ΜΜΜ α.µΞεΘή & Μπες Ο & Έλλΐ8Ή ???] . π€ςΞιλξψει€ . σ΄ ΄ * ». . | … ζ"… (&) ,» …,: 1 . ΕΙΣΑΓΩΓΗ 'Η λαϊκή τέχνη είναι έκφραση των παραδοσιακών κοινωνικών µορςΒν, δηλαδή ταξί… νων στίς όποίες η πείρα τού παρελθόντος, η λογοτεχνία καί οί άντιλήφεις για τά βα- σικά Θέµατα τής ζωής µεταδίδονται άπό γενιά σέ γενιά µέ τή στοµατική παράδοση. Λύ- τό βέβαια δέ σημαίνει πώς, σέ περιορισµένη κλίμακα, δέν 6πάρχει καί ό γραπτός λό- γος. Είναι καί αύτή τέχνη παραδοσιακή πού, άντίθετα απ'ότι πιστεύεται, ούτε ανεξέ- λικτη μένει, ούτε αότοεπαναλαμβάνεται, µόνο πού ή έξέλιξή της άκολουΘεί τό ρυθμό καί τίς διαδικασίες τού παραδοσιακοί πολιτισµού. Στό Θεματολόγιο, στά ύλικά καί στίς τεχνικές μεθόδους έχει μιά συνεχή άλλαγή, άλλοτε άργή καί όλλοτε γρήγορη, άν- τίστοιχη μέ τίς γενικότερες κοινωνικές, οίκονομικές καί πολιτιστικές αλλαγές, πού δέν είναι ταυτόχρονες σ'όλόκληρο τόν έλληνικό χώρο. Τά έμπορικά, ναυτικά καί μετα- ποιητικά κέντρα είναι περισσότερο άνοιχτά σέ έπιδράσεις έν6 οί γεωργικοί καί οί κτηνοτροφικοί πληθυσµοί είναι πιό συντηρητικοί καί άπρόθυµοι σέ άλλαγές. 'Η λαΐκή τέχνη δέχεται έπιδράσεις άπό τίς τέχνες άλλων λασν, έπειδή όμως είναι βαθιά ριζω- μένη στόν τόπο της, αφομοιώνει τά στοιχεία πού δέχεται καί τά κάνει δικά της, όπως καί η γλώσσα παίρνει ξένες λέξεις πό τίς προσαρμόζει στό δικό της τυπικό, τίς κλί- νει, τίς πλέκει σέ σύνθετες λέξεις.... Μιά από τίς πιό διαδεδομένες πλάνες είναι καί τό ότι η λαϊκή τέχνη καθηλώνε- ται σέ χαµηλό τεχνικό έπίπεδο καί είναι, περίπου, τέχνη αύτοδίδακτων. ούτε τό ένα ούτε τό Ελλο είναι σωστά. 'Η λαϊκή τέχνη στόν τοµέα τής τεχνικής παρουσιάζει πλήρη έπάρκεια, άντίστοιχη μέ τούς στόχους της. Τά Θαυμαστά έπιτεύγματά της στην άργυρο- χρυσοχοία, στήν κεντητική, στήν ξυλογλυπτική, στην ύφαντική καί τούς άλλους τοµείς της φανερώνουν ύψηλό έπίπεδο τεχνικής. Δέν ύπάρχει, άσφαλ6ς, φοίτηση σέ είδικές τεχνικές σχολές, δπάρχει όμως η πολύχρονη µαθητεία δίπλα στόν έµπειρο τεχνίτη, πού είναι φορέας µακρόχρονης παράδοσης. 'Η µαθητεία αδτή ακολουθεί σταθερά στάδια, άν- τίστοιχα µέ τό ποσοστό εύδύνης πού όνατίΘεται στό μαθητευόµενο, καθώς αύτός ώριµά- ζει µέ την καθηµερινή άσκηση. 'Από τίς πιό άπλές βοηθητικές έργασίες φτάνει στίς πιό όπεύΘυνες καί ό πιό προικισμένος γίνεται άρχιµάστορας. Μακροχρόνια είναι καί ή µαθητεία στην οίκοτεχνία, όπου ή γιαγιά, ή μητέρα κι ακόμα η άξια γειτόνισσα µετα- δίδουν τήν πολύτιµη πείρα τους στήν ύφαντική, τό κέντημα, τήν πλεκτική.#: Γιά νά μπορέσουμε νά κατανοήσουµε σωστά τή λαϊκή τέχνη πρέπει νά τή µελετοσ- µε σέ συνάρτηση μέ τίς άλλες µορφές τού λαϊκού πολιτισµοσ. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: 'ΕΘνικής Τραπέζης τής 'Ελλάδος. 'Επιµέλεια Στέλιου Παπαδόπουλου: Η ε- o ε λ λ η ν ι κ ή Χ ε ι ρ o τ ε χ ν ί α, 'ΑΘήνα 1969. 'Δγγελικής ΐατζηµιχάλη= 'E λ- λ η ν ι κ η Α α ϊ κ ή ? έ χ ν η, 'Αθήνα 1955. STILPON KYRIAKIDES: NEUGRICHISHE ΠΟ KSKUNDE, Θεσσαλονίκη 1936. 20 ΠΗΡΕ ΄ζ' ΚΑΙ ΕΠΙΔΓλΣΕΞ . κζρια πηγή τής έλληνικΞς λαϊκής τέχνης είναι η βυζαντινή τέχνη, συνεχιστής καί αότή τόσο τόν παλιότερων έλληνικδν τεχνδν όσο καί άνατολικδν στοιχείων. Αύτό δέν αφορά μόνο τήν όρΘόδοξη αγιογραφία άλλα καί όλες τίς άλλες µορφές. Δέν πρέπει νά ' 2 ξεχνούαε πώς κατά τή βυζαντινή έποχή δέν καλλιεργήθηκε µόνον ή έκκλησιαστική ύµνο- λογία καί ή άγιογραφία κά καί "κοσµική" λογοτεχνία καί τέχνη.'Η µακρόχρονη όποταγή τής 'Ελλάδας στούς Τούρκους ήταν έπόμενο νά πλουτίσει µέ µουσουλμανικά στοιχεία τή λαϊκή της τέχνη. 'Από τά μέσα τού 17ou αίώνα, καί κυρίως κατά τό 18ο, ή άνάπτυξη έμπορικών συναλλαγών μέ τήν Κεντρική καί Δυτική Εύρώπη, οί δραστήριες παροικίες τών *Ελλήνων τής διασποράς, ή όνθιση τής ναυτιλίας, φέρνουν τούς 'Ελληνες σέ γόνιµη έπι- κοινωνία μέ τόν προηγμένο εύρωπαϊκό χώρο. Οί ίδέςςτού εύρωπαϊκού Διαφωτισµού έπηρε- άζουν πολλούς "Ελληνες λογίους. 'Αποτέλεσμα αύτής τής έπαφής είναι καί ή είσα'ζ,ω|ή νέων τεχνικών μεθόδων καί τεχνοτροπιών καθώς καί διακοσµητικών θεµάτων. Σημαντική είναι ή έπίδραση τού µπαρόκ, πού θά τή µελετήσουμε σέ ίδιαίτερο μάθημα. Τρείς είναι οί κυριότερες πηγές θεμάτων τής λαϊκής μας τέχνης: τά παλιότερα έρ- γα, οί γκραβούρες καί τά µνηµεία τού λόγου. Τά παλιότερα έργα, μέ τό πρόσθετο πλεο- νέκτημα τού σεβασµού στό πατροπαράδοτο, παίζουν άνασχετικό ρόλο στίς γρήγορες καί ριζοσπαστικές µεταβολές. Μεγάλη διάδοση είχαν οί εύρωπαϊκές χαλκογραφίες πού μετα- φύτεψαν ένα μεγάλο πλούτο θεμάτων. Τό σύνολο σχεδόν τών άπεικονίσεων μεγάλων μακρι- νών πολιτειών σέ τοιχογραφίες άρχοντικών τής Βόρειας 'Ελλάδας προέρχεται άπό τέτοιες χαλκογραφίες. Πολλά θέματα προέηρνται άπό άφηγήσεις, είκόνες, µεταφορές καί παρομοι- ώσεις παρµένες άπό τήν 'Αγία Γραφή, τά Συναξάρια, τήν έκκλησιαστική ύμνολογία, τίς λαϊκές παραδόσεις, τά δηµοτικά τραγούδια καθώς καί άπό λόγια κείµενα. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Πόπης Ζώρα: "Η Ρ o ρ γ ό ν α ε'ι ς, τ ή ν 'E λ λ η ν ι κ ή ν Δ α- E κ 'η ν T έ χ ν η ν, "Αθήνα 1960 . Κίτσου 'A. Μακρή: Η η λ ι ο ρ ε ί τ ι κ η'Δ α- ϊ κ ή T έ χ ν η - Η η γ έ ς κ α ί ’E π ι δ ρ ά σ ε ι ς, 'Αθήνα 1948 . Μανώλη Χα- τζηδάκη: 'Η? Κ ρ η τει κ'ή Ζ ω γ ρ α φ ι κ ή κ α ί ή 'Ι τ α λ ι κ ή Χ α λ κ ο- γ…ρ α φ ί α, 'Ηράκλειον Κρήτης 1947. . Ξ&ΟΡΦΟΛΟΙΐΔ '0 χαρακτήρας τής τέχνης είναι πρόσθετος στά λαϊκά άντικείµενα, πού κατασκευά- ζονται γιά νά καλύψουν πρακτικές ή θρησκευτικές άνάηκες. ΄Ετσι, ή πρώτη &ρετή ένός όντικείμενου είναι ή λ ε ι τ ο υ ρ γ ι κ 6 τ η τ α, ή ίκανότητα νά έξυπηρετεί τίς πρακτικές &νόγκες γιά τίς όποίες δηµιουργήθηκε. Τό μεγάλο μυστικό τής λαϊκής τέχνης είναι ότι φιλοκαλεί ύπηρετόντας τή χρεία. 'H καλαισθητική φροντίδα δέν έκδηλώνεται µόνο μέ τή διακόσµηση &λλά καί μέ τό όλο σχήµα πού, δν καί καθορίζεται &ΞΒ τή χρήση του, έχει όνεση καί &ρµονία.'Υπάρχουν περιπτώσεις όπου ή διακόσμηση κάνει πιό εύ- χρηστα τά σκεύη. Τά παραπάνω ίσχύουν καί γιά τά σταθερά στοιχεία τών χτισμάτων, τα- βάνια, πόρτες, κάγκελα, µεσάντρες, λιθανάγλυφα κ.λ.π. Σηµαντικός παράγων πού έκιδρά στή διαµόρφωση τού σχήµατος καί.τών διακοσμητι- κών θεµάτων είναι οί δυνατότητες πού προσφέρει τό ύλικό άπό τό όποίο είναι κατασκευασ- μΣνο τό κάθε είδος. 0Η &ξιοποίςση τών τεχνικών καί αίσθητικών δυνατοτήτων κάθε ύλης είναι τό κύριο προσόν τού καλού τεχνίτη. "Έτσι, βλέπουμε πώς τό ίδιο &ηαποσμηΐ;κδ θΐχα ΈρΟπ…πΘι-ςΐρ… ; " ";: όλικ5 σέ όλικ3. Τό κυπαρίοι, π.χ. έλλοιας έ;" … ,ς…ται στην ξυλ0Υλυπτιχ69 στ… λιθογλυπτική, τό κέντηµα, τήν ύφαντική, τή δαντέλ… λα, τή χαλκουργία, τό βοτσαλωτό δάπεδο, τήν ένθετική κ.λ.π. "Ακόμα καί ή όπτική γω… ' 3 νία άπό τήν όποία φαίνεται συνήθως τό έργο, έπηρεάζει τό σχέδιο τών µοτίβων του. 'Y- πολογίζονται καί σέ βραχύνσεις τής προοπτικής. δώ καί ή τεχνική πού γτηπεµοποεεΐτπι έπιδρά στή μορφή κάθε θέματος. Π.Κ. διαφορετικό έποδίδεται τό ίδιο θέµα στό "µετρη… τό" κέντημα άπό ότι στό "σχεδιαστό". Τό ίδιο συμβαίνει στά χάλκινα, άν είναι χτυπητά ή χαρακτά κ.λ.π. 'Η"όλη διεργασία ένός θέµατος γιά νά μεταβληθεί άπό παράσταση σέ κόσµημα γίνε- ται μέ µιάν ένιαία διαδικασία πού, γιά λόγους καθαρά µεθοδολογικούς, µπορούμε νά τή χωρίσουμε στά τρία βασικά της χαρακτηριστικά, στή σ χ η u a 1 o καί η σ η, δηλαδή στήν μερική ή όλική άναγωγή τής µορφής σέ άπλά γεωµετρικά σχή- µατα, στήν & φ α ί ρ ε σ η, δηλαδή στήν άποβολή χαρακτηριστικών τής μορφής πού είναι δευτερεύοντα, περιστασιακά ή παροδικά καί στήν έ ξ α ρ σ η, δηλαδή στόν τονισµό μέ τό µέγεθος καί τό χρώ- μα μερικών χαρακτηριστικών λεπτομερειών. Αύτό έκδηλώνεται καί στήν παράσταση τού άν- θρώπινου σώµατος "όπου τό πιό έκφραστικό του μέρος, τό κεφάλι γίνεται μεγαλύτερο &- πό τά άλλα. 'Βπισης, σέ συνθέσεις, & ήρωας σχεδιάζεται µεγαλύτερος άπό τά άλλα πρό- σωπα καί, πολλές φορές, μέ λαµπρότερους χρωματισµούς. Μερικές φορές ή διεργασία αύ- τή φτάνει ώς τήν άποπαραστικοποίηση, έτσι πού τό άρχικό θέµα νά µήν άναγνωρίζεται πιά καί νά Έχει γίνει ένα παιγνίδι χρωµάτων καί σχηµάτων. Αύτό παρατηρείται κυρίως σέ θέµατα πού δεν έπιδέχονται πύκνωση ή πού είναι ξένα πρός τίς όπτικές συνήθειες καί τή µορφική άντίληΦη τού λαού. Οί δύσκολες συνθήκες κάτω άπό τίς δποίες άσκήθηκε ή τέχνη κατά τούς χρόνους τής Τουρκοκρατίας δημιούργησε καί τήν έ π ί φ α σ η κ ο λ υ τ έ λ ε ι α ς, δηλα- δή τήν άπομίµηση δυσεύρετων καί δαπανηρών ύλικών άπό άλλα προσιτά καί φθηνά. Παρά- δειγµα ή ζωγραφική άποµίμηση όρθομαρμάρωσης. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Κίτσου 'Λ. Μακρή: Η 0 ρ ο ή κ α ί Τ ε χ ν ι κ ή, "Χρονικό'71" 'Δθή- να. τού ίδιου: ΠΙέ ε ς Τ ε χ ν ι κ έ ς κ α ί 'Μ o ρ ο έ ς σ τ ή X ε ι ρ o τ ε χ- ν ί (1 µ α ς, Emu. "το Η…" 17 Νοεµβρίου 1963. TO ΕΛΛΗΝΙΚΟ Έ".-'ΤΠΛΡΟΚ. Κατά τό 18ο αίώνα παρατηρείται όχι µόνο στήν 'Ελλάδα μά καί σέόλη τή Βαλκανι- κή καί τή Μικρά "Ασία μιά πραγματική είσβολή τού εύρωπαϊκού µπαρόκ. Τό φάινόµενο θά έπρεπε νά μελετηθεί στό σύνολό του. 'Επειδή, όµως, δέν διαθέτουµε έπαρκή στοι- χεία γιά όλον αύτό τό χώρο, θά έπιχειρήσουμε µιά προσέγγιση τού θέματος μέσα στόν έλληνικό χώρο. 'Η προέλευση τού µπαρόκ δέν είναι ή ίδια σ'όλες τίς έλληνικές περιο- χές άλλά έξαρτάται άπό τούς πολιτισμικούς καί οίκονοµικούς δεσμούς κάθε περιοχής µέ χωρες τής Βύρώπης. Αύτού όφείλονται καί οί τοπικές άπΐρώσεις τού έλληνικού µπα- ρόκ. Στά 'Βπτάνησα προέρχεται άπό τήν "Ιταλία, στό πηλιο, στ"Αμπελάκια καί οτή Δυτική Μακεδονία άπό τή Μεσευρώπη καί ίδιαίτερα τή Βιέννη. Τό συναντούµε ζ,: ρ3εσ στή διακόσµηση σπιτιών &κχΞ καί ητσύς όρ€όδοξονς ναούς, παρ'όλο πού ή "Ανατολική '…κκλησία είναι δύσπιστη πρός κάθε στοιχείο πού έρχεται άπό τήν Εύρώπη. "Ας σημει- ώσουμε έδώ πώς τό μπαρόκ είναι ή καλλιτεχνική έκφραση τής 'λντιµεταοΡύθµισης. ' 4 ο ι … " Εν τούτοις, ή οίκονοµική άνοδος, ή άνάπτυξη των έµπορικων, ναυτικ…ν καί μεταποιη… "" - "μ. η"... , . Η. , . ,. Γ΄ , "" .. " "" τικων κοινωνικού στρωκ…ιων, ή ……υδτερη επικοινωνία µέ προηχμςυοπς λασΗς, : υπ! as» α :. ? .,' …µε: … " . … . ..