Μέ βάση τόν απλούστερο ορισμό τού εργαλείου-προέκταση χεριού- Θά προσπαθήσουµε νά ταξινοµήσουμε τό ύλικό. Τό έπεξηγηματικό"άπό λαογραφική πλευρά" όροδετεϊ τήν έννοια τού εργαλείου. 'Εξετάζουμε δηλ. τά εργαλεία τού ελληνικού παραδοσιακού πολυτισμού. Χρονολο- γικά & παραδοσιακός πολιτισμός καλύπτει ολόκληρη τήν περίοδο τής Τουρκοκρατίας, ούσιαστικά συνεχίζεται ως τόν Β΄παγκόσμιο πόλεμο, οί πρώτες ρωγμές του εμφανίζονται μέ τήν ίδρυση τού ελληνικού Κράψους στα 1828΄ένώ ή ακμή του στό τέλος τού 180υ -άρχές τού 190υ αί. τά κύρια εργαλεία ωστόσο, κρατούν σχεδόν αναλλοίωτη τή μορφή τους μέσα στό χρόνο, δέν παρατηρείται δηλ. εξέλιξη τής τεχνικής στήν πράξη. Αύτό ίσχύει καί για τήν αρχαία, τή βυζαντινή καί νεώ- τερη 'Ελλάδα. τά έμπόδια για τήν ανάπτυξη τής τεχνικής στήν άρ- χαία 'Ελλάδα, συνοψίζονται: α) στήν ύπαρξη των δούλων καί στήν απουσία εσωτερικού διεξόδου για τήν εμπορευματική παραγωγή στό κοινωνικοοικονομικό επίπεδο, β) στα ίδιαίτερα γνωρίσματα τής ίδεο- λογίας των αρχαίων 'Ελλήνων καί γ) στόν αύτοπεριορισμό τής ίδιας τής τεχνικής σκέψης. 'Ολα αύτά αναλύονται στό καταπλητικό βιβλίο τού J.P.Vernant, Μύθος καί σκέψη στήν αρχαία 'Ελλάδα, έκδ.'Ολκός 1975 ίδιαίτερα στό κεφ. 4 σ.243-304. Στή βυζαντινή καί οθωµανική αργότερα αύτοκρατορία, ή κοινωνική δομή δέν εύνοεϊ τήν εξέλιξη τής τεχνικής. 'Η κοινωνική δομή είναι διπλή: 'Από τή µια πλευρά ένα σύνολο αγροτών δεµένων γερά μέ τή γή καί όργανωμένων οίκογενειακά καί κοινοτικά στήν ύπαιθρο καί από τήν άλλη πλευρά μιά συγκεντρω- τική γραφειοκρατική διοίκηση στίς πόλεις. 'Η σύνδεση των δύο αύ- τδν κόσμων , εξασφαλίζεται μέ τό φόρο. Στό οίκονομικό επίπεδο, ού- τε τά ύλικά ούτε οί ανάγκες κατανάλωσης ύπαγορεύουν τήν εξέλιξη των εργαλείων. ΄Ακόμα, τό ίδεολογικό κλίμα τού Χριστιανισμού ταυ- τίζεται μέ τήν "ήσιόδεια αντίληψη" όπου ύµνεϊται ή εργασία σάν μια μορφή Θρησκευτικής έμπεερίας καί συμπεριφοράς. Στά χρόνια πού συμπυκνώνεται ή ακμή τού παραδοσιακού πολυτι- σμού όπου έχουμε καί αύξηση τής παραγωγής ή οποία µπαίνει στή δια- δικασία τής έμπορευματοποίησης, δέν παρατηρείται καμιά έξέλιξηστόν τομέα των εργαλείων. "Αναλυτικότερα, είναι τά χρόνια πού στήν Εύ- ρώπη κυριαρχεί τό εμπόριο, συντελε[τ αι πιά ή "βιομηχανική επανά- σταση", δημιουργείται έτσι ή παγκόσμια αγορά, ή βάση δηλ, τού κε- …ισκρατικού αυτή… στίς οίκονοµικές σχέσεις, εφόσον διευκολύ- νει τόν καταμερισµό εργασίας. 'Η όθωμανική αύτροκρατορία βρίσκε- ται στή διαδικασία τής άποσύνθεσή κής. Αίτία κι αύτό τής διεθνούς αγοράς. ΄Επεκτείνεται ό θεσµός τής μονοκαλλιέργειας. Οί χαρακτη- ριστικότερες μονοκαλλιέργειες στήν 'Ελλάδα είναι τό στάρι, τό βαµ- βάκι, ή ελιά καί ή σταφίδα αργότερα, εξαιτίας τής αύξησης τού άγ- γλικού εμπορίου στή Μεσόγειο καί τής ύποχώρησης αντίστοιχα τού γαλ- λικού πού είχε σάν συνέπεια τή μείωση τής ζήτησης τού λαδιού. Στόν προχωρημένο 18ο αί. προστίθεται καί η καλλιέργεια τού καλαµποκιού ή όποία επεκτείνεται σέ μονοκαλλιέργεια, ένώ αντίθετα ή είσαγωγή τής πατάτας, δέν γνωρίζει επιτυχία. ΄Ετσι όµως ή ελληνική οίκονο- µία γίνεται καί εύθραυστη καί .άπόλυτα έξαρτημένη άπό τήν ξένη ζή- τηση. Στά χρόνια ήδη αύτά, διαπιστώνουµε καί μιά μετάβαση άπό τήν "βιοτεχνική" στή "βιομηχανική"παραγωγή. Θά σταθούµε στό πρόβληµα πού αρχίζει στά 1840 - στήν πράξη προύπήρχε - ανάµεσα στή γεωργία καί στή "βιομηχανία" μέ τή συγκρότηση τής εθνικής οίκονομίας (αναφερό- μαστε δηλ. στόν χώρο τού ελεύθερου 'Ελληνικού Κράτους) γιατί, τό πρόβλημα αύτό έχει άμεση έπίπτωση καί στήν έξέλιξη τών εργαλείων. Τά έργαλεϊα δηλ. τά όποτα απαιτούνται γιά τήν βιομηχανική εξαρτη- µένη, επειδή έπιδίδεται κυρίως στήν κατεργασία τών πρώτων ύλών, πα- ραγωγή, τελειοποιούνται γρηγορότερα από τά γεωργικά. Τα γεγονότα μιλούν: Στά 1830-40 ίδρύονται τά πρώτα μεταξουργεϊα στήν Καλαμάτα, Σπάρτη, 'Ανδρο. Λίγα χρόνια αργότερα στή Λαμία, Σύρο, Βόλο, Πει- ραιά. 'Από τό 1851 αρχίζει νά συµµετέχει κι ή 'Ελλάδα σέ διεθνείς βιοµηχανικές εκθέσεις καί στά 1855 λειτουργεί στήν "Αθήνα εκσυγχρο- νισμένο μεταξουργεΈο. 'Αντίθετα, σέ οίκονοµική απογραφή στά 1842, φαίνεται ότι παρέΞ μειναν απραγματοποίητα, όσα είχε προτείνει 6 Thiersch σχετικά μέ τή βελτίωση τών μέσων καλλιέργειας. Καμµιά προσπάθεια γιά άλλαγή στόν παραδοσιακό τρόπο δουλειάς. Οί καλλιεργητικές µηχανές, οί μη- χανές Θερισμού, λιχνίσματος είναι όλότελα άγνωστες στήν 'Ελλάδα. ‘H επεξεργασία τού μούστου στά παλιά δεδομένα. 'Η δομή τής αγροτι- κής παραγωγής μένει ή ίδια. Στά 1860 ίδρύεται στόν Πειραιά τό πρώτο ξυλουργικό καί σιδηρουργικό εργοστάσιο τού Γ.Βασιλειάδη. “H κατα- σκευή τού πρώτου σιδερένιου άρότρου, άρχισε στά 1863 καί τρία χρό- νια αργότερα, άρχισαν νά κατασκευάζουν τέτοια καί οί σηδηρουργοί τού Ναυπλίου. τά νέα γεωργικά εργαλεία είσάγονται καί λειτουργούν αρχικά, σιγά-σιγά όπως είναι φυσικό, στούς Γεωργικούς Σταθμούς, οί όποίοι σύµφωνα μέ τό νόμο τού 1897 ίδρύονται καί λειτουργούν σέ κά- θε νόμό. 'Ως τό 1900 έχουν ίδρυθεϊ 8 τέτοιοι σταθμοί καί 3 μόνο αγροκήπια. Μπορούμε νά χωρίσουμε τό σύνολο τών έργαλείων γιά μεθοδολογι- κούς σκοπούς σέ 2 μεγάλες κατηγορίες: Α'΄Εργαλεία τής παραγωγής, 3"Εργαλεία τής μεταποίησης. Στήν Α΄κατηγορία έντάσσουμε έργα- λεϊα: 1) Τά σχετικά μέ τήν καλλιέργεια τής έξοχής (γεωργία, έλαιο- κομία, αμπελουργία κυρίως) 2) τα κτηνοτροφικά 3) Τα μελισσοκομικά καί 4) Τά αλιευτικά καί τού κυνηγιού. Στήν Β'κατηγορία έντάσσουμε εργαλεία: 1) τά γυναικεία όσα δηλ. ξεκίνησαν συνδεμένα μέ γυναικεία απασχόληση, τά όποία χωρίζουμε σέ δυό μικρότερες κατηγορίες α) τού σπιτιού καί Η) τής οίκοτεχνίας. 2) Έά αντρικά τού σπιτιού. ΄Εδώ έντάσσουμε τά εργαλεία πού βρί- σκονται σ΄ένα αγροτικό σπίτι - βάση τής παραδοσιακής οίκονομίας καί πολιτισμού - τά όπο'ία χρησιμοποιεί κυρίωςδ% σχετικά μέ είδι- κευμένα έπαγγέλκατα. ν όμως από τήν επιμέρους έΞέταση τών εργαλείων, έξετάζουμε (". ΠΩ τή θέση πού έχουν καί πως λειτουργούν τά εργαλεία στόν παραδοσιακό πολιτισμό μέσα από συγκεκριμένα ένδεικτικά παραδείγματα, εφόσον στά περιορισμένα περιθώρια τού άρθρου, δεν είναι δυνατό νά αναλυθεί τό σύνολο τών έργαλείων. 'Αντίθετα, μιά Ξερή απαρίθμησή τους χωρίς όλα τά σάάδια τής κατασκευής τους, τή λεπτομερειακή περιγραφή τους, τή λειτουργία τους, τίς τυπολογικές καί όνομαστικές τους διαφορές από τόπο σέ τόπο θά ήταν άνώφελη. Τά περισσότερα έργαλεία είναι ξύλινα ή σιδερένια ή συνδυασμός καί τών δύο. Πρός τό τέλος τού παραδοσιακού πολιτισμού τό σίδερο κερδίζει έδαφος σέ βάρος τού ξύλου. 'Ωστόσο, δέν γίνεται εύπρό- σδεκτο παντού. Γιά π.χ. στήν Αίτωλία, όπως μας λέέι ό μεγάλος λαογράφος Δημ.Λουκόπουλος, "έξαίρεση είααα άν κάπου-κάπου ίδίως στά καμποχώρια συναντάει κανείς σιδερένιο άλέτρι". Αύτό συμβαίνει πρίν από τό 1930 τούλάχιστον. Οί λόγοι είναι πολλοί: α) 'Η Ρού- μελη είναι πετρότοπος β) Δέν ύπήρχαν είδικοί τεχνίτες-κατασκευα- στές, άρα δύσκολο νά τό άποκτήσουν. γ) Προύποθέτει Εέχωρη οίκονο- µική δαπάνη έφόσον χρησιμοποιούνται άλογα στό ζέψιµο. δ) Τά όφέλη στήν απόδοση τής καλλιέργειας δέν ήταν σημαντικά, έπειδή δέν συ- νοδευόταν από παράλληλη βελτίωση τού φτωχού καί άκαρπου έδάφους. ε) Τό "έτσι τούβραµε" μαζί μέ τή δύναμη τής συνήθειας, συνθέτουν τήν έννοια τής παράδοσης, καθοριστικός ό ρόλος της στήν παραδοσια- κή κοινωνία. Φυσικά, μπορούμε βάσιμα νά ύποθέσουμε ότι τό ίδιο ίσχύει γιά τίς όρεινές τούλάχιστον περιοχές τής ήπειρωτικής 'Ελ- λάδας . "Ενα άλλο θέμα είναι, ποιοί είναι οί τεχνίτες τών έργαλείων. Τά ξύλινα, σχεδόν αποκλειστικά, τά φτιάχνουν οί ίδιοι πού τά χρη- σιμοποιούν. Καί στήν περίπτωση ακόμα τού "σύνθετου"έργαλείου τού άλετριού, κατασκευαστής είναι 6 ίδιος ό γεωργός. Τό άν σέ όρισμέ- νες περιοχές, |όπως στήνκώ, ύπάρχει είδικός τεχνίτης "ό άλετράς" στό χωριό, δέν είναι καί απαραίτητος. Δέν μαθήτεψε σέ μόστορα παρά µονάχα ή παρατηρητικότητα κι ή πείρα του τόν δίδαξαν µαζί μέ τήν σχετική έπιδεξιότητα τού ίδιου. 'Ο καταμερισμός έργασίας πού ύπάρ- χει στήν περίπτωση αύτή, δέν γίνεται γιά νά όργανωθεί καλύτερα ή παραγωγή, αλλά γιά νά δημιουργήσουν όσο γίνεται πιό πετυχημένα έρ- γα, έξασκώντας τά αντίστοιχα άτομικά τους χαρίσματα. 'Ολόκληρη ή διαδικασία τής κατασκευής καί τού πιό άπλού έργαλείου, από τό διά- λεγμα τού ξύλου ως τή χρήση του, εντυπωσιάζει γιά τό πόσο καλά ό άνθρωπος γνωρίζει τή δουλειά του μέσα από τή γνώση τού ύλικού. Τά διδερένια έργαλεία ή τά έξαρτήµατα τών ξύλινων, είναι δου- λειά τού σιδηρουργού ή τού χαλκιά. Είναι γνωστή ή φράση: "χωριό πού δέν έχει παπά, δάσκαλο καί γύφτο, χωριό δέν είναι". Γύφτος είναι τό συνώνυμο τού χαλκιά, ή τέχνη κληρονομική, τό μαγαζί κοινο- τικό. Τά έργαλεϊα είναι τού χαλκιά, τό ύλικό τού γεωργού, ή πλη- ρωμή σέ είδος, άν είναι γεωργός "στ'άλώνια" άν είναι κτηνοτρόφος "στά γάλατα". "Ως πρίν τούλάχιστο τόν Α΄Παγκόσμιο Πόλεμο, ή συ- ναλλαγή γίνεται σέ είδος. Δέ σημαίνει όμως αύτό ότι έχουμε νά κά- νουμε μέ μιά οίκονομία, φυσική κλειστή, μή χρηματική εφόσον ό φό- ρος είσπράττεται σέ χρήμα. Στό σημείο αύτό θά πρέπει ίσως νά τονίσουμε τή σημασία πού έχει τό σίδερο στήν παραδοσιακή κοινωνία σάν έκφραση δύναµης καί στε- ρεότητας. 'Ανάλογη είναι καί ή σημασία του καί στήν άρχαία "Ελλά- δα όπως φαίνεται στά όμηρικά έπη. Kai οί σημερινές εύχές"σιδερέ- νιος", "σιδεροκέφαλος" κτλ. έχουν χάσει τή συμβολική τους σημασία, πράγμα φυσικό. έφόσον τά σύμβολα είναι κατανοητά γι αύτούς πού τά δημιούργησαν καί τά χρησιμοποιούν, ωστόσο απηχούν παλιά πίστη στή δύναμη τού σίδερου. Πολλά από τά σιδερένια, τά γεωργικά καί τά τής ύφαντικής έργα- λεία, είτε μεµονωμένα, είτε συνδεμένα μέ τίςάντίστοιχες παραγωγικές τους δραστηριότητες, συνδυάζονται μέ µαγικές πράξεις καί δυσειδαι- μονίες. ΄Εφόσον ή τεχνική είναι άνεξέλικτη, οί μακικές πράξεις εί- ναι ένας τρόπος να έλέγξει ό άνθρωπος τή φύση. Τά έργαλεία άύτά δηλαδή, συνδέονται μέ ενέργειες πού σκοπό έχουν ή νά διώξουν άπό τόν άνθρωπο κάθε κακό, θεομηνία, άρρώστια, μάγια ή νά τόν προφυ- λάξουν γιά νά μή τού συμβούν. Στήν περίπτωση µάλιά&ήτών σιδερέ- νιων εργαλείων όπως τό γουδοχέρι, τό φτυάρι , ή µασιά κ.ά. έχου- µε καί τήν πίστη (ότι μεταδίνουν δύναμη, όπως γιά παράδειγμα, στήν Κίμωλο όταν λεχώ σηκωθεί γιά πρώτη φορά άπό τό κρεββάτι της, πατάει ένα μαχαίρι. ΄Από τά σιδερένια έργαλεία αύτό πού συγκεντρώ- νει όλες τίς ίδιότητες είναι τό µαχαίρι καί μάλιστα τό μαυρομάνικο. 'Από τά γεωργικά, τό σπουδαιότερα άπό αύτή τήν άποψη, έκτός άπό άξίνα, τσάπα, δρεπάνι καί ζυγό, είναι τό ύνί τού άλετριού. Γιά πα- ράδειγμα, κυρίως τό ύνί μετατρέπεται σέ σύμβολο γονιμικό όταν τοπο- θετείται στό κατώφλι τού καινούριου σπιτικού γιά νά τό πατήσει ή νύ- φη ή νύφη καί γαμπρός μαζί. 'Ο συμβολισµός αύτός είναι πανάρχαιος στήν 'Ελλάδα καί ό παραλληλισμός τής καλλιέργειας τύύέδάφους μέ τήν τεκνοποιία έκφράζεται μέ τό "έπ'άρότφ παίδων γνησίων" πού αποτελεί τό σκοπό τού γάμου. Συγκεντρωµένα παραδείγματαάπό μαγικές πράξεις µέ σιδερένια καί γεωργικά εργαλεία, βλ.: Α.