο. "AN έπρεπε κάποια από 76 Θέ- µατα πού αναπτύσσονται νά έξαρ- Θούν για τήν ίδιαίτερη σημασία τους, η ύπογ,ρώµιµιση & αφορού- σε κυριως τίς ανιιαττιτύξεις για τον άντικοινωνικό καί αντιελληνικό 06- λο τών 6υζαντι…νών κωδικοποιήσε- ων (των Πανδεκτών καί τών Βα- σιλικών), γιά τόν ύψη.ρετικό ρόλο τής «κώστας»΄ των νομικών απέ- ναντι στό κράτος, για τό διωγιµό τών έλληινικών εθίµων κατά τήν 'ιΕλληνική Emu/116076011 &… τόν ανώτερο Κλήρο, τούς Φαναριώτες καί τούς προύχοντες µέ όσα µά- λιστα πρόσθετα ανεκδοτολογικά σποιχιεία παρουσιάζονται (όπως .ή κωιμικοτραγικιή άιμπ1χανία τού ι΄ι- TroupIeriou Δικαιοσύνης πού, το' 1825, δέν κατόιρθωνε νά 6ρή &… τίτυπο των «Βασιλικών», δηλαδή τού Κώδικα μέ τό ισχύον δίκαιο «τών 6υζαντινών ήµών αύτοκρατό- pow»). Γιά τόν νοµικό, ιδιαίτερο έν- διαφέρον παρουσιάζει ακόμα εκεση τού περιεχοµένου των κυ- ριοτέρων νεοελληνικών εθίµων στην περιοχη τού αστικού δικαίου (σ. 122 - 125 5), 0'1 αναπτύξεις γιά τήν Εισηγητική Εκθεση, τήν ψεύ- τικη μετάφραση καί τή σκόπιµη παρερµηνεία τού περίφημου Δια- τάγµατος ή… ΄Αντι6ασιλείας τού 1835 (κατά τρόπο πού νά άπο- κιλεισθή ή δηµιουργία νέων έθίιµων, σ. 251 - 254) καί οί µαιχηιτικές έρμιηνευτικές παρατηρήσεις για τήν καταργητική δύναµη τού έθι- ου κάτω από τό καθεστώς τού Αστικού Κώδικα (ο… 316 - 331). Είναι αύιονόητο, στι γιά πολ- λά σηµεία το… αναπτύξεων τού Βιβλίου σε μπορούσαν v6 510171)- τραβούν αντιρρήσεις. Κι' όχι µόνο γιά έπί μέρους θέµατα… αλλά καί γιά δασικές θέσεις τού συγγρα- Φέα. "Ηδη οί "οι… σκέψεις πού διατυπώνονται εδώ για τη σχέση έΘίιμου καί νόμου δέν σύµπορεύον- ται µέ την άπολυτοποίη…ση τής &- ξίας τού εθίµου, όπως την ύπο- στηρίζει ο συγγραφέας… 'Αικό;µα ζωηιρότερες θά µπορούσαν νά ε1- ναι ο'ι επιφυλάξεις για τήν άνα- γιωγή τής στάσεως απέναντι στα εθιμα σέ ύπέρτατο κριτήριο των καθεστώτων, σέ κεντρικό πυρήνα κάθε ίστορικής έξηλίξεακ καί K6- Θε κοινωνικής μεταδολής, σέ οί- κουμενική αρχή φιλοσοφίας τής 1- στορίας. Οί αντιρρήσεις ύπάρχουν καί είναι φυσικό v6 ύπτάοχουν όταν πρόκειται γιά έργο πού είναι -— καί δέν προσπαθεί νά συγ-καλωη ότι είναι -- έργο πολεµικής Πέ- ρα όµως 617116 τίς όποιες αντιρ- ρήσεις, περα ά…… κι' 61176 τό πλήθος των θέσεων που προκαλούν την ενθουσιώδη κατάφαση τού &- WWI/(5)0711, παραµένει η οριμησική ωραιότητα τής σοφής πολεµικής. Καί προπάντων" ή ωραιότητα τής ήθικής άφειτηρίας πού είναι 1.116 6- διάλλο.ικτη, 60111161600771 αφοσίω- ση στό λαό, στα δίκαια του, στήν έλευθερία του. Σηµείωση τού «Βήματος»: Τό κείιµιενο σύκο τού κ. Γεωργίου A. Κουμάνων είναι 6 πρόλο- γος στό ενδιαφέρον έργο «Έ- θιιμα καί Κράτος είς τήν νεω- τέραν 'Ξιλιλάδα) τού 'Αρισ.το- τέλους Βαζούρα, πού κυκλοφο- ρεί τίς ηµέρες αύτές από τόν "Εκδοτικό Οίκο Παπαζήση. ‘0 Σήν Κόννερυ (αριστερό) στό ρόλο ένός άνωδροµικού Μεσσία, πού φέρνει 76 δώρο του θανάτου σέ µια αθάνατη κοινωνία τού µέλλοντος καί ό Γιούιλ Μπρύννερ στό ρόλο ενός ροµ- πότ πού προχωρεί πέρα από τούς σκοπούς πού είχαν οι δημιουργοί του μέσα στό µέλλον) καί είναι τοπο- θετηµένη στό λίθινγκ - ρούμ. 'Ο «Au-1111611001109) τού Μάικλ Κρό΄ι΄τον περιγράφει μιά σούπερ - N-1 ίσνεύλαντ τού µέλλοντος, Ενα κα- ταφύγιο αναψυχής, όπου τά πάντα γίνονται από ροµπότ, 70': 6770101 δεν έχουν αλλη άποστολή από τό νά διασκεδάζουν τούς ανθρώπους. Καί όλα πάνε καλά, ώσπου τά ροµπότ προωΒάλλονται από µια έπιδημία «ψυχώσεως τού κεντρικού μηχανι- σµού», πράγµα πού σημαίνει ότι αρ… χίζουν νά δολοφονούν τούς ωθώ- 17009 "Ενας νευρωτικο΄ς ήπαρ…- κός διερευνητής ήταν ύπεύθυνος γιά μεγάλο µέρος τού κακού πού συνέ- µας, πού ξοδεύει τόσο χρήµα, χρό- νο καί κόπο για τήν εύχαρίστησή της ή είκόνα που δίνουν γιά τό µέλλον μας οί ταινίες 11110111110“- κής φαντασίας είναι μάλλον ζοφερή. ΕύΘνµήστε, µας λένε αύτές οί ται- νίες, όλα πάνε πρός 76 χειρότερο. 'Απιό 76 «Ταξίδι στό φεγγάρι» (1902) τού Ζώρζ Μελιέ. ή 111110-111- μαγική φαντασία οπήρξε σταθερός κλάδος τής κινηµατογραφικής παρα- γωγής, &λλά ποτέ τά δράματά της γιά τό µέλλον δεν ήταν τόσο από- λυτα µαύρα. "Αλλοτε, οί ταινίες αύτού τού είδους, όπως 6 «Προορι- σµός: Σελήνη» (1950) τού Τζώρτζ ΕθΝΙΚ0Ν Μετάφρασι ς Σκηνοθεσία ΄ : Σκηνικά, κοστουµ ια : -— ΒΑΣ. Χορογραφία : Μουσική έπι μέλεια : Δευτέρα, 15 ΄Α1τριλίου 1974 ΟΥ'Ι"ΛΛΙΑΜ ΣΑΙΞΠΗΡ "ΟΠΩΣ ΣΑΣ ΑΡΕΣΕΙ ΜΑΝΩΛΗΣ ΣΚΟΥΛΟΥΔΗΣ ΑΛΕΞΗΣ ΣΟΛΟΜΟΣ ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΑΤΣΑΣ Σύµπραξις: ANNA ΣΥΝΟΔ1ΝΟΥ ΣΤΕΛΙΟΣ ΒΟΚΟΒΙΤΣ - ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΖΕΡΒΟΣ ΓΚΙΚΑΣ ΜΠΙΝΙΑΡΗΣ — ΖΩΡΑΣ ΤΣΑ|ΙΕΛΗΣ - ΓΙΑΝΝΗΣ ΑΡΓΥΡΗΣ — ΕΛΛΗ ΒΟΖΙΚ|ΑΔΟΥ Π-ΑΠΑ-ΝΙΚΑΣ — ΝΙΚΟΣ ΦΙΛΙΠΠΟ- ΙΙΟΥΛΟΣ — OEOA. ΣΑΡΡΗΣ - ΤΑΚΗΣ ΒΟΥ- ΛΑΛΑΣ — ΝΙΚΟΣ ΔΕΝΔΡΙΝΟΣ —- (ΙΑΝΟΣ ΔΑ- ΔΙΝΟΠΟΥΛΟΣ - ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΤΣ0ΥΤΣΗΣ — mm. ΜΑΝΕΤΤΑ "Μος ωµµιποχή ΚΩΣΤΑΣ Π'ΡΕΚΑΣ ΕΛΕΝ ΤΣΟΥΚΑΛΑ ΟΛΥΜΠΙΑ KY‘PIAKAKH BEATPON ΕΙΙιΣιΙΙΤΗΡ 1 AI: Ταµεία ΄Ξθνικού θεάτρου, τηλ. 523.242, 520,565. χου τέτοιου είδους δυσκολίες. τό πρόδλημα δεν ήταν µήπως τό ζευ- γάρι δέν µπορούσε καθόλου v6 K6- νη Ερωτα. ιΟ ήρωας καί ή ήρωίδα ήταν ανθρωποι θερμόαιμοι, κανονι- Kai, καί ή κοινωνία στήν όπσία ζού- σαν επρεπε απαραιτήτως να είναι καλή, ένω ή παρουσία τών ολίγων «κακών» δέν είχε αλλον σκοπό πα- ρά νά προσφέρη τό ενδόσιμο γιά τίς περιπέτειες τών ηρώων. "E701 κι' αλλιώς ή &ιστιηιµονική φαντασία στόν κινηµατογράφο ση- µειώνει σήµερα Εντονη παρουσία, ή όποία προόλέπεται ότι % συνεχι- σθή… ότι έχουµε τήν συνέχεια τού «Δ…ικόκοσ.µου», τόν «Μελλοντόκο- αµα». 'Ο «Τιελευταίος σταθµός» τού Μάικλ Κρά΄ι΄χτον έχει τελειώσει, όπως Μίσης έχουν τελειώσει καί «ΟΙ έν- νέα ζωές τού Φρίτς τού γάτου», & που Μάρω… ένα επεισόδιο για Ενα ταξίδι στόν "Αρη καί Ενα &λλο γιά κάποιον πρόεδρο τών ΗΠΑ όνάµατι Κίσσινγκερ, ό 671010; έχει μιά γραµ- µατέα έφοδισ…μένη µέ πολλά διπλα καί όνοµαξάμενη Ρόζµ.αρι Γούντστοκ. "Εχουµε ακόµη τήν ταινία «Φάση IV», τού Σαούλ Μπας, ή οποία Ε- χει να κάνη μέ τά µυρµήγκια. 'Η Κολούµπια σχεδιάζει νά γυρί- ση τά «΄Αιτσάλινα σπήλαια» τα"; '|ισαάκ 'Αισί|µωφ, µέ τόν Τζάκ Νί- κολσον στόν ρόλο ένός αστυνομι- κού, ό οποίος ξχοι σύντροφό του Ε- va ρομπότ. 