… . . . μια ΥΕΨι7ζη άλλεν; win,“ &ξυ,-…νλ0 ,… '… με…) τις; ψάξω?! , (& Αγια, 3:."…πµΌαψχλ………2.…;;.ζη;. |," « &- …. …… …'": .…" !.… … . € .' ' . παλια έκφραστικά μέσα γιυ0ν.αι …νεπαρκ… και ανοίξει ο δρόµος για γόνιμη είσατ…γή " "΄ . ' ΄ ;: ι…» «, . η :! …- , ,. … '. " . - " " νεων µορφων. Τό μπαρόκ µέ την αυηυυχια του, τά ε&κ……η…ι συικα διρν…σ;Χ…ιε… ΄,.χτα, " . ρ ,… . . , η - .. τό εντονο ανάγλυφο …αντίΘετο από το παραδοσιακό κρεκο "στΓωτυ" … ; .εται στίς : &… ,, ? " καινουργιες κορασιικες &ναγκες. ΒΙΒΛΞΟΓΤΛΦΞΛδ Κίτσου "Α… Μακρή: Οί φεγγίτες τόν 'Αρχοντικύν-'Από τό Βυζάντιο στό Μπαρόκ? Πρακτικό "Συµποσίον Λαογραφίας. Θεσσαλονίκη 1975, σελ. 177 5. HOATOAO‘TIA … ΑΡΔζΙΤΠΘΟΉΞζΞ Τό ελληνικά χωριά µπορούμε νά τά χωρίσουµε σέ τρείς βασικούς τύπους, πού & καθένας τους έχει πολλές παραλλαγές, στόν & π λ 6, στό σ ύ ν & ε τ ο καί στόν Π α- ρ ά λ ι ο. ‘0 πρώτος &ποτελείται &πό Eva κύτταρο μέ κεντρικό πυρήνα τήν πλατεία &… που συγκεντρώνεται ή κοινωνική ζωή τού χωριού, Θρησκευτική, έμπορική καί ψυχαγωγι- κή. 'Ο δεύτερος, & σ 6 ν 8 ε τ o ς άποτελείται άπό δύο, τρία ή τέσσερα, όχι έντε- λύς &ποπολληµΞνα κύτταρα, µέ ίδιαίτερο τό καθένα τους πυρήνα. Πάντως ένα είναι τό κέντρο τού χωριού. 'Ο π α ρ ά λ ι ο ς άναπτύσσεται κατά μήκος τής παραλίας καί σέ μικρό Βάθος. "Ολα τά κτίρια έχουν πρόσοψη πρός τή θάλασσα. δύο είναι οί βασικοί τομείς τής όρχιτεκτονικής κατά τήν Τουρκοκρατία, ή έκκλη- σιαστική άρχιτεκτονική καί τό σπίτι. ΄Υπάρχουν καί άλλες κατασκευές είδικής χρήσης, όπως οί βρύσες, τά γεφύρια, τό έλωνια .... 'Έκκλησιαστική όρΧιτεκτονική.Οί έκκλησίες τής Τουρκοκρατίας εφαρµόζουν όλους σχεδόν … τούς τόπους της βυζαντινής άρχιτεκτονικής, σέ µικρότερες διαστάσεις καί μέ εύτελέ- στερη κατασκευή. θΕπικρατούν, όμως, οί τρίκλιτες ή µονόκλιτες βασιλικές, ξυλόστεγες ή θολωτές σέ ποικίλες παραλλαγές. Στά νησιά καί στούς βενετοκρατούμενους τόπους μπαί- νουν καί μερικά φραγκικά στοιχεία, όπως τά όξυκόρυφα τόξα, ή έπιμελημ€νη ίσοδοµική τοιχοποιία μέ σκαλισµένες πέτρες καί τά ίταλίζοντα άνάγλυφα. 2τά καθολικά τόν μονα- στηριδν συνηθίζεται & λεγόκενος ά0ωνικός τύπος µέ πλαγινούς ήµικυκλικούς "χορούς". Επίτιαο δύο βασικοί τύποι σπιτιών έπισημαίνονται, & βορειοελλαδίτικος καί ό αίγαιο- πελαγίτικος. "Ο χωρισμός είναι συμβατικός γιατί σπίτια νησιύν δεν άνήκουν.στόν αί- γαιοπελαγίτικο καί τό άντίστροφοθ '0 βορειοελλαδίτικος σε πρός τή γενική του μορφή καί τή διάταξη τόν χώρων παρουσιάζει τόν τύπο εκείνο τού φρουριακού πολυόροφου σπι- τιού πού έφαρμόστηκε παλιότερα άπό τούς Βυζαντινούς καί έπικράτησε κατά τήν Τουρκο- κρατία σθδλδκληρη τήν ήπειρωτική 'Ελλάδα καί σέ µερικά νησιά, όπως σημειώνουν οί εζδικοί μελετητές. "Ο αίγαιοπελαγίτικος παρουσιάζει πολλές άντιστοιχίες μέ τόν τύπο που όπικρατεύ στήν κειτρική Μεσόγειο. ,, 'πιιΞοε1;ααα= Φαν. Ώ…στεριέδητ ο 6 σ π τ τ ι τ o υ π ρ & ρ 1 ς σ τ' "Α μ π ε … Λ. τη , 7 … α κ ι α, "Αθήνα ι92ο. &… Βασιλειάδη: & ι 6 α "% …- σ τ ή ν Λ ί γ α ι σπ ε - «'. ω γ τ λ ; γ ί τ ι κ η ; 9 κ ι τ ε κ τ 0 ν ι κ ή, Λ€ΐνα 1955. ΚτΠ. ΦωκΞ…Κοσµεςξτου; K ε- , , Ο , . . η ν ι α κ #, … & ρ χ ι τ ε κ τ o ν ι κ ή, Αθήνα 1962. 'Ιωάννου Κουµάνούδηι €: ρ ή σ 6 ι ς… α π 6 τ΄ή ς "π ρ χ ι τ ε κ τ ο ν ι κ ή ς τ ι ν ν 5 Η α & ν, 'Λ0ήνα 1968. ’I. Λυγίζου: Η η σ ι ώ τ ι κ η 'Λ ρ χ ι 1 ε κ τ o ν ι κ ή, 'Λ0ήνα 1943. Γεωργίου Μέγα: θεσσαλικαί οίκίσεις, "Αθήνα 1946. το? ίδιου: "Η' '3 λ… λ ν ι κ ή Ο ί κ ί α, 'ΑΘήνα 1949. τοδ ίδιου: 'Ηϊ A a Έ κ ή Κ α τ ο ι κ ί΄ω τής :.! Δ ω δ ε κ α ν ή σ ο υ, 'Αθήνα 1949. Νικ. Μουτσόπουλουε T‘6 'A ρ,χ o ν τ ι κ 6 τ o Ε Σ ι ό ρ Η α ν ω λ ά κ η σ τ ή Β έ ρ ο ι΄α, 'ΛΟήνα 1960. Τοδ ίδιου: Κ α - σ τ ο p L &, ?'ά "Λ ρ χ ο ν τ ι κ &, 'ΑΘήνα 1962. τοδ ίδιου: 'Η. A a ί κ ή 'Λ ρ- χ ι τ ε κ τ 0 ν ι κ ή τ ή ς B é p o L a ς, 'ΛΘήνα 1967. 106 ίδιου: Σ π ί τ ι ; τ 6 ς X a λ κ ι δ ι κ 6 α, 'Αθήνα 1968. "Αργύρη Πετρονώτηι 0 ί κ ι ο µ 0 € κ α C "Λ ρ χ ι τ ε κ τ ο ν L κ ά Η ν η α ε ί α σ τήν 'Ο ρ ε ι ν ή Γ ο ρ τ υ ν ί α , 'ΛΘήνα 1975. Πάνου- δικολή Τζελέπη: A α Έ κ ή 'Ε λ λ η ν L κ ή 'A p χ ι τ ε κ τ o- ν ι κ 6, 'Αθήνα 1971. 'ΑγγελικΞς Χατζηµιχάληιω πατερα: αποψε, 'πω… 1949. (Ξ. ΛΙΘΟΓΛΥΠΤΙΚΗ - ΞΥΛΟΓΛΥΠΤΙΚΗ 'Η δλληνική λαϊκή λιθογλυπτική τοό 18ou καί 19ου αίώνα περιορίζεται σέ χαµηλά άν&γλυφα ποθ είτε κοσµοσν λίθινα αρχιτεκτονικά µέλη είτε έντοιχίζονται σέ διάφορα σηµεία τής τοιχοποιίας. Οί λιθογλίφοι, οί "πελεκάνοι" όπως τούς ελεγαν τότε, άνήή πουν συνή€ως στίς κοµπανίες τών χτιστάδων μαζί με άλλες είδικότητες άπό παστόρους. "Η τεχνική τους ξεκινάει άπό ίσλαµικά πρότυπα αλλά πλουτίζουν τό θεματολόγιό τους καί µέ άλλες παραστάσεις, όπως άνρρώπινες µορφές, άκόμα καί άπόπειρες προσωπογραφίας. T6 βασικά θέµατα είναι'τό &νΘοδοχείο, τό κυπαρίσι, ή σχηματοποιημΕνη έκκλησία, µορ- φές &γίων, πουλιά, ζώα, σταυροί, "ήλιοι, δικέφαλοι αετοί καί κλιματίδες. "Ενα ένδι- αφέρον είδος λιθανξγλυφου είναι οί κτητορικές έπιγραφ€ς σ'Ξκκλησίες καί σπίτια, με έσώγλυφα ή έξώγλυφα γράµµατα καί λογής διακοσµητικά. Εξ ψηλό ανάγλυφο είναι καμωμξ- νες οί αίνιγµατικΞς άνΘρώπινες μάσκες πού προβάλλουν σε τοίχους σπιτιδν καί ξκκλη- σιδν, γιά τίς δποίες δίνονται διάφορες έξηγήσεις πού καµµιά τους δέν είναι δριστική. 'Η"ξκκλησιαστική ξυλογλυπτική ασχολήθηκε με τήν κατασκευή τέµπλων, δεσποτικδν Θρόνων καί είκονοστασιδν. T6 ψηλό ξυλόγλυπτο τέµπλο εµφανίζεται στήν 'Ελλάδα κατά τόν 160 αίώνα καί πιθανόν προέρχεται άπό τήν περιοχή του Νόβγκορόντ τής Ρωσίας. T6 παλιότερο γνωστό χρονολογημξνο τέµπλο βρίσκεται στήν ξκκλησία 106 'Αγίου Νικολάου στό Βελβενδό Κοζάνης κι Ξγινε στά 1591. Τά πρώτα ζυλόγλυπτα τέμπλα είναι τά λεγόμε- να "στρωτά", στά δποία κυριαρχο6ν συμβολικά θέµατα σέ χαµηλό άνάγλυφσ. "Αργότερα, καί κυρίως άπό τά µισά 106 1800 αίώνα ή τεχνική γίνεται τολμηρότερη, τό άνάγλυοο Ev- τονο µέ διαμπερή κενά άνάμεσα στίς µορφές καί τό θεματολόγιο πλουτίζεται µε σκηνές από τήν "Αγία Γραφή, τα Συναξάρια καί λαϊκές παραδόσεις. 'Επίσης µε δύναµη καί παλ- μό αποδίδονται είκόνες άπό τή φύση καί τήν καθηµερινή ζωή. ΣΕ μερικές περιπτώσεις τό ανάγλυφο πλουτίζεται μέ χρώματα. ΣΕ όλη αδτή τή φάση είναι φανερή ή έπίδραση 105 εύρωπεΞπσδ µπαρόκ. , 'Η &στική ξυλογλυπτική παρουσιάζεται κυρίως στά δραστήρια ήµιαστικό έµπορικά κ…: βιοτεχνικά κέντρα τής Βόρειας "Ελλάδας καί τδν νησιΞν. Στολίζει, µέ φυτικά πυ- ρΐως μοτίβα, τόσο τά σταθερά στοιχεία του σπιτιοδ -ταβάνια, πόρτες, µεσάντρες, κάν- κελα- όσο καί τά-λιγοστά έπιπλα πού χρησιμοποιοδσαν τότε - σκαµνάκια, κασσΕλλες, σσ- φράδες, λίκνα κ.ά. 6 "Η ποιµενική ξυλογλυπτική είναι κυρίως τέχνη των βοσκών, 106 γεµίζουν τίς µα- κριές ωρες τής άναγκαστικής τους µοναξιάς σκαλίζοντας µικροαντικείµενα. Γκλίτσες, ρόκες, κουτάλια, πιρούνια, σφραγιστερά, πίπες, βελονοθήκες, σφοντύλια, χαοάζονται με πολύ άπλά έργαλεία, συνήΘως ξναν σουγιά, άλλά τό άποτ€λεσμα είναι άξιόλογο. 'Η ναυτική ξυλογλυπτική άνθησε στά μεγάλα ναυπηγικά κέντρα τής 'Ελλάδας. "Έργα της είναι κυρίως άκρόπρωρα με µορφή γυναίκας, άνάγλυφες επιγραφές πλοίων καί σκαριά, δηλαδή μικρογραφίες πλοίων. !!] ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Νίκου Γρηγοράκηι A a ί κ ά υ λ 6 γ λ υ π τ α, Τρίπολη 1978. Νικολ. Φωκά Κοσµετάτουι Τά T’é μ π λ α άν Κ ε φ α λ η ν ί α, 1972. Δημ. Σταυξλλουι T 6 T E μ π λ o 1 o 6 "A η ‘N L κ 6 λ α Σ τ 6 Γλα λ α ξ ε ί δ L κ α ί ό T ε χ ν ί- τ η µε τ ο υ, "Αθήνα 1973. 'Λγγελικής Χατζηµιχάλη: τα 8ωι…Β &… BOIS, "Αθήνα 1950. Κίτσου:'Α. Μακρή: "Ξ Ξ υ λ o γ λ υ π τ ι κ ή τ ο 6 Η η λ ί o υ, Βόλος 1958. 106 ίδιου: 'E λ λ η ν ι κ ά A a ϊ κ ά κ α ί M ε τ α β υ ζ α ν τ ι ν ά Ξ υ x 6-- Y λ υ π τ α, 'ΛΘήνα 1962. "Αντ. Φαρµακι6τηι T ά T‘é n 1 λ α τ 6 ν 'E κ κ λ η σ ι- ό ν τ ο 6 A L 8 α 6 ί ο υ , Λιβάδι 1977. Βικτωρίας Νικήτα-Σκαρτάδουι T 6 M 0\v α- σ τ ή ρ ι τ ή ς Μ π o υ ν ά τ σ α ς κ α ί τ ά A L & α ν ά γ λ υ φ ά τ ο υ, Θεσ- σαλονίκη 1977. τής ίδιας: 'Ο Γ λ 6 π τ η ς M ί λ ι.ο ς σ τ 6 ν T 6 1 o 1 0 u, περιοδικόΑΡΜΟΛΟΙ, Λόγουστος-Δεκ€µβριος 1977, σελ.47. 'Επίσης στήν εκδοση τής 'Εθνικής Τραπέζης τής 'Ελλάδος " N ε ο ε λ λ η ν L κ ή X ε L ρ o 1 ε χ ν ί α" τά άρθρα "Λιθογλυπτική" τής Πόπης Ζάρα καί "Ξυλογλυπτική" 106 Κίτσου Μακρή. ? . ΖΩΓΡΑΦΙΚΉ" 'Η & γ ι 0 γ ρ α φ ί α, συντηρητική άπό τή φύση της, συνεχίζει τή βυζαντινή παράδοση σε χειροτεχνικό ξπίπεδο. "Οπως πολύ σωστά παρατήρησε 6 Μανώλης Ξατζηδάκης, Οί άγιογράφοι 106 1800 καί 106 190v αίάνα είναι χωρικοί. Στίς έπιγραφξς των ίκκλη- σι6ν συναντοσµε άγιογράφους χωρικούς άπό τούς Χιονιάδες, τό Καπ€σοβο, τή ξαμαρίνα, τή Γαλάτιστα, 16 Φορτόσι, τή Δράκια καί άλλα χωριά. Φυσικά καί άπό τό "Αγιον "Ορος. Σά µικρές δμάδες περιτρξχουν τόν έλληνικό χώρο καί τοιχογραφοσν ξκκλησίες χωριών καί μοναστηριδν. Πολλοί άπό αότοός τό χειμώνα ξργάζονται στά χωριά τους καί έτοιυά- ζουν φορητές είκόνες 106 τίς πουλοδν κατά τίς περιοδείες τους. 'Επιδράσείς άπό τή δυτικοευρωπαίκή ζωγραφική συγκερασμξνες µε βυζαντινά στοιχεία καί λαϊκή διακοσµητι- κή άντίληφη χαρακτηρίζουν τήν άγιογραφία τής έποχής. 'Ενδιαφέρουσες είναι οί σκηνές µέ διδακτικό-ή0ικολογικό περιεχόμενο, καθώς καί οί σκληρός τιμωρίες τδν άμαρτωλδν στοάς νάρθηκες καί πιό σπάνια 0106c γυναικωνίτες. Ζωηρή φαντασία καί έκφραστική τόλ- µη δίνουν μιάν ίδιαίτερη δύναμη στά Ξργα αότά. "Από τά μέσα 106 180v αίώνα καί πέρα Ξχουµε ίνα πλήθος άπό ζωγραφικές διακοσµή- σεις σπιτιδν στή Σιάτιστα, τήν Καστοριά, τ΄λμπελάκια, τό Πήλιο, τό Μόλυβο Μυτιλήνης, τά Ζαγοροχώρια κ.λ.