Παπαμιχαήλ, Τά μέταλλα είς μαγικάς καί δυσειδαίμονας ένεργείας, KEEA, 17, 1964, σ.6 8—104 καί Κ. Ρωμαίου, Τό ύνί κατά τόν γάμον Λα, &, 1923, σ.346-368. 'Από τά έργαλεία τής ύφαντικής, αύτά πού συγκεντρώνουν τίς πε- ρισσότερες μαγικές δυνάμεις είναι ή ρόκα, τό άδράχτι καί γενικά τό κλώσιμο τής κλωστής, μέρη τού άργαλειού όπως τό άνΌ:καί κυρίως τά μιτάρια. Γιά παόάδειγμα, η ρόκα καί τό άδράχτι πού βάζουν στό προ- σκεφάλι τού νεογέννητου, γίνονται σύμβολα προφύλαξης άπό τό κακό μάτι. "Ενα παράδειγμα άπό τή Λευκάδα: "Απαγορεύεται να πάει γυ- ναίκα γνέθοντας στό αλώνι, όσο διαρκεί ό άλωνισμός, γιατί είναι ξωτικιά, διώχνει τόν άνεμο καί δέν µπορούν νά ξαναμίσουν. Παρα- δείγματα συγκεντρωμένα γιά τά έργαλεία τής ύφαντικής, στό βορειο- ελλαδικό χώιρο, βλ. : "Αλκ.Κυριακίδου-Νέστορος, Τά ύφαντά Μακε- δονίας καί Θράκης, EOEX, "Αθήνα 1965. Αύτά τά έργαλεία λοιπόν, φανερώνουν καλά τόν τρόπο σκέψης τού ανθρώπου στήν παραδοσιακή κοινωνία γιατί, τά άγροτικά έχουν τήν πιό αργή εξέλιξη από άλλα καί είναι προύπόθεση γιά τό μοναδικό στήριγμα ζωής στόν έλλαδικό χώρο, τήν άγρρτική οίκονομία. Τά ύφαντικά για- τί τά χειρίζεται σχεδόν αποκλειστικά ή γυναίκα, τό πιό συντηρητικό στοιχείο στήν παραδοσιακή κοινωνία. 'Η γεωργική οίκονομία στόν παραδοσιακό πολιτισμό είναι βασικά οίκογενειακή, δηλ. ιοίκονομία έπιβίωσης καί, συνεπώς οί σταθερές της άξίες βρίσκονται σέ άμεση σχέση μέ τή φύση τήν τύχη καί τό προσωπικό έργο. Τό προσωπικό έργο, έφόσον τήν τύχη δέν μπορεί νά τήν αλλάξει κα τή φύση δέν προσπαθεί νά τήν αλλάξει, έξασφαλίζει, μέ τή βοήθεια τών έργαλείων, τή σχετική οίκονομική αύτάρκεια στόν άνθρωπο. Γι αύτό καί ανάλογη είναι ή συμπεριφορά του στά πιό αναγκαία άπό αύτά. Γιά παρά- δειγμα, ένα άπό τά πολλά έθιμα τών Χριστουγέννων τής Πρωτοχρονιάς καί τών Φώτων στό Δρυμό Μακεδονίας, είναι τό "θύκνιασμα" τής πίττας καί τών γεωργικών έργαλείων. "Εκτός από τό ότι άνάμεσα στά ζυμαρένια όμοιά κατά στήν έπιφάνεια τής πίττας πού θυκιάζουν είααι καί άλέτρι μέ βό- δια, όσο διαρκεί τό θύμιασμα, τοποθετούν στήν άναμµένη έστία ένα άπό τα κύρια μέρη τού άλετριού. "Επιπλέον, αφού θυμιάσουν τήν πίττα, θυ- μιάζουν καί τά γεωργικά έργαλεία, τά ζώα καί τό στάβλο. "Επίσης, στή Ρόδο μέ τό τέλος τού θερισμού κι ύστερα άπό όρισμένες "τελετουργικές" διαδικασίες, όλοι οί θεριστές φιλούντά δρεπάνια τοποθετημένα σέ σχήμα σταυρού. Στή Στενήµαχο τής "Ανατολ. Θράκης - φηµισμένη γιά τ"άμπέλια της - στήν είκόνα τού προστάτη τού τρύγου άγ.Τρύφωνα, αφιέρωναν ασημένια όμοιώµατα άπό έργαλεία δουλειάς, σβανάδες, κλα- δευτήρια κ.ά. Είδική λοιπόν προσοχή καί μεταχείριση τύχαιναν τά έργαλεία πού σχετίζονταν µέ τήν κυριότερη παραγωγική δραστηριότητα κάθε τόπου. Τά έργαλεία έπίσης συνδέονται µέ τόν τρόπο ζωήςτής οίκογένειας καί τής κοινότητας. Στήν οίκογένεια, άπαιτούνται πολλά χέρια καί πολλή δουλειά έπειδή ή απόδοση τών έργαλείων είναι μικρή καί αργή. Πολλά παιδιά σημαίνουν πολλά χέρια. Στό σημείο αύτό, θά πρέπει νά θυµίσουμε πόσο ούσιαστικός γιά τήν αγροτική οίκονομία είναι καί ό ρόζος τής γυναίκας. Στήν κοινότητα, τά ατελή μέσα προύποθέτουν κοινή συμμετοχή σέ δουλειά όπως στό χτίσιμο ένός σπιτιού, στό σκάψιμο τών άμπελιώγ,στό θερισμό. "Αλλά καί κοινή συμμετοχή νά μήν ύπήρχε, ύπήρχε κοινή ζωή κατά τή διάρκεια τής δουλειάς. "Αμεση συνέπεια είναι, έθιμα καί παιχνίδια . Τά σύγχρονα έργαλεία καί οί καινούριες μέθοδοι γεωπο- νίας είναι αίτία πού δέν ζούν πολλά άπό αύτά. Καί, είναι γεγονός, ότι όσα άπό τά έργαλεία άντικαταστάθηκαν γρηγορότερα, τά έθιμα πού αντιστοιχούσαν στις παραγωγικές τους δραστηριότητες, Ξεχάστηκαν πιό γρήγορα. "Αναφέρουμε δυό πολύ ένδιαφέροντα παιχνίδια πού παίζονταν στήν Κύπρο μέ δρεπάνια στό θερισμό: α) T6 παιχνίδι τού λαγού καί τού κυνηγού: Παιζόταν μέ δυό θεριστές μεγάλης άπόδοσης, ένα μεγαλό- σωμο πού ύποδυόταν τόν κυνηγό κι ένα μικρόσωμο, τόν λαγό. Θερίζοντας καί οί δυό, ό κυνηγός προσπαθούσε νά πιάσει τόν λαγό, ώσπου ύστερα άπό έλιγμούς, φαινόταν πιά γιατί είχαν θεριστεί άρκετά στάχυα, σκότω- νε στά ψέμματα τό λαγό. β) Τό παίξιμο τού δρεπάνιού: Συνήθως μιά όµάδα θεριστές, θερίζουν τά κοινοτικά χωράφια μέ τούς ήχους τής μου- σικής προσπαθώντας νά έπιδείξουν χάρη καί γρηγοράδα έκτοπίζοντας ό ένας τόν άλλο. Φυσικά ποθ… , άποτελείωναν κανονικά τό θερι- σμό στά χωράφια αύτά. "Ερχόμαστε τώρα στό θέμα τής όνομασίας τών έργαλείων από τόπο σέ τόπο στόν 'Ελλαδικό χώρο. Δέν ύπάρχει κανενός είδους συγκριτική τυπολογική µελέτη τών έργαλείων γιά νά μάς όδηγήσει. "Από όσα παρα- δείγματα μάς είναι γνωστά, διαπιστώνουμε: α) "Οτι π λλά έργαλεία δια- τηρούν τό ίδιο όνομα µέ τά άντίστοιχα άρχαία, άκολουθώντας τή φυσική έξέλιξη τής γλώσσας. "Αλλωστε τά έργαλεία είναι τά ίδια σχεδόν σ" όλόκληρη τήν ίστορική ζωή τής "Ελλάδας άπό όσο ξέρουμε άπό γραπτές πηγές καί άπεικονίσεις σέ άγγεία, στήλες ή χειρόγραφα. "Εκτός άπό τά γνωστά παραδείγματα (σωόνδυλος, άτρακτος κ.ά.) χαρακτηριστικό είναι τό παράδειγμα τής ρόκας (άρχ. ήλακάτη). Στήν Κάρπαθο λέγεται άλεκατά στή Ρόδο άλακάτη. β) ότι ύπάρχει μεγάλη ποικιλία σέ έργαλεία πού προορίζονται γιά τήν ίδια χρήση, αλλά δέν παρουσιάζουν τήν ίδια μορφή παντού. "Αποκο- νώνουμε ένα άπό τά τυροκομικά έργαλεία γιά παράδειγμα. Είναι αύτό γιά τήν παρασκευή τού βούτυρου. ‘H πιό συχνή μορφή του είναι ένας κά- δος ώς 1 µ. ύψος κωνικός, μέ διάκ.βάσης 20-28 έκ. καί μικρή 12-14 έκ. Συμπλήρωμά του είναι ένα ξύλο πού ξεπερνάει στό ύψος στό σκεύος γιά νά πιάνεται εύκολα όταν βρίσκεται μέσα. Στήν κάτω άκρη του σφηνώνεται ένας κύλινδρος μέ έγκοπές ή ένας δίσκος διάτρυτο ς. 'Η &όήση του άπλή: Πιάνεται µέ τά δυό χέρια κι άνεβοκατεβαίνει στό σκεύος πού ύπάρ χει γάλα, ώσπου ν"άρχίσει νά χωρίζει τό βούτυρο. "Εχουμε λοιπόν: Κα- ράμπα-Καραμπόξυλο (όρεινή Αίτωλία), βούρτσα-βουρτσόξυλο (.πεδινή Αί- μπούτνος-μπουτνόξυλο (Ρουμλούκι), καρδάρι-καρδαρόΞυλο (΄Ανατ.Θράκη), κάδη-δάρτης (΄Ηλεία), κοπανόκαδος ή τραμπουλίτσα ή βούρτσα("Ηπειρος), άγκαίδι ή τσαλ(α)κάνη-φρούα ή φλούδα ή καδόξυλε (Τσακωνιά). Τό Ξυλαγγ" στόν Πόντο γιά τήν ίδια χρήση είναι ένας κάδος σέ σχήμα έπιμυκημένου βαρελιού ό όποίος κρέμεται από τήν οροφή μέ δυό θήλειές σ"όριζόντια θέση. T6 toupBavIL) ("Ανακού Καππαδοκίας) είχε διαφορετική μορφή: 'Ενα μεγάλο πήλινο δοχείο σέ σχήμα στάμνας μέ δυό λαβές στή μέση καί μιά μικρή τρύπα κάτω από τόν πλατύ λαιμό. Γιά να τουρβανίσουν τόν άθο(=καϊμάκι), μάς λέέιό Θαν.Κωστάκης στό βιβλίο του για τήν "Ανακού, έκλειναν καλά τό στόμιο τού τουρβανιού µέ δέρμα, άπλωναν μέσα στό δωμάτιο χοντρά στρώµατα, έγερναν δίπλα τό τουρΒάν, γονάτιζαν οί γυ- ναίκες, τό πιαναν &π'τά φτιά καί τό κυλούσαν τρανταχτά ώσπου νά ξεχω- ρίσει τό βούτυρο.! Ντουρβόνι ("Ανατολική Θράκη). Στή Ρόδο χρήσιμο - ποιούν τή λακάνη;Ξκεύος ανοιχτό στό όποίο ταράζουν το γάλα μέ ξύλινο κουτάλι. Στήν Εώ καί στή Νάξο χρησιµοποιούν άλλα σκεύη αλλά δέν βγα- ζουν βούτυρο παρά διάφορ α είδη τυριών. Kai να σπφτεί κανείς ότι ό κατάλογος δέν είναι πλήρης. γ) ότι τά πιό απαραίτητα έργαλεία, ίδααίτερα τα κύρια µέρη τους, έχουν τήν ίδια όνομασία από τόπο σέ τόπο μέ τίς αναμενόμενες τοπικές γλωσσσικές παραλλαγές, Γιά παράδειγµα, τό έργλαείο άλωνισμού ή δο- κάνα στή Θράκη μόνο: 'Αλοκάνη (Τσακήλι), Ντουκάνα (κπερ.Διδυμοτείχου), Δουκανσ"(Λουλεβουργάς "Αν. Θράκης). "Αντίθετα τα συμπληρωματικά τους στοιχεία ή τα μέρη πού τά αποτελούν, παρουσιάζουν μεγάλη ποικιλία. Γιά παράδειγµα ή έντομή πού ύπάρχει στό ένα άκρο τού άδραχτιού λέγε- ται δόντι (Αίτωλία), τσούνα (Σάµο), κόκκα (Σκιάθο). 6) ότι σέ μερικές περιππώσεις ύπάρχει πλούσιο λεξιλόγιο μέ θαυ- μαστή σαφήνεια πού σέ ξαφνιάζει. 'Ενδεικτικά αναφέρουμε τό γεγονός ότι στήν κο καί στήν Αίτωλία όλα τά καρφιάπού χρησιμοποιούνται γιά τό άλέτρι έχουν διαφορετικό όνομα. Α' "Εργαλεία τής παραγωγής. 1.-Τά σχετικά µε τήν καλλιέργεια τής έξοχής. ΄Εκτός από τα εργαλεία τά σχετικά μέ τήν προετοιμασία τής γής, ή καλλιέργεια τών δημητρια- κών κυρίως παρουσιάζει εργαλεία, μέ τήν έννοια πού είπαμε, καί τά όποία έχουν πάψει να χρησιμοποιούνται σήμερα. α… Ξέ:ΞκεΞιΕέ…μέ…Ξή!…Ξ99ΞΞ9ικ99ές-ΞΞε-τΞς. Ξυλάλετρο ή άροτρο: Τρία είναι βασικά τά Ξύλα πού τό αποτελούν: α) T6 κουντούρι ή άλετροπόδι ή ποδάρι µήκους 1,20 μ. συνήθως. Πρέ- πει νά είναι άπό ανθεκτικό ξύλο. 'Η μιά του άκρη κάμπτεται σέ άμ- βλεία γωνία πρός τά επάνω, ενώ τό μεγαλύτερο τμήμα του ακουμπάει στό χώμα καί καταλήγει σέ μυτερή σιδερένια απόληξη τό ύνί, τό όποίο εξέ- χει από τό ξύλο 17-20 εκ. β) 'Η χερολάβη ή νούρος ή έχερη ή άνθρω- πος τού άρότρου. 'Αποτελεί τή λαβή τού άλετριού μήκους 1 μ.περίπου, προσαρμόζεται στήν ελεύθερη άκρη τού κουντουριού. γ) T6 σταΒάρι ή βουλά ή γούλα ώς 2 μ.περίπου. Σπάνια είναι μονοκόμματο γιατί είναι δύσκολο νά βρεθεί έτοιμο τό σχήμα του πού μοιάζει μέ ραχοκκοκαλιά αλό- γου, δηλ.καμπυλωτό στήν αρχή, σιάζει κατόπιν καί τέλος καμπυλώνεται αντίθετα πρός τά επάνω. "Η μιά του άκρη προσαρμόζεταιστή συμβολή τών δύο αλλων ενώ στήν άλλη προσαρμόζεται ό ζυγός όπου ζεύονται τα βόδια. "Ολα τά ύπόλοιπα εξαρτήματα (σπάθη, φτερά κ.ά.) καί καρφιά Βοηδούν στή χρήση του καί στό ένωμα τών ξύλων. ‘H διαδικασία τής κατασκευής του αρχίζει μέ τό διάλεγμα τού Ξύλου, τό τσεκάρισμά του γιά να κοπεί στήν κατάλληλη εποχή, τό πελέκημα τών Ξύλων, καί τέλος τό μόνιασμά τους ώστε νά γίνει έτοιμο για |όργωµα, νά έρθει δηλ. τό άλέτρι στα ζύγια". ΄Εδώ χρειάζεται προσοχή στό σωστό σχήμα πού Gd έχει τό σταβάρι καί στή σωστή απόσταση τής σπάΘας (ύποβοηΘητικό Ξύλο τό όποίο στηρίζει τό σταβάρι στή χερολάβη). -12- Σέ όρισμένα όρεινά εδάφη έπικλινή ή άπομακρυσμένα καί μικρά τό ξυλάλετρο είναι άχρησιμοποίητο. ΄ΑντίΘετα σέ 4εύφορα καί πε- δινά έδάφη όπως π.χ. στήν Κύπρο, διακρίνουν κατηγορίες στό ξυ- λάλετρο καί στό ύπ΄άνάλογα μέ τήν άποδοσή τους. Στή Θράκη καί Θεσσαλία χρησιμοποιούσαν καί τό µεχάλετρο ή πουλούκι='Αλέτρι τον πλάσιο περίπου σέ μέγεθος άπό τό κανονικό, σέρνεται πάνω σέ δυό μικρούς τροχούς καί τό τραβούν 2-3 ζευγάρια Βάσια. Προστίθεται βέ- βαια καί τό σιδεράλεψρο ή παπάρα σιγά - σιγά. Ζυγός ='Απαραίτητο εξάρτημα τού Ξυλάλετρου όταν σέρνεται μέ- βόδια. ΄Αποτελεί ούσιαστικά τή Θήκη όπου περνούν τά κεφάλια τών βοδιών. Στήν πιό διαδομένη του μορφή σχηματίζεται άπό δυό παράλ- ληλα ξύλα μήκους 2 μ. περίπου, πού κρατιούνται σέ άπόσταση 30-40 έκ. μεταξύ τους µέ δυό άκρινά κά3ετα πρός αύτό ξύλα τίς ζεύλες καί άλλα δυό-τίς μεσόΞευλες σέ τόση απόσταση άπό τήν κάθε ζεύγλα, όση νά χωράει ό τράχηλος τού βοδιού. 'Από τό κέντρο τού επάνω μα- κρυού ξύλου µέ τή βοήθεια γάντζου ή σκοινιαύ έξαρτιέται 6 ζυγός στήν άκρη τού σταβαριού. 