'Η τηλεόραση τροφοδοτεί καί aft-77'; τήν 7610111 µέ µιά σειρά ται- νίες Μιστηµονιωής φαντασίας. 'Ο Μάικλ Κράιχτον είπε σέ πρό- σφατη συνέντευξή του ότι ol ται- νίες Μιστηµονικής φαντασίας άνή- και… στήν ψιΜα…Υία τής Μς. της Μώράσιως. "Av 76 mpc'nyIu-ara είναι Ετσι, Μαέ"… κανείς τί συγ- ψωμί… είναι Μίνα από τό οποίο θόλοι v6 €… 6 κόσµος καί γιατί. T6 τροµερό αίσθηµα όνοωής τα? Μο…… στίς ταινίες Μια…"- ιής φαντασίας, δείιχνει 76 άκρως άμφιθυµιωά αίσΘήιµατά µας Μέντα" στήν ατομική ένόργεια. Θέλουμε όλα 76 Βιοµηχανικά καί οίκονοιμικά εύφ- γετήματα, πού µπορεί v6 µας προσ- φέ…:>η, αλλά από τήν δίλλη ΜΜΜ καί ή προτεσταντική ήθικτ΄| πού µας "- H --.--… I) -- : Τό πιό Ιδιάζον Θέµα πού είναι κοινό σέ πολλές άπό αι'πές τίς ται- νίες. είναι 76 όραµα µας κοινο- via; όπου & έρωτας καί 76 σέξ 1:1- ναι πράγµατα άγνωστα #] ο"… ρευμένα — καί τούτο στήν δική μας εποχή, τήν έποχή τής αν"… κότηηας! Τήν μισούµε λοιπόν τόσο πολύ; σε Ξλεγε κανείς ότι πρόκει- ται γιά όλοφάνερη δραιµατοποίηση τού παλιού ανόδου τού εύνουχισµού. Καί αν οί φόΒοι είναι τόσο φαν:- poi, οί έπιΘυµί|:ς δεν είναι δυνατόν …': υπολείπωνται πολύ "Ισως΄ οί ται- νίες αύτές έχουν τόν σικοπό v6 &- ποτρόψουν κάποια µοίρα πού είναι χειροτερη από τόν Θάνατο: παριστά- νοντας τό κακό, '16 καθιστούν: &- νιικανο. 'Ev πραγµα πάντως ε1ναι 6E- 6αιο, ότι οί επιστηµονικές ταινίες επιστηµονικής φαντασίας ξεχωρίζουν τούς 03011100;~ κινηµΜοιγραφισ1ές &. πό τούς ανώριμους Τό ύπέροχο «2001» καί τό «Κουρδιστό πορτο- κάλι» "έδωσαν στόν Στάνλώ Κιούµ πρικ τήν δυνατότητα να έκφραση µέ πληρότητα τά ταλέντα του. 'Αλλά τό «Ζάρντοζ» δείχνει ότι & δημιουρ- γός του Τζών Μπούρµαν, παραγω- γός, σκηνοθέτης Kari σεναριογράφος διαθέτει αξιοσημείωτα λιγότερη έ- ξυπνά5α, πειθαρχία καί αίσθηση τού µέτρου άπ' όση Θά περίµενε κανείς από τόν άνθρωπο πού γύρισε 76 «' Όταν ξέσπασε 1'1 Βία». Τό «Ζάρντοζ» ήταν γιό τόν Μπούρ µαι; 1'1 ει)'καιρία να δημιουργήση &… κόσµο πού v6 δγαίνη έξ όλοκλήρσυ από τήν φαντασία του… ΄Αποδεικνύ- και όµως ότι 6 κόσμος αύτός :1- ναι |κπληκτικά κοινότοπος καί χω- ρίς κανένα ένιδιαφε΄ρον Η Ταινία Ξ- χει έξυπνη φωτογραφία οι… εί- ναι 7600 παραφορτωµένη µέ πιστού μια καί ενρήµατα ώστε µοιάζει π:- ρισσόιτερο µε φιλανθρωπικό χορό πα- ρά µέ κινηματογράφο. Δέν παρου- σιάζει τήν συνεκτική είκόνα καµιάς κοινωνίας. καί κατά τό τέλος φαί- νεται σάν v6 μήν ξέρει πρός το πού νά κατευθυνθή- 'Ο Σήν Κόλπου, φορώντας ρούχα λιγότερο …' όσο: οι έπρεπε σ' αύ- … την ηλικία, παίζει Εναν αναδρο- µιικό Μεσσία, & όποιος φέρνει τό δώρο τού θανάτου σέ µια ενώ… Κοινωνία τού µέλλοντος. T6 σενάριο προσπαθεί …': απόκτηση κάποιο ύ- φος καταφεύγοντας στο… Τ.Σ. Ε"- λιοτ καί προωίνοπας σέ μάλλον ρη- χός αναφορές γιά τόν ρόλο τού Θεού. Στό τέλος τό Έργο καταλήγει νά εί- ναι µια ταινία µελαγχολι.κού κυνη- γητομ, µέ πλήθος κοµπάρσους, οί o- ποιοι φορούν τό είδος εκεινο τών προ- …πιείων τής αρχαίας έλληνιικής τρα- γωδίας, πού χρησηµοποιΜαν πρίν από 20 καί 30 χρόνια οί κολ.λειγι- οπές παραστάσεις τού Ευριπίδη γιά να …κτή.σουν στύλ. Κάποια στιγµή πρός τό τέλος τού Έργου ένας ήρωαις λέει: --΄΄Οιλα από: δεν είναι παρά Ενα αστείο. Πράγµατι, ήταν Επόµενο νά µήν πρώτη ό Τζών Μ…αύρ,µαν V6 γλυ- τώση εύκολα … µιά τέτοια φτη- νοδου-λι:ιά. VINCENT CAN‘BY H MH AII'FIZTEII H ΣΙΓΑ ΚΑΙ ΜΗ (ΚΛΥΕ. ΦΩΝΗ ΓΑΡ ΕΚ ΣΟΥ T‘HIN IIQWH‘N (AIKEIEI ΡΥΣΗ ΚΑΙ ΣΤΞΙΡΑ, ΣΥΖΥΓΕ ΖΑ- (XAPIOY ΩΡΑ Σ|ΩΠΗΙΝ ΑΝΔΡΟΣ, ΑιΚΟΗΣ (Bl/\ABHN MHAE EENIZOY, ΟΦΡΑ IMH TAY- (TON H’AGIHZ ΤΩ ΓΑΡ ΘΕΩ ΕΡΓΩΝ ΤΕ |ΞΟΝ (ΚΑΙ ΛΟΓΟΣ Πολλα θα κοπαλάιδαιναιν 01 µα- κρινιτισιώτες τού πιγραφή αντι, 1806 από τήν &- "εργο ε'πιδ'έξιω 0-71- χουργοί], όπως φαίνεται καί Μ τήν άκροστιιχίδα µέ 1" όνοµα 106 σνποπίπη φιλικού Δηµήτριου Χα- τζηρρήιγα, καί άπό άλλες Επιγρα- φές. 'H επιγραφή είναι χαρακπη- ριστική τής νοοτροπίας πολλών λο- γίων τής Εποχής. "Υστερα από &» καιπιέντ-ε χρόνια, στίς 9 Μαΐου 1821, & Φίλιππος ΄1ωάννω, καθη- γητής άργόπε.ρα τής φιλολογίας καί φιλοσοφίας στό Πανεπιστήµιο, σε 6γόίλει στη θέση 'Αιλυκότιτορα Εναν ώρ|χαιόπρειπσ λόγο πρός τούς έπια- νασιτάιτες πού πήιγαιναν να καταλά- 6ουν τό Κάστρο τού Γόλου. Πά- γος έπεισε στό πρόχειρο στρατόπε- δο… Φρόντισε νά 761v λώσΕ| ό στρα- τιωτιικός αρχηγός τους Στερψιος Μπασδιέ…κης, παλιός &ρµατολός, Φθάνοντας Έξω από τό Κάστρο άρ- χισε νά φωνάζει στούς Τούρκους: «ιΒγαίντ= ντε΄ κουτσοψώλη5ες. τό κα- ραµπάτσι τού Μωιχαµέιτη σας. πού Έχε-τε στό τζαµί &: τό πετάξουμε 0-76 χσλε'!», καί σηκώνοντας τή φον στανέ:λλα του έκανε μερικές προσ- 6λητιικιές χειρονοµίες. Δυστυχώς μιά εχθρική σφαίρα τον τραυμάτι- σε σέ καίριο σημείο καί 76v κατέ. στην-ε κυριολεκτικά ό,τι κατηγορού- σε τούς Τούρκους. Με από 1821 & καπετάν Στέργιος είχε πιά σχη- ματίσει την πολυµελή οίκογε΄νειά του. 'Ο λι.Βοφλύφος Θεοδόσιος, ότι-ώς από τό Ζαχαρία καί τήν 'Ξλισά6ετ ευκολια: πλήθος από διακοσμητικές πλάκες µιέ φυτικά θέματα, "µόσ- λι.κιές παραστάσεις, πουλιά, τίς µορφη τα"; Πρόδρο.µου καί τού Λώτ καθώς καί ύπιε΄ρ9υρα καί κιονόκρα- να… Παλιός πηλιορεί|της λόγιος ό- νόμασε τό εκκλησάκι στήν πλατεία τής 'Μακρινί.τσας «αφελή Μάι- να τού Πηλίου». Αι΄πός & αφελής χφακιτηρισμός τού Aoyiou &… Ενα ποσοστό αλήθειας, &…" «των… µπορούν νά έχουν οί …….….ς μέ μεγάλα πρότυπα. Θά έφθανε, '1'- σως νά πούµε ως πώς & "Αη Γιάννης & Πρόδροµος τής ΜΜΜ- τσας είναι ένα θξαίιρεπο Με» λαϊ- κής άραιτ…ονιής καί 91190701011171- κης. θεατρο ΠΙ ΚΑΕ! 11111111111: πίνεται: &1ιΦΠ. "ΜΕΡΕΣ