π. Είναι κυρίως άπεικονίαεις μεγάλων λιµανιών τής Μεσογείου -κω… σταντινοόπολη, Βενετία, Καλκίδα- "η άλλων πόλεων -Βιξννη, Φραγκφούρτη- πού άπλόυον- ται σέ ζωγραφική φρίζα ψηλά στούς τοίχους τοσ δωμάτιου δποδοχής τόν σπιτιών. Σπανιό- τερα βλέπουμε πολεμικές σκηνεςιή προσωπογραφίες ήρώων. Πολύ συνηθισµένο Θέµα είναι 7 τά άνθοδοχεία σέ ποικίλες παραλλαγές, πού τά συναντοώμε έπίσης στίς ποδιές τών τέμ- πλων. Φά περισσότερα άπό τά Θέµατα προέρχονται άπό χαλκογραφικά πρότυπα. Πίνακες ζωγραφικής έχουμε σίγουρα άπό τήν τρίτη δεκαετία τοώ 19ου αίώνα. Οί πιό γνωστοί είναι οί ίστορικές σκηνές άπό τήν ΄Επανάσταση τοσ 1821 πού ζωγράφισε δ άγω- νιστής Παναγιώτης Ζωγράφος μέ τά παιδιά του γιά νά συνοδεύσουν τά άπομνηµονεύματα τοώ Στρατηγού Μακρυγιάννη. Πίνακες σέ πανί, χαρτόνι, τενεκέ κ.λ.π. έκανε καί ό Θεό… φιλος, γιά τόν όποίο 86 µιλήσουµε ίδιαίτερα. 'Λπό τά µέσα τοώ 19ου, κυρίως, αίώνα άναπτόσσεται καί ή πλοιογραφία, µέ παραγγελίες τών καραβοκύρηδων. 'Ενδιαφέρουσες περιπτώσεις είναι οί συύ€ασμοί ζωγραφικής µέ τή λιθογλυπτική ή τήν ξυλογλυπτική. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Σπύρου Βασιλείου: I‘ a ». α ε :: ι. & ι ώ τ ι κ α κ α ρ & ρ ι α, 'ΛΘήνα 1934. Βασ. Λαοόρδα: "Β'ν α ς A a ί κ 6 ς Z ω γ ρ ά φ ο ς τ o ύ M a κ ε 6 ο ν ι- κ ο 8 'Λ γ ώ ν o ς ,'Αθήνα 1962. Γ. Μελετόπουλου: E ί κ ο ν o γ ρ α φ ί α τ ο 6 2 1, 'Αθήνα 1971. 'Αγγελου Προκοπίου: T 6 E ί κ o ο ι έ ν α σ τ ή A a 8 κ ή z ω- Σ γ ρ α φ ι κ ή τ o υ, 'λΘήνα 1940. Γιώργου αµατούρα: Δ ώ δ ε κ α A a ί κ ο ί Z ω- γ ρ ά φ o ί, "Αθήνα1974. Κ.Γ.Σταλίδη: 'B δ ε σ σ α ί o ι Z ω γ ρ ά φ o ι κ α τ ά τ η Δ ι ά ρ κ ε ι α τ ή ς T o υ ρ κ o κ ρ α τ ί α ς, "Έδεσσα 1973. Κίτσου 'Α. Μα- 6 Η ή λ ι ο, Βόλος 1939. 106 ίδιου: :! κρή: 'Ο Z ω γ ρ ά φ o ς Θ ε 6 φ ι λ o ς σ A α ϊ κ έ ς Z ω γ ρ α φ ι έ ς σ τ 6 M o ν α σ τ ή ρ ι τ ο υ "Α η A α υ ρ έ ν - Z ω γ ρ ά φ ο ι, Βόλος 1952. ΄Ε0νι- Ρο τ η, Βόλος 1947. τού ίδιου: Δ ύ o A a ϊ κ o κής Τραπέζης τής 'Ελλάδος: Σ τ ο χ α σ µ ό ς M a π ρ υ γ ι ά ν ν η, χ ε ί ρ Π α - ν α γ ι ώ τ η Z ω γ ρ ά φ o υ, 'Αθήνα 1976. 8. ΧΙΟΝΤΛΔΙΤΕΞ ΖΩΓΡΑΦΟΙ Είναι γνωστό πώς κατά τήν Τουρκοκρατία πολλά έλληνικά χωριά είχαν έξειδικευΘεί σέ µιά μορφή δραστηριότητας, όπως ή Πυρσόγιαννη στήν οίκοδομική, τό Πεντάλοφο στήν λιθογλυπτική, τό Μέτσοβο στήν Ξυλογλυπτική, ή Πορταριά στή Μεταξουργία, οί Καλαρρώ- τες στήν χρυσο-ασηµουργία κ.λ.π. T6 μικρό όρεινό χωριό τής "Ηπείρου, οί Χιονιάδες, σήμερα μέ μόνο 12 μόνιµους κατοίκους, έβγαλε πάνω άπό»69 γνωστούς ζωγράφους μέσα σέ δύο αίώνες, άπό τά µέσα τοώ 1Βου μέχρι τά μέσα τοώ 2006. Παλιότερα, στά κοντινά χω- ριά λέγανε: "Χιονιαδίτης είσαι; Ζωγράφος είσαι",Θά μελετήσουµε, λοιπόν, ίδζαίτερα τό χωριό αότό καί τούς ζωγράφους του, πού τό έργο τους είναι σκορπισμένα στήν "Εµ πειρο, τή Δυτική Μακεδονία καί τή Θεσσαλία. Οί ζωγράφοι τών Χιονιάδων δέν συγκρότησαν ίδιαίτερο έπαγγελματικό σωματείο, "ο… πως άλλοι τεχνίτες σέ πολλές περιοχές τής 'ΐλλάδας, άλλά ήταν χωρισμένοι κατά πα… τριές, µέ κοινότητα καταγωγής άπό πατέρα. Τρείς ήταν οί πατριές ή φάρες αότές: οί Πασχαλάδες, οί Μαρινάδες καί οί Φσατσαίοι.ΚαΘεμιά τους είχε τό ίδιαίτερο έργαστήριό της, όπου γινότανε καί ή µαθητεία τών νέων. ΐτό έργαστήρια αότά έτοιµάζονταν ποστ… ως φορητές είκόνες σέ σανίδι.Κατά µικρές όμάδες ζεκινοώσαν άπό τό χωριό τους καί άναλάβαιναν όχι µόνον άγιογραφίσεις έκκλησιών άλλά καί διακοσµήσεις σπιτιών μέ το- πία, προσωπογραφίες, νεκρές φύσεις καί λογής άλλα διακοσµητικά. Σπουδαιότεροι άπό τούς χιονιαδίτες ζωγράφους ήταν & Κωσταντίνος Μαρινάς, πού 8 ζωγράφισε στό σπίτι τού φιλικού Κωσταντίνου Ρόδου στό Τσεπέλοβο τούς γάµους τού π.- πολέοντα καί σκηνές άπό τούς ναπολεόντιους πολέµους, ό όήι)ρ;ώ;λ Ζήκος, πού έκανε τήν άγιογραφία τού νεοµάρτυρα 'Δγίου Γεωργίου άπό τά Γιάννινα µόλις 13 µέρες µετά τό θά- νατό του καί ό Παγώνης πού δούλεψε κυρίως στό Πήλιο άπό τά 1801 ώς τά 1838. 'Ο Παγώ- νης είναι ή πιό ένδιαφέρουσα φυσιογνωµία, άν καί παρουσιάζει άνισότητες. Διακρίθηκε κυρίως σάν τοπιογράφος, όπως καί & γιός του 'Λ8ανάσιος πού πέθανε τήν τελευταία εί- κοσαετία τού 19ου αίώνα. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Δημ. 'Αγραφιώτη: 'Ο Χ ι o ν ι α δ ί τ η ς Z ω γ ρ ά φ 0 ς Μ ι χ α- ή λ Z ή κ ο ς κ α ί ή Σ υ ν τ ρ φ ι ά τ ο υ σ τ 6 M ε τ α ξ ο χ ώ ρ ι 'Λ γ ι? ά ς, 'Ιωάννινα 1977. Κίτσου 'λ. Μακρή: Δύο A α !! κ o C Z ω γ ρ ά φ ο υ, Βόλος 1952. Γεωργίου Π α ϊ σ ίου: 'A γ.ι o γ ρ α φ ί α κ α ί 'Δ γ ι γ ρ ά φ o ι τ 6 ν.Χ ι o- ν…ι ά δ ω ν , 'Ιωάννινα 1962. 'Η μ ε ρ o λ 6 γ ι ο 'Βταιρείας Παπαστράτου 1973. 9 . ΘΞΟΦΙΛΟΣ 'Ο γνωστότερος, καί έξω άπό τά σύνορα τής 'Ελλάδας, λαϊκός ζωγράφος είναι άσφα- λώς 6 Θεόφιλος Ρ; Χατζημιχαήλ. Γεννήθηκε γύρω στά 1870 στή Βαρειά Μυτιλήνης. ΄Εφηβος άκόμα έφυγε γιά τή Σμύρνη, πού είχε τότε έντονο έλληνικό χρώμα, κι έκεί κάνει έπάγγελ- µά του τή ζωγραφική. Δέ σώζονται έργα του αύτής τής περιόδου γιατί µεσολάβησε ή γνω… στή καταστροφή τού 1922. Στά 1897 έρχεται στήν έλεύθερη 'Ελλάδα, έθελοντής στόν πόλε- µο αύτής τής χρονιάς. Μένει στό Βόλο καί στό Πήλιο ώς τά 1927 καί ζωγραφίζει µέ άκού- ραστη δραστηριότητα τοίχους άπό µικροµάγαζα καί σπίτια, καθώς καί πίνακες σέ χαρτό- νια, πανιά, σανίδια καί τενεκέδες. Φτωχός καί καταφρονεμένος, ζεί μέσα σέ µεγάλη άθλι- ότητα. Στά 1927 φεύγει γιά τήν πατρίδα του Μυτιλήνη , συνεχίζει κι έκεί τό έργο του κάτω άπό τίς ίδιες δύσκολρς συνθήκες καί στίς 21 Μαρτίου 1927 πεθαίνει άπό τροφική δη- λητηρίαση. Λίγα χρόνια πρίν άπό τό Θάνατό του γνωρίζει τό έργο του 6 μεγάλος τεχνσ… κρίτης Στράτης 'ΒλευΘεριάδης, γνωστός στό Παρίσι καί σ'δλον τόν κόσµο ώς ΨΕΉΙΑΒΒ, καί άπό τότε άρχίζει ή άναΥνώριση τής άξίας τού φουστανελλά αύτού ζωγράφου.Διαπρεπείς "Ελ- ληνες καί ξένοι τεχνοκρίτες τού άφιερώνουν ένΘουσιαστικά σχόλια, όργανώνονται έκθέ- σεις έργων του στήν "Ελλάδα καί τό 'Εξωτερικό καί τόν Αύγουστο τού 1965 έγκαινιάζεται µέ µεγάλη έπισημότητα τό Μουσείο Θεοφίλου στή Βαρειά Μυτιλήνης.'Υ πήρξαν, όµως, καί σφοδροί έπικριτές τού έργου του, πού δέν τού άναγνώριζαν τήν παραµικρή άξίά. Ψά έργα τού Θεόφιλου είναι τοπιογραφίες, µυθολογικέςΛπαραστάσεις, σκηνές άπό τήν 'Βπανάσταση τού 1821, ρωπογραφικά θέματα, µερικές προσωπογραφίες καί λίγες άγιογραφί- ες. Πρότυπά του είναι λαΐκές λιθογραφίες, καρτ-ποστάλ, είκονογραφήσεις λαϊκών έκδό- σεων, φωτογραφίες κ.λ.π. Ξεκινώντας άπό τοσο ταπεινές άφετηρίες δημιούργησε "ενα Θαυ- µαστό έργο όπου "κοιτάζει΄τόν κόσμο μέ τήν άγνότητα τών γαλανών µατιών του". Πέ μιά µοναδική εύαισΘησία στό χρώµα άποδίδει τούς άπιαστους τόνους τού έλληνικού τοπίου. "Εργα του, έκτός άπό τό Μουσείο Θεοφίλου, βρίσκονται στό Μουσείο 'Ελληνικήα Λαϊκής Τέχνης στήν "Αθήνα, στίς Συλλογές 'Βµπειρίκου καί Μακρή καί σέ πολλούς συλλέκτες. Συ- νολικό έργο του είναι οί τοιχογραφίες στό σπίτι τού Γιάννη Κοντού, στήν 'Δνακασιά "Δ- νω Βόλο…. ΒΙΒΛΙΟΓΡΛΦΉ-.: "Οδυσσέα ';..λ "τη. 'Ο ?. … γ ρ…ά :; ο ς Θ ε 6 .? ι λ ο ς, 'Λθήνα 1973, 'χω- 9 πορικής Φραπέζης τής 'Ελλάδος, &πιμξλεια Γιάννη Τσαρούχη: Θ ε 6 φ ι λ o ς, 'Αθήνα 1966. Γ.Κ.Κατσίµπαλη: Β ο 8 λ ι o γ ρ α φ C a Θ ε 6 φ ι λ ο υ Γ. Χ α τ ζ η µ ι- x ή λ, 'Αθήνα 1955. 'Η; Δαμπίρη: 'ο z ω γ ρ ά φ ο ς Θ ε 6 φ ι λ o ς σ τ ή Η Σ μ ύ ρ ν η, 'Αθήνα 1973. Κίτσου 'A. Μακρή: 'Ο Z ω γ ρ ά φ o ς Θ ε 6 φ ι λ ο ς σ τ 6 Π ή λ ι ο, Βόλος 1939.'Βπίσης στό Δ΄τεύχος τής σειράς " ΕΛΛΗΝΕΣ ΖΩΓΡΑΦΟΙ " τού εκδοτικού οίκου "Μέλισσα" τά άρθρα: Κίτσου Μακρή "Θεόφιλος" καί "Αγάπης Καρακα- τσάνη " 'Η|ζωγραφική τού Θεόφιλου". "Αθήνα 1974. 10. YQANTIIGI - K'E’NTHMA T6 ύφαντό συνοδεύει τόν άνθρωπο σέ όλη του τή ζωή, άπό τή γέννηση ώς τό θάνατο. Γι'αύτό είναι καί ή πιό διαδεδομένη τέχνη είτε µέ τή µορφή τής οίκοτεχνίας 16v γυ- Γ"""""'"' ναικύν είτε μέ βιοτεχνικά έργαστήρια. Κατά τήν Ψ0"Ρ"οχρ"τςα δεν …… ……τ…=€ΏΞ ύπήρχε σπίτι στήν 'Ελλάδα σού νά µήν εχει Εναν ή περισσότερους άρ- :"ι'ι'..'.' '71΄.τί."!'Ξ ι…»;'.'.-;' γαλειούς. Μέσσερες είναι οί πρύτες ύλες τής έλληνικής ύφαντικής, ..χζ..ι;' |λ|:΄=΄Ψ'ι' ";"-"' .. .… ," . | . . ……-…-……*…Φ>4 τό µαλλί, τό βαυπάκι, τό μετάξι καί τό λινάρι. 1ρείς οί τύποι τού . "… |." '|- i "':"";ΐΐΐΨΐΐ άργαλειού, 6 όρθιος, 6 πλαγιαστός καί τού λάκου. 'Ο δεύτερος Ξχει τή µεγαλύτερη διάδοση.Ψά προϊόντα τής ύφαντικής είναι, δε πρός τή χρήση τους τά ξξής: ύφάσματα φορεσιάς, µέσα στά όποία περιλαµβά- νονται καί οί "κάπες" άπό τραγόυαλλο, τά ύφαντά τής οίκσσκευής ι…;;;;…;;ζζ΄ -κιλίρια, σεντόνια, καρπ€τες, μπουχαροσκούτια κ.λ.π- καί στά ξπαγ- [ζζ;ζ;ζςΞΐ Μ…? γελματικά ύφαντά -λιόπανα, καραβόπανα, τσαντίλες κ.λ.π. "Από τήν καλαισθητική άποψη περισσότερο ένδιαφ€ρον παρουσιάζουν τά µάλλινα ύφαντά οίκοσκευής, μέ τήν ποικιλία καί τήν όµορφιά τής έ""ξ"μτπξξπ χρωµατικής καί σχεδιακής τους διακόσμησης. T6 ρ ι γ ω τ ά 6101c- λούνται άπό άλλεπάλληλες χρωµατικές ζύνες, παραλληλες πρός τή φο- ρά τού ύφαδιού, πού δηµιουργούνται µε τήν εναλλαγή, κατά διαστήμα- τα, τού χρώµατος τού ύφαδιού. 'Η έναλλαγή αύτή άκολουθεί όρισµξνο κάθε φορά ρυθµό. Στά κ ε ν τ η τ ά σ τ 6 ν & ρ γ α λ ε ι ό ύφαν- τά δηµιουργούνται διάφορα µοτίβα µε τήν καλοµετρημένη έναλλαγή τού χρώµατος τού ύφαδιού στήν ίδια σειρά. Ώά μοτίβα αύτά είναι γεωμε- τρικά ή πολύ σχηµατοποιηµξνα παραστατικά. 'Λπό τήν πλευρά τής γε- νικής διάταξης τόν χρωµατικύν ζωνών καί 16v διακοσµητικύν θεμάτων, προτε΄ινουμε -γιά εύκολότερη κατάταξη- τίς εξής κατηγορίες. Στά ρ ι γ ω τ ά : Ή κυµατιστό, 2 βηµατιστό, 3 μονοδροµικό, 4 µικτό καί στά κ ε ν τ η τ ά σ τ 6 ν ά ρ γ α λ ε ι 6: 5 κλειστό, 6 καλει- δοσκοπικό, 7 6Baxw16~uaC 8 µπακλαβωτόκ κάθε περιοχή τής 'Ελλάδας εχει τό δικό της ύφος ύφαντικής, πού χα- ρακτηρίζεται συνήθως άπό τό όνοµα τού πιό γνωστού κέντρου ύφαντι- κής: µετσοβίτικα, άραχωβίτικα, άμπεΜακιύτικα κ.