'Υπάρχει μιά έλευΘερία στήν κατασκευή καί στή μορφή του από τόπο σέ τόπο ανάλογα μέ τά πρόχειρα ύλικά πού είχαν στή διάθεσή τους. ‘0 ζυγός 601600 γιά νά χρησιμοποιηθεί συμπληρώνεται άπό τίς ξοίδοτριχιές ή ζευλοςάµατα πού δένονται στά κέρατα τόν βοδιών καί τή ξουκέντρα ή πλαστρουχκορράξδι: "Ενα μακρύ ξύλο 1-1,5Ο μ. μέ µυτερή άπόληξη ή καρφί στή μιά άκρη γιά νά κεντάει 6 γεωργός τά ζώα καί νά τά κατευθύνει καί μέ πλατιά καί λεπτή άπόληξη στήν άλλη γιά νά ξεκολλάει τή λάσπη από τό άλέτρι. Παρατηρείται μεγά- λη ποικιλία στήν όνομασία τής βουκέντρας καί τόν άπολήξεών της ά- πό τόπο σέ τόπο. Σβάρνα ή βωλόσυρο = Χρησιµο- ποιείται γιά νά ίσοπεδόνει ή νά σπάζει τούς Εώλους στά χωράΦια πού ετοιμάζονται γιά νά σπαρούν ψιµικά δηλ. καρπούζια, σουσάµι κ.τ.λ. 'Η δουλειά αύτή γίνεται άνοιξη µετά τό 3-4 όργωμα γιά νά κλείσουν τά αύλάκια καί νά διατηρείται ή έργασία τού χωραφιού, καθ δώς καί μετά τή σπορά των ψιμικύν ύστε τό χύμα νά εύναι λείο καί όμοιόμορφα τοποθετηµένο. Είναι ή ένα πλέγμα άπό κλαδιά σέ όρΘογώ- νιο παραλληλόγραμμο σχήμα, ή ένα άπλό σανίδι ή μιά άχρηστευμένη δοκάνα. Δένεται στό ζυγό. 'Ο γεωργός πατάει όρθιος έπάνω ή κάθεται - 13.. ή πππθετεί1κώ πρόσθετο βάρος έπάνω. 'Η ποικιλία άκριβύς αύτή δείχνει πόσο άπλά καί έμπειρικά κατασκευάζονται καί λειτουργούν τά έργαλεία. 'Υπογραμμίζω, στό σημείο αύτό μιά άσάφεια : Στήν κο βωλοσύρισμα είναι ή έργασία, βωλόσυρος τό έργαλείο ένδ ή λέξη βωλοκόπημα σημαίνει τό σπάσιμο τών βώλων πού γίνεται μέ τήν άξί- να πρίν άπό τό βωλοσύρισμα. Στήν Ρόδο όμως, βωλοκόπος είναι ότι καί 6 βωλόσυρος στήν κο. Σκαφτικά έργαλεία : ΄Από αύτά τά περισσότερα είναι γνωστά ά- τά βιομηχανικά ύποκατάστασά τους. Διεξοδική περιγραφή καί χρή- δέ συναντάει κανείς σέ λαογραφικές µελέτες παρά σέ έλάχιστες. 93 T6 ίδιο ίσχύει καί γιά τήν βυζαντινή έποχή. Τέτοια λοιπόν είναι τό ΞςαΞή.Τό άμφίστομο σίδερο άπό τό κέντρο τού όποίου περνάει ή ξύλινη λαβή, έχει τή µιά κόψη επίπεδη, τήν άλλη διχαλωτή. Χρησι- μοποιείται γιά δυσκολόσκαφτο έδαφος, άφού είπαμε, άντικαθιστά τό άλέτρι. 'H τσάπα ή άξίναΐ Τό σίδερο πού περνάει στήν ξύλινη λαβή είναι πλατύ κι έπίπεδο σάν φτυάρι. Είναι µοναδικό έργαλείο γιά τό σκάψιμο τών άμπελιύν, τών καπνών, όλόγυρα στά λιόδεντρα καί γενι- κά γιά τό σκάψιµο σέ άφράτο χύμα. 'Ο κασμάς;ή κιλούγκι : Στή φόρ- μα μοιάζει μέ τό τσαπί πού είναι λεπτότερος καί οί άκρες του μυτε- ρές. "Αλλωστε ή δουλειά του είναι ν΄άνοίγει λάκκους καί γί΄ αύτό είναι άνθεκτικότερο άπό τά άλλα δύο. Στά βασικά αύτά έργαλεία,μπο- ρούν νά προστεθούν καί άλλα μέ μικρές παραλλαγές, όπως ή τσαπούλα, τό σκαλιστήρι, τό δικέλι, 16 g¥b01oan1 κ. ά. β. Τά σχετικά µέ τή διαδικασία τής*παραγωγής : Δρεπάνι : ΄Εργαλείο γιά τό θερισμό τών σπαρτύν. "Αποτελείται άπό μιά σχεδόν ήμικυκλική λάμα, όδοντωτή στήν εσωτερική της πλευ- ρά καί άπό μιά κοντή ξύλινη λαβή. Μέ τό δρεπάνι θερίζουν άπό ψηλά. "Αλλη παραλλαγή είναι τό λΞλΞκξ. 'Η λάμα δέν είναι μονοκόματη, ό- δοντωτή καί ήμικυκλική άλλά άποτελείται συνήθως άπό δύο κοµμάτια σίδερο πού ένώνονται σέ άμβλεία γωνία. Μέ λελέκι θερίζουν άπό χα- μηλά κι'άγκαλιάζουν περισσότερα στάχυα. Λεπτομέρειες ύπάρχουν καί στήν φόρμα του οί όποίες άποτελούν όποστάγματα πείρας. Γιά παρά - δείγμα τό άνοιγμα τού τόξου τού δρεπάνιού ποίκιλε ανάλογα μέ τήν ήλικία τού θεριστή τουλάχιστον όσο ξέρουμε στήν κό καί στήν Κύπρο- μέρη σιτοπαραγωγκκά. … 14 _ £600 ή κοσιά :΄Αποτελεϊται άπό μιά μεγάλη, έλαφρά καμπύλη λάµα, προσαρμοσμένη στήν άκρη ένός μακρυού ξύλου. Χρησιμοποιεί… ται γιά τό Θερισμό χόρτου καί τριφυλλιού ίδιαίτερα. Πέ τήν κόσα δερύζει κανείς όρθιος κρατώντας την μέ τά δυό χέρια καί πιό γρήγο- ρα άπ΄ότι μέ τό δρεπάνι. ΠαλαΗαριά : Εοηδητικό έργαλεΈο, όχι απαραίτητο γιά τό Scout σμό. Είναι μιά Θήκη γιά τά τρία δάχτυλα τού άριστερού χεριού από έλαφρύ ξύλο (πλατάνι) γιά νά παίζεται εύκολα στό χέρι. 'Επιμυκη… µένη καθώς είναι άρκετά καί καταλήγει σέ καμπυλωτή μύτη, χωράει περισσότερα στάχυα. Θήκη γιά καθένα€άχτυλο είναι γνωστή στή Θρά- κη ίδιαίτερα καί λέγεται δαχτυλίδΞα. 'Η παλαμαριά μπορεί όπως στήν Τήνο ν΄άντικατασταδεϊ άπό μιά παλιά κάλτσα ή άπό άσπρο λινό ύφαν- τό πού προφυλάγει τό χέρι ως τόν βραχίονα όπως στήν κά καί Σύμη , τή χΞρα. 'Αλζω)νπετρα ή γιουβαρλάκ(ι). Είναι ένας κύλινδρος άπό πέτραΑΞ σπασμένο κίονα, ή ξύλο;8Ξξξξεται γύρω άπό ένα ξύλινο άξονα στίς δυό άκρες τού οποίου προσαρμόζεται, διχαλωτό στήν άπόληξή του, ξύ- λο. Αύτό ζεύεται στό ζυγό καί καθώς τά ζώα γύριζαν στό άλώνι,τό ί- σοπέδωναν. 4έ τό ίδιο έργαλεϊο έπίσης άλώνιζαν στή Θράκη τό κριθάρι, τή βρώμη, τή σίκαλη. Δοκάνη-: ΄Εργαλεϊο γιά τό αλώνισμα τού σταριού όπου δέ χρησι… μοποιούνμξάγζώα. Είναι μιά σανίδα πλατιά καί μακρυά 1,60-1,80X50 έκ. περίπου με'έλαφρά κυρτωμένη τήν έπάνω πλευρά της ή όποία ζεύεται στό ζυγό. Στήν κάτω έπιφάνειά της έχει σέ πυκνές χαρακιές αφηνω - μένες τσακμακόπετρες οί όποϊες άντικαταστά5ηκαν σταδαακά άπό μετάλ- λινες λεπίδες. 'Ο γεωργός άνεβαίνει έπάνω όρθιος ή προσθέτει κι έπι- πλέον Βάρος καί κατευθύνει τά ζωα. Σπάζουν έτσι τ΄άχυρα καί έλευδε- ρώνεται 6 καρπός όταν τόν πιέζουν οί τσακμακόπετρες. Διάκριση σέ -15- βοδίσια καί άλογίσια δοκάνη έχουµε σέ όρισμένες περιοχές όπως στή Θράκη. Δοκάνη γιά 16v άλωνισμό δέν χρησιμοποιείται σέ όρει… νά έπικλινή έδάφη καί σέ μικρά άλώνια. ΄Εκεϊ τό άΧώνισμα γίνεται μέ τα ζωα τά δποϊα δένονται καί γυρίζουν κυκλικά δεμένα σ΄ένα κεν- τρικό στύλο στό κέντρο τού άλωνιού. Δάρτης ή λιράδι ή διράδδι. Δυό κυλινδρικά ξύλα ένωμένα μ'ένα χοντρό σχοινί, μήκους 1 μ. περίπου. Μ΄αύτό χτυπούν τό στάρι όταν είναι μικρή ή ποσότηα ή ξεσπειρίζουν τό καλαμπόκι. Κρατώντας µέ τά δυό χέρια τό ένα, σηκώνουν τό χέρι ψηλά τό φέρνουν Βόλτα πάνω άπό τό κεφάλι καί κατεβάζοντας το απότομα, χτυπούν μέ τό άλλο ξύλο τά στάχια δυνατά κι έτσι ξεπετιούνται τά σπειριά. T6 έργαλεϊο αύτό μπορεί νά άντικατασταθεϊ άπό χοντρό ξύλινο σφυρί τόν κόπανο. Θρινάκι ή καρποθρίνακο ή καρπολόχι ή λιχνιστήρι : Είναι ένα μακρύ 1,50-2 μ. ιονόξυλο φτυάρι τό όποίο καταλήγει σέ 4—6 περόνες (χαλιά ή δόντια). Βασική του χρήση είναι γιά νά λιχνίζουν τά άλω- νισμένα δημητριακά. ΄Απαραίτητος προύπόθεση νά φυσάει άεράκι. Μπή- ζουν στό γέννημα τό θρινάκι κι΄ύστερα τό τινάζουν ψηλά. "Ετσι, 6 καρπός βαρύτερος πέφτει κάτω ένδ τό άχυρο τό παίρνει 6 αέρας σέ άλ- λο σωρό. Τά ύπόλοιπα τέτοιου είδους έργαλεϊα πού ή καταλήγουν σέ διχά- λα, ή σέ τρία ή καί περισσότερα δόντια καί χρησιμοποιούνται γιά νά λιχνίζουν τό άχυρο, γιά ν΄άνακατώνουν τά στάχια στό άλώνι όσο κρα- τάει τό άλώνισμα, παρουσιάζουν άσάφεια στήν όνομασία άπό περιοχή σέ περιοχή καί μικρές παραλλαγές πού ή περιγραφή τους, ξεπερνάει τίς δυνατότητες ένός άρθρου. Γιά παράδειγμα : Σύρτης, γιαμπάς, χιαμ- I Ξαδάκξ, δικράνι, τριςχτυλο, τρίχαλοζ σουρχκί, χραΗπςύλια κ.λπ. Εί- ναι καί τό υλό τυ ο μέ τό ίδιο μακρύ στέλεχος καί χρησιμοποιείται -16- γιά νά μαζεύεται τό λιχνισμένο γέννηµα. T6 άπλά αύτό έργαλεία χρησιμεύουν καί σάν μέτρο γιά τόν ύ- πολογισμό τής σοδειάς. "Εμπηζαν τό φτυάρι στήν κορυφή τού σωρού του σταριού καί μετρούσαν πόσες παλάμες, πόσα "χειροκράτια" ήταν ώς τό σημείο πού έφτανε τό άλωνισμένο στάρι. "Όσες παλάμες ήταν "τό- σα κβέλια (μονάδα μέτρησης ίση µέ 3ο όκ. περίπου) Θάταν τού στάρ΄ ή τού καλαμπόκ΄". Δρεμόνι ή ρεμόνι : "Ενα μεγάλο κόσκινο, διαμ. 50-70 έκ. μέ μεγάλες τρύπες γιά νά χωράει 6 καρπός, χρησιμεύει γιά τό τελικό καθάρισμά του. ΄Ανάλογα μέ τά ντόπια ύλικά καί τόν διαθέσιμο χρό- νο γιά τήν κατασκευή του, 6 πάτος ή είναι άπό δέρµα ή τεκεδένιος ή συρμάτινο πλέγμα. Λούρος=ή…τέμπλα ή ντέμπλα : "Ενα μακρύ κυλινδρικό ξύλο. Χρη- σιμεύει σέ όρισμένα μέρη γιά τό "ράβδισμα" τής έλιάς, γιά νά πέσει δηλ. 6 καρπός χωρίς ώστόσο νά είναι αύτός 6 μοναδικός κι 6 ένδε - δειγμένος τρόπος γιά τό μάζεμα τής έλιάς. ΝτέΕπλα στή Μ. "Ασία 6- νόµαζαν τό μεγάλο ξύλο ώς 5 µ. καί ντεµπλί, τό μικρότερο ώς 2 μ. 'Απομονώνουμε τόν τρόπο χρήσης αύτού τού πιό απλού έργαλείου γιά νά δούµε πόσο πολύτιμη είναι ή έμπειρική γνώση τής δουλειάς."Θέλει τέχνη νά χτυπάς. Δέν κάνει νά χτυπάς καρσί (άντικρυστά) τό δέντρο γιατί σπάνε τά φυλλίζα. "Ανα τά σπάσεις, θά κάνει 7 χρόνια νά ξανα- δώσει καρπό. Πρέπει νά χτυπάς κατά πού γέρνει τό δέντρο, νά χτενί- ζεται. 'Οχι ντίκικα (άπότομα). "Εχει κλαδιά πού τά κουνάς, έχει άλ- λα πού θέλει νά τά χτενίζεις". Γιά τή διαδικασία τής παραγωγής τού λαδιού χρησιµεύουν τά έ- λαιοχριβεϊα, ξεκινώντας άπό τά πιό άπλά πού κινούνται μέ τή ζωϊκή ένέργεια ώς τά πιό έξελιγμένα τά δποία όμως δέν άποτελούν έργαλεϊα. 'Ωστόσο παράλληλα µέ τά πιό άπλά άπ΄αύτά χρησιμοποιούσαν κι ένα έρ- &)µ€ι… &. ιςψη;… … 40… …Έ€6κ ό)! &Π8ΨωΜα΄ , …ζ|ιυ?1κι1/;?2κΈ& - 17 … γαλείο σάν τό χερόμυλο πού θά δούμε πιό κάτω. ΄Ηταν τό λιοτςίΘι ή λιοτρίφτης. Δηλ. μια πέτρινη γούρνα όπου έβαζαν τίς έλιές καί Ώς πίεζαν μέ μιά άλλη στρόγγυλη πέτρα. ΄Από τήν πίεση, έβγαινε "τό ζυμάρι", ό πηκτός πολτός τής έλιάς. Αύτό τό έβαζαν σέ σακκού- . , » Ν , | | | …ωΜρ'ο ' , λια και γιά να εγει το λαδι το πιεςαν στό €23193943€ΞΒ% T0 ξυλινΟ Με… «ο… I | | - I … | , , " , ξϊ349ια4ξαψσ βασιζεται στο ανεδοκατεβασμα και την πιεση μιας Eu - λινης πλάντρας μέ τή βοήθεια δυό άκρινών ή ένός μεσαίου άδραχτιού I ' "|", τα , … : ι .. | &" α΄" - και των μοχλων τους σ€!ι=Ξίαω.ακίνηταη πλάντρα. h κατω ' αντρα μπο pet νά ήταν καί μέσα σέ κάδο. T6 ίδιο Ξύλινο πιεστήριο χρησιμοποι- ) ΄ ούσαν ο τσίπουρο. 2. Τά κτηνοτροφικά Τά έργαλεϊα πού σχετίζονται μέ κτηνοτροφικές άοχολίες είναι τό ίδιο απλά καί λίγα γιατί τά περισσότερα είναι σκεύη, είτε πρό- κειται γιά σπιτική κτηνοτροφία άπό τόν ίδιο τόν γεωργό, είτε γιά ύ- παίθρια είτε γιά πλατύτερη νομαδική κτηνοτροφία των μεγάλων τσε- λιγγάτων καί κοπαδιών ή όποία άναπτύχθηκε ίδιαίτερα στά χρόνια τής Τουρκοκρατίας. T6 κυριότερο εργαλείο τού τσομπάνηΐ τό δεξί του χέρι, είναι ένα µαχαιράκι. "Δώσε ένα ξουράφι πόχεις γιά πέταμα, στόν τσομπάνο νά τόν κάνεις φίλο". Ναζί μέ τό μαχαιράκι έχει καί τό κ9πίδι ή µπι- νέλι, ένα στριφτό μαχαιράκι γιά νά κοιλαίνει τόΞύλο, τρυπητήρι, σουβλί άκένι κ.ά. Μ'αύτά τά έργαλεϊα μετατρέπει τά ξύλα σέ κουτά- λια σκεύη, ρόκες, σφοντύλια, γκέίτσες, σφραγίδες δηλ. φτιάχνει έρ- γαλεϊα χρήσιμα στή γυναίκα, στόν ίδιο, στό σπίτι. Σέ τέτοιου εί δους άντικείμενα - έργαλεϊα άν κοντά στήν έμπειρική γνώση, κοντά στή γνώση τού ύλικού προστεθούν κι ή προσωπική έπιδεξιότητα καί τό μεράκι τού βοσκού μετατρέπονται σέ άντικείμενα τέχνης. Αύτά . ..18- βέβαια άποτελούν έργαλεία μεταποίησης, ώστόσο έπειδή είναι άπα- ραίτητα κυρίως στό βοσκό τά παραθέτουμε έδώ. "Απαραίτητα εργαλεία στόν βοσκό, σιδερένια, είναι τά ψαλίδια Είναι χρήαμα γιά τήν "κουρά" τών προβάτων ή τών γιδιών. Είναι συ- νήθως µεγάλα, δυσκολομεταχείριστα άπό άλλον, ποικίλα σέ φόρμες καί όνομασίες (πρατοψάλιδα, προβατοψάλιδο, τραοψάλιδο, τσιπίδα, μαντροψάλιδο κ.λ.