……«…-, … .»…...μ >... ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΤΕΧΝΗΣ Ν Μ|ΙΧ΄| \lt) ΙΙΙ'Σ|'|().Χ||ι(! Ι'|'ΛΜΜΛ΄|ΏΝ ΚΑΙ Ι΄|'ΣΧΝΩΝ |Π)΄|Π΄Ν|Πξ ΝΙΚΟΣ .‘J/IIIA'IIIIIL Γ…ιι΄ι|ι|ιιι… '|']μ|΄ιι΄ιιηιιιτιι. NLxu Eummhnl, |'ιι|ι|'ιι :u h, "Αθήνα REVUE D' ARI κενυε MENSUELLE DES Lermss ετ DES ARTS U |'ι:ι'ι …' : Ν1ι()5 5|Λ|'ΚΙ|)[.'5 Rue G ltlll)‘li:l. 6 — "Με .es-Grece "Εσωτερικού: Ετήσια Δρχ. 12Ο.-΄Εξάµηνη Δρχ. 60. χγΝΔΡΟΜΕξ 'ξξωτερικο'3 : Ετήσια Δολ. 8.-Α΄ι΄γυπτος Τιµ. Τεύχ. Δ.Γ. 15 ETC! 3 — ΤΟΜΟΣ Ε'. - Γενάρης 1957— 'Ap. πάχους 25 Π E Ρ Ι E X 0 M E N A Κ|ΓΣΟΣ ΜΑΚΡΗΣ . . . . . . . .'Αρχιτέκτων Δηµος Ζουπανιώτης ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ ΒΡΕ ΓΤΛΚζ)Σ . . . . . . ..... Βασιλική Δρυς ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ ΒΟΥΤΥΡΑΣ. . . . ....... . …"Απειροι κουτσοί ΝΙΤΣΑ ΠΑΠΑΖΑΧΑΡ|ΟΥ . . . . . . . . .Λιανοτράγουδα Σ. ΚΟΥΑΖΙΜΟΝΤΟ (Μετ. Κ. Πέτρου). . . Θρηνος για το Νότο Χ|ΜπΝΕΘ (Μετ. K. Πέτρου) . . . . . [Τα στάχυ- το όριστι () ταξιδι Χ. ΘΕΟΔΩΡ|ΔΗΣ . . . . . . .......... το αληθινό είκοσιένα ΣΑΡΑΝΓΟΣ ΠΑΥΛΕΑΣ . . . . . . . . . , . . . . . Θαυµα A. BOYFIOYKAZ ...... . . . . . . . . . . . . . . . . . Τσάµικο ΒΑΣΙΛΗΣ ΛΟΥΛΗΣ . . . . . . . . , . Τα παρά ημα Θ. Δ. ΦΡΑΓΚΟΠΟΥΛΟΣ . Έξη µέρες o' ένα πηγάδι Β. ΑΡΧΙΠΩΦ (Μετ 'Ay. Νίκα) Oi α[σΘητικές αρχές 1:00 Ντοι.ιπρολυούμπωΦ ΧΡΥΣΑΝΘΗ Ζ|ΤΣΑΙΑ . . ..... "Αν ίδειτε τον ήλιο ΒΙΚΤΩΡ|Α ΘΕΟΔΩΡΟΥ . . . . . . . . . . ...... "Ερωτας και θάναιος Μ. ΡΑΦΤΟΠΟΥΛΟΣ . . . . . . . . . . Τί EYES IO µατι τοι") ταύρου ΣΠΥΡΟΣ ΝΟ. ΑΡΑΣ. . ................ . . Παραµονή ΓΓΡΑΣΙΜΟΣ ΛΥΚΙΑΡΔΟΠΟΥΛΟΣ . . . . . . . . .Τοδ φεγγαριού - Πρω΄ι' ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΔΟΥΚΑΡΗΣ . . . . . . . . . . . . 'Ενας άνεµος ΚΩΣ Τ. ΧΣ ΓΑΡΙΔΗΣ . . ................ Σου γράφω OY I AAIAM ΣΑΡΟΓΙΑΝ (Μετ. A. Π.Κ.). . .Καθένας στο δικό του πόλεμο ΜΠ. ΜΠΡιΞΧΓ (Men. Α ZIéIyKou). . . . O καυκασιανός κύκλος Γ. ΠΕΤΡΗ . . . . . . . Μιά συνοµιλία µέ τον Τσαρούχη ΣΥΖΗΤΗΣΕΙΣ Γ. ΙΩΑΝΝΟΥ . ............. . . . . Γύρω στον Καποδίστρια ΑΠΟ ΜΗΝΑ ΣΕ ΜΗΝΑ ΤΗΣ ΣΥΝΤΑΞ ΗΣ: τα έκατό χρόν α του Σολωμού - 'Η απονοµή τών κρατι- κών βροβειων -Δυό χρόνια- Για την προαγωγή της πνευματικης ζωης -Συγγραφ=. ϊς και κριτικοί- —Ol έκδόσεις-' Αλεξ. Δελµοδζος. Λεων. Ζ'οης-Για τους συ'δροιιητές μας-ΟΙ απολογισµοί. -Τα πενήντα χρονια τού Βάρναλη. Β [ B A I O ΚΩΣΤΑΣ ΚΟΥΛΟΥΦΑΚΟΣ: Κρ.τικη για 22 ποιητικά βιβλια. Μ. ΡΑΥΤΟ- ΠΟΥΛΟΣ: ' ιντρ. Κέδρου: Χρήμα, δόξα, άνθρωπος. Γ. ΠΕΤΡΗΣ1 Βυ- ζαντινα µνηµείι 'Αττικής. O E A T P O ΠΕΛΟΣ ΚΑΤΣΕΛΗΣ: Κλυταιμνήστρα - Το ήµερολόγιο της "Αννας Φρανκ-'Ο βροχοποιός. K. |ΙΟΡψΥΡ|ΙΣ : 'O καλός στρατιώτης Σβέϊκ. KI ΠΜ! !΄Ι'0ΓΡΑΦ0 8 Γ. N. ΜΑΚΡΗΣ: To πρόβληµα r00 «θεματος». ΕΙΚΑΣΤ/ΚΕΣ ’l' “KNEE * r. ΠετΡιι>;: "Εκθέσεις Κανέλλη ΜαυροΤΒη-Κανά. ΑΛΛΗΛοΓΡΑιι>ιΑ ι…ιΛιΛ κ.τ.λ. Ε | Κ Ο N E Σ "Εξώφυλλο : Σι΄ινθι.σι| ιιρι.ιτοχρονιάιικη τοι) ΓΙΑΝΝΗ ΤΣΑΡΟΥΧΗ. ' Εντός κει- ,,'ζ.ι…ι: ll --κ-'ινι (: ιι I ι'| III Λι΄ ||| Inn Kllonn Μακρή "Εκτός κειµένου : ΟΡΕΣΤΗΣ ΚΛΝ|'.ΛΛ||Σ. Σπίτια του Λ[τωλικοδ- -Τό φύτεµσ-Πορτραϊτ0- -Μάνα και παι- …. |3Υ7Λ||'Ι΄||'||| II-XHH || κοίμηση της Θεο!όκου- -Παναγία 'Οδηγήτρια.. |….ι')αγγι-λιιττής Μάρκος. ΙΙΛΝΝ||Σ ΤΣΑΡΟΥΧΗΣ: Πορτραϊτο… Χωριάτισα. Μ…||ι΄ινι….… ιιυ|ιψώνιιις πώ νόµιρ- Λιευ0υντής Νίκος Σιαπκίδης, Βλαβ…νο' 1 "µ ι'ι'ιιιι΄ιιιινυς ΄|'ιιπιιγριιηιΜι…: 'Ιιιι…'|φ Πυοδρόµου, Ζωοδόχου Πηγής 31-'ΑΘγ΄|να """- - ι ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ τΕΧΝΗΣ MHNIAIO ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΓΡΑΜΜΑΤΩΝ KAI ΤΕΧΝΩΝ ΧΡΟΝΟΣ I" ΤΟΜΟΣ E' IANOYAPIOE 1957 ΤΕΥΧΟΣ 25 APXITEKTQN ΔΗΜΟΣ ΖΗΠΑΝΙΩΤΗΣ Tofi KITZOY MAKPH Στην κυρία '.4γγελική Χατζημιχάλη ΠΡΟΛΟΓΟΣ Στην εκκλησία της 'Αγίας Παρασκευής Ζαγοράς, ψηλά, στήν κεντρική κόγχη τού ιερού, ένα σκαλισμένο πρόσωπο, αίνιγματικό, κοιτάζει προς τήν απεραντοσύνη τού Αίγαίου. Είναι µια πέτρινη άντρίκια μορφή πού ξεπηδάει ζωηρά ανάμεσα από άλλα χαμηλά διακοσμητικά ανάγλυφα. Παχύ µουστάκι και τετράγωνο σαγόνι δίνουν μια Θεληματική έκφραση στον άντρα αύτόν. Τα χείλια είναι σα να καταστέλλουν ένα. λόγο πού πήγαινε να ξεπηδήσει. "Ετσι, καθώς προ6άλλει μόνο ή µάσκα, χωρίς να συνεχίζεται από κορμί και λαιμό, είναι σαν νάσπασε την πέτρινη επιφάνεια για v’ &- νασάνει τον αλµυρον αγέρι; τού πελάγου. Πολλές φορές συλλογίστηκα πως το στό- μα του Θα είχε μια γοητευτική [Utopia να πεί. 'Ενάμισην αζώνα περίμενε αµίλη- το, μα πάντα στήν άκρα των χειλιών τρεµ.όσβυνεν & λόγος. Κα! η ώρα ήρθε. Παλιά χειρόγραφα, καταχωνιασµ.ένα στο παγκάρι της εκκλησιας, πέτρινες επιγρα- φές, σκόρπιες πληροφορίες σε βιβλία ήρθαν να συμπληρώσουν τον πρώτο λόγο ένος γέ- ροντα Ζαγοριανού, πως & σκαλισμένος τούτος αντρας ήταν & άρχιμάστορας της έκκλησιο"ις. T' όνομά του Δήµος Ζηπανιώτης. cO αναγνώστης πού ξέρει τήν προη- γούμενη εργασία µας για τον καπετάν Στέργιο Μπασδέκη και το γλύπτη Μίλιοι συνάντησε τον µαστρο - Δήμο Ζηπανιώτη σαν άρχιμάστορα της κομπανίας πού χρη- σιμοποιούσε το γλύπτη Μίλιο για διακοσμητή. "Ετσι ή σημερινή εργασία συνε- χίζει τήν προηγούµενη γιατί οί δύο λαϊκοίτεχνίτες έργάσθηκαν στις ίδιες εκκλησίες. Mo‘c μόνο Με; oi δύο εργασίες είναι ενωμένες ; "Ολες οί εργασίες πού αφορούν τή λαϊκή τέχνη τού Πηλίου προσπαθούν ν' αναστήσουν µορφές καί τέχνες, όσο μπο- ρούν να χωρέσουν μέσα στα βι6λία. Είκοσι χρόνια, τώρα, μονογραφίες ετοιµάζουν τή σύνθεση για ολόκληρο τον πολιτισµό τού Πηλίου. "Η σύνθεση χρειάζεται ύλικό πολύ και ξεκαθαρισµένο. Μιά εργασία για τήν ξυλογλυπτική τού Πηλίου είναι έτσι- μη για έκδοση. 'Η ύφαντική τού Πηλίου και ή πολεοδομία τών χωριών του 6ρίσκον- ται ακόµα στο στάδιο της συλλογής τού ύλικού. Τα στοιχεϊα για τήν κοινωνική καί οικονοµική ζωή τού τόπου δεν έχουν ακόμα συµπληρωθεί "Ετσι, & δρόμος για τή συνθετική εργασία δε φαίνεται σύντομος. "Ο µαστρο - Δήµος Ζηπανιώτης δεν είναι, 6έ6αια, δ μοναδικός αρχιτέκτονας πού έρ- γάσθηκε στό Πήλιο, ούτε τό έργο του έχει έντονη προσωπική σφραγίδα. Στή λαϊκή τέχνη 6 ρόλος τής προσωπικότητας τού καλλιτέχνη είναι διαφορετικός από τήν προσωπική τέχνη. Τό ταλέντο, καί σε μια όμαδική τέχνη έχει τή σημασία του, άλ- λα όχι στόν ίδιο 6αθμό με τήν προσωπική τέχνη. ‘H ζωντανή παράδοση δεν εξαφα- νίζει τήν ατομική άξιοσύνη' αντίθετα, τή 8οηθάει γιατί τής δίνει ένα σταθερό βάθρο. 'Ο μαστρο - Δήμος είναι ένας χαρακτηριστικός εκπρόσωπος τής γενιάς των αρχιμαστόρων πού δούλεψαν στό Πήλιο τούς δυό τελευταίους αίώνες τής τουρ- κοκρατίας. Μελετώντας τό έργο του καί το καθέκαστα τής δουλειάς του γνωρίζουµε όλη τή γενιά των αρχιμαστόρων τής εποχής του. cO μαστρο - Δήμος έκανε µόνο έκκλησίες -τουλάχιστο γι αύτες ύπάρχουν μαρ- τυρίες. Περιορίζονταν στίς κύριες οίκοδομικες εργασίες. Οί άλλες εργασίες (τέμπλα, δάπεδα, τοιχογραφίες κτλ.) γίνονταν αργότερα καί πολλές φορές ύστερα από αρκετά χρόνια. Στίς περιγραφές των έκκλησιιύν πού έχτισεν 6 µαστρο - Δήμος δεν θα περιο- ρισθούµ.