λ.π T6 μαλλί, άπό τήν κουρά τύνηροβάτων "ως τό Έτοιμο ύφαντό, ύφίστα- ται σταδιακή έπεξεργασία πού άρχίζει μέ τό 10610 πλύσιυογιά v6 φύ- :ΐ '. = . | .… , … ,΄: ; χ π,έ γω"; τα - …χτα καί σέ λιπαρξς ο'τίες. Ακολουθει τό λανξρισμα. δ?- .. 10 Γ……ή-.-τ…Ψ…ήΓ--… λαδή ή τακτοποίηση τύν ίνύν του, ή βαςή)πού γίνεται σέ τρία στάδια, … ΐζ……] ,…| στήν Π ρ 6 σ τ υ φ η, προετοιμασία τού μαλλιού νά δεχθεί τίς βαφι… . κές ούσίες, στό β ά φ ι μ ο, πού άλλοτε γίνονταν µέ φυτικές βαφές, καί στή σ τ ε ρ έ ω σ η, τήν Εξασφάλιση τού άνεξίτηλου τήν χρωμά- των. "Υστερα γίνεται τό γνέσιμο, ή νηματοποίηση, πού μερικές φορές γίνεται πρίν άπό τή βαφή. Τελικό στάδιο ή 6 φ α ν ο η. Σέ μερικές περιπτώσεις άκολουθεύ τό ν τ ρ ι σ τ έ λ ι α 0 μ α, τό χτύπημα τού ύφαντού σέ νεροτριβές. Τό κ έ ν τ η μ α είναι περισσότερο εύχάριστη άσχολία τήν γυναι- κύν γι'αύτό δημοτικό τραγούδι χαρακτηρίζει "γλέντισμα" τό κέντημα ένύτήν ύφανση "σκλαβιά τόν κοριτσιύν".'Υπάρχουν πολλές τεχνικές τού κεντήµατος, πού έπιδρούν άποφασιστικά στή διαμόρφωση τόν διακοσμη- τικών θεμάτων. 66 μπορούσαν νά χωρισθούν σέ δύο μεγάλες κατηγορίες, στά µ ε τ ρ η τ ά κεντήματα, όπου τά διακοσμητικά θέματα δηµιουργούνται μέ τό µέ- τρημα τύν βελονιύν καί στά σχ ε 6 ι α σ τ 6, "όπου τό θέμα σχεδιάζεται πάνω…στό ύΆ φασµα καί έκτελείται μέ έλεύθερες βελονιές. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Πόπης Ζάρα: Κ ε ν τ ή μ α τ α κ α ί Κ o 0 μ ή μ α τ α τ ή ς 'E λ - λ η ν ι κ ή ς Φ ο ρ ε σ ι 6 ς, 'Αθήνα 1966. Δημ. Δουκόπουλου: Π 6 ς ύ φ α ( ν ο υ ν; κ α ί ν τ ύ ν o ν τ α ι΄.ο ί Α ί τ'ω λ ο ί, ΄Αθήνα 1927. Κίτσου Α. Μακρή: 'Y ο α ν- : τ ά Θ ε σ σ α λ ί α ς , "Αθήνα 1960. Μουσείου Μπενάκη: Κ ε ν τ ή μ α τ α 'Η π ε ί- ' ρ 0 υ κ α ί 'E π τ α ν ή σ ο υ, 'Αθήνα 1965. τού ίδιου: Κ ε ν τ ή µ α τ α Σ κ ύ- ' ρο υ, 'Αθήνα 1965. "Αλκης Νέστορος: Τ ά 'Y 0 α ν τ ά τ ή ς Μ α κ ε 6 ο ν ί α ς … α ι: α ή ς e ρ & κ η ,ς, "Αθήνα 1965. PAULINE JOHNSTON: GREEK ISLAND ΜΠΟΜΠ, Λονδίνο. 11. ΜΕΤΑΛΛΟΤΕΧΝΙΑ - ΚΟΣΜΗΜΛ - ΚΕΡΑΜΕΙΚΗ Τό µέταλλο δουλεύτηκε άρκετάκατά τά χρόνια τής Τουρκοκρατίας καί άργότερα. Καί στό μικρότερο χωριό άκόμα ύπήρΧε έργαστήριο άν όχι κατασκευής, τουλάχιστον έπισκευής καί συντήρησης άντικειμένων οίκιακής καί έπαγγελματικής χρήσης. Κυρίως έγινε χρήση τού σίδερου καί τού άτσαλιού γιά τήν κατασκευή έξαρτημάτων οίκοδομύν -σιδεριές πα- ραθύρων, κλειδαριές, μεντεσέδες κ.λ.π - έργαλείων -τσάπες, ύνιά, φτυάρια €Τκαρφιδν, μαχαιριύν καί άλλων. Οί τεχνίτες τού σίδερου λέγονταν σιδεράδες ή γύφτοι, όχι μόνο γιατί πολλοί γύφτοι έξασκούσαν τό έπάγγελµα, άλλά καί γιατί όλοι παίρναν μαύρη όψη άπό τούς καπνούς τού καµινιού. Τό χαλκό τόν δούλευαν οί "χαλκιξδες" ή "καλαντζήδες" πού κατασκεύαζαν είδη μα- γειρικής-'ταφιά, σαγάνια, κατσαρόλλες - . Με όρείχαλκο, χυτά, γινότανε άντικείμενα έκκλησιαστικά καί οίκιακά. Κέντρα κατεργασίας τού χαλκού ήταν ή Θεσσαλονίκη, τά Γιάΐ νινα, ή Τρίπολη, ή Μακρινίτσα, τό "Αγιον "Ορος καί ή Κύπρος ζκυπριά ή κυπροκούδουνα)… Κύριο κέντρο άργυροχρυσοχοΐας ήταν ή "Ηπειρος - Γιάννινα, Καλαρρύτες- μέ διά- φορες τεχνικές, όπως 16 σαββάτι -ένθετη µαύρη ύλη μέσα σέ χαρακιέςφ-τά χτυπητά άπό τήν πίσω πλευρά πού σχημάτιζαν άνάγλυφα, τό φιλιγκράν καί άλλες. 11 'Η πανάρχαιη τέχνη τής κεραμεικής γνώρισε μεγάλη άνθιση στήν περίοδο πού µελε- τούμε σέ περιοχές μέ κατάλληλο χώμα καί άλλους εύνοίκούς συντελεστές. Γνωστά κέντρα κεραμεικής μπορούµε νά σηµειώσουµε τή Σάμο, τή Σκύρο, τή Σίφνο, τήν Αίγινα, τό Φα- νάρι Καρδίτσας καί ίδιαίτερα τή Μικρά ΄άσία. κάθε τόπος έχει τό δικό του ύφος κερα- µεικής, άνάλογο μέ τίς πολιτιστικές του ρίζες, τήν έπαφή του µέ άλλους τόπους καί τίς ίδιότητες τών χωμάτων του. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Πόπης Ζόρα: Κ ε ν τ ή μ α τ α κ α ί Κ ο ο α ή !! α τ α τ ή ς 'E λ- 9! λ η ν ι κ ή ς Φ ο ρ ε σ ι ς, 'Αθήνα 1966. Κίτσου 'Α. Μακρή: ’E κ λ ο γ ή "Β ρ…- γ ω ν τ ή ς 'Β λ λ η ν ι κ ή ς Μ ε τ α λ λ o τ ε χ ν ί α ς, 'Εκδοση Ε.0.Β.Χ. 'Α- θήνα 1962. Εύδοκίας Μηλιατζίδου-'Ιωάννου: Χ α,λ κ ε υ τ ι Χ 6 Χ a € Χ & λ ! ι ν α Σ φ υ ρ ή λ α τ α 8 κ ε 6 η, Θεσσαλονίκη 1977. Βασ. Κυριαζόπουλου: Λ α ί κ ά Κ ε- ρ α μ ε ι κ ά τ ή ς Β ο ρ. 'E λ λ ά δ o ς, Θεσσαλονίκη 1969. τού ίδιου: Μ;η ν 5 ς κ α ί Δ η μ ή τ ρ η ς, Δ 6 ο Α α ί κ o ί ΔΚ ε ρ α μ ι ο τ έ ς, 'Αθήνα 1968. 12. Ε"ΛΑΙΚΠ ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ ΚΑΙ TOY ΠΗΛΙΟΥ Μετά τή γενική έξέταση τής έλληνικής λαϊκής τέχνης θά σταθούμε ίδιαίτερα στήν τέχνη τής 'Ηπείρου καί τού Πηλίου. Αύτό γίνεται γιά τρείς λόγους. Πρώτα γιατί ή µε- λέτη περιορισμένων περιοχών µάς έπιτρέπει νά δούμε σάν ένιαίο σύνολο τίς τέχνες πού μελετήσαμε χωριστά. Δεύτερο γιατί οί δύο αύτές περιοχές μάς είναι περισσότερο γνω- στές καί τρίτο γιατί έχουν στενή συνάφεια καί ή δεύτερη άναπτύσσει στοιχεία πού δα- νείστηκε άπό τήν πρώτη. 'Η'"Επειρος δίκαια µπορεί νά θεωρηθεί μάνα τής λαϊκής μας τέχνης. "Όχι μόνο γιά τόν πλούτο, τήν ποιότητα καί τήν ποικιλία τών µορφών πού καλλιέργησε, άλλά κυρίως γιατί άπό αύτή ξεκίνησαν κατά τό 180 αίώνα χιλιάδες τεχνίτες, όλων τών είδικοτήτων, πού σκορπίστηκαν σέ όλα τά σημεία τού έλληνικού χώρου καί πέρα άπό αύτόν. 'Αρχιτέ- κτονες καί μαστόροι, λιθογλύφοι καί ξυλογλύπτες, ζωγράφοι, χρυσοχόου... 'H 'Ηπειρώτικη λαϊκή τέχνη παρουσιάζει μεγάλη ποικιλία γιατί ή διαμόρφωση τού έδάφους τής 'Ηπείρου δημιούργησε ίδιαίτερα πολιτιστικά σύνολα, όπως τά Ζαγοροχώρια μέ τό μεταναστευτικό τους ρεύμα, ή περιοχή τού Σουλιού μέ τό τραχύ ύφος τής ζωής καί τής τέχνης της,…τό µεγάλο άστικό κέντρο τών 'Ιωαννίνων, ή Δάκα τού Σουλιού πού ή πε- ριορισµένη γεωργοκτηνοτροφική οίκονομία της τήν ύποχρέωσε νά "φιλοκαλεί μεΞ'εύτελεί- ας", τά Κατσανοχώρια κ. ά. «&?» "ΙΕ ήπειρζτικη λαϊκή τέχνη σέ δλες τίς εκδηλώσεις της δηµιούργησε ςξξγ. έργα ύΦηλής ποιότητας. 'Πιύφαντική χρησιμΟπΟΨεΐ µοτίβα µε σχηματσ' ί:Φ ποιημένες μορφές. &… είναι, 1 & "ΜΜΜ! 2 & "βαλάρη.ς' 3 τδ …Π- . ωΐΞ2ξζ τίκι, 4 τόπουλί, τό πριόνι, ή πεταλούδα καί δεκάδες άλλα. Εξ Φ6Ψ10 1 ΄ &) ζλ & κατά κανόνα άσπρσγ κόκκινο καί σκουρογάλαζα. Στή ζωΥΡαΨ""ή: έκτός άπό τούς Χιονιάδες πού µελετήσσµ€… σημειώνονται πολλοί ζωγράφοι άπό εξΐΚ Γζ3ζ……΄ τά Σουδενάρ Γιάννινα, ΄άΡτα. ΐΏΡϊόσ" "λ'Ή' Oi ήπειρώτες ζωγράφοι ?΄-'΄΄΄ ζιΐ5ξ€ Έχουν Επιδράσεις ίταλικές. Στήν &ρΧιτ€Κτονι"ύ: καί {acme σέ µερικά ζ!3 ΞΞζ Ζαγοροχώρια τά σπίτια -Τσεπέλοβο, Κουκούλι, Πάπιγκο&-καί οί έκκληΐ σζες …πεγάδες- δείχνουν &νεβασμένο τεχνικό καί αίσθητικό έπίπεδο. " 12 Στά συνεργεία τών άρχιτεκτόνων µετέχουν καί λιθογλύφοι πού σκαλί- ζουν ύπέρθυρα, κτητορικές έπιγραφές, άγκονάρια καί άλλα διακοσμητι- κά στοιχεία σέ χαμηλό άνάγλυφο. "Από τό Μέτσοβο καί άλλα χωριά ξε- κινούσαν κομπαρίες ξυλογλύφων, πού σκάλιζαν έκκλησιαστικά ξυλόγλυπ- τα μέ τήν τεχνική τών "κεντητών" ή "σκαλιστών στόν άέρα". Φηµισμέ- νη είναι καί ή ήπειρώτικη άργυροχρυσοχοία. κ ώ ς , Το ΒΗΜΑ 11-9-1966. τού ίδιου: "Ο τ α ν ο ί 'E λ λ η ν : ς κ α ρ τ ε ρ o ύ σ α ν τ 6 B o ν α π ά ρ τ η, TO ΒΗΜΑ 14-7-1963. χ ρ ο ν ο ς A a ϊ κ 6 ς Π ο λ ι τ ι σ µ ό ς, "Αθήνα 1973. Σπύρου Μουσελίμη: "Η A ά κ α τ o ύ Μ π 6 τ ο α ο η, Γιάννινα 19763,'ΛΥ- "γελικής Χατζημιχάλη: 'Ηϊπ ε ι ρ ώ τ ι κ η A a ί κ ή -Τ έ χ ν η, Γιάννινα 1930. Τά χωριά τού Πηλίου είναι νεώτερα χτίσματα. Κατά τή βυζαντινή έποχή τό Πήλιο ή- ταν µοναστικό βουνό. Γύρω άπό τά μοναστήρια καί σέ άλλους πρόσφορους τόπους δημιουρ- γούνται μικροί οίκισμοί. Τό φαινόμενο τής δηµιουργίας όρεινών οίκισμών είναι γενικό στήν "Ελλάδα κατά τό 16ο αίώνα έξαιτίας τών κακουχιών τών κατοίκων στίς πεδιάδες άπό τίς μετακινήσεις τών τουρκικών στρατευμάτων καί άπό τή δημιουργία μεγάλων τουρκικών ίδιοκτησιών άπό άξιωµατούχιυς τού Κράτους. Τά πηλιορείτικα χωριά άναπτύσσονται γρή- γορα χάρη στήν ήμιαύτονομία τους καί τή γονιμότητα τού έδάφους. Σημαντικό προϊόν εί- ναι τό μετάξι. "Επειδή δέν όπάοχει τό κατάλληλο τεχνικό άνθοώπινο δυναμικό γυά νά καλύψει τίς μεγάλες άνάγκες τών άναπτυσσόμενων χωριών, καλούνται τεχνίτες άπό τήν "Ήπειρο καί τή Δυτική Μακεδονία. Αύτοί άποτελούν τή μαγιά γιά τή δημιουργία πολυά- ριθμων ντόπιων χτιστάδων, ξυλογλύφων, λιθοξόων, χαλκουργών, ζωγράφων, άρχιτεκτόνων κ.λ.π. Τά σπίτια τού Πηλίου, χτισμένα στόν τύπο τού βορειοελλαδίτικου άρχοντικού, στολίζονται μέ ξυλόγλυπτα, χρωματιστούς φε7γίτες καί, συχνά, μέ τοιχογραφίες. Οί έκ- κλησίες, µονόκλιτες ή τρίκλιτες βασιλικές, τοιχογραφούνται καί άποχτούν θαυμαστά ξυ- λόγλυπτα τέμπλα, δεσποτικούς θρόνους, είκονοστάσια καί παγγάρια. Βρύσες, καλυτερί- μια, τοξωτά γεφύρια συµπληρώνουν τή χαρούµενη είκόνα τών χωριών τού Πηλίου. "Αξιό- λογη είναι καί ή πνευματική τους άνάπτυξη µέ τή λειτουργία σχολείων, τή δήύιουργία βιβλιοθηκών καί τήν έμφάνιση σημαντικών λογίων, "οπως & Γαζής, ό Κωσταντάς καί ό Φιλιππίδης. Σιγά-σιγά, καί κυρίως άπό τά τέλη τού 18ου αίώνα, ή τέχνη τού Πηλίουλ πλουτίζεται μέ καινούργια στοιχεία πού τής δίνουν χαρακτήρα περισσότερο αίσιόδοξο. Τόν τόνο πιά στή ζωή δίνει ή άνερχόμενη καί προοδευτική τάξη τών βιοτεχνών, τών έμ- πόρων καί τών ναυτικών. Μετά τή δηµιουργία, άπό τά μέσα τού 19ου αίώνα, τής καινούργιας πόλης τού Βόλου. ή οίκονοµική καί πολιτιστική ζωή τής περιοχής συγκεντρώνεται σ'αύτή καί άλλάζει µορφή. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Κίτσου 'π. Μακρή: 'κτ α α c κ η ο & χ ν η τ ο ο ή η λ 6 ο ", "Λας- να 19τ60 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Κίτσου "Δ. Μακρή: 'κ ς … γ ρ α φ c σ ο η σ τ α ν . - β & τού ίδιου: Μ έ τ ο o B o , T0 ΒΗΜΑ 22-9-1963. Μ.Γ. Μερακλή: "Ο ο ύ γ-'