π.). ΄Από τά τυροκομικά σύνεργα, τά περισσότερα είναι σκεύη κι ό- χι έργαλεϊα. Ξεχωρίσαμε, μέ άφορμή τήν όνομασία, τό σκεύος μέ τό άνάλογο έργαλεϊο του γιά τήν παρασκευή τού βούτυρου. Τά ύπόλοιπα έργαλεία εΒαι κλαδιά, ξύλα πελεκημένα ή μή, κουτάλες πού όμως πα- ρουσιάζουν μεγάλη ποικιλία καί λεπτομέρειες στή φόρµα καί στήν ό- νομασία τους καί στή χρήση τους άπό περιοχή σέ περιοχή. 3.- Έά μελισσοκοµικά ‘H μελισσοκοµία γνωστή άπό παλιούς χρόνους στήν 'Ελλάδα έχει μείνει στό σύνολό της, καθώς καί ή άλιεία, άνεπηρέαστη άπό Ξένες έπιδράσεις. Γιά τή διαδικασία τού τρυγητού πού γίνεται μιά φορά Αύγουστο - Σεπτέμβριο καί δεύτερη, άν είναι δυνατά τά μελίσσια,τό Φεβρουάριο, χρειάζονται εργαλεία πού είναι βασικά είδη μαχαιριών. Μελισσομάχαιρο ή σµηναροµάχαιρρ ή ζήµελευτέρ'(Ήόντος) : Μα- χαίρι σιδερένιο μέ μακρυά λαβή 40 έκ. περίπου καί πλατιά καί γυρι- στή λάμα γιά νά Ξεκολλιούνται μέ προσοχή οί κυρήθρες άπό τήν κυ - ψέλη. Στραβοµάχαιρς : Μικρότερο μαχαίρι γιά τό ξεκαπάκωμα τής κυ- ψέλης Σιλβίδ (ι) : "Αλλο είδος κυρτού καί γυριστού μικρού μαχαι - ριού. Καπνολόγςς-ή…µελισσογάστρι : "ένα θραύσμα από άγγεϊο ή κά- ποιο άλλο δοχείο όπου άνάβουν φωτιά σέ ξεραμένα μανιτάρια ή κοπριά -19.. βοδιών ή βαμβακερά πανιά, τά όποία τοποθετούν μέσα. Τό µεταφέρουν καί καπνίζουν τήν κυψέλη πού θέλουν νά τρυγήσουν γιά νά όδηγήσουν έτσι τό σμήνος τών μελισσών σέ άλλη. Χρησιμοποιούνται φυσικά καί άλ- λα έργαλεία,γιά διευκόλυνση τήςιελισσοκομικής διαδικασίας, όπως τα: νάλια, κλαδευτήρι κ.ά., όχι άποκλειστικά µελισσοκοµικά. 4." Τά αλιευτικά καί τού κυνηγιού T6 έπάγγελμα τού ψαρά στήν παραδοσιακή κοινωνία τών παµαποτά- μων, περιοχών τό άσκούν οί ίδιοι οί γεωργοί γιατί δέν άρπεϊ γιά έπι- βίωση. Είναι έπάγγελμα βοηθητικό γιατί άπασχολεί έποχιακά τόν γεωρ- γό. Τά έργαλεία είναι τού ψαρά, τά περισσότερα τά συναρμολογεί μό… νος του, έκτός βέβαια άπό τά άγκίοτρια, τίς σιδερένιες λάμες άπό τ τά καπάκια … τό άρχαιότερο έργαλεϊο τής ψαρικής … καί τά νήματα γιά τά δίχτυα. Λίγα έξοδα, πολλή γνώση, πολύς κόπος άπαιτούνται γιά νά γίνουν. Μεγάλη είναι ή ποικιλία παραλλαγών περισσότερο ή λιγότερο σύνθέτων πού βασίζονται στά διαφορετικά μεγέθη διχτυών, στό διαφο- ρετικό πάχος νημάτων, στόν άριθμό τών βαριδίων καί στά στεφάνια άπό βέργες ή άπλές βέργες, λυγαριάς συνήθως, πού είχαν. Τέτοια είναι έκτός άπό τό καλάΕι καί τό ΕΞΞΞχΞάρι, 6 κρίκος τό κοφίνι ή κόφΞ παλιότερα, τό πεζόβολο, τό νταςύλι, τό χταχλιάνι 6 gg10udg, 16 3g— ραχάδι. ή ΞςΞμπίτσα κ.ά. Δέν είναι όμως δυνατό νά περιγραφούν γιατί άπαιτούν καί τόν τρόπο ψαρέματος έκτος άπό τήν περιγραφή τους. Τά πράγματα αλλάζουν στά νησιά καί στίς παραθαλάσσιες περιοχές όπου τό ψάρεµα αποτελεί τρόπο ζωής κι άπασχολεί τούς άνθρώπους σέ ό- λες τίς σχετικές μέ τό ψάρεμα έκδηλώσεις δηλ. άλΦευτιίκά συγκροτήματο καταβοκύρηδες, έμπόρους, βαγενάδες πού ότιαχναν τά βαρέλια γιά τά παστά κ.ά. Τά έργαλεϊα, καί στήν περίπτωση αύτή, βασίζονται στά ίδια ύλι- κά ώστόσο είναι πιό άποδοτικά καί χρησιμοποιούνται άπό περισσότερα -20- άπό ένα - δυό άτομα. Τέτοια είναι μέ σειρά άπόδοσης καί άρχαιό- τητας ή καθπΞή - έργαλείο τής φτωχολογιάς - η συρτή, τό παραχά- δι µέ παραλλαγές στή χρήση, ή τράτα διαφόρων είδών. "Ακόμη τό χρί - χΞί κι ή άνεμότρατα τά όποία είναι καινούργια έργαλεία στό Λίγαίο, φερμένα άπό τήν 'Ανατολή, τή Μαύρη θάλασσα καί τήν Προ - ποντίδα, τά ΕανωΕένΩ.δίχτυα κ.ά. Καί 16 κηνήγι στήν παραδοσιακή κοινωνία άποτελεί βοηθητική άπασχόληση. Τά έργαλεία έκτός άπό τά παλιού τύπου όπλα είναι διά- φορες παχίδες…γιά άχριοπούλια πού χειρίζονται παιδιά, άλλες γιά ζώα, άπόχες κ.ά. "Ολα αύτά όμως δέν είναι κατανοητά χωρίς τήν ό- λη διαδικασία κατασκευής καί χρήσης τους. Β. ΄Εργαλεία μεταποίησης 1. T6 "γυναικεία" δηλ. όσο ξεκίνησαν συνδεμένα µέ χυναικεία άΤί ΄΄ όλ . α. Τού σπιτιού. Χερόµυλος : Είναι άπό τά πιό πρωτόγονα έργαλεία. Δυό στρογγυ- λές πέτρες μέ τρύπα στό κέντρο, ή μιά πάνω στήνάλλη, τό άποτελούν. 'Η έπάνω σ΄ένα σημείο τής έπιφανείας της έχει καί μιά άλλη τρύπα όπου μπαίνει ένα κομμάτι ξύλο έτσι ώστε νά πιάνεται άπό τό ξύλο, νά περιστρέφεται καί νά σέρνεται στήν έπιφάνεια τής κάτω πέτρας. Δέν τό χρησιμοποιούν άποκλειστικά γυναίκες άλλά καί άντρες σάν βοηθητική έργασία. ΄Αλεθαν παλιότερα λίγο άπό τό καλύτερο άλεύρι πού προόριζαν γιά "λειτουργία" γιά νά είναι πεντακάθαρο κι έτσι εύπρόσδεκτο στόν Θεό. 'Η χρήση όµως αύτή Ξεχάστηκε καί άµβλύνθηκε ή τόσο δυνατή πίστη. Γνωστότερο είναι ότι άλεθαν σιτάρι χοντραλε- σμένο γιά νά φτθάξουν "πληγούρι"!"Αλεθαν έπίσης µύδι, πού τό χρησιμοποιούσαν γιά άρτυμα, άνακατωμένο μέ άχυρο γιά τήν τροφή τών βοδιδν. ΄Από τά ύπόλοιπα έργαλεϊα είναι όλα έντελδς άπλα ή καί αύτο- σχέδια ποικίλα σέ όνομασίες. Τέτοια είναι τα διάφορα γουδιά πέ - τρινα ή ξύλινα ή σιδερένια αργότερα ανάλογα καί μέ τή χρήση τους, τά διαφόρων είδών κόσκινα,ή ξύστρα, μέ τήν όποία Ξεκολλούν τό ζυ- μάρι, όταν κολλάει στό πλαστήρι. Είναι ακόμη τά σύνεργα τού φούρ- | Ν . , Ν 0 … , . | * Γ, 6- €Ψ ο ...' νου κοινοτικού ή οικογενειακού όπως το στραυλιστο…π, : ένα μακρύ ξύλο πού καταλήγει ή σέ μικρό κύκλο ή σέ πλατιά άπόληξη , χρήσιμο γιά νά τακτοποιούν τά άναμµένα ξύλα πρίν από τό φρόόνωσμα τού ψωμιού. T6 χερόφτυαρο ή φρορνόξυλο; Πλατύ κι επίπεδο φτυάρι μονόξυλο μέ μακρυά λαβή γιά τό ωρύρνισμα τού ψωμιού. 'Η πάν9 : υα- κρύ ξύλο μ΄ένα πανί δεμένο στήν άκρη του, γιά νά έχουν τή δυνατό- τητα νά τό βρέχσυν κάθε τόσο χρήσιµο για νά "πανίζουν" τόν φούρνο δηλ. νά τόν καθαρίζουν. β.- 13; οίκοτεχν΄ας . I Από τα διάφορα είδη τής οίκστεχνίας δηλ. πλεκτική, κεητητι- κή καί ύφαντική, µόνο ή ύφαντική παρουσιάζει αύτό πού λέμε έργα - λεία. "Αλλωστε ή ύφαντική είναι ή πιό σημαντική οίκοτεχνία καί ά- ποτελεϊ σταθμό στήν έλληνική οίκογενειακή ζωή. Για τήν ελληνική οίκοτεχνία 6 180g αί. είναι 6 αί. τού άργαλειού. Πρωτες ύλες τής ύφαντικής είναι κυρίως μαλλί, βαμβάκι, μετάξι, λινάρι καί καννάβι. ΄Από αύτές, 16 βαμβάκι, τό λινάρι καί τό καννάβι άπό νωρίς έπαψαν οί γυναίκες νά τίς κατερ-άζσνται στό σπίτι γιατί, τίς έβρισκαν έτοιμες, καλύτερες καί φτηνότερες στό έμπόριο. Γιά παράδειγμα, ήδη στά 1833, κατά μαρτυρία τού Thiersch, ή κατεργασία τού λιναριού σχεδόν έχει έξαφανιστεϊ, έτσι ώστε όλο τό πανί έρχεται άπό τό έδω- τερικό. Οί πρώτες κατεργασίες πού έπαψαν, είναι καί οί πιό επίπο- νες. 'Από αύτές ή πιό δύσκολη είναι τού λιναριού. Δέν είναι δυνατό -22... φυσικά νά περιγραφή άναλυτικά ή κατεργασία ώστόσσ ένδεικτικό τής δυσκολίας είναι ότι γιά τό "κόψιμο" μέ τήν μέλιγκα, 2 στρεµμάτων λιναριού, χρειαζόταν ένας μήνας δουλειά ολόκληρο τό είκοσιτετράω- ρο καί µάλιστα κατακαλόκαιρο. -----..)-" -..-.-.. '! λανάρα ή τά λανάρια ή τά χερόχτενα (Γιά 16 µαλλί). Μέ τό έργαλεϊσ αύτό τό οτεγνωμένσ μαλλί "λαναρίζεται" ή "ξαίνεται" όστε νά καθαρίσει έντελδς, νά μακρύνει, νά άφρατέψει, καί νά ξεχωριστεϊ σέ ποιότητες ώστε νά κλωστσύν χωριστά γιά ανάλογη χρήση. T6 πιό διαδσμένα είδη τής λανάρας είναι τό πυκνό καί τό άρύ ή γυφτολάναρσ. Τό πυκνό αποτελείται άπό δυό τα…, τό κινητό πού είναι μιά ξύλινη έπιφάνεια 20x30 εκ. περίπου, πού στήν έπάνω όψη έχει ξύλινη λαβή ένδ στήν κάτω καρφωμένο δέρμα μέ ψιλά σιδερένια δοντάκια 1-3 εκ. καί τό άκίνητο λανάρι. Τό άκίνητο λανάρι είναι μιά όμοια έπιφάνεια μέ σιδερένια δοντάκια, ή όποία άποτκεΞ τήν επάνω έπιφάνεια άπό τέσσε- ρα σανίδια σέ σχήµα όρδογώνιο παραλληλόγραμμο. Τό κάτω σανίδι εί- ναι µακρύ ως 1 μ. Σ΄αύτό κάθεται συνήθως ή γυναίκα, περνάει τά πό… δια της άνάμεσα στό πλαίσιο τών σανιδιών, βάζει μαλλί στήν έπάνω έπιφάνεια. "Υστερα πιάνει τό επάνω λανάρι, τό ακουμπάει στό κάτω καί τό σέρνει πρός τόν εαυτό της. T6 696 λανάρι έχει 2-3 σειρές δόντια άπό μεγάλα καρφιά πού έξέχσυν 10—12 έκ. ΄Αποτελεϊται ή άπό ένα µονάχα παραλληλόγραμμο πλαίσιο μέ δόντια στήν επάνω πλευρά του, όπότε τό μαλλί τραΒιέται με το χέρι " άπό δυό μικρότερα λανάρια μέ λαβές. ιό Ροδάνι ή παχγάνι στάΘράκηΔ' άνεµοδούρα στή Σάµο η" έκκοκι …- στήρας ή ΗπαΕπακοωάς στήν κό (Γιά τό βαμβάκι). ΄Εργαλεϊο γιά "ξεκκούκισμα" δηλ. τήν άφαίρεση τών σπόρων τού βαμβακιού. ΄Αποτελεΐται άπό δυό όμοιους Ξυλένιους κυλίνδρους µή - -23.. κους 40 εκ… Χ 2 έκ. διάμ. περίπου, οί όποΈοι στηρίζονται σέ δυό ξύλινα ύποστυλώματα ύψους 40 εκ. περίπου. οί κύλινδροι είναι το… ποδετημένοι ό ένας πάνω στόν άλλο όριζόντια, έτσι πού νά εφάπτον- ται καί νά μπορούν νά περιστρέφονται 6 κα&ένας γύρω άπό τόν άξονά του, αντίστροφα όµως 6 ένας άπό τόν άλλο. Οί κύλινδροι κινούνται μέ μιά λαβή προσαρμοσμένη στήν άκρη τού κάτω κυλίνδρου. 'Η γυναίκα ? πού ήΞελε νά ςεκκσυκίσει, καθόταν κάτω, περνούσε τά πόδια της από τούς κυλίνδρους γιά νά είναι στερεό τό έργαλεϊο έπαιρνε λίγο βαµ3ά… κι τό τοποθετούσε ανάμεσα στούς κυλίνδρους, γύριζε μέ τή λαβή όπό- τε ό κάτω κύλινδρος μετάδινε, με τό κοχλιωτό του άκρο, τήν κίνηση αντίστροφη στόν έπάνω. Μέ τίς στροφές τό βαμβάκι περνούσε άνάµεσά τους καί καθώς ό σπόρος δέ χωρούσε άνάμεσά τους, έπεφτε κάτω. εεξέει-κέ-Ξέ-49199ει-ό-εΞΞιΞειΞπεέ (Γιά τό Βαμ3άΗι) "Εργαλείο γιά τό "στοίβασμα" ή "κόψιµο" τού βαμβακιού δηλαδή κάνει ότι τό λανάρισμα στό μαλλί. Τό δοξάρι είναι ένα ξύλο κυρτω… μόνο ύδιαίτερα στό ένα του άκρο σάν τόξο. Στό άλλο άκρο έχει καρ- φωμένο ένα σανίδι lOXlO εκ. περίπου. Τά δυό άκρα τού δοξαριού ένώ- νει μιά τεντωμένη χορδή, ή κόρδα. 'Η κόρδα αύτή χτυπιέται ρυθμικά άπό τόν "στοιβαξτή" ή "χαλάτζη" μέ τό λαγούδι ή στοιβανόχερσ - ξύ- λινο πλήκτρο όµοιο μέ μπουκάλι … καί μέ τούς κραδασμούς της ξαίνει τό βαμβάκι. *Η εέ&κιε…6-εελέτε-ί-9-κΞ&ιιεεε-6-ύ…κΞλιΞςιό-ιΞιό-τέ-&ι!όειλ- Τό χρησιμοποιούν γιά νά "μελικιάζουν" ή νά "κόβουν""τό ξε6ιαλεγρέ- νο λινάρι δηλ. γιά νά σπάζουν τό ξύλο του τό όποϊο μαδάει κι έλευ- Θερώνει τίς ίνες τού λιναρισύ, τό σκουλλί. Είναι ό,τι καί τό πρδτο λανάρισπα γιά τό μαλλι. Ποικίλη ή μορφή του. Γιά παράδειγµα, στήν Κύπρο άποτελεϊται άπό ένα σανίδι µήκους 1,23 — 1,30 εκ. καί πλάτους - 24 _ m 0—25 εκ. Πάνω στίς δυό άκρες του είναι τοποδετημένοι οί "μπάλλοι" ςύλα ύψους 15 εκ. Αύτά συνδέονται μέ δυό ξύλα "τά φτερά" 16 όποϊα σχηματίζουν κοπιλωμα κατά μήκος. Στό κοίλωμα αύτό άνεβοκαταβαίνει "δ καραλλάρης", ξύλο στερεωμένο στή μιά του άκρη σέ άξονα μέ ιΚόψη οσφτερή σάν μαχαίρι. T6 λινάρι τοποθετείται στό κοίλωμα των δυό "φτερών" καί πάνω του άνεβοκατεβαίνει ό "καβαλλάρης" κατευθυνόμε… νος άπό τό έλεύδερό άκρο του όσπου νά κόψει τό λινάρι. Στην κά, τό εργαλείο αύτό γιά την ίδια χρήση λέγεται µάχχανς καί είναι ένα κομμάτι Ξύλου πού καταλήγει σέ ένα είδος τρίαινας. Στά κενά των δοντιών τής τρίαινας ανεβοκατεβαίνει τό μαγγανόχερο με δυό δόντια, στερεωµένο με μιά σιδερένια Βέργα καί μαγκώνει τό λιύάρι. 'ρ…κέπανος (Γιά 16 λινάρι καί τό καννάβι) Χρησιμοποιείται γιά τό κοπάνισμα τού λιναριού καί τού κανναβιού στά διάφορα στά- δια τΞς επεξεργασίας του : "Οταν τό στεγνώσουν καί αφού τό λανα- ρίσουν µέ σκοπό νά γίνει άπαλό σάν τό βαμΒάκι. 