ε μόνο στό καθαρα αρχιτεκτονικό μέρος. Τό χτίσιμο είναι μια φάση τής κα- τασκευής μιάς έκκλησίας. Θα συμπεριλά6ουµ.ε καί άλλα στοιχεία γιατί σκοπός μας δεν είναι v’ απομονώσουμε μια προσωπικότητα αλλά να τήν τοποθετήσουμε μέσα στή διαδοχή τής λαϊκής καλλιτεχνικής δημιουργίας. Παίρνοντας αφορμή από τό λαϊκό αύτό αρχιτέκτονα θα µελετήσουμε τήν εκκλησιαστική αρχιτεκτονική τού Πη- λίου τό 18ο καί 19ο αίώνα. Καλό θα ήτανε ή έργασία αύτή να γινόταν από νέον αρχιτέκτονα. cO συλλέ- κτης τού ύλικού της, πρίν αποφασίσει να τό επεξεργασθεί 6 ίδιος, τό πρόσφερε σε μερικούς νέους αρχιτέκτονες, αλλά δεν τούς ύρήκε πρόθυμους. Λύτό δίνει και τό χα- ρακτήρα τής μελέτης, πού δεν είναι αρχιτεκτο νική αλλά λαογραφική. *Ακόμ,α καί μερικα στοιχεία πού φαίνονται καθαρα αρχιτεκτονικά (τρόπος χτισίμα- τος, αποτυπώσεις, γλυπτή διακόσμηση, άγκωνάρια κτλ.) στό βάθος είναι λαογραφικά. cO μαστρο- Δήμος Ζηπανιώτης, όλοι οί αρχιμαστόροι τού Πηλίου, ανώνυμοι κι όνοματισμ.ένοι, με τα ταπεινά τους χτίσμ.ατα έδωσαν τό αρχιτεκτονικό σχήμα τής λαϊκής θρησκευτικότητας. Καθώς στό χτίσιμο τής έκκλησιάς μεταχειρίζονται ντόπια ύλικά, τήν πέτρα, τό ξύλο, τήν άσδέστη, τήν πλάκα, είναι σα να κάνουν λειτουργία µε τό ντόπιο μαύρο «οίνο», τό πηλιορείτικο «έλαιο» καί τόν σταρένιο «άρτο». ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΕΣ ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ ΤΟΥ ΠΗΛΙΟΥ Οί έκκλησίες τού Πηλίου είναι βασιλικές οί περισσότερες, μονόκλιτες ή τρίκλι- τες, καί λίγα σταυρ:θόλια Σε τρείς κύριους τύπους μπορούµε vo‘: τίς χωρίσουμε στίς μονόκλιτες ξυλόστεγες βασιλικές, στίς τρίκλιτες ξυλόστεγες βασιλικές, καί στίς μανοκλίτες με θόλο. Καθένας από τούς τύπους αύτούς έχει άπειρες παραλλαγές, κάθε πηλιορείτικη εκκλησία είναι καί µια παραλλαγή αύτών των δασικών τύπων. Πολλοί παράγοντες επιδρούν στή δημιουργία αύτών των ποικιλιών: Οί οίκονομικες δυνατότητες των κτητόρων (πού επηρεάζουν καί τίς δια- στάσεις καί τα ύλικά), ή διαμόρφωση τού έδάφ0υς (αν είναι σε κορυφή λόφου, σε πλαγιά, στό κέντρο μιάς πλατείας, σε πολύ κατήφορικό έδαφος), ή θέση τους σχετι- τα με τό χωριό καί τίς προσπελάσεις (πού καθορίζουν τήν κύρια όψη τής έκκλησίας καί τήν είσοδό της, μια πού ό προσανατολισμός της είναι πάντοτε 6 ίδιος), γειτονι- κές οίκοδοµ.ες προύπάρχουσες ( πού έπηρεάζουν τα φωτιστικά ανοίγματα, τήν τοπο- θέτηση τού νάρθηκα κτλ.), ή χρήση (αν είναι καθολικό μοναστηριού ή ξωκλήσι ή κεντρική εκκλησία χωριού). Οί μονόκλιτες ξυλόστεγες δασιλικεςέχουν μικρες διαστά- σεις καί είναι συνήθως ξωκλήσια. "Εχουν δίρριχτη σκεπή με πλάκες προπαντιώτι- κες,' δηλαδή σχιστολιθικές πλάκες πού βγαίνουν …το στό πηλιορείτικο χωριό Πρό- παν. "Εχουν μια κόγχη ήμικυκλική στόν ανατολικό τοίχο ("Αγ. Γεώργιος κοντα στόν Κισσό) καί σπανιότερα τρείς ("Αγ. 'Ιωάννης Μακρυνίτσας). Μερικά ξωκλήσια δεν έχουν καόθλου ανατολική κόγχη (εΑγία "'Αννα "Ανεμούτσας). |1ολλες φορές έχουν στή δυτική πλευρά ξύλινο ύπόστεγο πλακοσκέπαστο (Παναγία κοντα στόν 2 Κισσό). Είναι χτισμένες με πέτρα καί δέν έχουν αξιόλογο γλυπτικό ή ζωγραφικό διάκοσμο. Έξαίρεση αποτελεί ή μικρή έκκλητία τού "Αγίου Ιωάννου Μακρυνίτσας, στήν κεντρική πλατεία τού χωρ. ού, πού έχει έπιµ.=. -λημένη ίσόδομη τοιχοποιία χτι- στό δυτικό καί νότιο ύπόστεγο (έξωνάρθηκα) καί πλούσια γλυπτική διακόσμηση. & |,Μ΄ (Υ6…Ψΐ/ &: |, %! έργο" , ΄΄ Μι9Ψ!"|"/ο, % (σωμα; Μονό/& μαμα/Λ…φ % ξ. ( ως… ν. ρΜ… & "ψ…" % .,΄,ψ διωε…βυ: µµ; Νο ω…" θ/35; %Μ& &΄Μ ,α΄Σ:΄ ". γ6€Ο;/ΐ Ώ; ;Μ0Μ "να Μ ιβω ωαΏ%#… (ΨχΨ;3ψ, "|, '63ψ9 %. &!!ς/3/ί…… ιμπν"… Μ"? Χαλ θΜ? τζιπ/ναι… κ΄" && Cow/"WM my &: ??… , γι΄/τµ «για… 3 );υ3α;03& ι , 3.΄χΞηΐι ιδ. υ, ανω Έξι/Λι 6:.,Μ'/ 3%ΜΆξΐΜΜ η. Μιαοπά"νΜοι…Λ%…ν:κν ,έ;δ'Ή ωσινΜλ€ξι ψ:6%ο "άς?" χιβν πλαζ… ,; .? 60 Μ »? …%ΐη?σ ο?" γ…ιλ Ώ&λ/ψχζ΄, δ…ην &? Μ…»; . Έλι/΄΄ για α' και"), 3.3 ,, ΄ΐηι %ω9ι α…. ΝεΜ4ψΟι &… Άλυ &; ", ΄3'Ά'%' [Εδω/. Όψη; ανά ,, "%λ3%"βΜΙ; ., κ.κ…. " να"; "7" €? //"' WV των "σέξ?" * "βίο Λητώ» &] ,, ε…?) Μ…"… &; 7) ': ΕΙΚ. 1. Συμφωνητικό τού μαστρο - Δήμου μέ τούς ένορίτες τής 'Αγίας Παρασκευής Ζαγοράς Ξυλόστεγες τρίκλητες δασιλικές είναι οί περισσότερες καί µεγαλύτερες έκκλησίες τών χωριών τού Πηλίου. Έξωτερικα φαίνονται σαν μονόκλι- τες γιατί ή δίρριχτη στέγη τους σκεπάζει καί τα τρία κλίτη. T6 μεσαίο κλίτος είναι πάντοτε ψηλότερο καί φαρδύτερο από τα δύο πλαγινά. 'Η όροφή τους είτε είναι έπί- 3 Θ΄"- '… πεδη, και τότε έχει ξύλινο τα6άνι ξυλόγλυπτο… ("Αγ. 'Αθανάσιος 'Αγ. Γεωργίου Νηλείας) είτε καμαρωτή με μπαγδατί και με γύψινες διακοσμήσεις ("Αγ. Γεώργιος Μακρυνίτσας). Τα κλίτη χωρίζονται με δυο σειρες χτιστες κολώνες &… δυο ή τρείς ή τέσσε- ρες. οι κιονοστοιχίες Με; συνδέονται µε τοξοστοιχίες. Πολλές φορές στο ταβάνι, υπάρχουν μικροί θόλοι ή φουρνικα με τσατμά, που οι φαίνονται εξωτερικά ('Αγία Παρασκευή Ζαγοράς). cO γυναικωνίτης σε σχήμα Π, πιάνει τή δυτική πλευρά και μέρος από τή νότια και 6ορεινή και στηρίζεται στους εξωτερικούς τοίχους και σε τέσ- σερες ή Ξξη από τις κολώνες. Μερικές φορές πάνω από το στηθαϊο του γυναικωνίτη υπάρχει καφάσι για να κρύδει τελείως τις γυναίκες από τα αντρικά 6λέμματα ("Επι- σκοπή "'Ανω Βόλου). Πάντως οί γυναίκες δεν πήγαιναν µόνο στο γυναικωνίτη αλλά… ΕΙΚ. 2. '0 µαστρο - Δήμος (άνάγλυφΟ) και στο αριστερό από τα κλίτη. Υπάρχει και ένα ανέκδοτο πηλιορείτικο δημοτικό τραγούδι, που περιγράφει μια τρίκλιτη Βασιλική και καθορίζει τη θέση των πιστών στήν εκκλησία: Μαστορα, πρωτομάστορα και πρώτε στους μαστόρους ποδρθες από τα Γιάννενα να χτίσεις εκκλησία κάν, την τρανή, κάν' την ψηλή, κάν την στα δυό, στα τρία Ζώα να αν ή Παναγια με όλα τα κορίτσια δεξια να είναι 6 Χριστός μ όλα τα παλληκάρια στη μέση νάναι & Σταυρός, να στέκουν οί Γερόντοι . 