υ…έ%©υ άµΘςΘξ Χ ρ άπαξ? & µ©Μμ&τ& ΄ψά "ων ΈωψεΡΏ Μάκη ϊέΜη . wepmargym - ΛΛζΜ?ς" 60. 1 . ΕΙΧΑΝ)… 'Η λαϊκή τέχνη είναι έκφραση τδν παραδοσιακών κοινωνικών µορςΞν, δηλαδη Εκεί- νων στίς όποίες η πείρα τού παρελθόντος, η λογοτεχνία καί οί &ντιληψεις για τά βα- σικά Θέµατα της ζωης μεταδίδονται από γενιά σέ γενιά µέ τη στοµατική παράδοση. Λυ- €ΐ βέβαια δέ σηµαίνει πώς, σέ περιορισμένη κλίμακα, δέν ύπόρχει καί & γραπτός λό- γος. Είναι καί αύτη τέχνη παραδοσιακή πού, άντίΘετα άπ'ότι πιστεύεται, οδτε άνεξέ- λικτη μένει, ούτε αύτοεπαναλαμβάνεται, µόνο πού & έξέλιξή της άκολουΘεί τό ρυδμό καί τίς διαδικασίες τού παραδοσιακού πολιτισµού. Στό θεματολόγιο, στά υλικά καί στις τεχνικές µεθόδους έχει µιά συνεχή άλλαγή, άλλοτε αργή καί άλλοτε γρήγορη, άν- τίστοιχη µέ τίς γενικότερες κοινωνικές, οίκονοµικές καί πολιτιστικές άλλαγές, πού δέν είναι ταυτόχρονες σ'δλόκληρο τόν ελληνικό χώρο. Φά έμπορικά, ναυτικά καί μετα- ποιητικά κέντρα είναι περισσότερο άνοιχτά σέ έπιδράσεις ένδ οί γεωργικοί καί οί κτηνοτροφικοί πληθυσµοί είναι πιό συντηρητικοί καί άπρόθυµοι σέ αλλαγές. 'Η λαϊκ τέχνη δέχεται έπιδράσεις άπό τίς τέχνες άλλων λασν, έπειδή όμως είναι βαθιά ριζω- μένη στόν τόπο της, &φομοιώνει τά στοιχεία πού δέχεται καί τά κάνει δικά της, όπως καί & γλ5σσα παίρνει ξένες λέξεις µά τίς προσαρµόζει στό δικό της τυπικό, τίς κλί- νει, τίς πλέκει σέ σύνδετες λέξεις.... Μιά άπό τίς πιό διαδεδομένες πλάνες είναι καί τό ότι η λαϊκή τέχνη καθηλώνε- tan σέ χαµηλό τεχνικό έπίπεδο καί είναι, περίπου, τέχνη αύτοδίδακτων. Ούτε τό ένα οότε τό όλλο είναι σωστά. 'H λαϊκή τέχνη στόν τοµέα της τεχνικής παρουσιάζει πλήρη έπόρκεια, αντίστοιχη µέ τούς στόχους της. Τά Θαυμαστά έπιτεύγματά της στην άργυρο- χρυσοχοϊα, στην κεντητική, στην ξυλογλυπτικη, στήν ύφαντική καί τούς άλλους τοµείς της φανερώνουν όφηλό έπίπεδο τεχνικΞς. Δέν ύπάρχει, άσφαλ6ς, φοίτηση σέ είδικές τεχνικές σχολές, όπάρχει όµως η πολύχρονη μαθητεία δίπλα στόν έμπειρο τεχνίτη, πού είναι φορέας μακρόχρονης παράδοσης. 'Η µαθητεία αύτη άκολουΘεί σταθερά στάδια, άν- τΞστοιχα μέ τό ποσοστό εύθύνης πού όνατίΘεται στό μαθητευόµενο, καθώς αυτός ώριμά- ζει µέ την καθηµερινή δσκηση. "Από τίς πιό &πλές βοηθητικές έργασίες φτάνει στίς πιό όπεύΘυνες καί & πιό προικισμένος γίνεται &ρχιµάστορας. Μακροχρόνια είναι καί ή µαΘητεία στην οίκοτεχνία, όπου η γιαγιά, & μητέρα κι άκόμα ή άξια γειτόνισσα μετα- δίδουν τήν πολύτιμη πείρα τους στην ύφαντική, τό κέντημα, τήν πλεκτικη.ε: Γιά νά µπορέσουµε νά κατανοήσουμε σωστά τή λαϊκή τέχνη πρέπει νά τη μελετού- με σέ συνάρτηση µέ τίς άλλες μορφές τού λαϊκού πολιτισμού. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: 'ΕΘνικης Έραπ€ζης της 'Ελλάδος. 'Βπιµέλεια Στέλιου Παπαδόπουλου: Η ε- o ε λ λ η ν ι κ ή Χ ε ι ρ o τ ε χ ν ί α, 'Αθήνα 1969. 'Δγγελικης ΐατζημιχάλη= 'Ε λ- λ η ν ι κ 6 Α α ϊ κ ή ο έ χ ν η, 'Αθήνα 1955. ετσι?… Μα…. …σπσπ… ΥΟΣΚ5ΚΠΝΏΞ, Θεσσαλονίκη'1936. 2. ΠΙ΄Π ΄ II}: ΕίΙΔΡΑΣΞΙΐ . * Ν " " " :. ι Ξ- ., ' ο" ' "> ' κύρια πηγη της Ελληνικης λαικης τέχνης ειναι η βυζαντινή τεχνη, συνεχιστής καί αυτή τόσο τών παλιότερων ελληνικών τεχνών όσο καί ανατολικδν στοιχείων. Λότό δέν αγορΞ µόνο την όρΘόδοξη &γιογραφία άλλά καί όλες τίς άλλες µορφές. Δέν πρέπει νό ' 2 ξεχνούσε πώς κατά τή βυζαντινή έποχή δέν καλλιεργήθηκε µόνον ή έκκλησιαστική ύµνο- λογία καί ή άγιογραφία πό καί "κοσµική" λογοτεχνία καί τέχνη.'Π μακρόχρονη όποταγή τής 'Ελλάδας στούς Φούρκους ήταν έπόμενο νά πλουτίσει µε µουσουλμανικά στοιχεία τή λαίκή της τέχνη. "Από τά μέσα τού 170υ αίώνα, καί κυρίως κατά τό 180, ή άνάπτυξη έμπορικύν συναλλαγών µέ τήν Κεντρική καί Δυτική Εύρώπη, οί δραστήριες παροικίες τών "Ελλήνων τής διασποράς, ή άνθιση τής ναυτιλίας, φέρνουν τούς 'Ελληνες σέ γόνιµη έπι- κοινωνία μέ τόν προηγµένο εύρωπαϊκό χώρο. Οί ίδέςςτού εύρωπαΈκού Διαφωτισµού έπηρε- άζουν πολλούς "Ελληνες λογίους. 'Αποτέλεσµα αύτής τής έπαφύς είναι καί ή είσαΞρωγή νέων τεχνικών µεθόδων καί τεχνοτροπιύν καθώς καί διακοσµητικύν θεµάτων. Σημαντική είναι ή έπίδραση τού μπαρόκ, πού θά τή µελετήσουμε σέ ίδιαίτερο µάθηµα. Τρείς είναι οί κυριότερες πηγές θεμάτων τής λαϊκής μας τέχνης: τά παλιότερα έρ- γα, οί γκραβούρες καί τά µνημεία τού λόγου. Τά παλιότερα έργα, μέ τό πρόσθετο πλεο- νέκτηµα τού σεβασµού στό πατροπαράδοτο, παίζουν άνασχετικό ρόλο στίς γρήγορες καί ριζοσπαστικές µεταβολές. Μεγάλη διάδοση είχαν οί εύρωπαϊκές χαλκογραφίες πού µετα- φύτεψαν ένα μεγάλο πλούτο θεµάτων. Τό σύνολο σχεδόν τών άπεικονίσεων µεγάλων µακρι- νών πολιτειών σέ τοιχογραφίες άρχοντικύν τής Βόρειας 'Ελλάδας προέρχεται άπό τέτοιες χαλκογραοίες. Πολλά θέματα προέρρνται άπό άφηγήσεις, είκόνες, μεταφορές καί παροµοι- όσεις παρµένες από τήν 'Αγία Γραφή, τά Συναξάρια, τήν έκκλησιαστική ύμνολογία, τίς λαϊκές παραδόσεις, τά δηµοτικά τραγούδια καθώς καί άπό λόγια κείμενα. ΒΙ.΄ΒΑΙΟΡΡΑΦΙΑτ που… Ζ…. "Η Ρ o ρ. γ 6 ν α ε'ι ς λ τ 6 ν Έ λ λ η ν ι κ 6 ν Δ α- E κ 'η ν T έ χ ν η ν, "Αθήνα 1960 . Κίτσου 'Α. Μακρή: Η η λ ι ο ρ ε ί τ ι κ η…Δ α- ϊ κ ή T έ χ ν η - Η η γ έ ς κ α ί 'E π ι δ ρ ά σ ε ι ς, "Αθήνα 1948 . Μανώλη Χα… τζηδΞκη= 'Η? K ρ η ται κ ή Z ω γ ρ.α φ ι κ ή κ α ί 6 'Ι τ α λ ι κ ή Χ α λ κ ο- Υ 9 α φ ί α, 'Ηράκλειον Κρήτης 1947. . 23 ΜΟΡΦΟΛΟΓΞΑ 'Ο χαρακτήρας τής τέχνης είναι πρόσθετος στά λαϊκά άντικείµενα, πού κατασκευά- ζονται γιά νά καλύψουν πρακτικές ή θρησκευτικές άνάγκες. "Ετσι, ή πρώτη άρετή ένός όντικείµενου είναι ή λ ε ι τ ο υ ρ γ ι κ 6 τ η τ α, ή ίκανότητα νά Εξυπηρετεί τίς πρακτικές &νάγκες γιά τίς όποίες δηµιουργήθηκε. T6 μεγάλο μυστικό τής λαϊκής τέχνης είναι ότι φιλοκαλεί ύπηρετόντας τή χρεία. 'Η καλαισθητική φροντίδα δέν έκδηλόνεται µόνο µέ τή διακόσµηση &λλε καί μέ τό όλο σχήμα πού, άν καί καθορίζεται &Ξ3 τή χρήση του, έχει άνεση καί άρµονία.'Υπάρχουν περιπτώσεις όπου ή διακόσμηση κάνει πιό εύ- χρηστα τά σκεύη. Τά παραπάνω ίσχύουν καί γιά τά σταθερά στοιχεία τών χτισµάτων, τα- βάνια, πόρτες, κάγκελα, µεσάντρες, λιθανάγλυφα κ.λ.π. Σημαντικός παράγων πού έπιδρΞ στή διαµόρφωση τού σχήματος καί.τδν διακοσµητι- ν θεμάτων είναι οί δυνατότητες πού προσφέρει τό ύλικό άπό τό όποίο είναι κατασκευασ- ΄ "0 ΐ6 κάθε Είδος… Η &ξιοποίςση τόν τεχνικΏν καί αίσθητικύν δυνατοτήτων κάθε ύλης . :: . ο . . ..! . ? ", - , ., ,… … …, …»: ΄ "& τό κύριο προσόν "-.,΄…'3ΐ; ;ζιΐ'λι΄]ξ7 ΐζΧΨξ€η. Έ€.ΈΠζ, βλΐ'1ζΌι.'|2ξ; πως ζει ζδξ,ο 'ςΚ!,,,ξ?.ίΐ,ςψ';"πµ"!!! & , , .. ο… -' .… ,- ……-έ' & ,? Ρ…? …,.,.……….…-"…- …- . Ξ ' ::., *… 'τ τροποποιεζται μι ςξ π…ρνόιι ξπύ …λι…ω υπ σλικοτ 49 Μν…νβνθζ: οπλο πλλ9ϊυΗ ε…… 'ς;ται στήν ξυλογλυπτική, στή λιθογλυπτική, τό κέντημα, τήν ύφαντική, τή δαντέλ- τή χαλκουργία, τό βοτσαλωτό δάπεδο, τήν ένθετική κ.λ.π. 'Ακόµα καί ή όπτική γω- ' 3 νία άπό τήν όποία φαίνεται συνήθως τό έργο, έπηρεάζει τό σχέδιο τόν µοτίβων του. 'Y- a. v; πολογίζονται καί οί βραχύνσεις της προοπτικής.Σ'? αι… η τεχνική πε; χρησιµοποιείται έπιδρΞ στή µορφή κάθε θέματος. Π.Χ. διαφορετικά όποδίδεται τό ίδιο θέµα στό "µετρη- τ6" κέντηµα άπό ότι στό "σχεδιαστό". T6 ίδιο συμβαίνει στά χάλκινα, άν είναι χτυπητά ή χαρακτό κ.λ.π. 'Ηγόλη διεργασία ένός θέµατος γιά νά µεταβληθεί άπό παράσταση σέ κόσµηµα γίνε- ται µέ µιάν ένιαία διαδικασία πού, γιά λόγους καθαρά μεθοδολογικούς, µπορούµε νά τή χωρίσουμε στά τρία βασικά της χαρακτηριστικά, στή σ χ η u a 1 o καί η σ η, δηλαδή στήν µερική ή δλική άναγωγή τής µορφής σέ &πλά γεωµετρικά σχή- ματα, στήν & ο α ί ρ ε ο η, δηλαδή στήν άποβολή χαρακτηριστικύν τής μορφής πού είναι δευτερεύοντα, περιστασιακά ή παροδικά καί στήν Ξ ξ α ρ σ η, δηλαδή στόν τονισμό µέ τό µέγεθος καί τό χρό- μα µερικύν χαρακτηριστικών λεπτομερειύν. Αύτό έκδηλόνεται καί στήν παράσταση τού άν- θρόπινου σώµατος "οπου τό πιό έκφραστικό του μέρος, τό κεφάλι γίνεται µεγαλύτερο ά- πό τά άλλα. οΕπισης, σέ συνθέσεις, & ήρωας σχεδιάζεται µεγαλύτερος από τά άλλα πρό- σωπα καί, πολλές φορές, µέ λαμπρότερους χρωματισµούς. Μερικές φορές ή διεργασία αύ- τή φτάνει ός τήν &ποπαραστικοποίηση, έτσι πού τό άρχικό θέµα νά μήν άναγνωρίζεται πιά καί νά έχει γίνει ένα παιγνίδι χρωμάτων καί σχημάτων. Αύτό παρατηρείται κυρίως σέ θέµατα πού δέν έπιδέχονται πύκνωση ή πού είναι ξένα πρός τίς όπτικές συνήθειες καί τή μορφική &ντίληψη τού λαού. Οί δύσκολες συνθήκες κάτω άπό τίς όποίες άσκήθηκε ή τέχνη κατά τούς χρόνους τής ?ουρκοκρατίας δηµιούργησε καί τήν έ π ί φ α σ η π ο λ υ τ 6 λ ε ι α ς, δηλα- δή τήν &ποµίμηση δυσεύρετων καί δαπανηρύν ύλικύν άπό άλλα προσιτά καί φθηνά. Παρά… δειτµα & ζωγραφική &π0μ€μηση δρθομαρμ&ρωσης. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑ21Α= Κίτσου ΄Α. Μακρή: Μ o ρ φ ή κ α ί T ε χ ν ι κ ή, "Χρονικό'Τ1" 'Αθή… να. τού ίδιου: Π.έ ε ς T's χ ν ι κ έ ς κ α ί …Μ o ρ φ έ ς σ τ ή Χ ε ι ρ ο τ ε χ- ν ί α µ α ς, έφημ. "το ΒΗΜΑ" 17 Νοεµβρίου 1963. ?3 ΈΆΛΗΠΙΚΟ ΜΠΛΡΟΚ. Κατά τό 180 αίόνα παρατηρείται όχι µόνο στήν 'Ελλάδα μά καί σίόλη τή Βαλκανι- a? καί τή Μικρά "Ασία μιά πραγµατική είσβολή τού εύρωπαϊκού µπαρόκ. Τό φαινόµενο ΐ έπρεπε νά μελετηθεί στό σύνολό του. 'Επειδή, όμως, δέν διαθέτουµε έπαρκή στοι- χεία για όλον αύτό τό χώρο, θά έπιχειρήσουμε µια προσέγγιση τού θέματος μέσα στόν Ελληνικό χΞρο. "Η προέλευση τού µπαρόκ δέν είναι ή ίδια σ'όλες τίς έλληνικές περιο- χές &λλά έξαρτάται άπό τούς πολιτισμικούς καί οίκονομικούς δεσµούς κάθε περιοχής μέ χώρες τής Εύρόπης. Αύτού όφείλονται καί οί τοπικές &πΐρύσεις τού έλληνικού µπα- … οι , κ. Στα "Επτάνησα προέρχεται άπό τήν 'Ιταλία, στό πήλιο, στ Αµπελξκια πτί στη . …' . . :. .. . .… …. ". Η," :…... ζωτική Μακεδονία άπό τή Μεσευρόπη καί ιδιαίτερα τη Βι…ννα :… σα3ανιονρΨ οχι µ…»… " - … … - …'… - . . Με . Ο"Ό διακόσµΉση σπιτ=…ν Σαλέ καί στούς ορθόδοξους νκννι. νυν …λν »" η "' …! - ." …. ' ζ,… …. ., ",… ..: τ΄. ,…'....…., ΄΄ ,. "κπλς…ξα είναι δυσπιστη προς κάθε στοιχείο πο ιµχε α. από την …σρ………. …ς α………,… ',…σμε έδδ πώς τό µπαρόκ είναι ή καλλιτεχνική έκφραση τής 'Αντιμεταορύθμισης. 