26 λανάρι ή λανάρια (Γιά τό λινάρι). Χρησιμοποιούνται καί γιά τόν καθαρισμό τού λιναριού. T6 μάγχανο ή μαγγάνι (Γιά τό μετάξι). Είναι τό έργαλεϊο μέ τό όποϊο μετατρέπονται τά λιαομένα κουκούλια σέ μετάξι. Δυό τά μέρη πού τό άποτελούν = α) "Ενα µεγάλο καζάνι πού χωράει 10-15 όκ. νερό τοποθετείται σε μέρος πού νά μπορεί νά δερμαίνεται άπό κάτω. β) η άνέμη, σπρεωμένη σε δυό διχάλες, είναι ένας άξονας γύρω άπό τόν όποϊο κάί κάθετα σ΄αύτόν είναι προσαρμοσμένοι 16 πήχεις σέ δυό σειρές. ΄Λνά δύο οί πήχεις αύτοί, συνδέονται μεταξύ τους μέ έναν άλλο ξύλινο πλχυ. Στό ένα άκρο τού άξονα ύπάρχει λαβή πού μέ την κίνησή της, περιστρέφεται ή άνέμη. T6 όλο σύστημα γιά νά τεδεϊ σέ λειτουργία έχει ανάγκη άπό άλλα βοηθητικά εξαρτήματα. T6 μαγγάνι έργάζεται ως εξής : 'Ανάβουν φωτιά καί στό νερό πού βράζει ρίχνουν ..25- τα κουκοάλια. 'Η γυναίκα-ή µαγγανάρισα - στέκεται μπροστά από τό καζάνι έχοντας δεξιά της τήν άνέμη. Μέ ένα σκουπάκι, πρόχει- ρο άπό δάμνους, άνακατεύει τά κουκούλια πού βράζουν καί άποσπά… ει μεταξωτές ίνες άπ΄αύτά. Μέ τήν βοήθεια των βοηθητικών έξαρτη- μάτων όδηγεϊται ή ίνα τού µεταξιού στήν άνέμη. Μέ τήν περιστρο- φική κίνηση τής άνέμης τυλίγεται ή κλωστή σ΄αύτήν. Στό μεταξύ γιά v6 μήν κόβεται τό μετάξι, µέ τό σκουπάκι έξακολουδεϊ ή μαγγανάρι- σα νά "ταίζ'" τή μεταξωτή κλωστή πού τυλίγεται στήν άνέμη ώσπου νά σχηματιστεί άρκετή ποσότητα τό τσικλί". Στό μετάξι δίνει πά… χος λεπτότερο ή χοντρότερο, ανάλογα μέ τόν προορισμό πού έχει τό μετάξι πού βγαίνει. 2- ΄Εοιαλεϊα τιά τό κλώσιμο δ-1!έΞικ9-Π-εέΞ!ιΞκ9.Ξ-ΞΞεΞ9ι.ο ΞΞε-ε&εεΞΞε- ξόκα-:-ςφςνΞύλι-:…άδράχΞι (Γιά τό μαλλί, τό λινάρι, τό καννάβι) Βασικά είναι γνωστοί δυό τύποι ρόκας : α) ή καΘιστή, 8) ή φορητή. 'Η καθιστή ρόκα τοποθετούνταν στό πάτωμα, τά μέρη της ή- ταν κινητά, έµπαιναν σέ είδική θήκη γιά εύκολη μεταφορά. ΄Αστική η µορφή αύτή τής ρόκας με κωνσταντινουπολίτικη προέλευση. Τά μέρη πού τή συνθέτουν είναι : 'Η τετράγωνη συνήθως βάση:τό ροκοπάτί΄μέ πλευρά 20-23 &". T6 ξύλινο στέλεχος ύψους 55-60 εκ. πού προσαρμό- " Η - . . # | , ζεται στό κέντρο της βάσης, η ροκοστέκα. Το κινητο" " ροκοκέφαλο,εί- ναι σάν ένα άσυνήΘσΘα έπιμυκημένο καμπανάκι πού μπήγεται στήν ά- 'ροκοπέτσα!! σκοινί μέ τό όποϊο δενδ- πόληξη τής ροκοστέκας. Τέλος ή ταν ή τουλούπα τού μαλλιού στό ροκοψέφαλο. Οί τύποι τής φορητής ρόκας είναι πολλοί. ΄Από ένα άπλό διχα- λωτό Ξύλο γιά νά σκαλώνει ή τουλούπα τού μαΝιού τό όποίο φτιάχνει μόνη της ή γυναίκα ώς τό πιό περίτεχνο, "κεητημένο" ξύλο έργο τέ- χνης, έργο των τσομπάνηδων. Οί ρόκες αύτές έχουν τή Θέση πολύτι- ..26- µου δώρου τού άντρα πρός τή γυναίκα. 'Η φόρμα της ποικίλλει : Ρόκα σταυρούτσικο, άτόφυα, έλατίσια, κλειδωτή ή συνταιριαστή. ;&δράχΞι…: Ξύλο καλοπελεκ1μένο 49 εκ. περίπου, . ατοτε άκόσμητο κυκλικής τομής, στή μέση έχει τό μεγαλύτερο πάχος 2 εµ. περίπου,λε- πταίνει όμαλά καί καταλήγει σέ δυό μυτερές άκρες. Βροντύλι : 'Ενα κωνικό συνήθως τορνευτό κοµμάτι Ξύλο με διαμπε… ρή τρύπα στό κέντρο όπου περνάει καί σφηνώνεται τό κάτω τμήμα τού άδραχτιού. Μπορεί νά είναι άκόσμητο ή διακοσμηµένο µόνο στήν κυκλι- κή έπιςόνεια ή καί όλόγυρα στήν πλευρική. Ρόκα, σφοντύλι, άδράχτι χρησιμοποιούνται μέ τόν έΞής τρόπο : Πιάνει ή γυναίκα μιάν άρχή άπό τό μαλλί πού είναι σκαλωμένο ή έλα- φρά δεμένο στή ρόκα μέ τό δείχτη καί τόν άντίχειρα καί στρίβει τίς τρίχες τού μαλλιού, ενώ συγχρόνως τραβάει τό άριστερό της χέρι πιό κάτω ώστε νά συναντήση τό έπάνω τμήμα τού άδραχτιού. Σκαλόνει τό μαλ- λί μέ τόν δείχτη καί τόν άντίχειρα τού άριστερού χεριού στό άδρά- χτι καί τό περιστρέφεε ένω έξακολου3εί μέ τό άριστερό νά τραβάει νά τεντώνει καί νά στρίβει τό μαλλί από τήν τουλούτ.. "Οταν µισο- γεμιστεϊ µέ κλωσμένο µαλλί τό άδράχτι, Ξγάζει τό σφοντύλι γιατί δέ τής χρειάζεται πιά. "Ετσι έγνεΘαν κυρίως τό μαλλί πού προοριζό αν γιά ύφάδι γιά νάναι άφράτο καί χοντρό. ΚλόστΒης ή γκλωστρ΄ ή άδραχτος…(Γιά 16 βαμβάκι =αί γιά τό .… στρίψιµο τού νήματος γενικά) : Είναι παρόμοιο μέ τό άδράχτι, άλλα σιδερένιο καί λεπτότερο. (διαμ. & χιλιοστά). Δέν έχει Ξύλινο, κινη… τό κατά βούληση σφοντύλι, άλλά μόνιμα τοποθετημένο σιδερένιο δίσκο στή μέση περίπου τού άξονα. Τ1ν περιστροφική κίνηση δέν τήν δίνει ή γυναίκα μέ τά δάχτυλα αλλά, τρίΕοντας τόνκλώστρη μέ δύναμη στόν δεξιό μηρό άπό πάνω πρός τά κάτω. Ρόκα γιά τό βαµβάκι ή τό µΞτάζι : Είναι συνήθως κοντύτερη (30- 35) εκ., άπλή όλότελα ή περίτεχνη. 'Η περίτεχνη, δουλειά τόν ροοκύν "27- είναι & ρόκα "μέ τό καλα8άκι'. Είναι δηλ. μονοκόμματη πολυγωνι κή ή κυλινδρική καί καταλήγει σ΄ένα µικρό κολα3άκι κομµένο καί δουλεµένο επιδέξια άπό τό ίδιο κοµμάτι Ξύλου. "Ο Ξχος του, καθώς κινείται ή ρόκα κρατάει συντροφιά στή γυναίκα. . Τά υπόλοιπα εργαλεια τό όποϊα 3οηδοδν σε µιά σειρά όπό έργο… σίες πού σκοπό έχουν νά προετοιμάσουν τό νήμα καί νά περάσουν τό οτημόνι :τόν όργαλειό δηλ. τό όργοΆεια γιά τό καλάνισπμο, τό διά… σιμο, τό τύλιγμο καί τό µίτωυα ή µούρλιαομα βλ. λήμµα δογολειός. 43- 2. Τά άντρρκό όσο βρίςκονται σ'ενα όγροΞικό -....……-. ι....- µε…--- -.-"--…….…-…..-"…--- ….-.ι,...- Ξ! Στόν κατηγορία οότή περιλαμβάνονται κι έργαλεϊα πού εξίσου χρησιμοποιεί κι ό βοσκός όσο καί ό χτίοτ1;, ό λατόμος, & σιδηρουρ- γός, & Ξυλου,γός. α.! 'ιρχαλεια… κορΙεςάι…Ώ !!Ωτ;;> ια-ξέό!ις…έΞι-3ξΛα Τσεκούρι-ξ µπαλτός. Γνωστό άπό τά σηµερινό βιομηχανικό όποκα… τάσταωά του. Εξ όρισµένα μέρη μπαλτά; είναι µόνο τό μεγάλο τσεκού… p1 τον λατόμων. Είναι χρήσιµο γιό τό κόψιµο νλαδιών. ξξΞπάρνι : Χρήοιµο γιά τό πιλέκημα Ξύλων, τό κόρψωμα ή τό ΕΕ… κάρφωμα. πορόμοιο χρήση έχουν καί ή οπεπα…νιά, τό στενοπκέπΞΕνο καί αλλα. Ποιόν; : Χρήσιµο γιό τό κόψιµο σέ εύδεία. Άλαοευτήριέξ,όμπελο…;αιρο :Πολλές καί παραλλαγές του στή @69— µα καί τόν όνομοοία. Χρησιμοποιείται κυρίως γιά τό κλάδεμα τ&ν όμ… εελιδν. 'Η πιό ουνηΘιομένη µου μορφή είναι μ ά σιδερένιο λά'α, puny- µένη οί μιά κοντή ξύλινη λαμή. 'Η λάμα μέ μήκος 20…30 εκ. έχει πλα- τύ ελλειψοειδές ή οχεοόν ήμικυκλικό οχΞμο καί καταλήγει σέ µύττ. τήν εξωτερική της πλευρά οχηματίζεται µιά άπόουοη ή όποία πι κίλ λει δτό σχήµα. άπό ι=1…μικοή τετράγωνη ώς τόσο μεγόλ| πού τό κλα δευτήρι νά μοιάζει µε άμφίοτομο πέλεκυ, με μιάν όψη καµπυλωτή καί μιά όλλη εύΘεία. -26.. βλαδεςΞύΕι γιά τό πλά6εμα τόν άμπελιδν, όνομάζουν στή Θράκη ένα έργαλεϊο σάν μικρό πριόνι μέ μυτερή άκρη. 2ωγανές : Είναι ένα παρόµοιο έργαλεϊο στήν Αιτωλία. Παρόμοια έργαλεϊα είναι και οι ζουΞανάδες & σΒυυνάδςς. Τσεπυές είναι γλ=δευτήρι μέ µεγάλη λα- βή καί μικρή λάμα. Τά κλαδευτήρια πού προορίζονται γιά τό κλάδεμα της έλιΞς Η δέντρων όπωροψόρων, είναι όλόπληρα.σιδερένια, ή λάμα τους μακρύτερη άπό τδν όμπελιδν, μέ καµπυλωτή καί µυτερή άπόληξη. ευάλι είναι γνωστό παρόμοιο έργαλεϊο στήν κά. : , Ώ ) χαίρια διαφόρων είδδν Εο(απονται μόνιμα στό σελλάχι τού γεωργου :) Η Ο C βοσκού δπου τό ζρπίδι, & Μάτσουνα , τό χΞΞζέΗι κ.ά. ……………………ξ ξυλοΞζΞ : Σιδερένιο έργαλεϊο, σάν μιά χοντρή και με- γάλη λίμα, χρήσιμο γιά τό τόρνεμα τών Ξύλων. Ξένα & άΩνάμι % :ινάζ χρήσιμο έργαλεϊο γιά νά λειαξνει & γεωργός. Ξύλινα ναί σιδερένια άντικείµενα καί έργαλεϊα. ΄Απαραζτητα finish; είναι αύτοσχέδιυ dag; νια, σουΒλιέ µινρά και μεγάλα, ηρυόβουλο σς-κ.ά. , ι---.-ι- …… Δρστές : Είναι ξνα χοντρό σιδερένιΩ ραΞδί 1 µ. περίπου χρήσι- μο γιά ν'άναποδογυρίζει κανείς πέτρες. νά Ξεριζώπει μεγάλες ρίζες Δι… - _ .. Δ..! |… ? ο … | , . να μετακινςι κοτρδνιφ. ιο λοσταραπι ειναι μικροτιρο για έλαφρότερες χρήσεις. Βαρειά ζ…τό βαρειός : ξϊναι ένα κοντόχοντρο κομµάτι σίδερο 3-ο όκ. βαρύ µέ πιά τρύπα στή μέση, όπου περνάει και σφηνώνεται Eva κοντό και πολύ στερεό κομμάτι ξύλο πού χρησιμεύει γιά λαβή. ‘u Θα… µειά είναι και άπό τά πιό άπαραίτητα έργαλεϊα τοΌ σιδηρουργού για… τό χτυπάει μ'αύτήν τό σίδερο στήν πρώτη του έπεζεργαυία. - 29 - 3- έέ…ΞιεΞιΞ.…εέ-εΞέιΞΞΞεέ!Ξ-έεςιιέ&ΕΞες ργαΛεϊα τά σχετιµά µέ ειδικευμένα έπαγγέλµατα, δέν ειναι 0- 115; δυνατό νά έζεταστοΌν στά περιορισµένα περιθώρια Ξνός &ρ"ρου. 'Αλ- λωστε δωισμένα είναι &πλά και γνω3τά 5πως π.χ. τού ράφτη, αλλά τι… ναι άξεχώμιστα από τήν διεξοδική έζέταση δλων τδν φάσεων τΞς έργα- ιαλέγουµε ένδεικτιπά τά ο. & σίας τους 3πως π.χ. was βυρσοδέψη. r; αύτ έργαλεϊσ τού οιδηρουργοδ και τοδ χτίστη. ΤΟύ σιδηρουργοδ γιατί άπο- τελεϊ τό πρ&τυ ειδικευµένο έπέγγελμε και άπαραίτητος & ίδιος στή ζωή τΞς κοινότητας. Γιά τή όέση τοδ ΥύνΤΟυ και πατ'έπέκτσση τού σι- δηρουργοδ όχι &καραίτητα γύ;του » στή νεοελλεηική κοινωνία : 5%. Δημ. άουπόπουλου, τά Γεωργικά τΞ Ρούµελης σ. 50«79 γυρίως. Τοδ :… Δ : . .- l a …. -. …' .! … Άι | .… , χτιστη, γιατι η ουυλεια υέυ προοριιωταν τουσ για τό χτισιμο του …- γροτικοΌ ππιτιοδ, τό δποϊυ κατά κανόνα τό έχτιζαν οι ίδιοι οι πάτο… χοι, άλλά και γιά τά κοινοτικά χτίςµατα δπως έκκλησία, γεφύρια,δρό- μους, Βρύσες. α.… Σεξ οι5ηρουργοΞ ι, -..… * .., _ |… ο …. …"… . .]… |… … …! …ς…Ξιχχενη : Αρηοιµευιι για να ΑµαΤΗ€ι καυηλωμινο όποιοοηποτε & . ,. ,… …. . …. Ο » , "- . … . " ο ~ ο , ιρχαλειο ωρόκειται να οουλεατει ν νά τομνευπει. Αποτελειτυι απο &… να σιδερένια σκελετό σάν γράµμα P. "ενα σιδερένιο άδράχτι πού διαπερκ νοιγµα ή ς. νάει αύτό τό πλαίσιο μέ τή βοήθεια μιά; βί5ας ρυθμιιει τό l | . α' , ΄ - Ι΄ …… το κλεισιµο του ατοµατας της μετγενηΒ. Τό άµπόλι, τό τρυπητήρι : Είναι σφήνες διαφορετικές υτή φόρμα. υ,ι.ιΑ"'Θ ν-….-" 'ρ,'… .…" :…='-"δ …… τη ροη εια του σςυριου ανοιγουν τρυπ-ς στα εργαλιια. µε την apt α ή άνοιχτοτΩύπι & χαλκιός μεγαλώνει δυο χοδ χρειάζεται τις τρύπες. ΕΞ ψυσερό ή φυσούνα & µοζάνι . 'Εργαλεϊο άπαραίτητο τό όποιο µέ τό άνοιγοπλείσιμό του τροφοδοτεϊ αέρα στι I J. Hunt ι µέ τό κάρβουνα. Στήκ ( πιό άπλ3 του µορφή Rafi κατασκεύαζι άρχιπά & ίδιος & χαλκιάς, είναι δυό τριγωνικά σανίδια ενωµένα μ'ένα τριγωνικό κομμάτι δέρμα µεταξύ τους τό όµοιο σχημµτζζει 4-5 δίπλες άαό τή μιά πλευρά κι άνΦιγομλεί- - 3ο .- νει σάν βεντάγια. "Ενα µακρύ ξύλο κρατημένο μέ σκοινό από τό κάτω σανίδι τοδ φυσεροδ κρεπιέται από γάτζο τού τα8ανιοδ καί έξέχει μπρο΄ στα από τό καμίνι. 'Η απόληξη αύτή τού Ξύλου χρησιμεύει για λαβή τού ςωσεροΌ. τό σχ3µα καί το είδος τού φυσεροδ έξελίσσεται γίνεται διπλό % άχλαδόσχηµο καί φυσικά, αγοράζεται. Ξέ…έΕέ!& :"Βνα κομμάτι συμπαγές σίδερο μέ έπίπεδπ καί πλατιά τήν επάνω επιφάνειά του, γερά στερεωμένο εφόσον πάνω χτυπούσε & χαλ… κια; τό σίδερο στήν πρώτη του επεξεργασία με τή ξΞρΞιέ. 