'Εξωτερικα έχουν υπόστεγο εϊτε ξύλινο πλακοσκέπαστο ("Αγ. Κυριακή Ζαγοράς) είτε με κολώνες χτιστες ("Αγ. Ανάργυροι Πορταριάς), είτε με κολώνες μαρμάρινες ("Αγ. Γεώργιος στο χωριό 'Αγιος Γεώργιος Νηλείας). Το ύπόστεγο περι6άλλει τήν εκκλησία είτε από τις δύο πλευρές, δυτική και νότια (Παναγία Μακρυνίτσας) είτε και στή δορεινή (Αγία Μαρίνα Κισσοι")) και καταλήγει τις περισσότερες φορές άνα- …… σε παρεκκλήσια. Στήν ανατολική πλευρά έχουν τρείς συνήθως κόγχες, μέ τή μεσαία µεγαλύτερη. ,Εξωτερικα οί κόγχες έχουν πολλες φορες χαμηλά διακο- σμητικά ανάγλυφα ("Αγ. Νικόλαος ΙΙορταριάς). =Η τοιχοποιία τους είναι είτε απλή πέτρινη άσοδο΄ιτιστη, ή, πιο σπάνια σο6ατισμένη (Γενέσιο Θεοτόκου Λαύκου) ήμασ- δοµ.ική άρμολογημένη ("Αγ. Παρασκευή Ζαγοράς). 4 Μονόκλιτες Βασιλικές με θόλο. Είναι είτε μικρα ξωκκλήσια "Αγιά Τριάδα στη θέση Πάλιτσι), είτε καθολικά μοναστηριων(Παναγία Λαμπινο6ς), είτε κεντρικές έκκλησίες χωριών ("Αγ. "Ιωάννης Νιάου), "Ολες έχουν θόλο που είτε κρύβεται από τήν κλίση της σκεπης, πού φουσκώνει έλαφ…οα στήν κορυφή του θόλου (Παναγία Λαμπινοι'ις), είτε προβάλλει σαν έντονο φούσκωμα της πλακόστρωτης στέ- γης σε σχήμα μισού λεμονιού ("Εκκλησία Σταυρού "Ανεμούτσας), είτε ξεχωρίζει σαν πολυεδρικσς χαμηλός τρούλος ("Αγ. 'Αθανάσιος Λαύκου). 'Ο ανοιχτόςζτους έξωνάρ- Ν…ΡΣ .. &: Μ 8 Έ :' & .ι ;- :ε z ': UI :: Ξ :! > .. Ο .) ------------- ‘8 -"'΄ «» ....I I ............. ε ;: : … .' :ν , o :. : ; ζ΄ ; - «: " . & : 5 . ε I O P. P Ξ ‘E : ' "8 :… : Ό :! Ξ ; :: : . …Ξ ; D b: .. Ξ :' :' ' 6 |: I . -'Φ :: : : :?! :: : : : ;: : ' '? :… -- ? Β ΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄ ' ΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄ I. -ε . Ρ " . Ξ Ξι "& 'Ξ" ΄χ ι! "δ ? ΕΞ ΑΙΜ & """ l:- ‘5. ...... .-. ΠΞ Ξ… … "6 © . Έ 9 Δ Εξ . . ι . . . . . . δ θηκας είναι, είτε χτιστός, »… τότε είναι µόνο στή δυτική πλευρά ("Αγ. "Αθανάσιος Λαύκου), είτε ξύλινος πλακοσκέπαστος και τότε μπορεί να προεκτείνεται και στή νότια πλευρά (ΛαμπινοΌ). "Εχουν ανατολικά τρεις κόγχες, Με; από τα μικρά ξω- κλήσια, που έχουν μία (Θεοτόκος στή θέση Μούζιες Λαύκου). 'Η τοιχοποιία είναι είτε κοινή πέτρινη είτε ίσοδομ.ική άρµολογημένη. Τα δάπεδα των έκκλησιών όλων των τύπων είναι πλακόστρωτα κι έχουν με- ρικές φορές απλά διακοσμητικά πού σχηματίζονται από πελεκηµ.ένες πέτρες µε άρ- 5 μούς άπο:στρογγυλεµένα δότσαλα, ποταμίσια ή θαλασσινά (Θεοτόκος Μουρεσιου). Δυστυχως πολλά από τα δάπεδα αι>τά έχουν αντικατασταθεί αργότερα από τσιμεν- τένια βιομηχανικά πλακάκια. =Εντελώς ίδιαίτερον τύπο παρουσιάζει ή έκκλησία του μοναστηριού του "Αη- Λαυρέντη, τρίκογχη Βασιλική με ψηλοτύμπανο τρούλο, και τρίπλευρες κόγχες. Λε- πτομερή της περιγραφή δημοσίευσε ο αρχαιολόγος Νικ. Γιαννόπουλος. 8 Η σύντομη αυτή περιγραφή των τριών δασικών τύπων των εκκλησιών του ΕΙΚ. 4. "Αγιος ,Αθανάσιος (νότια (mm) Πηλίου τους ο…) τελευταίους αίώνες τής τουρκοκρατίας, αφήνει πάντα ανοιχτο το πεδίο για μια είδική μελέτη του θέµατος. "Εδω έγινε για να να τοποθετηθεΞ το έργο του αρχιτέκτονα Δήμου Ζηπανιώτη. ΕΝΑ ΣΥΜΦΩΝΗΤΙΚΟ ΣΧΟΛΙΑΣΜΕΝΟ Πολύτιμο ντοκουμέντο για τή μελέτη των όρων με τούς οποίους έργάσγθηκε δ μαστρο - Δήμος καί όλοι οί αρχιτέκτονες και οί µαστόροι τής έποχής του στο Πή- λιο, δημοσίευσε ο κ. "Απόστολος Κωνσταντινίδης στο δυσεύρετο 6ι6λίο του «τα εν τω Πηλίιρ δρα παλαιά καί σύγχρονα χριστιανικά μνημεία». ' Το ντοκουμέντο αυτο είναι το συμφωνητικο που υπογράφηκε στή Ζαγορά στίς 21 Φε6ρουαρίου 1803 με- ταξυ του μαστρο - Δήμου και των έπιτρόπων τής εκκλησίας τής Αγίας Παρασκευής. Δημοσιεύεται σήμερα για πρώτη φορα σε φωτοτσιγκογραφία (sin. 1). Συνδυασµένο με το έξοδσλόγιο τής έκκλησίας, με τις πέτρινες έπιγραφές, µε άλλους λογαριασμούς οίκοδοµ.ικών έργασιών καί με διάφορα άλλα στοιχεια, φωτίζει τούς όρους με τούς οποίους έργάζονταν οί µαστόροι της εποχής αι">τής. Το κείµενο του συμφωνητικοΌ, διορθωμένο από λίγα μικρα παραναγνώσματα τής αρχικής του δημοσίευσης, είναι το έξής : 6 »διά του παρόντος γράµµατος φανερώνομεν ήµεϊς οί κάτωθεν ζουπανιότες|ο'τι έσυμφώνησα έγώ & μαστροδήµος μέ τοι") ένορττας του μαχαλα αγίας πα|ρασκευής να φτειάσω τήν έκκλησίαν τους άγιο… παρασκευήν μερο|κάμ.ατο τον άνθρωπον προς γρ΄ : 35 : τριανταπέντε τήν ήμέραν, το δέ|µουλάρι προς γρ΄ : 25 : είκοσιπέντε τήν ήµέραν, μέ αύτήν τήν τιμήν έκα|βουλαρήσαμεν να μήν πάρωμεν άλλο τίποτε δια γε- μελίκι, ούτε μαν/δηλώματα, ούτε θεμελιάτικα, µόνον να µας δίδουν από μίαν όκά/ ρακήν τήν ήμέραν, να μας κάμωσι καί δύω ζειαφέτια, καί όχι άλλο/άπό αύτά ώς άνωθεν έγράφαμ.εν, προς τούτοις και τα μουλάριά μας δταν|δέν έχει χρείαν ή έκκλη- σία να δουλεύουν, να κάθωνται, καί από τοι/έντόπια μουλάρια αν πηγαίνουν να 60η- θοΌν χάριν εύλα6ε:΄ας, να μήν έμ/ποδίζωνται από ήμας τούς μαστόρους, καί να άρ- χήσωµ.ε τήν δουλείαν είς τας/δεκαπέντε του &πριλλίου. όθεν έγινε το παρον είς δύω, καί βαστά|το κάθε μέρος το ένα, διά μανδηλώματα να µας δίδουν γρ΄: 25.|καί όχι άλλο τίποτε από τα άνωθεν σηµειωθέντα και έστω είς ένδειξιν : 1803 Φευρουαριού : 21 » …. &. μαστροδήμος 6ε6αιώνω » αναγνώστης σακελλαρίου μάρτυς » Νικόλαος Ιωάννου κασσα6 : μάρτυς » δημήτρης γιοργοδόπουλος μάρτης » νικόλαος παναγιώτου : γκίκα μαρτυρώ. » » Πρέπει να σχολιάσουμ.ε μερικά σημεία αύτοΒ του συμφωνητικου: «Φανερώνομεν ήµεϊς οί κάτωθεν ζουπανιότες>>: Ζου- πανιώτες, δηλαδή ήπειρώτες είναι οί τεχνίτες που &ναλα6αίνουν το χτίσιμο τής έκ- κλησίας. Σημειώσαµε σέ πολλές περιπτώσεις τή συμ6ολή τών τεχνιτών τής ,Ηπεί- ρου στήν ανάπτυξη τής λαϊκής τέχνης του Πηλίου. Πολυάριθμοι είναι και ο! άρχι- EIK. 5. "Αγιος Αθανάσιοςξ(νοτιοανατολική γωνία) ή...-ε τέκτονες καί οί χτίστες πού δουλεύουν στο Πήλιο. Ζουπανιώτες είναι καί οί μαστό- ρσι πού έχτισαν στά 1766 τήν έκκλησία τού 'Αγίου Αθανασίου στή Δράκια, όπως καί πάμπολα σπίτια, γιοφύρια, έκκλησίες καί Βρύσες. Οί Ζουπανιώτες τεχνίτες έρ- χονται σέ κομπανίες p.’ έναν άρχιμάστορα. "Εχουν, άκόμα καί σήμερα, µια συνθημα- τική γλώσσα για να συνεννοούνται χωρίς νά τούς καταλαβαίνουν οί άλλοι. Π.