4 "Εν τούτοις, ή οίκονοµική άνοδος, ή άνάπτυξη τόν έμπορικδν, ναυτικδν καί µεταποιη- τικδν κοινωνικδν στρωµάτων, η πυκνότερη έπικοινωνία µέ προηγμένους λαούς, προκαλούν µιά γενική άλλαγή στην ψυχολογία τόν ραγιάδων καί μιά καινούργια κοσμοαντίληΦη. Τά παλιά έκφραστικά µέσα γίνονται άνεπαρκη καί άνοίγει δ δρόμος γιά γόνιμη είσαγωγή νέων μορφών. T6 µπαρόκ µέ τήν ανησυχία του, τά εύκίνητα φυτικά διακοσµητικά Θέµατα, τό έντονο άνάγλυφο -άντίΘετο άπό τό παραδοσιακό ήρεμο "στρωτό" - άνταποκρίνεται στίς καινούργιες έκφραστικές άνάγκες. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΛε Κίτσου 'Α. Μακρή: Οί φεγγίτες ταν 'Αρχοντικ6ν-'Από τό Βυζάντιο στό Μπαρόκ, Πρακτικά ΑίΣυµποσίου Λαογραφίας, Θεσσαλονίκη 1975, σελ. 177 5. ΠΟΛΕΟΔΟΞΤΙΑ ΑΡΧΙΤΠ(ΤΟΐΠΚΗ Τά ελληνικά χωριά µπορούµε νά τά χωρίσουµε σέ τρείς βασικούς τύπους, πού ό καθένας τους Εχει πολλές παραλλαγές, στόν & π λ ό, στό σ ύ ν 0 € τ 0 καί στόν n α- ρ ά λ ι ο. ‘0 πρώτος άποτελείται άπό ένα κύτταρο µέ κεντρικό πυρήνα την πλατεία &… που συγκεντρώνεται ή κοινωνική ζωή τού χωριού, Θρησκευτική, έμπορική καί ψυχαγωγι- κή. 'Ο δεύτερος, ό σ ύ ν 0 ε τ ο ς άποτελείται άπό δύο, τρία % τέσσερα, όχι έντε- λ6ς άποκολληµένα κύτταρα, μΕ ίδιαίτερο τό καθένα τους πυρηνα. Πάντως €να είναι τό κέντρο τού χωριού. ‘0 π α ρ ά λ ι o ς άναπτύσσεται κατά μήκος της παραλίας καί σέ μικρό Βάθος. "Ολα τά κτίρια εχουν πρόσοψη πρός τη θάλασσα. Δύο είναι οί βασικοί τομείς τάς άρχιτεκτονικης κατά την Τουρκοκρατία, ή έκκλη- σιαστική άρχιτεκτονική καί τό σπίτι. 'Υπάρχουν καί άλλες κατασκευές είδικΞς χρήσης, όπως οί βρύσες, τά γεφύρια, τά άλώνια .... Εκκλησιαστική άρχιτεκτονικη.Οί έκκλησίες της Τουρκοκρατίας έφαρμόζουν όλους σχεδόν τούς τύπους της βυζαντινής άρχιτεκτονικης, σέ μικρότερες διαστάσεις καί μέ εύτελέ- στερη κατασκευή. 'Επικρατούν, όμως, οί τρίκλιτες η μονόκλιτες βασιλικές, ξυλ6στεγες Η θολωτές σέ ποικίλες παραλλαγές. Στά νησιά καί στούς βενετοκρατούµενους τόπους µπαί- νουν καί μερικά φραγκικά στοιχεία, όπως τά όξυκόρυφα τόξα, η έπιμελημένη ίσοδομική τοιχοποιία μέ σκαλισμΞνες πέτρες καί τά ίταλίζοντα άνάγλυφα. Στά καθολικά τόν μονα- στηριών συνηθίζεται & λεγόαενος άθωνικός τύπος μέ πλαγινούς ήµικυκλικούς "χορούς". ' ίτια. Δύο βασικοί τύποι σπιτιδν έπισημαίνονται, & βορειοελλαδίτικος καί 6 αίγαισ- "λαγίτικος. '0 χωρισμός είναι συµβατικός γιατί σπίτια νησιδν δέν άνήκουν.στόν αί- ποπελαγίτικο καί τό άντίστροφο. ‘0 βορειοελλαδίτικος σε πρός τη γενική του µορφή ? τη διάταξη τόν χώρων παρουσιάζει τόν τύπο έκείνο τού φρουριακού πολυόροφου σπι- …ύ πού έοαρµόστηκε παλιότερα άπό τούς Βυζαντινούς καί έπικράτησε κατά τήν Ψουρκο- ;π1ία σ'δλδκληρη την ηπειρωτικό 'Ελλάδα καί σέ μερικά νησιά, όπως σημειώνουν οί δικοί µελετητές. '0 αίγαιοπελαγίτικος παρουσιάζει πολλές άντιστοιχίες μέ τόν τύπο "'3 επικρατεί στήν κεντρι,η Μεσόγειο. . . ο 8 Σ 8 ά ρ τ ς σ τ 'A μ π ε - , "τ':ΜοΡΡ.Λ.αΙΑ= υ.γ. “Asap-1557;: ο 0 σ π ί εξ & «» , " Η , , . η, -' ι-' » .… , . οι . -- λ κ ι α, 'Α0ύνα 1928. &. Βασιλειάδη: & ι ο α » … γ & ο 1 Q ν Λ ι , « ι απ… ε … γ ί τ ι κ η "& ρ χ ι τ ε κ τ ο ν ι κ η, "Αθήνα 1955. Κ.Π. Φωκϊ…Κόσµετάτουε Κ ο… : λ η ν ι α κ &» Β΄ 'Α 0 x ι τ ε κ τ 0 ν ι κ ή, "λούνα 1962. "Ιωάννου Ησυµανούδη: ρ α τ η ρ ή σ ε ι ς; & π ί τ'η ς 'Λ ρ χ ι τ ε κ τ ο ν ι κ η ς τ ι ν & ν 5 Η α ω ν, ΄Αθήνα 1968. 'I. Λυγίζου: !! η σ ι ώ τ ι κ η 'Α ρ χ ι τ ε κ τ ο ν ι κ ή, 6 (τα ' . : ..» .… . Αθήνα 1943. Γεωργίου Μέγα: Θεσσαλικαί οιπίσεις; Λ€ηνα 1946- τον » 30"? …' . λ- . *" , . οι ." -» - ... . λ η ν ι κ ή 0 ί κ ί α, Αθήνα 1949. του ίδιου; 'Η! & ο ι κ η κ « τ ο ι κ ι α της Δ ω δ ε κ α ν ή σ ο υ, 'Αθήνα 1949. Νικ. Μουτσόπουλουπ Τ ό 'λ ρ χ o ν τ ι κ 6 , Σ ι ό ρ Μ α ν ω λ ά κ η σ τ η B έ ρ o ι α, 'Αθήνα 1960. Τού ίδιου: Κ α - & 0 C O c‘. o ρ ι &, Τ'ά 'Α ρ χ o ν τ ι κ ά, "Αθήνα 1962. τού ίδιου: 'Η. Δ α ί κ ή ΄Λ ρ- x ι τ ε κ τ ο ν ι κ ή τ ή ς B έ ρ o ι α ς, ΄Λοήνα 1967. τού ίδιου: 2 π ί τ ι α τ ς Χ α λ κ ι δ ι κ ή ς, 'Αθήνα 1968. "Αργύρη Πετρονότη= 0 ί κ ι σ α o ί κ'α [ 'Ο :" 'Λ ρ χ ι τ ε κ τ o ν ι κ ά Μ ν η μ ε ί α σ τήν ρ ε ι ν ή Γ 0 p 1 υ ν ί α , 'Αθήνα 1975. Πάνου- Ξικολή Τζελέπηι Δ ο"? κ ή 'Ε λ λ η ν ι κ ή "Λ ρ χ ι τ 6 κ τ o- ν ι κ ή, 'Αθήνα 1971. "Αγγελικής ΧατζημιχάληιιΑ MAISON GRECQUE, 'Αθήνα 1949. Ε. ΛΙΘΟΓΔΥΠΤΙΚΗ - ΞΥΛΟΓΛΥΠΤΙΚΗ 'H έλληνική λαϊκή λιθογλυπτική τού 18ου καί 19ου αίώνα περιορίζεται σέ χαµηλά άνάγλυφα πού είτε κοσµούν λίθινα άρχιτεκτονικά μέλη είτε έντοιχίζονται σέ διάφορα σηµεία τής τοιχοποιίας. Οί λιθογλύφοι, οί "πελεκάνοι" όπως τούς έλεγαν τότε, άνή- πουν συνήθως στίς κομπανίες τόν χτιστάδων µαζί μέ άλλες είδικότητες άπό μαστόρους. 'Η τεχνική τους ξεκινάει άπό ίσλαµικά πρότυπα άλλά πλουτίζουν τό θεματολόγιό τους καί µέ άλλες παραστάσεις, όπως άνρρώπινες µορφές, άκόμα καί άπόπειρες προσωπογραφίας. Τά βασικά θέµατα είναι'τό άνθοδοχείο, τό κυπαρίσι, ή σχηµατοποιημένη έκκλησία, µορ- φές άγίων, πουλιά, ζύα, σταυροί, "ηλιοι, δικέφαλοι άετοί καί κλιµατίδες. "Ενα ένδι- αφέρον είδος λιθανξγλυφου είναι οί κτητορικές έπιγραφές σ'έκκλησίες καί σπίτια, µέ έσόγλυφα ή έξύγλυφα γράμµατα καί λογής διακοσμητικά. BE ψηλό άνάγλυφο είναι καµωμέ- νες οί αίνιγµατικές άνθρώπινες µάσκες πού προβάλλουν σέ τοίχους σπιτιύν καί έκκλη- σιύν, γιά τίς όποίες δίνονται διάφορες έξηγήσεις πού καµμιά τους δέν είναι δριστική. 'Η έκκλησιαστική ξυλογλυπτική άσχολήθηκε µέ τήν κατασκευή τέμπλων, δεσποτικύν θρόνων καί είκονοστασιύν. Τό ψηλό ξυλόγλυπτο τέμπλο έµφανίζεται στήν ΄Ελλάδα κατά τόν 16ο αίύνα καί πιθανόν προέρχεται άπό τήν περιοχή τού Νόβγκορόντ τής Ρωσίας. Τό παλιότερο γνωστό χρονολογηµένο τέµπλο βρίσκεται στήν έκκλησία τού 'Αγίου Νικολάου στό Βελβενδό Κοζάνης κι έγινε στά 1591. Τά πρύτα ξυλόγλυπτα τέμπλο είναι τά λεγόµε- να "στρωτά", στά δποία κυριαρχούν συμβολικά θέµατα σέ χαµηλό άνάγλυφο. 'Αδγότερα, καί κυρίως άπό τά µισά τού 1δου αίύνα ή τεχνική γίνεται τολµηρότερη, τό άνάγλυφο έν- τονο μέ διαµπερή κενά άνάμεσα στίς μορφές καί τό θεματολόγιο πλουτίζεται μέ σκηνές άπό τήν 'Αγία Γραφή, τά Συναξάρια καί λαϊκές παραδόσεις. "Επίσης μέ δύναμη καί παλ- µό αποδίδονται είκόνες άπό τή φύση καί τήν καθηµερινή ζωή. Σέ μερικές περιπτώσεις τό άνάγλυφο πλουτίζεται μέ χρώµατα. ΣΕ όλη αύτή τή φάση είναι φανερή ή έπύδραση τού εύρωπαΐκού μπαρόκ. . , "Η άστιπή ξυλογλυπτικς παρουσιάζεται πυρίως στά δραστήρια ήμιαστικά έμποριπά καί βιοτεχνικά κέντρα τής Βόρειας 'Ελλάδας καί τόν νησιών. Στολίζει, µέ φυτ κά κυ- ρίως µοτίβα, τόσο τά σταθερά στοιχεία τού σπιτιού -τα3άνια, πόρτες, μεσάντρες, κόγ- κελα… όσο καί τά λιγοστά έπιπλα πού χρησιμοποιούσαν τότε - σκαµνάκια, κασσξλλες, σο- οράοες, λίκνα κ.ά. . 6 'Η ποιµενική ξυλογλυπτική είναι κυρίως τέχνη τύν βοσκών, πού γεµίζουν τίς µα- κριές ώρες τής άναγκαστικής τους µοναξιάς σκαλίζοντας µικροαντικείµενα. Γκλίτσες, ρόκες, κουτάλια, πιρούνια, σφραγιστερά, πίπες, βελονοθήκες, σφοντύλια, χαράζονται µέ πολύ άπλά έργαλεία, συνήθως ίναν σουγιΞ, άλλά τό &ποτέλεσµα είναι άξιόλογσ. 'Η ναυτική ξυλογλυπτική άνθησε στά µεγάλα ναυπηγικά κέντρα τής 'Ελλάδας. "Έργα της είναι κυρίως άκρόπρωρα μέ μορφή γυναίκας, άνάγλυφες έπιγραφές πλοίων καί σκαριά, δηλαδή μικρογραφίες πλοίων. , ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Νίκου Γρηγοράκη: Δ α ί κ ά Ξ υ λ 6 γ λ υ π τ α, Τρίπολη 1978. Νικολ. Φωκά Κοσµετάτου: T6 T‘é µ π λ α έν Κ ε φ α λ η ν ί α, 1972. Δηµ. Σταυέλλου: T 6 T έ μ π λ ο τ ο 6 "Α η N ι κ 6 λ α Σ τ 6 Γ'α λ α ξ ε ί δ ι κ α ί ό T ε χ ν ί- τ η ς τ ο υ, "Αθήνα 1973. 'Αγγελικής Χατζηµιχάλη: LA SCULPTURE SUR BOIS, 'Αθήνα . 1950. Κίτσου:'Α. Μακρή: 'Η Ξ υ λ 0 γ λ υ π τ ι κ ή τ ο ύ Η η λ ί o υ, Βόλος 1958. τού ίδιου: 'E λ λ η ν ι κ ά A a ϊ κ ά κ α ί Η ε τ α β υ ζ α ν τ ι ν ά Ξ υ λ 6-- Y λ υ π τ α, 'Αθήνα 1962. 'Αντ. Φαρμακιύτη: T 6 T'é n π λ α τ 6 ν 'E κ κ λ η σ ι- ό ν τ ο ύ A ι β α δ ί 0 υ , Λιβάδι 1977. Βικτωρίας Νικήτα-Σκαρτάδου: T 6 M ον α- σ τ ή ρ ι τ ή ς M π ο υ ν ά τ σ α ς κ α ί τ ά A ι θ α ν ά γ λ υ φ 6 1 o υ, Θεσ- σαλονίκη 1977. τής ίδιας: 'Ο Γ λ ύ π τ η ς M ί λ ι…ο ς σ τ 6 ν T 6 π ο τ 0 u, περιοδικόΑΡΜΟΛΟΙ, Αύγουστος-Δεκέµβριος 1977, σελ.47. 'Βπίσης στήν έκδοση τής ?Εθνικής Τραπέζης τής 'Ελλάδος " N ε o ε λ λ η ν ι κ ή Χ ε ι ρ o 1 ε χ ν ί α" 16 άρθρα "Λιθογλυπτική" τής Πόπης Ζάρα καί "Ξυλογλυωτική" τού Κίτσου Μακρή. 7 . ΖΩΓΡΑΦΈ 'm & γ ι ο γ ρ α φ ί α, συντηρητική άπό τή φύση της, συνεχίζει τή βυζαντινή παράδοση σέ χειροτεχνικό έπίπεδο. "Οπως πολύ σωστά παρατήρησε & Μανώλης Ξατζηδάκης, QC &γιογράφοι τού 1Βου καί τού 19ου αίύνα είναι χωρικοί. Στίς έπιγραφές τύν έκκλη- σιύν συναντούμε &γιογράφους χωρικούς άπό τούς Χιονιάδες, 16 Καπέσοβο, τή Ξαμαρίνα, τή Γαλάτιστα, τό Φορτόσι, τή Δράκια καί άλλα χωριά. Φυσικά καί άπό τό "Αγιον "Ορος. BE μικρές όµάδες περιτρέχουν τόν έλληνικό χύρο καί τοιχογραφούν έκκλησίες χωριών καί μοναστηΡιύν. Πολλοί άπό αύτούς τό χειμύνα έργάζονται 016 χωρ 6 τους καί έτοιυά- ΄ ζουν φορητές είκόνες πού τίς πουλούν κατά τίς περιοδείες τους. 'Επιδράσειςζάπό τή δυτικοευρωπαΈκή ζωγραφική συγκερασµένες μέ βυζαντινά στοιχεία καί λαϊκή διακοσµητι- κή &ντίληψη χαρακτηρίζουν τήν &γιογραφία τής έποχής. 'Ενδιαφέρουσες είναι οί σκηνές µέ διδακτικό-ήθικολογικό περιεχόμενο, καθώς καί οί σκληρές τιμωρίες τύν άµαρτωλδν στούς νάρθηκες καί πιό σπάνια στούς γυναικωνίτες. Ζωηρή φαντασία καί έκφραστική τόλ- µη δίνουν µιάν ίδιαίτερη δύναμη στά έργα αύτά. ' 'Από τά µέσα τού 1δου αίύνα καί πέρα έχουμε ένα πλήθος άπό ζωγραφικές διακοσμή- σεις σπιτιύν στή Σιάτιστα, την Καστοριά, τ'Αµπελάκια, τό Πήλιο, τό ΜόλυΒσ Μυτιλήνης, τά Ζαγοροχώρια κ.λ.