'Λααραίτητο έργαλεϊο είναι ή τσιμπίδα ή µασιά, πολλές φορές περισσότερες από μια, για νά κρατάει ό χαλκιάς τά πυρωμένα σίδερα. &" ΞΜψσυ ΐό χτίαµο τού οπιτιοΌ ήταν από τίς πιό κουραστικές δουλειές της οίκογένειας καί ουνήδως γινόταν ομαδικά µε τά βοήθεια τον ουγγε… νΞν, δτα δέ γινόταν από οργανωμένο συνάψι μαρτύρων. τό "οποιος δέν έχτισε σπίτι ή δεν πάντρεψε κορίτσι δεν ξέρει τί πα νά πεί δυοκο λία". "Από τά έργαλεϊα για τό βγάλσιμο τής πέτραζ διαδικασία πού αρχίζει μήνες % καί χρόνια νωρίτερα … είναι απαραίτητα & ξςςΞέςι &? εις… φωτο … :. " τα σ5πευδαιότεαα όπΥαλεϊα το χτίοτη είναι τό ζέζι δηλ. τό νΞ ο τής στάθμης. Ξέ…ξςρ6 σφυρί. για τό σπάσιµο τής πέτρας καί το δΘόρθω- µα της στον τοίχο, το έξΈέ9ξ ή €ΞΗΞ για τήν τήρηση τΞς εύοείας καί τί μυστρί. Βοηθητικά του εργαλεία είναι ή πζς;ια…τςέΞς κι ή-έ;ίµα γιά τό ζύμωμα τής λάσπης τό φτυάρι, τό πµλρφςρι…γιά τή μεταφορά τής λάσπης καί τό μικρό πηλοφόρι η πουλάκι για νά μεταψέρει σ΄αύτό μικρή ποσότητα λάσπης καί γιά να καθαρίζει τό μυστρί του πάνω σ'αύτό. Σι ουνάφι δουλειάς µαστόρων ύπάρχει κι Ξνας πελεκάνος, είδιπός δηλ. στό πελέπημα τον &γκωναριδν κυρίως. τά εργαλεία του είναι : Ξζ…καλέμι…: Σιδερένια εργαλείο, σάν ομίλη πλατιά χρήσιμο γιά το κό- ψιμο τοΕ άγκωναριοδ καί τό ξεχ6ντρισµα πρίν αρχίσει το κύριο πελέκη… -31.. μα. 'Π4χτενιά & τέυι, είναι ένα οι5ερένιο Βαρύ, δίστομο χτέµι μέ στειλιάρι. 'Ο ματρακάς είναι είδικό σουοάπι γιά τό χτύπημα τού , ωνιά είναι μιά ξύλινη όροή γωνία µέ µεγαλύτερη τή µιά πλευρά καί χρηοιεεύει γιά νά πελεπιούν… ται τά όγκωνάρια σέ όρ3ή γωνία. "Ο κουμπάοος δηλ. σιδερένιος δια- βήτ6ς, πήχεις Σ.Β. Τά εργαλείο τού πελεκάνου σταδιακά λιγοστεόουν καί άλλοποιούνται καί δεν όπ&οχουν πιά. τό ίδιο πι οί τεχνίτες τους, εντ?) *: Cg άρχές τού 20ού οί. €ξ&ιΞεΞΞΞΞιηπ, ενος, καλός πελο- "" κάνος/άέο τά μαστοροχώρια τής Κόνιτσαϊ, έποεπε νά έχει 43…50νοφ6- νες καί Εελόνια. το θεμα φυσικά δεν έχει, με κανένα τρόπο, εξαντληθεί. ΄=μεϊνο πού τελικά ίοχύει γιό τόν άνθρωπο στήν παραδοσιακή κοινωνία, είναι ότι τά εργαλεία του είναι πιστοί σύντροφοι πού γνω- ρίζει καί άγαπΞ. Συχνά εκόηλώνει τήν άγάπη του είτε µε διακοσμή - στις επάνω είτε μέ σημάδια Έλλα όπως άοχικά τού ονόματός του, ση- μαδιαπές Ξμεοομηνίες κ.ά.

, ΄ | ΄ Κίτσος 'A. Μακρής. Γεννήθηκε στή Λάρισα τό 19a 7 καί από τό 1926 κατοιπετ ρτ6 Βόλο. 'Ασχολήθηκε µε τή λαϊκή τέχνη του Πηλίου καί γενικότερα {fig 'Ελλξδος. Δη- µοσίευσε σειρά μελετών οί σπουδαοδτερες των οποίων είναι!" 'Ο ζωγράφος Θεόφιλος", " Πηλιορείτιπα φευτοπαράθυρα", "'Η Ξυλογλυπτική του Πηλίου", "Πηλιορείτικες φο- ρεσιές", "Δύο λαϊκοί ζωγράφοι". Διετέλεσε Διευθυντής Θεσσαλίας του 'ΕΘνικο6 Op- yavLOpofi fEAxnvafig Χειροτεχνίας καί Σύµβουλος τής "Υπηρεσίας Περιφερειακής 'Α- ναπτύξεως. Είναι µ€λος τής ΔιεθνοΌς 'Ενώσεως Τεχνοπριτδν / Α.Ι.0.Α./ 3.1 Ε…/9Ν Η ΛΑΙ"ΚΗ'1'ΕΧΝΗ TOY HHAIOY T6 Πηλιο, πού άποτελεί τό χώρο μέσα στόν όποίο Θά κινηθοΒµε, είναι ένα βουνό πού καταλαµβάνει τή νοτιοανατολική πλευρά της Θεσσαλίας. Βρέχε- ται στά άνατολικά του από τό Αίγαίο Πέλαγος καί, σχηµατίζοντας µιά στενό- µακρη βραχώδη χερσόνησο, αγκαλιάζει τόν Παγασητικό κόλπο. 7ττ µυθολογία των άρχαίων 'Ελλήνων εχει σηµαντική θέση. 'Εκεί τοποθετοδσαν τούς Κενταύρους, παράξενα τέρατα που τό µισό τους τό κορµί ηταν άνθρώπινο καί τό μισό άλογί- σιο. "!νας άπό αυτούς, ό σοφός Χείρων, υπήρξε καί δάσκαλος τοϊ πρώτου για- τροΌ τοΌ κόσµου, τοΒ 'Ασκληπιοδ. 'Εκεί εγιναν οί γάµοι τοΒ Πηλέα µέ τη Θέ- τιδα, όπου όταν καλεσµένοι όλοι οί θεοί του Ολύµπου έκτός άπό την "Γριδα, ή όποία θυμωμένη γι'αυτό έριξε 16 χρυσό ρόλο μέ την έπιγραφή:"7τήν πιό δ- µορφη" πού προκάλεσε διαμάχες. 'Από τίς άκτές το? Πηλίου ξεκίνησεν ή 'Αργο- ναυτική εκστρατεία. Κατά την άρχαιότητα δέν κατοικοδταν τό Πηλιο. Πάνο στίς άκτές του άκµασαν μερικές σηµαντικές πόλεις, όπως ή Ιωλκός, οί Παγασές, ή Δημητριάς καί άλλες µικρότερες. Κατά τή βυζαντινή έποχή είναι γεµάτο άπό μοναστήρια, πού συνεχίζουν τη ζωή τους καί κατά την Ψουρκοκρατία. Γύρω άπό τά µοναστη- ρια, άπό τό 16o αίώνα, αρχίζουν νά δηµιουργοδνται µικροί οίκισµοί, κυρίως άπό κατοίκους παράλιων καί πεδινδν γειτονικδν περιοχδν. Οί όροι διαβιώσεως είναι καλλίτεροι στοάς οίκισµοός αδτοός γιατί οί κάτοικοί τους δέν κινδυνεύ- ουν οδτε άπό τίς πειρατικές έπιδρομές, όπως στά παράλια, οδτε άπό τίς πάθαι- ρεσίες των Τούρκων, όπως στά πεδινά. 'Η γονιµότητα τοδ τόπου, τά άφθονα νε- ρά καί προπαντός ή σχετική άσφάλεια, δημιουργουν είνοϊκές συνθΞκες γιά την άνάπτυξη τών οίκισμδν. Πάντως, ως τά μέσα τού 170v αίώνα ύπάρχουν μόνο µι- κρά χωριά μέ άγροτικό-κτηνοτροφικό χαρακτηρα. ΚατοικοΌνται µόνον άπό χρι- στιανικό πληθυσµό. 'Η καθυστερημένη οίκονομία τους δέν επέτρεπε τό χτίσιµο µεγάλων καί πλούσια διακοσμηµένων σπιτιών καί εκκλησιών. Τά ταπεινά χτίσµα- τα της έποχής αύτης, άπό τά όποΐα ελάχιστα υπηρχαν ως την έποχη τοδ Μεσοπο- λέµου,δέν δείχνουν καμµιά καλαισθητική φροντίδα. Νά καί στίς λιγοστές έκκληε σίες, όπου συναντο6με ξυλόγλυπτα τέµπλα, άµβονες καί δεσποτικοός θρόνους, η τέχνη τους είναι συντηρητική. Είναι άβαθΞ άνάγλυφα µέ τα παραδοσιακά cup» βολικά θέµατα, την άμπελο, τά παραδείσια πτηνά... Στην άγιογραφία συνεχί- ζεται, άρκετά άλλαγµένη, η βυζαντινή παράδοση, άπό ταπεινοός λαϊκούς άγιο- γράφους, οί όποςοι πολλές φορές φθάνουν σέ κάπως άξι6λογες έπιτε6ξεις. Τά έλάχιΠτα υφαντά πού διασώζονται είναι άπλΞ στην κατασκευή καί διακοσµοδνται µέ χρωματιστές λωρίδες κατά διαστήματα. Σιγά - σιγά τά χωριά α6ξάνονται σέ αριθµό καί άναπτόπσονται. Οί κά- 2 τοικοί τους έπιδίδονται όχι µόνο στή γεωργία άλλά καί στή βιοτεχνία καί στό έµπόριο. Τό µετάξι, σκέτο ή κατεργασµένο, άποτελεί τό σπουδαιότερο προϊόν πού έξάγεται σέ µεγάλες ποσότητες. 'Γπίσης τρίχινοι έπενδύτες "κάπες", ύφάσµατα καί "αλλα είδη. Δημιουργείται "ετσι μιά άνθοήσα τάξη έµπόρων καί βιοτεχνών, πού δίνει τόν τόνο σ'όλόκληρη τή ζωή τών χωριών. "Έχουν καί τή διάθεση καί τή δυνατότητα νά χτίσουν µεγαλύτερα σπίτια καί νά τά διακοσµήσουν. Οί παλιές μι- κρές έκκληείες δέν έπαρκοΌν γιά τίς Θρησκευτικές άνάγκες τών χωριών. 'Αλλά οί ντόπιουι τεχνίτες δέν είναι έπαρκείς οότε σέ άριθμό ούτε σέ τεχνική κατάρτιση. δηµιουργείται έτσι ή άνάγκη νά κληθοσν τεχνίτες άπό άλλες περιοχές μέ περισσό- τερο άναπτυγµένη τεχνική. "Έρχονται, κυρίως τεχνίτες από τήν "Ήπειρο. 'Αρχιτέκ- τονες, λιθογλύφοι, ζωγράφοι, χρυσοχόοι, ξυλογλύπτες, κτίστες καί άλλοι. Οί ή- , πειρώτες αύτοί τεχνίτες έχουν ήδη µιά παράδοση, πού τή μεταφέρουν καί στό Πήλιο. 'Η άρχιτεκτονική τών σπιτιών άκολουθεί τό λεγόµενο βορειοελλαδίτικο τύ- πο. TE σπίτια είναι τριόροφα. Οί δύο κάτω όροφοι είναι λιθόκτιστοι μέ λίγα καί σιδερόφρακτα παράθυρα, Ενώ ό τρίτος είναι κτισµένος µέ έλαφρά ύλικά καί άνοί- γεται άπό πλήθος παράθυρα. 'Ρκεί βρίσκεται καί ό χώρος όποδοχής τής οίκογξνειας. Ξυλόγλυπτα ταβάνια, σκαλιστές πόρτες, χρωµατιστοί φεγγίτες, πολλές φορές καί ζωγραφιές δίνουν στόν όροφο αύτό ζεστασιά καί άρχοντιά. Στήν καθαυτό αίθουσα όποδοχής συχνά ύπήρχε µιά ζωγραφική φρίζα, άµέσως κάτω άπό τό ταβάνι µέ παρα- στάσεις µεγάλων πολιτειών, τής Κωνσταντινούπολης, τής Βενετίας, τής Βιέννης κ.ά. Τά πατώµατα καί τά ντιβάνια στρώνονται μέ πολύχρωµα χαλιά πού τά δφαιναν οί γυ- ναΞες τής οίκογένειας. Τά χαλιά αύτά έχουν πλήθος διακοσμητικών θεµάτων, γλά- στρες, σχηµατοποιηµένες µορφές άνθρώπων, πτηνών καί λουλουδιών καθώς καί καθαρά γεωµετρικών µοτίβων. Είναι τά λεγόµενα "κεντητά στόν άργαλειό" ύφαντά πού έπαι- τοΌν πρηγμένη τεχνική. Υτήν έκκλησιαστική ξυλογλυπτική έµφανίζονται σκηνές άπό τήν "Αγία Γραφή καί τά 7υναξάρια τών 'Αγίων καθώς καί άφελείς µεταφορές άπό τήν Εκκλησιαστική ύµνολογία. "Ετσι κάνει τήν έμφάνισή της δειλά καί ή άνθρώπινη µορφή. 'Η τεχνική είναι πιό έλεύθερη, τό άνάγλυφο τολµηρότερο, ή άπόδοση λιγό- τερο σχηµατοποιημένη. Εύκίνητα φυτικά διακοσμητικά γεµίζουν τήν ύπόλοιπη έπι- φάνεια. 'Η άγιογραφία δέχεται έπιδράσεις άπό τή δυτικοευρωπαϊκή, κυρίως τήν ί- ταλική, ζωγραφική. Καθώς περνάει & καιρός τά χωριά τοώ Πηλίου άναπτύσσονται περισσότερο. Οί έµποροι καί οί βιοτέχνες πλουτίζουν καί "ετσι µεγαλώνει ή κοινωνική τους έ- πιβολή. Δηµιουργείται καί προοδεύει ή ναυτιλία. Πολλόι πηλιορείτες ξενητεύον- ται, συµμετέχουν στή ζωή τών έλληνικών παροικιών τής Εύρώπης, ζυµώνονται µέ τά προοδευτικά ίδεολογικά ρεύματα τής έποΧής τους.Δύο γεγονότα όποβοηθοήν τή με- γαλύτερη άνάπτυξη. "τά 1668 παραχωροώνται άπό τό "ουλτάνο Μεχμέτ Δ΄είδικά οίκο- 3 νοµικά καί κοινωνικά προνόµια στά χωριά τού Πηλίου καί στά 1774 ή όπογραφή τής ρωσσοτουρκικής συνθήκης τού Κιουτσούκ-Καϊναρτζή έπιτρέπει στά έλληνικά έµπορικά πλοία νά ταξειδεύουν, ύπό προνοµιακούς όρους, στό.Αίγαίο καί στόν Εύξεινο Πόντο.Οί κοινωνίες τών χωριών τού Πηλίου δέν είναι πιό καθυστερηµέ- νες καί μουδιασµένες, όπως πρίν. "Έχουν έµπιστοσύνη στίς άναπτυσσόμενες δυ- νάµεις τους, είναι αίσιόδοξες, "εχουν µιά ύποτυπωδη σύτοδιοίκηση, προσπαθούν νά κ.τακτήσουν τή γνώση τού φυσικού περόγυρου, νά γευθούν τίς κατακτήσεις τών έπιστηµών. δέ πολλά χωριά ίδρύονταο σχολεξ μέ όργανα φυσικής καί χηµείας, ύδρό- γειες καί ούράνιες σφαίρες, µηχανήματα πρωτόγονου ήλεκτρισμού. Δίπλα στά 0x0- λεία οί βιβλιοθήκες πλουτίζυνται µέ πολλά συγγράμµατα. Οί λόγιοι ταξειόεύουν 'τήν Γύρώπη, όρχονται δέ έπαφή μέ έκπροσώπους τοδ Διαφωτισμού καί µεταφράζουν ή συγγράφουν όνζλογα βιβλία. Ττή λαϊκή τέχνη τό φαινόμενο αύτό αντανακλάται µέ τήν έµφάνιση ήθογραφικών καί τοπιογραφικών θεμάτων καί µέ τήν έντονη ξπί- όραση τού ΉιεννΞζικου μπαρόκ. "Οχι μόνον στό σπίτια, άλλά καί στίς ζωγραφιές τών έκκλησιών βλέπουµε τοπία, νεκρέσ φύσεις καθώς καί άνήσυχα µπαρόκ διακοσµη… τικά. 7τήν έκκλησιαστική ξυλογλυπτική συχνά άποδίδονται σκηνές άπό τήν καθη- μερινή ζωή. 'Αγροτικές άσχολίες, κυνήγι, διάκοι, έπαγγελµατικές έργασίες, έθι… µα, άποδίδονται µέ ζωντάνια καί ρεαλισµό. δέ λίγες περιπτώσεις τά γλυπτά χρω- ματίζονται. "Έτσι, χρώμα καί όγκος, μέ τήν ίδιαν άντίληφη δοσμένα, δηµιουργούν σύνολα γεµάτα άλήθεια καί δύναμη. 'Ακόμα καί όταν έµφανίζονται τά παραδοσιακά συμβολικά θέματα, ό τρόπος πού άποδίδονται είναι τόσο ζωντανός, πού φαίνονται σάν νά όδειασαν άπό τό συμβολικό τους περιεχόµενο καί νά ξαναγύρισαν στήν &… πλή τους φυσική κατάσταση. Χ"τ>ύς έξωτερικούς τοίχους τών έκκλησιών, καί περισσότερο στίς κόγχες τού ίερού τους έντοιχίζονται χαμηλά άνάγλυφα, σχεδόν έπιπεδόγλυφα, µέ µιά τεχ- νική πού προδίδει άνατολική έπίδραση. Δικέφαλοι άετοί, βυζαντινό σύµβολο, κα- θώς καί ρόδακες, σχηματοποιημένες παραστάσεις ναών, άνθοδοχεία, τά σύµβολα τών τεσσάρων Εύαγγελιστών καίδράκοντες είναι τά πιό συνηθισμένα θέματα. "Ενδι- αφέρον παρουσιάζουν καί οί άνάγλυφες µορφές 'Άγίων, καί ίδιαίτερα τών δύο κα- βαλάρηδων Δηµητρίου καί Γεωργίου γιά τούς όποίους ή άγάπη τού έλληνικού λαού ώ δέν προέρχεται µόνον άπό τή χριστιανική πίστη άλλά καί από τό θαυµασµό πρός τή λεβεντιά τους. Πολλά άπό τά λίθινα αύτά &νάγλυφα ήταν άρχικώς ζωγραφισµένα, άλλά έπειδή βρίσκονται στό ύπαιθρο, ή βροχή καί ό ήλιος έσβυσαν τά χρώματά τους, "ιχνη τών όποίων συναντώνται σπανίως. ?τή µεταλλοτεχνία, άν καί ύπήρξαν στ. Πήλιο άρκετοί καλοί τεχνίτες, δέν δηµιουργήθηκε τοπικό στύλ άλλά άκολουθούνται Οί τύποι καί οί διακοσμή… σεις πού συναντώνται σ'όλόκληρη τή ν ύπόφουλη στούς Τούρκους Βαλκανική. 