χ. για να είδοποιήσουν έναν χτίστη πού ξεχάστηκε καί δέν ένοιωσε πως ήρθε 6 αφέντης τού σπιτιού, τού λένε: «"Αι, μή ξιφλιάζ,ς, ξέπυρι 6 p’xég». Για να παραπονεθούν για τήν καθυστέρηση τής πληρωμής τους λένε: «Δέ φσάει τσάταλου». Γι αύτό καί οί Πηλιορείτες, όταν θέλουν να πούν πως ένας μιλάει άκατάληπτα λένε: Αύτος μι. λάει ζουπανιώτικα». "Αργότερα βγαίνουν καί ντόπιοι αρχιτέκτονες, όπως 6 µαστρο … Γιώργος από τή Δράκια, πού έχτισε το κελλιά τής Παναγίας στο νησάκι τού Τρικεριού, οί αδελφοί Γ. καί Π. Κοσμάδες από τίς Μηλιές πού έχτισαν στα 1865 τή Σχολή τής Βυτί- τσας µαζί μέ τον Ζ. Γεράση, καί άλλοι. «"0 τι έσυ µ. φ ώ ν η ο οι έγ ώ 6 µ. α- ΕΙΚ. Ο. 'Ο "Αγιος "Αθανάσιος (τοιχογραφία) σ τ ρ ο δ ή μ ο ς» 2 ’Am) τή φράση αύτή φαίνεται πως 6 αρχιτέκτονας έκπροσωπεϊ όλο το συνεργείο, διαπραγµατεύεται καί συνάπτει συμφωνίες για λογαριασμό όλων. «Μέ τούς ένορίτας τού μαχαλά αγίας Παρασκευής»: Μα- χαλά; = τούρκικα : συνοικία. Ξέρουμε πως πολλές'συνοικίες τών χωριών έπαιρναν το όνομά του: άπό τήν έκκλησία τους. ‘0 μαστρο -Δήμος δέν πρωτοχτίζει τήν =Αγία Παρασκευή αλλά τήν ξαναχτίζει στήν ίδια θέση. "Αλλωστε το έξοδολόγιο τής έκ- κληοία; αρχίζει από τά 1740, δηλαδή έξηντα:ρία χρόνια πρίν τήν ξαναχτίσει 6 μα- στρο-Δήμος με τούς μαστόρου; του. «μερο κάματο προς γρόσια 35 8 : ή ν ή µ. έ ρ αν : 'Η πληρωμή δέ γίνονταν ξεκοπίς αλλά µέ το μεροκάματο, μέ τα ολικά τού έργοδότη. Πόσοι ήταν οί μαστόροι τής κοµπανίας; Σω έξοδολόγιο τής έκ- κλησίας σημειώνονται :0': έξής: «άπό δεκατρ΄ις άπριλίου εος δεκάξι αύγούστου οπου φίγανε ή µαστορι εστισαν τά µεροκάματα 3.478 : προς π. 35 τούς μαστόρους έστισαν 3.043.10:, Δηλαδή για 80 περίπου μέρες πραγματοποιούν καί πληρώνονται 8.478 μερο- κάματα. Συνεπώς-ή κομπανία πρέπει να αποτελείται από 43 -45 μαστόρους. Είναι χαρακτηριστικό πως ούτε στο συμφωνητικό, ούτε 0:6 έξοδολόγιο τής έκκλησίας αναφέρε- ται ίδιαίτερη άμοι6ή τού άρχιτέκτονα. Αύτος είσέπραττε όλο το ποσό, πλήρωνε τίς τροφές καί ορισμένα άλλα κοινά έξοδα καί έδινε στον καθένα το μεροκάµατό του, αρκετά χαµηλό- τερο άπό αύτό πού είσέπραττε. "Αλλωστε δεν άμιδονταν όλοι το ίδιο, αλλά άνάλογα μέ τήν ζ άξιοσύνη τους καί το χρόνο προύπηρεσίας τους. * "Αλλες φορές ή συμφωνία γίνονταν µέ παροχή φαγητού, κυρίως στο χτίσιμο ίδιω- ξ τικών σπιτιών. Τότε το μεροκάματο ήταν χα- μηλότερο. =Ο έπιστάτης στο χτίσιμο τού σπι- τιού…τού Δ. ,Αθανασάκη στή Δράκια, δίνει στον ίδιοκτήτη σηµείωμα τών έξόδων : ΄ «ίδού συμεονού τα οσα έξοδα έχο είς άργατές κέ λυπα αλα ' είς Μέροκάµατα τούς Μαςστόρους έχον ΐ έος συμερον|Μεροκαματα 2Ο/τον 25 τύν ’I- μεράν Γρ (500, συμπληρώνει μέ μολύβι 6 , ίδιοκτήτης) ΄ διά θροφύ τού Μάςτορούς Γρ. 248» T6 χτίσιμο τού σπιτιού κράτησε 60 Ξ εργάσιµες μέρες γιατί 0:6 ίδιο χαρτί σημειώ- νει 6 ίδιοκτήτης 60 ήμερομίσθια τού έπιστά- τη προς 36 γρόσια. «Το δέ μουλάρι π.ρ & ς Υ Ρ…! σ-ι αν " ί :" o σ ι π Ξ " " ε;» Για: ΕΙΚ. 7. Βασιλ. Γρεβενά… καί Μαρ- τη μεταφορα των υλικων χρησιμοποιούσαν οι μιά… Μα.Αρ…,,ζ,ώ… . Ό "Αγιος κομπανίες τών μαστόρων δικά τους μουλάρια. ,Ιωάγνης Στό έξοδολόγιο τής έκκλησίας αναγράφεται: «1911 µεροκάματα προς 25: 1.194.15». Δηλαδή για 80 περίπου έργάσιµ.ες ήμέρες πραγματοποιούνται 1911 μεροκά- ματα τών μουλαριών, πού πρέπει να είναι γύρω στα 2δ, αφού-άλλωστε-σημειώ- νεται στόσυμφωνητικόπώς «… μουλάρια μας όταν δέν έχει χρείαν ή έκλησία να δουλεύουν, να κάθωνται καί άπό τα έντόπια μουλάρια άν πηγαίνουν να δοηθούν χάριν εύλαβείας, να µήν έμποδίζωνταιάπό ήμάς τούς μασστόρους»: Αύτοσηµ.αί- νει πως δέν έπιτρέπονταν ή μίσθωση ντόπιων µουλαριών για τίς μεταφορές οίκοδο- μ.ικών ύλικών, αλλά μόνον ή δωρεάν παροχή ύπηρεσιών, «χάριν εύλαδείας» τών ίδιο- κτητών τους. Τα μουλάρια τής κομπανίας έβοσκαν σέ κοινοτικά λι6άδια καί για δι- καίωμα 6οσκής δποχρεώνονταν οί μαστόροι νά χτίζουν ορισμένου μήκους καλντερί- µια τού χωριού, άνάλογα μέ τον αριθμό τών μουλαριών καί τίς µέρες παραμονής τους. «να μήν πάρωμε άλλο τίποτε γιά γεμελίκι»: Δηλαδή για 9 … διατροφή τους. «ο ύ τ ε 0 0: ν δ η λ ώ 0 α τ α»: "Οταν τελείωνε το χτίσιμο καί έμ- παιναν :6: ζευκτά τής σκεπής, τοποθετούσαν στήν κορυφή τής στέγης έναν πρόχειρο ξύλινο σταυρό στολισμένον μέ ένα στεφάνι ή ένα μπουκέτο λουλουδιών. ,Επάνω στο σταυρό αύτο το κορίτσι τού σπιτιού ή, άν δέν ύπήρχε κορίτσι, ή κυρά τού κρεμούσε μαντήλια, πουκάμισα ή άλλα είδη. "Οταν ύπήρχε πρόσφατο πένθος τού ίδιοκτήτη ή έχτιζαν δημόσιο κτίριο (όπως στήν περίπτωσή μας) δίνονταν το άντίτιµ.ό τους σέ χρήμα. Τα μαντηλώματα ήταν έθιμικο δικαίωµα τών μαστόρων. Σσό συμφωνητικό φαίνεται πως παραιτούνται άπό το δικαίωμά τους αύτό, στο τέλος όμως, άφού μπεί ι]Ποι> ε]Θ&Ν&ι>|οο Μίκα… και… … , , .… .;-.…ι:.'.΄--…-.----.. Κ…… ΕΙΚ. 8. "Αγιος Αθανάοιος Λαύκου (κάτοψη) καί ή τελειωτική φράση «όθεν έγινεν το παρόν είς δύο καί βαστά :6 κάθε μέρος :6 ένα»: μετανοιώνουν καί προσθέτουν: «διά μανδηλώ- µ α΄τ α ν 6: 0 ά ; δ ί δ ο υ ν γρ΄ 25»: T6 1:006 06:6 άναγράφεται καί στο έξοδολόγιο τής έκκλησίας: «μανδηλώματα τούς μαστόρους ΟΟ25>. Δέχονται v6: μήν πάρουν «ο 6 τ ε 6 ε 0 ε λ ι ά τ ι κ α»: Στή θεμελίωση τών σπιτιών ή τών γεφυριών έσφαζαν ένα ζώο (άρνί ή κόκορα), ,Αφού χύνονταν στά θεμέλια :6 αίμα, το σφαγμένο ζώο το έπαιρναν οί μαστόροι. Συναφής μέ :6 έθιμο αύτό είναι καί ή παράδοση τού γε- φυριού τής "Αρτας, όπου έπρεπε νά χτισθετ 0:6: θεμέλια καί ήγυναίκα τού άρχιμά- στορα, γιά v6: στεριώσουν. 'Επίσης οί ίδιοκτήτες, καθώς καί γνωστοί καί γειτόνοι. έριχναν 0:6: θεμέλια νομίσματα, πού :6: μάζευαν οί μαστόροι, άφήνοντας μόνο ένα- δύο πού σκεπάζονταν άπό :6 χτίσιµο «για το γούρι». «μ ο ν ον ν 6: 0 άς δ ί δ ο υν άπό μίαν όκά ρακήν τήν ήμέραν, v6: μάς κάμωσι καί δύω ζ ε ι a: φ έ τ ι α» : Ζειαφέτια=γεύµ.ατα. Ακόμα καί σήμερα στο Πήλιο οί μαστόροι απαιτούν άπό τούς ίδιοκτήτες τών σπιτιών καθημερινά 0:6: ποσότητα ούζου ή τσί- πουρου. «Νικόλαος 'Ιωάννου Κασσα62 μάρτυς>:'ΟΝικόλαοςΚασ- σαβέτης φαίνεται πως έχει συντάξει καί :6 συμφωνητικό. =Υπήρξε συμμαθητής τού Ρήγα Φερραίου, κατά τή μαρτυρία τού Χρ. Περραιβού 5. Τήν πληροφορία αύτή έπι- 6εδαιώνει 6 Φίλιππος "Ιωάννου σέ γράμμα του προς τον Ν. Μάγνη μέ χρονολογία 16 Δεκεμ6ρίου 1859. 