π. Είναι κυρίως &πεικονίσεις µεγάλων λιµανιύν τής Μεσογείου λεω- σταντινούπολη, Βενετία, λαλκίδα- "η άλλων πόλεων -Βιέννη, Φραγκφούρτη- πού άπλώνον- ται σέ ζωγραφική φρίζα ψηλά στούς τοίχους τού δωµάτιου ύποδοχής των σπιτιών. Σπανιό- ΄ ! τερα βλέπουµε πολεμικές σκηνές»ή προσωπογραφίες ήρύων. Πολυ συνηθισµένο θέµα ειναι 7 16 άνθοδοχεία σέ ποικίλες παραλλαγές, πού τά συναντούμε επίσης στίς ποδιές τών τέμ… πλων. Τά περισσότερα άπό τά θέµατα προέρχονται άπό χαλκογραφικά πρότυπα. Πίνακες ζωγραφικής έχουμε σίγουρα άπό τήν τρίτη δεκαετία τού 19ου αίώνα. Οί πιό γνωστοί είναι οί ίστορικές σκηνές άπό τήν "Επανάσταση τού 1821 πού ζωγράφισε δ άγω- νιστής Παναγιώτης Ζωγράφος µέ τά παιδιά του γιά νά συνοδεύσουν τά άπομνηµονεύµατα τού Στρατηγού Μακρυγιάννη. Πίνακες σέ πανί, χαρτόνι, τενεκέ κ.λ.π. έκανε καί ό Θεό… φιλος, γιά τόν όποίο θά µιλήσουμε ίδιαίτερα. 'Από τά μέσα τού 19ου, κυρίως, αίώνα άναπτύσσεται καί ή πλοιογραφία, µέ παραγγελίες 16v καραβοκύρηδων. "Ενδιαφέρουσες περιπτώσεις είναι οί συύΞασμοί ζωγραφικής μέ τή λιθογλυπτική ή τήν ξυλογλυπτική. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Σπύρου Βασιλείου: P α λ α ξ ε ι & ι ώ τ ι κ α Κ α ρ ά β ι α, "Αθήνα 1934. Βασ. Λαούρδα: "Β'ν α ς A a ί κ 6 ς Z ω γ ρ ά φ o ς τ o 6 M a κ ε 6 0 ν ι- κ o ύ 'Α γ 6 ν ο ς ,'Αθήνα 1962. Ρ. Μελετόπουλου: E ί κ o ν ο γ ρ α φ ί α τ ο ύ 2 1, "Αθήνα 1971. ΄Αγγελου Προκοπίου: T 6 E ί κ ο ο ι έ ν α σ τ ή A a ί κ ή Z ω- Σ Υ ρ α φ ι κ ή τ o υ, 'Αθήνα 1940. Γιώργου αυατούρα: Δ ώ δ ε κ α A α ί κ 0 ί z ω- ά φ o ί, 'Αθήνα1974. Κ.Γ.Σταλίδη: "Β 6 n Υ ! Ό σ σ α ί o ι Z ω γ ρ ά φ o ι κ α τ ά δι Δ ι ά ρ κ ε ι α τ ή ς T o υ ρ κ o κ ρ α τ ί α ς, "Έδεσσα 1973. Κίτσου "Α. Μα- 6 n ή λ ι ο, Βόλος 1939. τού ίδιου: Ο ο! κρή: '0 Z ω γ ρ ά φ o ς Θ ε 6 φ ι λ ο ς Δ α ϊ κ έ ς z ω Y ρ α φ ι έ ς σ τ 6 M o ν 9 σ τ ή ρ ι τ o ύ "Α η A a υ ρ έ ν - z ω γ ρ & φ o ι, Βόλος 1952. '13»;- 0's 1 η, Βόλος 1947. τού ίδιου: Δ ύ o A α ί κ o κής Τραπέζης τής 'Ελλάδος: Σ τ 0 χ α σ µ ό ς M a κ ρ υ γ ι ά ν ν η, χ ε ί ρ Π α - ν α γ ι ώ τ η Z ω γ ρ ά φ ο υ, "Αθήνα 1976. 8 . ΧΙοΝΙΑΔΠΒε ΖΩΓΡΑΦΟΙ Είναι γνωστό πώς κατά τήν Τουρκοκρατία πολλά έλληνικά χωριά είχαν έξειδικευθεί σέ μιά µορφή δραστηριότητας, όπως ή Πυρσόγιαννη στήν οίκοδομική, τό Πεντάλοφο στήν λιθογλυπτική, τό Μέτσοβο στήν Ξυλογλυπτική, ή Πορταριά στή Μεταξουργία, οί ΚαλαρρύΆ τες στήν χρυσο-ασηµουργία κ.λ.π. T6 µικρό όρεινό χωριό τής "Ηπείρου, οί Χιονιάδες, σήµερα µέ µόνο 12 μόνιμους κατοίκους, έβγαλε πάνω άπότ60 γνωστούς ζωγράφους μέσα σέ δύο αίώνες, άπό τά µέσα τού 180υ µέχρι 16 µέσα τού 2Οού. Παλιότερα, στά κοντινά χω- ριά λέγανε: "Χιονιαδίτης είσαι; Ζωγράφος είσαι",Θά µελετήσουµε, λοιπόν, ίδίαίτερα τό χωριό αύτό καί τούς ζωγράφους του, πού τό έργο τους είναι σκορπισµένο στήν "Η= πειρο, τή Δυτική Μακεδονία καί τή Θεσσαλία. Οί ζωγράφοι 16v Χιονιάδων δέν συγκρότησαν ίδιαίτερο έπαγγελµατικό σωματείο, "ο… πως άλλοι τεχνίτες σέ πολλές περιοχές τής 'Ελλάδας, άλλά ήταν χωρισµένοι κατά 1a- τριές, µέ κοινότητα καταγωΥής άπό πατέρα. Τρεί'ς ήταν οί πατριές ή φάρες αύτές: οί Πασχαλάδες, οί Μαρινάδες καί οί Τσατσαίοι.Καθεμιά τους είχε τό ίδιαίτερο έργαστήριό της, όπου γινότανε καί ή µαθητεία τών νέων. Στά έργαστήρια αύτά έτοιµάζονταν x006- ως φορητές είκόνες σέ σανίδι.Κατά µικρές όπάδες ξεκινούσαν άπό 16 χωριό τους καί άναλάβαιναν όχι μόνον άγιογραφίσεις έκκλησιών άλλά καί διακοσμήσεις σπιτιών μέ το- πία, προσωπογραφίες, νεκρές φύσεις καί λογής άλλα διακοσμητικά. Σπουδαιότεροι 616 τούς χιονιαδίτες ζωγράφους ήταν 6 Κωσταντίνος Μαρινάς, πού 8 ζωγράφισε στό σπίτι τού φιλικού Κωσταντίνου Ρόδου στό Τσεπέλοβο τούς γάµους τού Να- πολέοντα καί σκηνές άπό τούς ναπολεόντιους πολέµους, όΜιχ2;ήλ Ζήκος, πού έκανε τήν άγιογραφία τού νεοµάρτυρα 'Αγίου Γεωργίου άπό τά Γιάννινα μόλις 13 µέρες µετά 16 G6— v616 του καί 6 Παγώνης πού δούλεψε κυρίως στό Πήλιο άπό 16 1801 ώς τά 1838. 'Ο Παγώ- νης είναι ή πιό ένδιαφέρουσα φυσιογνωμία, άν καί παρουσιάζει άνισότητες. Διακρίθηκε κυρίως σάν τοπιογράφος, όπως καί 6 γιός του 'Αθανάσιος πού πέθανε τήν τελευταία εί- κοσαετία τού 19ου αίώνα. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Δημ. 'Αγραφιώτη: 'Ο Σ ι ο ν ι α΄δ ί τ η ς Z ω γ ρ ά φ o ς M 1 χ α- ή λ Ζ ή κ ο ς κ α ί ή Σ υ ν τ ρ φ ι ά τ o υ σ τ 6 Μ ε τ α ξ ο χ ώ ρ ι 'Α γ ι- 6 ς, 'Ιωάννινα 1977. Κίτσου 'Α. Μακρή: Δύο A 6 ί κ ο ί Ζ ω γ ρ ά φ ο υ, Βόλος 1952. Γεωργίου Π α ? σ ίου: ‘A γ ι o γ ρ α φ ί α κ α ί 'A γ ι γ ρ ά φ 0 1 1 ύ ν'Χ ι o- ν΄ι ά δ ω ν , "Ιωάννινα 1962. 'Η µ ε ρ ο λ 6 γ ι o "Εταιρείας Παπαστράτου 1973. 9. ΘΕΟΦ1ΛΟΣ 'Ο γνωστότερος, καί έξω άπό τά σύνορα τής 'Ελλάδας, λαϊκός ζωγράφος είναι άσφα- λώς 6 Θεόφιλος Ρ; Χατζημιχαήλ. Γεννήθηκε γύρω στά 1870 στή Βαρειά Μυτιλήνης. "Εφηβος άκόμα έφυγε γιά τή Σµύρνη, πού είχε τότε έντονο έλληνικό χρώµα, κι έκεί κάνει έπάγγελ- μά του τή ζωγραφική. Δέ σώζονται έργα του αύτής τής περιόδου γιατί μεσολάβησε ή γνω- . στή καταστροφή τού 1922. Στά 1897 έρχεται στήν έλεύθερη 'Ελλάδα, έθελοντής στόν πόλε- μο αύτής τής χρονιάς. Μένει στό Βόλο καί στό Πήλιο ώς τά 1927 καί ζωγραφίζει µέ άκού- ραστη δραστηριότητα τοίχους άπό μικροµάΥαζα καί σπίτια, καθώς καί πίνακες σέ χαρτό- νια, πανιά, σανίδια καί τενεκέδες. Φτωχός καί καταφρονεμένος, ζεί μέσα σέ µεγάλη άθλι- ς ότητα. Στά 1927 φεύγει γιά τήν πατρίδα του Μυτιλήνη , συνεχίζει κι έκεί τό έργο του κάτω άπό τίς ίδιες δύσκολρς συνθήκες καί στίς 21 Μαρτίου 1927 πεθαίνει άπό τροφική δη- λητηρίαση. Λίγα χρόνια πρίν άπό τό θάνατό του γνωρίζει 16 έργο του 6 µεγάλος τεχνο- κοίτης Στράτης 'Ελευθεριάδης, γνωστός στό Παρίσι καί σ'δλον τόν κόσµο ώς ΤΕΕΙΑΒΕ, καί άπό τότε άρχίζει ή άναγνώριση τής άξίας τού φουστανελλά αύτού ζωγράφου.Διαπρεπείς "Βλ- ληνες καί ξένοι τεχνοκρίτες τού άφιερώνουν ένθουσιαστικά σχόλια, όργανώνονται £186- σεις έργων του στήν 'Ελλάδα καί 16 'Βξωτερικό καί τόν Αύγουστο τού 1965 έγκαινιάζεται μέ µεγάλη έπισημότητα τό Μουσείο Θεοφίλου στή Βαρειά Μυτιλήνης."? πήρξαν, όµως, καί σφοδροί έπικριτές τού έργου του, πού δέν τού άναγνώριζαν τήν παραµικρή άξίά. Τά έργα τού Θεόφιλου είναι τοπιογραφίες, µυθολογικέςλπαραστάσεις, σκηνές άπό τήν 'Επανάσταση τού 1821, ρωπογραφικά θέματα, μερικές προσωπογραφίες καί λίγες άγισγραφί- ες. Πρότυπά του είναι λαΐκές λιθογραφίες, καρτ-ποστάλ, είκονογραφήσεις λαϊκών έκδό- σεων, φωτογραφίες κ.λ.π. Ξεκινώντας άπό τοσο ταπεινές άφετηρίες δημιούργησε "ενα θαυ- µαστό έργο όπου "κοιτάζει΄τόν κόσμο µέ τήν άγνότητα τών γαλανύν µατιών του". ME μιά µοναδική εύαισθησία στό χρώμα άποδίδει τούς ήπιαστους τόνους τού έλληνικού τοπίου. "Εργα του, έκτός άπό τό Μουσείο Θεοφίλου, βρίσκονται στό Μουσείο "Ελληνικής λαϊκής Τέχνης στήν 'Αθήνα, στίς Συλλογές "Εµπειρίκου καί Μακρή καί σέ πολλούς συλλέκτες. Συ- νολικό έργο του είναι οί τοιχογραφίες στό σπίτι τού Γιάννη Κοντού, στήν 'Ανακασιά "Λ- νω Βόλοω. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: "οδυσσεα τα… 'o z ω γ … φ o ς e ε 6 φ ι λ o ς, …" 1973. Έμ- ποσικής Τραπέζης τής "Ελλάδος, έπιμέλεια Γιάννη Τσαρούχη: 0 ε 6 φ ι λ ο ς, "Αθήνα 1966. Γ.Κ.Κατσίµπαληι Β ο 8 λ ι ο γ ρ α φ ί α 6 ε 6 ο ι λ o υ Ρ. I a τ ζ ημ ι- x a ή λ, "Αθήνα 1955. "Πι Λαµπίρηι ‘0 Z ω γ ρ ά φ o ς G ε 6 φ ι λ ο ς ο τ ή Σ μ ύ ρ ν η, "Αθήνα 1973. Κίτσου "Α. Μακρήι '0 Z ω γ ρ ά φ ο ς Θ ε 6 φ ι λ o ς σ τ 6 Η ή λ ι ο, Βόλος 1939ι"Βπίσης στό Δ΄τεύχος τής σειράς " ΕΛΛΗΠΈΈ ΖΩΓΡΑΦΟΙ " τού έκδοτικού οίκου "Μέλισσα" τά άρθραι Κίτσου Μακρή "Θεόφιλος" καί "Αγάπης Καρακα- τσάνη " 'Η|ζωγραφική τού Θεόφιλου". "Αθήνα 1974. 10. ΥΦΑΝΤΙΚΗ - ΜΤΒ-Μ T6 ύφαντό συνοδεύει τόν άνθρωπο σέ όλη του τή ζωή, άπό τή γέννηση δε τό θάνατο. Γι"αύτό είναι καί ή πιό διαδεδομένη τέχνη είτε μέ τή µορφή τής οίκοτεχνίας τών γυ- ναικ6ν είτε µέ βιοτεχνικά έργαστήρια. Κατά τήν Τουρκοκρατία δέν ι'. Η ιΓ . , 1. Εκπ.-Υ: : "& "…'-?" '.ΐ:"!'ΐ'1 …… …' ή 6πήρχε σπίτι στήν "Ελλάδα πού νά µήν έχει έναν ή περισσότερους άρ- :''ι'|.',' &:΄.'.ι'γ:-ζ ιι»:'.'.-;- γαλειούς. Τέσσερες είναι οί πρώτες ύλες τής έλληνικής ύφαντικής, ξί%…"…τ…γ=4 τό μαλλί, τό βαμπάκι, τό μετάξι καί τό λινάρι. Τρείς οί τύποι τού άργαλειού, ό όρθιος, ό πλαγιαστός καί τού λάκου. '0 δεύτερος Ξχει τή μεγαλύτερη διάδοση.Τά προϊόντα τής ύφαντικής είναι, δξ πρός τή χρήση τους τά έξής: ύφάσµατα φορεσιάς, μέσα στά όποΓα περιλαμβά- νονται καί οί "κάπες" άπό τραγόμαλλο, τά ύφαντά τής οίκσσκευής ί;ζζζζ…ζ…;ζ;; -κιλίμια, σεντόνια, καρπέτες, µπουχαροσκούτια κ.λ.π- καί στά έπαγ- γελματικά ύφαντά -λιόπανα, καραβόπανα, τσαντίλες κ.λ.π. "' …… ……' " "Από τήν καλαισθητική άποψη περισσότερο Ενδιαφέρον παρουσιάζουν τά μάλλινα ύφαντά οίκοσκευής, μέ τήν ποικιλία καί τήν όµορφιά τής . . | , , '.ι'Ι'. .... . ι ", χ Κι.ι":,΄:"ι,3 """""' | … τ…; χρωματικ6ς καί σχεδιακής τους διακόσμησης. Έά ρ ι Υ ω τ & &π0τ€' λούνται άπό άλλεπάλληλες χρωματικές ζώνες, παραλληλες πρός τή φο- . & . . . ν .. Ι.: : ... ,". .; :,Ρ3;"."η. ....…-.…………. ?,- …'…….'.:'...Ψ., ρά τού δφαδιού, πού δηµιουργούνται με τήν έναλλαγή, κατά διαστήμα- τα, τού χρώματος τού ύφαδιού. 'Η έναλλαγή αύτή άκολουθεί όρισμένο κάθε φορά ρυθµότ Στά κ ε ν τ η τ ά σ τ 6 ν ά ρ γ α λ ε ι ό ύφαν- τά δημιουργούνται διάφορα µοτίβα μέ τήν καλομετρημένη έναλλαγή τού χρώματος τού ύφαδιού στήν ίδια σειρά. Φά μοτίβα αύτά είναι γεωμε- τρικά ή πολύ σχηματοποιημένα παραστατικά. "Από τήν πλευρά τής γε- νικής διάταξης τύν χρωµατικύν ζωνύν καί τύν διακοσμητικύν θεμάτων, προτε΄ινουμε -γιά εύκολότερη κατάταξη- τίς έΞύς κατηγορίες. Στά ρ ι γ ω τ ά : 11κυματιστό, 2 βηματιστό, 3 µονοδροµικό, 4 µικτό καί στά κ ε ν τ η τ ά σ τ 6 ν ά ρ γ α λ ε ι 6: 5 κλειστό, ό καλει- δοσκοπικό, 7 άβακωτόκαί 8 µπακλαβωτότ κάθε περιοχή τής 'Ελλάδας έχει τό δικό της ύφος ύφαντικής, πού Xa- ρακτηρίζεται συνήθως άπό τό όνομα τού πιό γνωστού κέντρου ύφαυτι- ι . | "κχχ Ξ ΐ;/΄Ξ κής: µετσοβίτικα, άραχωβίτικα, άμπεκακιώτικα κ.