4 Είναι φυσικό στό Πήλιο, όπως καί σ'όλόκληρη τήν "Ελλάδα, άνδρική φορε- σιά νά ήταν ή φουστανέλλα. "Υπάρχουν όρισμένες ένδείξεις σέ παλιά κιθανάγλυφα καί σέ άλλες άπεικονίσεις. 'Επειδή, όµως, όπως σηµειώσαµε, κυρίαρχο κοινωνικό στοιχείο καθίστανται οί έµποροι, βιοτέχνες καί ναυτικοί, τελικώς έπικρατε'ι ή δική τους φορεσιά, ή φαρδειά βράκα. Γιά τή γυναικεία φορεσιά τά πράγµατα δια- φέρουν. 'Έπειδή οί κάτοικοι τού Πηλίου προέρχονται άπό διάφορες περιοχές, πα- ράλιες καί στεριανές, ή πηλιορείτικη γυναικεία φορεσιά είναι ένας συγκερασμός "νησιώτικων" |στόν όρο αύτό περιλαμβάνονται καί τά ναυτικά κέντρα τής κυρίως 'Ελλάδος/ καί "στεριανών". Τό σχήμα τής φορεσιάς αύτής µέ τό µπούστο καί τό ΧΧΧχ πτυχωτο φουστάνι έχει στοιχεία νησιώτικα. Τά άνασημωµένα μανίκια θυµίζουν στε- ριανή φορεσιά. Στή µέση αυριόταν πάντα ζώνη μέ μεγάλη έπίχρυση ή έπάργυρη πόρ- πη. Τά χρώματα τής φορεσιάς αύτής διέφεραν κατά τήν ήλικία τών γυναικών. Τά κο- ρίτσια καί οί νιόπαντρες φορούσαν άνοιχτόχρωμα, οί πιό ήλικιωµένες γυναίκες σκούρα καφέ, µπλέ ή μώβ καί οί χήρες μαύρα. 'Από τήν τέταρτη Ξεκαετία τού 19ου αίώνα ή μικρή έλεύθερη "Ελλάδα άνα- ζητεί τά πρότυπσ της πνευματικής της ζωής στήν κλασσική άρχαιότητα. 'Η κίνηση αύτή είχε άρχίσει παλιότερα καί έπιτείνεται μέ τού δεσμούς µέ τήν νεοκλασσική Βαυαρία. Γλώσσα καί τέχνη ίδανικό τους έχουν τό κλασσικό κάλος. Τά πνευµατικά καί καλλιτεχνικά δηµιουργήματα τής Τουρκοκρατίας θεωρούνται προϊόντα µιάς "σκο- τεινής έποχής". Τό πνευματικό αύτό κίνηµα έχει τόν άντίκτυπό του καί στά μέρη τής 'Ελλάδος πού παρέμεναν άκόμα ύπό τήν τουρκική κυριαρχία. 'Αργότερα ύπό τήν έπίδραση τού ρωµαντισμού καί άπό τήν άνάγκη νά άντικρσυσθούν οί θεωρίες τού Φαλµεράϊγερ άναθερµαίνεται τό ένδιαφέρον γιά τά δημιουργήματα τής Τουρκοκρατίας. Συγχρόνως, στήν περιοχή πού µελετούμε, δηµιουργείται τό έµπορικό καί βιομηχανικό κέντρο 106 Βόλου, όπου συγκεντρώνεται όλη ή οίκονοµική καί πολιτισ- μική δραστηριότητα τής περιοχής. 'Ο ρόλος τών χωριών καθίσταται δευτερεύων. 'Η λαϊκή τέχνη, έκφραση χωρικής ζωής, χάνει τήν κοινωνική της βάση. 'Η παρακμή της είναι ραγδαία. Αύτό έπιτείνεται μέ τήν άπελευθέρωση τής Θεσσαλίας στά 1882, όπότε οί κοινωνικές διαφοροποιήσεις δημιουργούν εύνοϊκές συνθήκες γιά τήν άνά- πτυξη ένός καθαρά άστικού πολιτισμού.'Επίσημαίνονται, φυσικά, έπιβιώσεις σέ µερικούς κλάδους, όπως στή µεταλλοτεχνία καί στή ζωγραφική. 'Ο θαυμάσιος αύτός πολιτισµός, πού άνθισε κάτω άπό τόσο δύσκολες συνθή- κες, άφησε άφθονα κατάλοιπα σ'όλόκληρο 16 Πήλιο. Δυστυχώς κατά τήν τελευταία τριακονταετία ή φθορά τους ύπήρξε σηµαντική. Τά πολεµικά γεγονότα τού τελευταί- ου πολέµου, ή άγνοια καί ή άνακαινιστική μανία τών ίδιοκτητών σπιτιών καί τών έπιτρόπων έκκλησιών κατέστρεψε μέγα µέρος τους. Μεγάλη καταστροφή προκάλεσαν 5 οί σεισμοί 106 1955 οί όποίοι κατερείπωσαν µέγιστο ποσοστό 106 οίκοδοµικού ό- γκου 106 Πηλίου, µέ τούς θησαυρούς πού περιείχε. Πά καί αύτό πού άπέµειναν, καί δέν είναι λίγα, διηγοΞντσι µέ τρόπο πειστικό τή γοητευτική ίστορία ένός 6616- τυπου 1011110606 κού άνθισε στίς δασωµένες πλαγιές 106 βουνοδ τΞν Κενταύρων. PIT-W“ Α. Μ!=.ΚΡΞΣ

… … … ΞξΨ | Χ µε: | ( ΄ 1 Λη !" έµέωιΞι "' Θ Μ Δ |) &! Θπτ . Η;Δ'ΞΘΗΞξΠΞΜΜΜΜ|ΞΠΞ©υΞως" " ..΄ν-…" "κι'. : |1 … ζ Η 119ΐΚ'Πέ…" … … 21ΙΙιιΉΜι…ι'[ιξεΛΙΗΠπ "…µε:ΗιικΞ:ιι…π…..…τι…ιι:. :.!µζ:1ΗιΗΉΛ…: . . .… ν΄ ΜΕΘ . . . ", -'Ο«… …. I τ' …' …! | 41 m …- …κπ0 στ απ…… . δ΄… :" ' ή |." |) Ν |! i Η! … ΑΠ»… I if: & "Η! [… από! -… -.' "… Γιά ! 4 ? : "… " " … & - Έ ζω | E =.- … τ; ? .ξ&.')"" & … ΠΕ- .…,, [ | τα; : » - " [΄ ξ ΒΟΜς.ρΔω ε+απτ,ογ… 22....- if? a. . αχ Ξ " & ζ ζ; ν....ι….-…… ……- ι ,…-…ε Κυρίες καί Κύριοι, 'Η εύγενική πρόσκληση τού 'Αθηναϊκού Τεχνολογικού 'Ινστιτούτου νά μιλήσω γιά τη λαϊκή τέχνη τού Πηλίου µε βρηκε την ώρα πού επιχειρω µιά συνθετική εργασία πάνω στό θέµα αύτό, πού είναι τό άντικείμενο πολλών µοβογραφιων καί "αρθρων μου. Είναι άλήΘειαπώς έδα καί είκοσι περίπου χρόνια, σέ µιά γειτονική αίθουσα, µέ τό ΄΄ιδιο θέµα είχα δοκιµάσει την καλωσύνη τού άκροατηρίου µου. Πρέπει νδ όμολογήσω πως τότε τά πράγματα Ήταν πολύ πιό εύκολα γιά µένα. Στά χρόνια πού μεσολάβησαν & ερευνα προχώρησε πολύ. Καινούργιο, πολλαπλάσιο ύλικό εχει προστεθεί. Νέα προβλήµατα, αναπάντητα ερωτήµατα καί -γιατί νάμην τό όµολογησουµε; - περισσότερες αξιώσεις καθι- στούν τη θέση µου πολύ πιό δύσκολη. Συγχρόνως εγινε καί & γνωριμία µέ τίς τέχνες όλων των περιοχών της 'Ελλάδος, καθώς καί άλλων, γειτονικών καί μακρινών, λα"ων. τα τοπικά φαινόµενα δέχονται ετσι εναν καινούργιο φωτισμό. Κάτω από αύτές τίς συνθ"ηκες ζηλεύω τόν τοτεσινό εαυτό µου γιά τη σιγουριά εκείνης της επΟχΞς - καί µόνο γι΄αύτή; Είµαι, όπως εύχαριστημ€νος γιατί μού δίνεται ή εύκαιρία, πρίν άκόµα οί απόψεις µου &κινητοποιηθούν στό τυπωµένο χαρτί, νά τίς θέσω στόν ελεγχο ενός τό- σο ύπεύθυβου άκροατηριου καί && Θεωρησω σάν μεγάλη προσφορά αν & όµιλία αύτη θεωρηΐ θεί' σάν ένα είδος είσηγησης σε συζήτηση πού θά επακολουθησει. Κυρίες καί Κύριοι, "Ενα θέµα με τόση εύρύτητα δε µπορεί νά χωρέσει στό χρονικά "ορια .. , ,, … … , ιέι λΞρ6τητα μιας διαλεξεως. ΕΠΠΗΠΒΒΚάνθρωπ ς ιερουσε να διαπραγµατευΘει ενα εμα µεσα σε μία ωρακΠΉΞΞΠΞ ΞΒΗΒΒΕ γράφει βιβλίο µε εκατοντάδες σελίδες ειναι γιά κρεµασμα. Θελω να πιστέψριε πώς … ' ' & ο"… "να…… να ηταν… ενώ." Ό… 61) δ…"- :… αν ένα µια κατά… Τά πηραν τά βαρυόµοιρα καί πανε ναν τά θάψουν τά πηγαν καί τά ρίξανε στης έκκλησιΞς τό λάκο. Μά όταν τά κατεβάζανε µέσα στό ίδιο μνήμα κλαίγανε ξένοι καί δικοί, κλαίγανε κι ο'ι παπάδες. Στόν ενα βγηκε καλαµιά, στόν αλλο κυπαρίσσι. Βοριάς φυσάει στά κλαριά, σκύβουνε καί φιλιούνται. -Γιά ίδές τα τά λιγόζωα, τά λιγοζωϊσµένα πού δεν φιλιούνταν ζωντανά, φιλιούνται πεθαµέναΐ , - . …κι, "η Ρ ΛΑΙΚΗ Τ11Χ"ΙΞ TOY HKAIOY Τό Πήλιο:υµού άποτελεί τό χύρο μέσα στόν όποίο θά κινηθούμε στό άρθρο τούτο, είναι ένα βουνό πού καταλαµβάνει τή νοτιοανατολική πλευρά τύς Θεσσαλίας. Περιβρέ- χεται άπό τό άνατολικά του άπό τό Αίγαίο Πέλαγος καί, σχηµατίζοντας µιά στενόµα- κρη χερσόνησο, άγκαλιάζει τόν Παγασητικό κόλπο. Στή µυθολογία τύν άρχαίων 'πλλή- νων "εχει σημαντική θέση. 'Εκεί τοποθετούσαν τούς Κενταύρους, ένας άπό τούς 610(- ους, & σοφός Χείρων, ύπηρξε καί δάσκαλος τού πρώτου γιατρού τού κόσµου, τού &σκλη- πιού. "Γκεί έγιναν οί γάµοι τού βασιλέα τύς 'Ιωλκού Πηλέα καί τίς Θέτιδας, όπου !- ταν καλεσμένοι "ολοι οί Θεοί τύς άρχαιότητος. 'Εκεί έγινε η άνατροφη τού ξακουστού Ήρωα άΛχιλλέα.'Από τίς άκτές τού Πηλίου ξεκίνησεν & άργοναυτικ6 έκστρατεία. Οί µά- χες τόν κενταύρων µέ τούς Λάπιθες καί άλλα µικρά καί μεγάλα περιστατικά δείχνουν τη σημασία τού Πηλίου στην έλληνική µυθολογία. Κατά την άρχαιότητα τό Πηλιο δέν κατοικούνταν. Μόνο στίς άκτές του άκμασαν αερι- * πές σηµαντικές πόλεις, όπως ή 'Ιωλκός, οί Παγασές. & Δηµητριάς καί άλλες. Κατά τη βυζαντινή έποχη είναι γεμάτο άπό μοναστήρια, πού συνεχίζουν τή ζωή τους καί κατά την Ψουρκοκρατία. Γύρω άπό τά μοναστήρια, άπό τό 160 αίύνα, άρχίζουν νά δηµιουρ- γούνται τά χωριά κυρίως άπό κατοίκους τύν παραλιακών συνοικισµύν τύς περιοχύς, τού έσωτερικού τύς Θεσσαλίας καί άπό τίς περιφέρειες τύς Λαμίας καί τύς Ήύβοιας. Οί ό- ροι διαβιύσεως στά καινούργια χωριά είναι καλλίτεροι γιατί δέν κινδυνεύουν ούτε άπό τίς πειρατικές Επιδρομές, όπως τά παράλια, ούτε άπό τίς ληστείες τόν Τουρκαλβα- νύν, όπως τά πεδινά. 'Η πλούσια βλάστηση, τά άφθονα νερά καί πρό παντός ή σχετικη ;άσφάλεια δημιουργούν εύνοϊκές συνθύκες γιά την άνάπτυξη τύν χωριύν. Πάντως, ώς τά τέλη τού 170v αίώνα είναι μικροί οίκισµοί µέ άγροτικό χαρακτύρα. Κατοικούνται µόνο άπό χριστιανικό πληθυσμό. 'H καθυστερημένη οίκονοµία τους δέν έπέτρεπε τό χτίσιμο μεγάλων καί πλούσια διακοσµηµένων σπιτιύν καί έκκλησιύν. "π,", η λαϊκή τέχνη πε- ριορίζεται μόνο στην ύφαντικη καί στην κατασκευή µερικύν είδύν καθημερινός χρήσεως. ' πειδη τά χωριά βρίσκονται κάτω άπό την άµεση πνευµατική έπίδραση τόν μοναστηριύν, ύ τέχνη τους είναι συντηρητική. Στην έκκλησιαστική ξυλογλυπτικη περιορίζεται στην κατασκευή ξύλινων τέµπλων σέ χαµηλό άνάγλυφοξ καθώς καί άλλων έκκλησιαστικύν έπί- πλωνι είκονοστασίων, δεσποτικύν θρόνων κ.λ.π. Μεταχειρίζονται τά συνηθισμένα συμ- βολικά διακοσµητικά θέµατα: τήν :μπελο, τόν πελαργό.... Στην άγιογραφία συνεχίζε- ται & μεταβυζαντινή παράδοση µέ ταπεινούς λαϊκούς άγιογράφους, πού πολλές φορές φθάνουν σέ κάπως άξιόλογες έπιτεύξεις. ΦΈά έλάχιστα ύφαντά πού σώζονται είναι άπλά "την χατασχευή, ετναι τά λεγόμενα ριγωτά. Κηλαδη κατά την ύφανση άλλάζουν κατά Άιτ.η: 2 στήματα τό χρώμα τού ύφαδιού καί έτσι τό ύφαντό άποτελείται άπό άλλιπάλληλες χρωµατικές λωρίδες, πού είναι, όµως, άρμονικά συνθεµένες. 'Η ύφαντική, όπως καί όλη ή έπεξεργασία τού µαλλιού, γίνεται άπό τίς γυναίκες κάθε οίκογένειας. [ . . . . . . . . . . Σιγά … σιγά τά χωριά πολλαπλασιάζονται καί άναπτύσσονται. Οί κάτοικοί τους έπι… δίδονται όχι μόνο στή γεωργία άλλά καί στή βιοτεχνία καί στό έµπόριο. T6 μετάξι, σκέτο ή κατεργασµένο, άποτελεί µαζί μέ τήν κατασκευή µάλλινων έπενδυτών |κάπες/, τό σπουδαιότερο προϊόν, πού έξάγεται σέ μεγάλες ποσότητες. 'Η χαλκουργία καί ή βυρσοδεφία έπίσης άναπτύσσονται. λημιουργείται έτσι µιά τάξη έµπόρων καί Βιοτεχ- νών πού δίνει τόν τόνο σ'όλόκληρη τή ζωή τών χωριών. Ψά σπίτια καί οί έκκλησίες χτίζονται µεγαλύτερα καί διακοσµούνται πλουσιότερα. Δηµιουργείται έτσι ή άνάγκη νά κληθούν τεχνίτες άπό "αλλες περιοχές µε περισσότερο άναπτυγµένη τήν τεχνική. " Έρχονται κυρίως τεχνίτες άπό τήν "Ήπειρο, τή βορειότερη έλληνική περιοΧή. 'Αρ- χιτέκτονες, ξυλτγλύπτες, λιθογλύφοι, ζωγράφοι, χτίστες καί άλλοι. Οί ήπεορώτες αύτόι τεχνίτες έχουν ήδη μιά παράδοση, πού τή μεταφέρουν καί στό Πήλιο. Φά χωριά άρχίζουν νά χειραφετούνται άπό τήν έπίδραση τών µοναστηριών. "τήν ξυλογλυπτική έµφανίζονται σκηνές άπό τήν 'Αγία Γραφή καί άπό τά Συναξάρια τών 'Λγίων, κυρίως αύτές πού δέν παρουσιάζονται συχνά στήν άγιογραφία|θυσία τού 'Ισαάκ, ή έκδίωξη τόν πρωτόπλαστων άπό τόν Παράδεισο κ.τ.λ./. Στό χωριό Ηούρεσι, στό άνατολικό Πή- λιο, όπάρχει ένα χαρακτηριστικό τέµπλο αύτού τού είδους στήν έκκλησία τών Είσο- δίων τής Θεοτόκου. "Η τεχνική του είναι πιό έλεύθερηι οί μορφές παριστάνονται &… λόγλυφες καί άναμεσά τους ύπάρχουν κενά. ' ανήκει στά λεγόµενα κεντητά ή σκαλιστ στόν άέρα τέμπλα. 'Ανάμεσα σέ ποικίλα εύκίνητα διακοσμητικά βλέπουμε τόν άποκε- φαλισμό τού 'Ιωάννη, τή:ξαλώμη νά κρατάει τό κομµένο του κεφάλι, άλλού τόν "Ισα- fin νά δδηγείται στόν τόπο τής θυσίας, τή στιγµή τού θαύµατος µέ τόν "Αγγελο πού κατεβαίνει όρµητικά, καί τό έλάφι πού άντικαθιστά τό θύμα. Χαρακτηριστική είναι ή άπεικόνιση το"υ θαύµατος τού 'λγίου Εύσταθίου, ό όποίος σηµαδεύει μέ τό τόξο του ένα σταυροφόρο έλάφι. 'Ξκείνο στρέφει τό κεφάλι του πρός τόν "Αγιο καί τού λέει μέ άνθρώπινη φωνή: TI ME AIQKEIC; / Γιατί μέ κυνηγός; | Τά λόγια αύτά εί- ναι σκαλισµένα έπάνω σέ μιά μιµηση ταινίας πού ξετυλίγεται άπό τό στόµα του. 