'Ο Φίλιππος Ιωάννου σημειώνει, άκόμα, στο ίδιο γράμμα, πως «ο Νικόλαος Κασσα6έτης έδίδαξε πολλά έτη καί μέ πολύν κόπον έν τι"ρ έλληνικώ τής Ζαγοράς σχολείω, άλλ' ούχί συνεχώς' διότι ών ύγείας άκροσφαλούς ήναγκάζετο 10 πολλάκις να παραιτηθεί» 6. "Η σωστή σύνταξη καί οί ασήμαντες ανορθογραφίες τού συμφωνητικού πείθουν ότι συντάκτης του είναι 6 διδάσκαλος Ν. Κασσα6έτης, &… οί έπίτροποι τής έκκλησίας δέν είναι πολύ γραμματισμένοι, όπως φαίνεται από ,τίς ανορθογραφίες καί τήν κακή διατύπωση τού έξοδολόγιου. Στίς δεκάξη Αύγούστου 1803 παραδίδεται ή έκκλησία, χτισμένη άπό :6 00:- 0:00 - Δήμο καί τούς μαστόρους του. "Η εργασία τους περιορίζεται μόνο στο γιαπί. T6: σοβατίσματα, τα ξύλινα κουφώματα καί οί άλλες συμπληρωματικές έργασίεςΈέγι- ναν από άλλους μαστόρους. Στό έξοδολό…γιο τής "Αγίας Παρασκευής σημειώνονται άλλα έξοδα «απο δεκαξι αύγούστου εος τρις νοεμ6ριου οπου φίγαν κ αλι μαστορι». "Ανάμεσα στά έξοδα αύτά αναφέρονται καί τά έξής χαρακτηριστικά: «του μαστρογιάνι τζιαμιτζί 6:6: μιρουκάματα ιψου κή γιαλιά 153.10 ης : 2‘0 φορτοματα ξιλα κεσανίδια κε άμου αγογι του λιανζικου 0005.05 :0: ωσα εξοδεύθισαν ης το δευτερον ής την πιζουλα γρ 253.35» Γιά νά χτισθεί ή να έπισκευασθεϊ 0:6: έκκλησία χρειάζονταν πρώτα άδεια τού Μητροπολίτη. "Ενα βεράτι τού Αχμέτ τού Α΄, πού 6γήκε τον ,Ιανουάριο τού 1604 καί καθορίζει τα προνόμια τών μητροπολιτών, γράφει στο τέταρτο άρθρο «Το; έν τή έπαρχία αύτού έκκλησίας καί μοναστήρια χωρίς ίερού 60:00:13 06651; δύναται να απαλλοτριοϊ άπό τών χειρών αύτού, καί άνευ αδείας αύτού ούδείς δύναται να έπι- σκευάζη ή ανεγείρή έπί τών αύτών θεμελίων ή έμποδίζει αύτά» '. "Αδεια άπό τίς τουρκικές αρχές απαιτούνταν μόνο για :0‘: Χάσια (Πορταριά, Κατηχώρ…ι, Μηλιές, Τσαγγαράδα, Ζαγορά κ.ά), ένώ τα δακούφια (Μακρυνίτσα, Δράκια, "Αργαλαστή κ.ά.) «κτίζους έκκλησίαις όταν θέλουν» όπως αναφέρουν 6 Κωσταντής καί 6 Φιλιππίδης στή Νεωτερική Γεωγραφία τους.Β T6 προνόμιο αύτό καταργήθηκε 0:6: 1796 έξ αίτίας μερικών «συμδάντων» στο χτίσιμο τού "Αγ. Ιωάννη Μακρυνίτσας. Γι αύτό, &… άοόΝάοιοο τα… ' Τα… οΤση1ο'κΡοο :IIIl . … ΕΙΚ. 9. 'Αγιος ,Αθανάσιος Λαύκου (τομή 0:6 μάκρος) 0:6: 1800. οί κάτοικοι τού "Αγίου Λαυρεντίου πήραν ρητή άδεια από τήν Τουρκική Κυ6έρνηση για να χτίσουν τήν έκκλησία τού "Αγίου 'Αποστόλου τού Νέου, κι έπει- δή δέν είχαν έτοιμες πλάκες γιά νά σκεπάσουν τήν έκκλησία μέσα στήν προθεσμία, αναγκάστηκαν να 6γάλευν από τα σπίτια τους 9. 11 Οί έκκλησίες χτίζονταν μέ έξοδα τών ένοριτών ή μέ δωρεές καί τότε έµπαινε σέ πέτρινη ή γραπτή έπιγραφή το όνομα τών κτητόρων ("Αγ. ,Αθανάσιος "Αγίου Γεωργίου Νηλείας κ.τ.λ.). ΔΗ MOE ΖΗΠΑΝΙΩΤΗΣ Οί διογραφικές πληροφορίες για το μαστρο - Δήμο Ζηπανιώτη είναι λειψές. "Από :6: στοιχεία πού προσφέρει το συμφωνητικό καί μερικές έπιγραφές μπορούμε να τή σκιαγραφήσουμε κάπως. Πρώτα - πρώτα το έπίθετό του δείχνει τήν καταγωγή του. Είναι ήπειρώτης. Ζουπανιώτες ή Ζιπανιώτες ή Ζηπανιώτες λέγονταν στο Πή- λιο όχι μόνον όσοι κατάγονταν από το Ζαπάνι αλλά όλοι οί ήπειρώτες, όπως έξω από το Πήλιο όλοι οί πη- λιορεϊτες λέγονταν Ζαγο- ριανοί. Προτίμησα τον τύπο Ζηπανιώτης γιατί έμφανίζεται συχνότερα στίς έπιγραφές τών έκ- κλησιών πού έχτισε καί γιά νά μή γίνεται σύγχυ- ση μέ :6 συντοπίτη του καί συνεργάτη του γλύ- πτη Μίλιο Ζουπανιοπο- λίτη. "Εργάσθηκε στο Πήλιο δέκα χρόνια περί- που. Πήγαινε πρώτα μόνος του, έκλεινε συμ- φωνίες κι ύστερα έπαιρ- νε καί τούς μαστόρους του. T6 συμ6όλαιο μέ τούς ένορίτες τής "Αγίας Παρασκευής ύπογράφη- ".. κε στίς 21 Φε6ρουαρίου ‘_ …… καί ή έργασία άρχισε ' …" "(& στίς 13 ΄Απριλίου 1τ03, ΕΙΚ. 10. "Αγιος ΑΘανάσιος Λαύκου (τομή στο πλάτος) ίσως γιατί στο μεταξύ θα έπρεπε νά τΞλΞίώσΞι άλλες ύποχρεώσεις πού είχε αναλάβει. Μαζί μέ τούς μαστόρους του έχει καί το συντο- πίτη του γλύπτη Μίλιο πού σκαλίζει :2; έπιγραφές, τα ύπέρθυρα καί άλλα γλυπτά κοσμήματα, καθώς καί τίς μορφές διαφόρων αγίων σέ χαμηλό ανάγλυφο. Πιθανότατα & ίδιος γλύπτης σκάλισε σέ ανάγλυφο καί τή μορφή τού μαστρο - Δήμου στήν κόγχη τού ίερού τής "Αγίας Παρασκευής (Είκ. 2). T6 ανάγλυφο αύτο παριστάνει :6 μα- στρο - Δήμο σάν ένα νέο σχετικώς άντρα µέ παχύ καγκελωτό μουστάκι καί μέ το χαρακτηριστικό πλακαρο ήπειρώτικο κεφάλι. T6 πλατύ του σαγόνι τού δίνει έκφραση θεληματική. T6 ίδιο θεληματική έκφραση έχει καί το στόμα του. 'Αντίθετα μέ το σύνολο σχεδόν τών γλυπτών έργων τής έποχής του, πού παριστάνουν συγκεκριμένα άτομα, έδώ ύπάρχει φανερή ή πρόθεση τού καλλιτέχνη ν' αποδώσει ατομικά χα- ρακτηριστικά. Πρώτη παραγγελία παίρνει από :6 Γεώργιο Αναγνώστη καί τούς δύο γιούς του Νικόλαο καί Ιωάννη να χτίσει τήν έκκλησία τού "Αγίου "Αθανασίου στο χωριό "Αγιος Γεώργιος Νηλείας. "Υστερα γνωρίζεται μέ τον πρώτο άρματωλό τού Πηλίου, τον καπετάν Στέργιο Μπασδέκη. πού τού αναθέτει το χτίσιμο ή :6 ξαναχτίσιμο δια- φόρων έκκλησιών, όπως θα δούμε, μέ λεπτομέρειες, στήν περιγραφή τών έργων του. Μία παράδοση, πού ύπάρχει ακόμα στο χωριό Λοιύκος, λέει πως 6 αρχιτέκτονας ., … 12 πού έχτισε τόν "Αγιο "Αθανάσιο Λαύκου (δηλαδή 6 μαστρο - Δήμος) αποκεφαλίστηκε άπό τόν καπετάν Στέργιο Μπασδέκη πού τόν έπιασε v6: 1:1665: στό χτίσιμο μιάς άλλης έκκλησίας πού τού ανέθεσε. Δέν ύπάρχει τίποτα πού να έπι6ε6αιώνει ή να διαψεύδει τήν παράδοση αύτή. Πάντως 0:6: τέτοια τιμωρία δέν ήταν ασυνήθιστη άπό τόν καπετάν Στέργιο. "Υπάρχει, μάλιστα, στό μοναστήρι τής Λαμπινούς ανάγλυφο πού παριστάνει τόν κτήτορα Στέργιο Μπασδέκη να αποκεφαλίζει 0:6: γυναίκα. 'Ο μαστρο - Δήμος ήταν περήφανος για τή δουλειά του, γι αύτό πάντα στίς πέτρινες, μαζί μέ τό όν:μα τών κτητόρων 71 όσων συντελέσανε στήν κατασκευή τής έκκλησίας, σημειώνει καί :’ όνομά του, πράγμα πού δέν γίνεται συχνα στό Πήλιο. Μερικές φορές οί… κομπανίες τών μαστόρων δείξουν 0:6: έπιγραφή πού άναφέρει μόνο τήν καταγωγή τους ("Αγιος ,Αθανάσιος Δράκιας : «1766 MAETOPI ZOYHA- ΝΟΤΕΣη. *Αρχοντικα δέ φαίνεται v6: έχτισε 6 000:00 - Δήμος, είδικευμένος στό χτίσιμο έκκλησιών. Θα έ6αζε κι έκεϊ τ' όνομά του σέ έπιγραφή, όπως έκανε 6 συντοπίτης του Κοσμάς στό σπίτι τού Ντιντίκα στήν "Αλλη Mega”. "Εχτισε μόνο :6: κελλιά τού μοναστηριού τών Ταξιαρχών, ανάμεσα Ζαγοράς καί Χορευτού. ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ ΤΟΥ ΜΑΣΤΡΟ- ΔΗΜΟΥ "Α γ ι ο ς 'Α 0 α ν ά ο ι ο ς (1795). ‘H έκκλησία αύτή Βρίσκεται στήν έπάνω συνοικία τού χωριού "Αγιος Γεώργιος Νηλείας. Είναι τρίκλιτη δασιλική (Βίκ. 3). "Εξωτερικά :6: τρία κλίτη σκεπάζονται άπό τή δίρριχτη πλακοσκέπαστη στέγη (Είκ. 4). Τό χτίσιμό της είναι σχεδόν ίσοδομικό άρμολογημένο. 'Από τή δυτική καί νότια πλευρά περι6άλλεται 01:6 ξύλινο πλακοσκέπαστο ύπόστεγο, πού καταλήγει στήν άνα- τολική άκρη τής νότιας πλευράς στό παρεκκλήσι τού cA1000 Μοδέστου. Οί ξύλινες κολώνες τού ύπόστεγου άκουμπούν σέ χαμηλό πεζούλι. Μόνο ή Βορειοδυτική γωνία τού ύπόστεγου κλείνεται από τοίχο. πού αφήνει 0:6: 6ορεινή πόρτα. Στό νότιο τοίχο ψηλά, πάνω άπό τή στέγη τού ύπόστεγου έχει πέντε σιδερόφρακτα παράθυρα. "Αλλα δύο, καθώς καί μία πόρτα ύπάρχουν κάτω άπό τή στέγη τού ύπόστεγου. Στό δυτικό τοίχο, πάνω άπό τή στέγη τού ύπόστεγου έχει τρία παράθυρα, τό μεσαίο ΗΠοοόΘΜ'οιοο πΡο΄οογΗ ΕΙΚ. 11. "Αγιος "Αθανάσιος Λαύκου (πρόσοψη) 13 ψηλότερα καί τ' άκρινά χαμηλότερα. Κάτω άπό τή στέγη δύο πόρτες, μία στό κέν- τρο καί μία στενότερη δεξιά, καθώς καί δύο σιδερόφραχτα παράθυρα. ‘0 6ορεινός τοίχος δέν έχει κανένα άνοιγμα(ΕΞίκ. 5). Στόν τοίχο τού ίερού έχει κόγχες. 'Η με- σαία είναι μεγαλύτερη, πεντάπλευρη, μέ τρία στενά σιδερόφραχτα παράθυρα στίς EIK.| 12. "Αγιος ΄Αθανάσιος Λαύκου (έπιγραφή) τρείς κεντρικές πλευρές. Οί δύο άκρινές κόγχες είναι μικρότερες, ήμικυκλικές, χωρίς άνοιγμα. Καί οί τρείς κόγχες είναι πλακοοκέπαστες. … Πλούσιος είναι 6 έξωτερικός διάκοσμος τής έκκλησίας. Πάνω άπό τήν πόρτα τού νότιου τοίχου, μέσα σέ άόαθη κόγχη είναι ζωγραφισμένος 6 "Αγιος 'Αθανάσιος. Γύρω, σέ σχήμα πέταλου, ζωγραφική ζώνη μέ τούς Δώδεκα ="Απόο'τολους σέ προτομή μέσα σέ κύκλους, πού τριγυρίζονται άπό κόσμημα (κλήμα). 'Επειδή άργότερα ή πόρτα έγινε ψηλότερη άπό τήν άρχική, έχουν κοπεί οί δύο άπόστολοι πού βρίσκον- 14 ταν στίς άκριες τού πέταλου. (Βίκ. 6) Πάνω άπό τήν πόρτα τού παρεκκλησίού, μέσα σέ ά6αθη κόγχη, τοιχογραφία τού "Αγιου Μόδεστου. Ή είκόνα περιβάλλεται άπό όραίο πεταλόσχημο κόσμημα. ,Αξιόλογος είναι καί 6 γλυπτικός, έργο τού γλύπτη Μίλων. Περιγραφή του .ύπάρχει στό διβλίο γιά τό γλύπτη Μίλιο. Στό νότιο τοίχο ΕΙΚ. 13. Μίλιου Ζουπανιοπολίτη: "Αγιος "Αθανάσιος χρωματισμένη άνάγλυφη έπιγ.ραφή δίνει :6 ίπορικό τού χτισίματος τής έκκλησίας. Τό φόντο τής έπιγραφής είναι μαύρο, τά γράμματα καί τά κοσμήματα πράσινα. Τά γράμματα καί τά κοσμήματα είναι έξώγλυφα. "Ετος 1795 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ A "ί" ΙΔΟΥ ΝΑΟΣ ΕΚΤΙΣΤΕ EK BAGQN ΜΕΓΑΣ / EN ΥΠΟΡΙΑ ΚΕΙΜΕΝΟΣ ΠΗΛΙ()Υ ΟΡΟΥΣ | EHONOMAI‘I ΜΕΓΑΛΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ/ ΑΡΧ[ΕΡΑΤΕΥ- υΝΤΟΣ Δ΄ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ / ΚΥΠΡΙΟΥ ΕΙΣ ΜΗ'ΓΡΟΠΟΔΙΝ ΑΥΤΟΥ EKEI- NOT/ OTOI MEN EIEI KTITOPEE TOYAE ΤΟΥ ΤΟΥ| ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ ΓΕΩΡ- 15 - αµ…- ΓΙΟΣ ΥΙΟΙ ΑΥΤΟΥ / ΔΥΩ, ΝΙΚΟΛΑΟΣ TE KAI ΙΩΑΝΝΗΣ | ΚΑΙ ΟΙ ΛΟΙ- ΠΟΙ ΟΣΟΙ ΔΕ ΣΥΝΔΡΟΜΟΝΤΕΣ| ΛΟΓΩ, ΕΡΓΩ ΤΕ ΚΑΙ ΑΙ"ΑΘΗ ΠΡΟΑ[ΡΕ- ΣΕΙ | ΕΞΟΙΝΤΟ ΤΟΥΣ ΜΙΣΘΟΥΣ ΑΠΕΙΡΟΠΔΑΣΙΟΥΣ / ΠΑΡΑ ΘΕΟΥ ΤΟΥ ΒΛΕΙΙΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ/ΠΟΛΥΤΛΑ ΑΘΑΝΑΣΙΕ ΦΥΛΑΤΤΕ ΤΗΝ ΜΟΝΗΝ ΣΟΥ ,'ΜΗΔΕΙΣ ΩΣ ΘΗΡΑΝΗΜΕΡΟΣ ΕΜΒΗ ΕΙΣ ΤΗΝ ΑΥΛΗΝ ΣΟΥ | ΠΛΗΓΗΝ ΘΑΝΑΤΟΥ ΛΟΙΜΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΠΥΡΕΚΤΙΩΝΤΑΣ/ΙΑΤΡΕΥΕ ΘΕΡΑΠΕΥΕ, ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΔΑΙΜΩΝΙΩΝΤΑΣ|Ο ΓΑΒΡΙΗΛ ΜΕΝ ΕΓΡΑΨΕ ΤΑΥΤΑ ΩΣ ΘΕΩΡΙΤΕ / ΑΝ ΗΝ ΚΑΙ ΜΙΞΟΒΑΡΒΑΡΑ ΜΗΝ ΤΑ ΚΑΤΗΓΟ- ΡΕΙΤΕ /ΑΡΧΙΤΕΚΤΩΝ ΜΕΝ ΔΗΜΟΣ ΖΗΠΑΝΙΩΤΗΣ . Πάνω άπό τήν πόρτα τού δυτικού τοίχου έγχρωμο άνάγλυφο (μαύρο - πρά- σινο - ώχρα). Στό έπάνω μέρος τού άνάγλυφου ύπάρχει σταυρός μέ τό Χριστό σταυ- ρωμένο στό μέσο του. Πίσω άπό τό σταυρό, ή λόγχη καί 6 σπόγγος, σέ σχήμα. V. Πάνω άπό τά πλαγινά σκέλη τού σταυρού τά γράμματα IC … XC NI - KA καί κάτω τους, άριστερά ή Παναγία (ΜΡ - ΘΥ) καί δεξιά 6 "Αγιος "Ιωάννης (ΟΑΓ - ΙΩ). Στήν κόγχη τού ίερού, έντοιχισμένα πλαγιαστά, δύο άνάγλυφα κυπαρισιών. Πάνω άπό τά τρία παράθυρα τής κεντρικής κόγχης τού ίερού, τρία άνάγλυφα γιά τά όποία γίνεται λεπτομερειακή άνάλυση στό διόλίο γιά τό γλύπτη Μίλιο. "Εσωτερικά ή έκκλησία χωρίζεται σέ τρία κλίτη. Τά τα6άνια είναι ξύλινα μέ άπλά ξυλόγλυπτα. Τό μεσαίο κλίτος είναι ψηλότερο άπό τά… δύο άκρινά. Τό πάτωμα είναι νεώτερο μέ βιομηχανικά πλακάκια. Τό ξύλινο τέμπλο τής έκκλησίας, χαμη- λής τέχνης, έγινε στά 1872 άπό τόν "Αγιογιωργίτη "Απόστολο "Αθανασόπουλο. Στό τέμπλο, μεταξύ τών άλλων. έξη είκόνες καμωμένες στά 1866 άπό τό Βασίλειο Γρε- βενίτη καί τό Μαργαρίτη Μακριντζιώτη (Βίκ. 7). Τοιχογραφίες δέν έχει έσωτερικά ή έκκλησία. Στή δυτική πλευρά, σέ ύψος 2.30 0. άπό τό δάπεδο ύπάρχει γυναικωνίτης. 'Επάνω στό γυναικωνίτη ύπάρχουν δύο φαρδειές ξύλινες βαθμίδες για νά παρακολου- θούν καλύτερα οί γυναίκες τή λειτουργία. (Στό έπόμενο :6 τέλος) ΚΙΤΣΟΣ ΜΑΚΡΗΣ 'Από τίς έπιγραφές τών έκκλησιών δημοσιεύονται μόνον οί άνέκδοτες. ]. Κίτσου "Α. Μακρή: 'Ο καπετάν Στέργιος Μπασδέκης καί δ γλύπτης Μίλιος. Βόλος…'ΑΘήνα 1955 σελ. 12-16. 2. ΄Υπαγόρευση κ. Γιάννη Ριζινού, άπό τήν 'Αγριά (1952). 3. N. I. Γιαννοπούλου: 'Η επί τού Πηλίου Μονή τού "Αγίου Λαυρεντίου ('Avu- τύπωσις é): τού ΙΑ τόμου τής έπετηρίδος τής 'Ειαιρίας Βυζαντινών σπουδών). 'Εν "Αθήναις 1935. 4. "Απ. Γ. Κωνσταντινίδη: Τα έν τς; Πηλίφ όρει παλαιά καί σύγχρονα καί χρι- στιανικά μνημεία. "Αλεξάνδρεια 1948, σελ. 107—113. ('Ανατυπώσεις άπό το «Φάρο- τής "Αλεξάνδρειας). 5. Χριστοφόρου Πεοραιβού: Πολεμικά όπομνημονεύματα καί βιογραφία Ρήγα Φε- ραίου. "Επιμέλεια Μ. Παπαϊωάννου. "Αθήνα 1956-σελ. 814. 6. Νικολάου Μι'ιγνητος: Περιήγησις ή τοπογραφία τής Θεσσαλίας καί Germ λι- κής Μαγνησίας. 'Εν "Αθήναις 1860-σελ. 86 7. «ΠρομηΘεύς». "Ετος Δ' (Μάρτιος 1892) Βόλος 1892-σελ. 711. 8. Γρηγορίου 'Ιεροδιακόνου καί Δανιήλ 'Ιερομονάχου: Γεωγραφία Νεωτ8ρική.. Βιέννη 1791. 9. Ζωσιμά 'Εσφιγμενίτη: Σημειώσεις είς τά έκ τής Γεωγραφίας τών Δημητριέων Μαγνητικά. "Ημερολόγιον «'Η Φήµη». 'Εν Βόλω 1887-σελ. 85. 10. K. A. Μακρή: Δύο λαϊκοί ζωγράφοι. Βόλος 1952-σελ. 31. 11. K. A. Μακρή: "Ενα μεταβυζαιτινό τέμπλο στό Πήλιο ('Ανακοίνωση στό Θ' Διεθνές Συνέδριο Βυζαντινών Σπουδών). 'Ανάτυπο άπό τά πρακτικά τού Συνεδρίου. "Αθήναι 1954. 16