λ.π Ξ δείξε!" " 'Γδ μαλλί, άπό τήν κουρά τών προβάτων "ως τό έτοιµο ύφαντδ, ύφίστα- ';ξ?Ξξζξ'-.1 ται σταδιακή έπεξεργασία πού άρχίζει μέ τό πρύτο πλύσιμο»γιά νά φύ- ξ ,΄χ" ξ"ϊχχ γουν τά χώµατα καί οί λιπαρές ούσίες. "Ακολουθεί τό λανάρισµα, δη- &»έ… ( Ε Ε 10 ΐΓ……ΐ…"ήέ"Ψ…Γ-*"' λαδή ή τακτοποίηση {JV ίν6ν του, ή βαφή)πού γίνεται σέ τρία στάδια, ! ' ξ ξ στήν Π ρ 6 σ τ υ φ η, προετοιμασία τού µαλλιού νά δεχθεί τίς βαφτ- κές ούσίες, στό β ά φ ι μ ο, πού άλλοτε γίνονταν μέ φυτικές βαφές, μ..…." ,.......…φ , -…ι….….… ,… καί στή σ τ ε ρ έ ω σ η, τήν έξασφάλιση τού άνεξίτηλου τύν χρωμά- ;"'΄ξ *ξ 1 των. "Υστερα γίνεται τό γνέσιμο, ή νηµατοποίηση, "06 μ€Ρι"€ς φορές --ι ……ΐ--……475 γίνεται πρίν άπό τή βαφή. Τελικό στάδιο ή 6 φ α ν σ η. Σέ µερικές |' περιπτώσεις άκολουθεί τό ν τ ρ ι σ τ έ λ ι α σ μ α, τό χτύπημα τού ύφαντού σέ νεροτριβές. Τό κ έ ν τ η μ α είναι περισσότερο εύχάριστη άσχολία τύν γυναι- κύν γι'αύτό δημοτικό τραγούδι χαρακτηρίζει "γλέντισµα" τό κέντημα ένύτήν ύφανση "σκλαβιά τήν κοριτσιύν"."Υπάρχουν πολλές τεχνικές τού ΧΝψ΄ ** ξ3 κεντήματος, πού έπιδρούν άποφασιστικά στή διαμόρφωση τύν διακοσμη- τικδν θεμάτων. Gd μπορούσαν νά χωρισθούν σέ δύο µεγάλες κατηγορίες, στά μ ε τ ρ η τ & κεντήματα, όπου τά διακοσμητικά θέματα δημιουργούνται μέ τό μέ- τΡηµα τόν βελονιδν καί στά σχ ε 6 ι α σ τ &, "οπου τό θέµα σχεδιάζεται πάνω-στό ύ; φασµα καί έκτελείται μέ έλεύθερες βελονιές. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Πόπης Ζάρα: Κ ε ν τ ή μ α τ α κ α ί Κ 0 σ n ή µ α τ α τ ή ς 'E λ - λ η ν ι κ ή ς Φ ο ρ ε σ ι ά ς, "Αθήνα 1966. Δημ. Δουκόπουλου: Π 6 ς ύ φ α ( ν o u ν κ α ί ν τ ύ ν 0 ν τ α ι΄ o ί Α ί τ.ω λ o ί, "Αθήνα 1927. Κίτσου Α. Μακρή: 'Y m a ν- τ ά Θ ε σ σ α λ ί α ς , "Αθήνα 1960. Μουσείου Μπενάκη: Κ ε ν τ ή μ α τ α "Η π ε ί- ρ ο υ κ α ί 'E π τ α ν ή σ ο υ, "Αθήνα 1965. τού ίδιου: K ε ν τ ή µ α τ α Σ κ ύ- ρο υ, "Αθήνα 1965. "Αλκης Νέστορος: Τ ά 'Y o α ν τ ά τ ή ς Μ α κ ε 6 ο ν ί α ς κ α τ τ η ς e ρ & κ η,ς, "Αθήνα 1965. PAULINE JOHNSTona GREEK ISLAND EMBRODERY, Λονδίνο. 11. Έ«ΙΞΤΜΛΟΤΠ… - KOXMHMA - KEPAMEIKH Τό μέταλλο δουλεύτηκε άρκετάκατά τά χρόνια τής Τουρκοκρατίας καί άργότερα. Καί στό µικρότερο χωριό άκόμα ύπήρχε έργαστήριο άν όχι κατασκευής, τουλάχιστον έπισκευής καί συντήρησης άντικειµένων οίκιακής καί έπαγγελματικής χρήσης. Κυρίως έγινε χρήση τού σίδερου καί τού άτσαλιού γιά τήν κατασκευή έξαρτημάτων οίκοδομύν -σιδεριές πα- ραθύρων, κλειδαριές, µεντεσέδες κ.λ.π - έργαλείων -τσάπες, ύνιά, φτυάρια 4Τκαρφι6ν, μαχαιριύν καί άλλων. Οί τεχνίτες τού σίδερου λέγονταν σιδεράδες ή γύφτοι, όχι µόνο γιατί πολλοί γύφτοι έξασκούσαν τό έπάγγελµα, άλλά καί γιατί όλοι παίρναν μαύρη όψη άπό τούς καπνούς τού καµινιού. Τό χαλκό τόν δούλευαν οί "χαλκιξδες" ή "καλαντζήδες" πού κατασκεύαζαν είδη μα- γειρικής- ταφιά, σαγάνια, κατσαρόλλες - . Με όρείχαλκο, χυτά, γινότανε άντικείμενα Εκκλησιαστικά καί οίκιακά. Κέντρα κατεργασίας τού χαλκού ήταν ή Θεσσαλονίκη, τά Γιάξ νινα, ή Τρίπολη, ή Μακρινίτσα, τό "Αγιον "Ορος καί ή Κύπρος ζκυπριά ή κυπροκούδουνα)… Κύριο κέντρο άργυροχρυσοχοίας ήταν ή "Ηπειρος - Γιάννινα, Καλαρρύτες- μέ διέ- φορες τεχνικές, όπως τό σαββάτι …Ξνθετη µαύρη ύλη μέσα σέ χαρακιέςτ-τά χτυπητά άπό τήν πίσω πλευρά πού σχημάτιζαν άνάγλυφα, τό φιλιγκράν καί άλλες. "Η πανάρχαιη τέχνη τής κεραµεικής γνώρισε μεγάλη άνθιση στήν περίοδο πού μελε- τούµε σέ περιοχές μέ κατάλληλο χώμα καί άλλους εύνοϊκούς συντελεστές. Γνωστά κέντρα κεραµεικής μπορούμε νά σηµειώσουµε τή Σάμο, τή Σκύρο, τή κίονα, τήν Αίγινα, τό Φα- νάρι Καρδίτσας καί ίδιαίτερα τή Μικρά "άσία. κάθε τόπος έχει τό δικό του ύφος κερα- μεικής, άνάλογο μέ τίς πολιτιστικές του ρίζες, τήν έπαφή του µέ άλλους τόπους καί τίς ίδιότητες τών χωμάτων του. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Πόπης Ζώρα: K ε ν τ ή μ α τ α κ α ί Κ.ο ο υ ή µ α τ α τ ή ς 'E λ- λ η ν ι κ ή ς Φ ο ρ ε σ ι ά ς, "Αθήνα 1966. Κίτσου "Α. Μακρή: ’E κ λ ο γ ή ."Β µν- γων τής "Ελληνικής Μεταλλοτεχνίας,΄ΕκδοσηΕ.0.Β.Χ."Α- θήνα 1962. Βύδοκίας Μηλιατζίδου-"Ιωάννου: Χ α'λ κ ε υ τ ι κ ή κ α ί x ά λ κ ι ν α Σ φ υ ρ ή λ α τ α Σ κ ε ύ η, Θεσσαλονίκη 1977. Βασ. Κυριαζόπουλου: Δ α ί κ & Κ ε- o a μ ε ι κ ά τ ή ς Β ο ρ. 'E λ λ ά δ o ς, Θεσσαλονίκη 1969. τού ίδιου: Μ:η ν 6 ς κ α ί Δ η μ ή τ ρ η ς, Δ 6 ο Α α ί κ o ί ‘K ε ρ α μ ι σ τ έ ς, "Αθήνα 1968. 12. Η ΛΑϊΚΗ ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ ΚΑΙ TOY HHAIOY Μετά τή γενική έξέταση τής έλληνικής λαϊκής τέχνης θά σταθούμε ίδιαίτερα στήν τέχνη τής "Ηπείρου καί τού Πηλίου. Αύτό γίνεται γιά τρείς λόγους. Πρώτα γιατί ή με- λέτη περιορισμένων περιοχών μάς έπιτρέπει νά δούµε σάν ένιαίο σύνολο τίς τέχνες πού μελετήσαμε χωριστά. Δεύτερο γιατί οί δύο αύτές περιοχές μάς είναι περισσότερο γνω- στές καί τρίτο γιατί έχουν στενή συνάφεια καί ή δεύτερη άναπτύσσει στοιχεία πού δα- νείστηκε άπό τήν πρώτη. 'Η'"Επειρος δίκαια µπορεί νά θεωρηθεί μάνα τής λαϊκής µας τέχνης. 'Οχι μόνο γιά τόν πλούτο, τήν ποιότητα καί τήν ποικιλία τών μορφών πού καλλιέργησε, άλλά κυρίως γιατί άπό αύτή ξεκίνησαν κατά τό 18ο αίώνα χιλιάδες τεχνίτες, όλων τών είδικοτήτων, πού σκορπίστηκαν σέ όλα τά σημεία τού έλληνικού χώρου καί πέρα άπό αύτόν. "Αρχιτέ- κτονες καί μαστόροι, λιθογλύφοι καί ξυλογλύπτες, ζωγράφοι, χρυσοχόοο... "Η "Ηπειρώτικη λαϊκή τέχνη παρουσιάζει μεγάλη ποικιλία γιατί ή διαμόρφωση τού έδάφους τής "Ηπείρου δηµιούργησε ίδιαίτερα πολιτιστικά σύνολα, όπως τά Ζαγοροχώρια µέ τό μεταναστευτικό τους ρεύµα, ή περιοχή τού πουλιού μέ τό τραχύ ύφος τής ζωής καί τής τέχνης της,-τό µεγάλο άστικό κέντρο τών "Ιωαννίνων, ή Δάκα τού Σουλιού πού ή πε- ριορισµένη γεωργοκτηνοτροφική οίκονομία της τήν δποχρέωσε νά "φιλοκαλεύ μετ"εύτελεί- ας", τά Κατσανοχώρια κ. ά. #€δ» "Η ήπειρώτικη λαϊκή τέχνη σέ όλες τίς έκδηλώσεις της δηµιούργησε &. έργα ύφηλής ποιότητας. "ΗΨύφαντική χρησιµοποιεί µοτίβα μέ σχηµατο- ; . (3ζρ ποιημένες µορφές, όπως είναι, 1 6 χορευτής, 2 6 καβαλάρης, 3 τό πον- κ , ΄ έΞ…ξΞξ& τίκι, 4 τόπουλί, τό πριόνι, ή πεταλούδα καί δεκάδες αλλά. Μέ φόντο & …………Ξζ…ξΞζ……… κατά κανόνα άσπρο» κόκκινο καί σκουρογάλαζοτ Στή ζωγραφική, έκτύς άπό τούς Χιονιάδες πού μελετήσαµε, σημειώνονται πολλοί ζωγράφοι άπό τά Σουδενά, Γιάννινα, "Αρτα, Φορτόσι κ.λ.π. Οί ήπειρώτες ζωγράφοι έχουν έπιδράσεις ίταλικΞς. Στήν άρχιτεκτονική, καί ίδίως σέ µερικά , > ' , , . ξ Ξ1΄ νε Ζαγοροχώρια τά σπιτια -Τσεπέλοβο, Κουκουλι, Πάπιγκορ-καί οι .π…λ…ΐ *2΄ σίες -Νεγάδες- δείχνουν άνεβασμένο τεχνικό καί αίσθητικό έπίπεδο. " … 12 Στά συνεργεία τών άρχιτεκτ6νων μετέχουν καί λιθογλύφοι πού σκαλί… ζουν ύπέρθυρα, κτητορικές έπιγραφές, άγκονάρια καί άλλα διακοσμητι- κά στοιχεία σέ χαμηλό άνάγλυφο. "Από τό Μέτσοβο καί άλλα χωοιΞ ξε- κινούσαν κομπαμίες ξυλογλύφων, πού σκάλιζαν έκκλησιαστικά ξυλόγλυπ- τα µέ τήν τεχνική τών "κεντητών" ή "σκαλιστών στόν άέρα". Φημισμέ- νη είναι καί ή ήπειρώτικη άργυροχρυσοχοία. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Κίτσου 'Λ. Μακρή: "Β ς ω γ ρ α φ : σ ο η σ τ α ν ι - κ ο ς , TO ΒΗΜΑ 11-9-1966. τού ίδιου: "ο τ α ν o i "Β λ λ η ν ε ς κ α ρ τ ε ρ ο ύ σ α ν τ 6 B o ν α π ά ρ τ η, To ΒΗΜΑ 14-7-1963. τού ίδιου: Μ έ τ ο o Β o , TO ΒΗΜΑ 22-9-1963. Μ.Γ.΄Μερακλή: '0 σ ύ γ-, χ ρ o ν ο ς A a ϊ κ 6 g H o λ ι τ ι σ μ ό ς, "Αθήνα 1973. Σπύρου S Μουσελίµη: ‘H A ά κ α τ ο ύ Η π 6 τ σ α ρ η, Γιάννινα 1976. "Αγ- "γελικής Χατζημιχάλη: "Ηϊπ ε ι ρ ώ τ ι κ η A a ί κ ή -Τ έ χ ν η, Γιάννινα 1930. Τά χωριά τού Πηλίου είναι νεώτερα χτίσµατα. Κατά τή βυζαντινή έποχή τό Πήλιο ή… ταν µοναστικό βουνό. Γύρω άπό τά μοναστήρια καί σέ άλλους πρόσφορους τόπους δημιουρ- γούνται µικροί οίκισµοί. Τό φαινόμενο τής δημιουργίας όρεινών οίκισμών είναι γενικά στήν "Ελλάδα κατά τό 16ο αίώνα έξαιτίας τών κακουχιών τών κατοίκων στίς πεδιάδες άπό τίς μετακινήσεις τών τουρκικών στρατευμάτων καί άπό τή δημιουργία μεγάλων τουρκικών ίδιοκτησιών άπό άξιωματούχιυς τού Κράτους. Τά πηλιορείτικα χωριά άναπτύσσονται γρή- γορα χάρη στήν ήμιαύτονομία τους καί τή γονιµότητα τού έδάφους. Σημαντικό προϊόν εί- ναι τό μετάξι. "Επειδή δέν ύπάρχει τό κατάλληλο τεχνικό άνθρώπινο δυναμικό γυά νά καλύψει τίς μεγάλες άνάγκες τών άναπτυσσόμενων χωριών, καλούνται τεχνίτες άπό τήν "Ήπειρο καί τή Δυτική Μακεδονία. Αύτοί άποτελούν τή μαγιά γιά τή δημιουργία πολυά- ριθµων ντόπιων χτιστάδων, ξυλογλύφων, λιθοξόων, χαλκουργών, ζωγράφων, άρχιτεκτόνων κ.λ.π. Τά σπίτια τού Πηλίου, χτισμένα στόν τύπο τού βορειοελλαδίτικου άρχοντικού, στολίζονται μέ ξυλόγλυπτα, χρωµατιστούς φεγγίτες καί, συχνά, μέ τοιχογραφίες. Οί έκ- κλησίες, µονόκλιτες ή τρίκλιτες βασιλικές, τοιχογραφούνται καί άποχτούν θαυμαστά ξυ- λόγλυπτα τέμπλα, δεσποτικούς θρόνους, είκονοστάσια καί παΥγάρια. Βρύσες, καλυτερί- µια, τοξωτά γεφύρια συμπληρώνουν τή χαρούμενη είκόνα τών χωριών τού Πηλίου. "Αξιό- λογη είναι καί ή πνευματική τους άνάπτυξη μέ τή λειτουργία σχολείων, τή δήμιουργία βιβλιοθηκών καί τήν έμφάνιση σηµαντικών λογίων, "όπως 6 Γαζής, δ Κωσταντάς καί ό Φιλιππίδης. Σιγά-σιγά, καί κυρίως άπό τά τέλη τού 18ου αίώνα, ή τέχνη τού Πηλίουι πλουτίζεται μέ καινούργια στοιχεία πού τής δίνουν χαρακτήρα περισσότερο αίσιόδοξο. Τόν τόνο πιά στή ζωή δίνει ή άνερχόμενη καί προοδευτική τάξη τών βιοτεχνών, τών έμ- πόρων καί τών ναυτικών. Μετά τή δηµιουργία, άπό τά µέσα τού 19ου αίώνα, τής καινούργιας πόλης τού Βόλου. ή οίκονομική καί πολιτιστική ζωή τής περιοχής συγκεντρώνεται σ"αύτή καί άλλάζει µορφή. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Κίτσου "Α. Γοκρή€ 'Η" & & € # ή Φ=€ κ ν η τ ο U n ο λ € 0 ν. 'Α€ή… να 1976.