'Ο 'Αγιος ρωτάει μέ άπορία = TIC Η ΦΩΠΗ, ΚΥΡΙΕ| / Ποιά είναι αύτή ή φωνή, Κύριε,/, σκαλισμένο κι αύτό σέ άλλή ταινία. "Η σιγουριά µέ τήν δποία είναι πλασµένες οί μορφές, ή σταθερότητα τής τεχνικής, ή άπόλυτη γνώση τών δυνατοτήτων πού προσφέ- ρει τό ξύλο καθώς καί οί λύσεις πού δόθηκαν σέ διάφορα προβλήµατα, μαρτυρούν τή 3 µακριά καί συνεχή παράδοση, τής όποίας φορείς είναι οί τεχνίτες τού τέµπλου τού Μουρεσιού. ι'0σο περνάει & καιρός τά χωριά τού Πηλίου όναπτύσσονται. Οί"εµποροι καί οί βιοτέχνες πλουτίζουν καί έτσι μεγαλώνει ή κοινωνική τους δύναμη. Δηµιουργείται καί άναπτύσσεται ή ναυτιλία. Πολλοί πηλιορείτες γίνονται έµποροι στό έξωτερικό, συµµετέχουν στή ζωή τόν έλληνικόν παροικιδν τής Ηύρόπης, ζυμόνονται µέ τά ποσο… δευτικά ίδεολογικά ρεύµατα τής έποχής. Δύο γεγονότα ύποβοηθούν τή μεγαλύτερη άνά- πτυξη. Στά 1668 παραχωρούνται άπό τούς Τούρκους είδικά οίκονομικά καί κοινωνικά προνόµια σέπια! τού Πηλίου καί στά 114 ή ύπογραφή τής Ρωσο4Ρουρκικής συνθήκης τού Κιουτσούκξ Κατναρτζή µέ είδικά άρθρα έπιτρέπει στό έλληνικό έμπορικό νά τα- ξειδεύει στό Αίγαίο καί στόν Εύξεινο Πόντο έχοντας προνοµιακή θέση. 'Η νέα αύτή τάξη τόν Εµπόρων καί τόν ναυτικδν δίνει τόν τόνο στή ζωή τόν χωριύν τού Πηλίου τίς τελευταίες δεκαετίες τής Φουρκοκρατίας. 'Εχει έμπιστοσύνη στίς άναπτυσσόµε- νες δυνάµεις της, χαίρεται τίς έπίγειες χαρές, προσπαθεί νά κατακτήσει τήν έπιστη- μονική γνώση τού φυσικού της περίγυρου καί άγαπΞ νά τόν βλέπει στήν καλλιτεχνική δηµιουργία. Σε πολλά χωριά ίδρύονται σχολεια καί βιβλιοθήκες. Στά σχολεία είσά- γονται όργανα φυσικής, ύδρόγειες καί ούράνιες σφαίρες, γίνονται πειράµατα ήλεκτριο µού καί χηµείας µέ είδικές συσκευές. Ηί λόγιοι ταξειδεύουν στήν Ξύρόπη, "ερχονται σέ έπαφή µέ έκπροσύπους τού Διαφωτισμού καί ύστερα άλληλογραφούν μ'αύτούς. Μετα- φρόζουν φυσιογνωστικά, ίστορικά. µαθηµατικά καί γεωγραφικά συγγράµματα. Δύο άπό αύτούς, δ Γρηγόριος ΚωνσταντΞς καί & Δανιήλ Φιλιππίδης, έκδίδουν στά 1791 μία Γεωγραφία, γραμµένη στή δηµοτική γλδσσα τής έποχής, όπου κάνουν μιά πλήρη ίστο… ' ριπή. τοπογΜφ…ύ :… Μουρ-Μή περιγραφή τού Πηλίου. τα σπίτια χτίζονται μεγάλα, διόροφα ή τιόροφα, µέ πλόύσια ξυλογλυπτη, ζωγραφική καί άλλη διακόσμηση. ?τίς &- γιογραφίες τόν έκκλησιδν έμφανίζονται τοπιογραοικά καί ήθογραφικά θέματα. Στά 1802 & ζωγράφος Γιάννης Παγώνης ζωγραφίζει τήν έκκλησία τής 'Αγίας Μαρίνας στό χωριό Κισσός. Στίς καθαυτό άγιογραφίες του µιά έλαφριά πνοή ρεαλισµού προσπαθεί νά δό- σει κάποια ζωή στίς µορφές πού ξέφυγαν άπό τό βυζαντινό στυλιζάρισµα."Όμως τά έργα του αύτά είναι µέτρια. 'Ο Παγώνης δεν "εχει ταµπεραµέντο άγιογράφου. Δέν είναι οί θρησκευτικές έννοιες πού τόν έµπνέουν. ?ά δέντρα, τά βουνά, τά κάστρα, οί πολιτεί- ες, οί γέφυρες, είναι & κόσµος του. Καί & όνθρωπος. "Έτσι, στήν καµπύλη 106 ένόνει τίς τοξοστοιχίες µέ τό ταβάνι ζωγραφίζει τά πιό…ξακουστά µοναστήρια καθώς καί βι- βλικά τοπία: τα παλάτια τού Δαυίδ, την 'Ιερουσαλήµ, τά µοναστήρια τόν Ηετεόρων. τα "προς Σινά, τό Μέγα Σπήλαιο καί ήλλαξνΤά θέματα προέρχονται άσφαλ8ς άπό χαλκογρα- ψηµένα πρότυπα καί ό ζωγράφος δέν μπόρεσε νά άπαλλαγεΐ έντελδς άπό τό ύφος τής 4 xapan1tnfig. Δπλώνει, όµως, με ανεση τα τοπία του, πετυχαίνει εδχάριστους συνδυ- ασµούς χρωμάτων καί κροαγγ€λλει τόν κατοπινό λαµπρό τοπιογρόφο. Στόν ίδια εκκλη- σία ζωγραφίζει καί δύο σκηνές όπου µε ακρίβεια αποτυπώνεται & γυναικεία πηλιορεί- τικη φορεσιά τίς &ποχξςι"'Η πονηρά έξοµολόγηοις τόν Χριστιανδν" καί "'Εδδ 6 6L6- βολος στολίζει ξκείνους πού &γαποΙν τήν διαβολικήν μεταµόρφωσιν", δηλαδή τό βά- ψιμο τόν γυναικδνφ΄Εΐναι "εργα &πλοϊκΗς φαντασίας ποό κάτω 616 μια ηθικολογικ6 €πίφαση µας δίνουν δροσερΞς ήθογραφικξς είκόµες. Χαρακτηριστικό είναι καί τό με- γαλωµα τοό δάκτυλου της γυναίκας 106 βάφεται. Γενικά στην ελληνική λαϊκή τέχνη παρατηρείται τό φαινόµενο τίς µεγέθυνσης το! ανθρώπου Η τοπ μέλους τοπ σώµατος πού αποτελεί τό σηµαντικότερο στοιχείο τΠς σύνθεσης. ιό αλλη εκκλησία,όσξόν "Α… για Δηµήτριο Ηεοχωριοσ, & "ιδιος ζωγράφος κάνει δύο νεκρές φόσεις παρµ€νες από δυτικοευρωπαϊκό πρότυπα. Καί στόν Ξκκλησιαστικ6 ξυλογλυπτική παρατηρείται τόν ίδια !ποχη α8τό & τάση να &ποδίδονται σκηνές από τόν καθηµερινή ζωή. Στην !κκλησία του αγίου Κώνσταντί- νου, στη Μαυροδτσα. πανω στό τξµπλο, αναμεσα στά "αλλα παραδοσιακό θεματα, Enga- νίζονται καί οί πρότες σκηνές &κό τήν καθημερινή ζωή. Παρ'όλο τό µεταγενέστερο κακό χρωµατισµό, 106 σκΕπασε τίς λεπτοµέρειες, διακρίνονται 660 μορφές ανδρ6ν µε τοπικ€ς φορεσιές, πο6 πΞνε στίς δουλειές τους. 'Ο πρώτος σηκώνει μ€ 16 60101:- ρό του χέρι τό τσεκούρι. πού-τό ακουµπάει στόν όρο του, Eva µε τα δεξί κρατάει τό μπαστούνι του. ‘0 δεότερος Εξει περασμένο στόν ώµο του Ενα αγροτικό πριόνι καί συγχρόνως καπνίζει µέ τό µακριά πίπα του.'Η ζωντάνια τΞς κίνησης, & πνοή &- λόθειας καί ή &κρίβεια στα σχήµατα ταν εργαλείων καί των φορεσιδν µας περνο€ν σε Ενα καινούργιο κλίμα. Στό ίδιο τέµπλο εµφανίζονται σκορπισµΞνες καί λίγες &- κόµα μορφξς από τό ζωή καί από τή μυθολογία, όπως Ένας κένταυρος. T6 πιό λαµπρό δείγµα, τό κορόφωµα ατΗς της τάσης είναι τό τέµπλο της Εκκλησί- ας τοδ ϊταυροδ, στό δόση 'Ανεμοδτσα, κοντά στό χωριό Δρόκια. Έτό γενική του διά- ταξη τό τέμπλο αδτό δεν παρουσιάζει τίποτα 16 ίδιαίτερο. T6 µεγάλο του ξνδιαφέ- ρον βρίσκεται στίς λεπτοµέρειες."Ενας δυνατός παλμός ςωΞζ δονεΓ τό θαυµάσιο αό- τό ξυλόγλυπτο. Παλμός ζωής με τίς αντιθέσεις της, τόν πόλη της καί τή φρεσκάδα της.΄Λγρια ζδα συµπλξκονται σ'!ναν θανόσιµον &γ6να. Φείδια, πουλιά, φυτό. αγωνί- ζονται να ζήσουν παλε6οντας 16 "ενα µέ τό αλλο. ' Ένταση ζωης χαρακτηρίζει τόν κίνηση ενός πουλιοσ πού ραµφίζει σταφύλια. "Αγρια δύναµη εκφράζουν τα σώµατα δύο τσακαλιδν, καόώς τό Ένα δαγκώνει µε µανία τόν τράχηλο τοπ αλλουζΞ'λνθρωποι κυνη- γοδν "αγρια ζδα μέ Εντονες κινήσεις γεµξτες αλήθεια#νΦοροδν τίς πηλιορείτι;ες ! ! φορεσιές τΞς Εποχής τους. 'Ξνας πηλιορείτης σφάξει ένα άρνί πού τό κρατάει άπό τό κεφάλι.Διάκοι µέ Θυµιατό, πουλιό, έρπετά, λουλούδια, άπειρες µορφές συνθέτουν ένα πίνακα διαφορετικό άπό τή βιβλικό άτµόσφαιρα τού τέµπλου τού Μουρεσιού. Πάνω στό ύπέρθυρο τού ίερού βήµατος ένα παληκάρι σκοτώνει έναν τεράστιο δράκο. Νά συµβολί- ζει την πάλη τού κακού μέ τό καλό; "Ισως. 'Η προσωποποίηση, όµως, είναι τόσο έντο- νη πού περισσότερο είκονίζει τήν πάλη τού παληκαριού μέ τό θηρίο, όπως Εµφανίζεται σέ παλιότερες έλληνικές παραδόσεις καί όπως θά τό συναντήσουµε άργότερα σά µιάν έλληνικό προσθήκη στό θέατρο τόν σκιών | Καραγκιόζη/. 'Ακόμα κι όταν έµφανίζονται τά γνωστά Θρησκευτικά διακοσµητικά θέµατα, κι ατά έχουν αδειάσει άπό τό συµβολικό τους περιεχόμενο καί ξαναγύρισαν στήν άπλή τους φύση. 'Η άµπελος π.χ. δέν "εχει πιά τό γνωστό της συμβολισμό/"'Εγό είμί δ όµπελος..."|. ΥΕ τόν τρόπο πού &ποδόθηκε ξανάγινε τό κλίµα πού µάς δίνει τά γλυκά σταφύλια καί τό κρασί. Οί μορφές περιορίζονται στίς κύριες έπιφάνειες, άδρά σκαλισµένες, μέ µιά τάση όπερβολύς στό χαρακτηριστική λεπτοµέρεια.'Εκείνο πού συµπληρώνει τόν έντύπωση καί κάνει πιό έντονη τόν αίσθηση ξωΕς είναι η προσθήκη χρωµάτων στό κάτω µισό τού τέμ- πλου. Οί φορεσιές, τά πρόσωπα, τά ζύα, τά φυτά είναι χρωµατισµένα μέ τό χρόμα πού κυριαρχεί σ'αύτά. Χρώματα ζωηρά. καθαρά καί αρμονικά, χωρίς λεπτοµέρειες κα'ι δια- κυμάνσεις τόνων. Κόκκινα, λουλακιά, πράσινα, κίτρινα.Ά99 Οί διακυµάνσεις, όµως, τόν τόνων πραγµατοποιοόνται άπό τό ποσοστό φωτός πού πέφτει σέ κάθε σημείο. τά ση- μεία πού προεξέχουν δέχονται περισσότερο φός καί & τόνος γίνεται άνοιχτότερος. T6 άντίΘετο γίνεται µέ τά βαθύτερα σηµεία, πού δέχονται λιγότερο φδς κι & τόνος γίνε- ται πιό σκούρος. 'Ξπειδη οί όγκοι είναι πολυεδρικοί, δέν έχουµε µαλακές µεταβάσεις άπό τόνο σέ τόνο, άλλά σαφύς περιγραµµένες χρωματικές έπιφάνειες, άντίοτοιχες µέ τίς έδρες τού 'ογκου. "Έτσι, χρώµα καί όγκος, µέ τήν ίδιον άντίληΦη όποδοµένα, &… ξεχύριστα τό ένα άπό τό άλλο, &ποτελούν 'ενα σύνολο γεµάτο άλόθεια καί δύναµη. με την ίδιαν άντίληΦη, κάπως πιό συγκρατηµένη, είναι σκαλισµένο καί τό τέμπλο τής Εκκλησίας 'Δγίας ΠαρασκευΞς, στό Ζαγορά, καί άλλα τέμπλο. Χαρακτηριστικό είναι η περίπτωση τόν τοιχογραφιών πού ύπ6ρχαν σε φρςςα στήν α'ιθουσα όποδοχ6ς |άρχονταρίκι/τού µοναστηριού τού 'Αγίου λαυρεντίου, γιατί συν- δέει τόν έκκλησιαστικη ζωγραφικό μέ τό ζωγραφικό τόν σπιτιύν. Τό έργο καταστράφηκε κατά την κατοχή. Παριστάνει την ποµπό πού πηγαινε άπό τά Πατριαρχεία στά Σουλτανιξ κά άνάκτορα γιό νά πάρει Ο Πατριάρχης την έγκριση τής έκλογύς του από τα πουλτενο. Πρόκειται γιά ένα βυζαντινό έθιμο πού διατηρήθηκε, κάπως τροποποιημένο, καί κατά ΄ τόν Φουρκοκρατία. 'Ξπειδη η ζωγραφιά προέρχεται όπό έµµετρο κείµενο έχει διατη- ρήσει τό ρυθμό τού στίχου. "ιό µακριά φιγούρα, ύστερα υιό Βραχεία, πάλι υιό µακριά Ξ τονισµένη καί ούτω καθεξύς. Τό ίδιο έπαναλαµβόνρται καί στό δέντρα τού πατριαρ- x ι κού κήπου .!) &! ,… . . . . . . . . . . . . , . τα σπίτια τού Πηλίου "εχουν τά δύο πρύτα τους πατώµατα χτισµένα κατά τρόπο φρουριακόΞΒζβχουν χοντροός τοίχους µέ μικρη &σφαλΞ πόρτα καί έλξχιστα σιδερδφρα- χτα παράθυρα. Δέν πρέπει νά ζεχνούµε πώς δ όσφ€λεια τΞς εποχύς έκείνης δέν όταν καλή. T6 κάτω π€τωμα, τό "κατόϊ", χρησιµ1ποιεΐται γιό τόν &ποΘηκευση τόν προμη- 8ειύν καί τόν κατεργασία τύν προϊόντων. Στό δεύτερο πάτωμα όπάρχουν τά "χειµωγιξ- τικα" γιό τη χειμερινή διαµονή τύς οίκογένειας. 'Έκεί ύπόρχουν τζάκια, φαρδιοί καναπέδες/"µεντέρια"/ καί πολλά ντουλάπια. πιο επάνω πάτωµα, πού προεξέχει, είναι χτισµένο μέ έλαφρότερα ύλικό καί Εχει πολλά παράθυρα. 'Η στέγη του προεξέχει μ€ πλατύ ξύλινο γείσωµα καί σκεπάζεται &πό ντόπιο γκρίζο σχιστόλιδο. 96 πηλιορείτικα σπίτια &νόκουν, μέ τίς όναπόφευκτες παραλλαγές, στόν τύπο τόν σπιτιύν τύς βορείου 'Ελλόδος. Πάνω &πό τό κύρια παράθυρα τού έπανω πατώµατος, Ξµέσωςξµετό τό γεΓσο τύς στέγης, είχαν φεγγίτες µέ γύψο καί χρωµατιστό τζαµόκιι. Πρόκειταΐ γιό εξέλιξη τύς βυζαντινύς φωτιστικύς θυρίδες. πε τό πέρασµα τού χρόνου τό παρέσυρα τού Επάνω πα- τώματος έποχτούν τζάμια καί Ετσι καταργείται & οεγγίτης. 'Ξπειόύ, όµως, διατηρεί- ται ό όρχιτεκτονικός τύπος τού σπιτιού, στη Θέση τού φεγγίτη µπαίνει ζωγραφιστή δποµίµησό του, τό ψευτοπαρξδυροΞΞιΑπό τόν &πλοποιηµένη όποµίµηση τού σχέδιου τού φεγγίτη, τό ψευτοπαοόθυρο περνάει σέ καινούργιες, δικές του μορφές. "Οπως κόθε εί- δος πού μπαίνει στό θέση ίνός παλιότερου, στόν &ρχή είναι ίπηρεασµΞνο όπό τό οχύ- µα τού παλιού. Σιγά-σιγά, όµως, ξεµακραίνει όπό τό παλιό καί Ξποχτόει δικό του ύ- φος. Σχηµατοποιημένα φυτικό καί ζωτκξ µοτίβα, όνόσυχα μπαρόκ στόµατα πού προερχον… ται &πό &πιδρόσεις τόν βιεννέζικων βιτρό, Ηρεμο γεωμετρικό σχέδια. πού & έλαφριά όσυµµετοία τους τα σώζει όπό κάποια ψυχρότητα, χρώματα µέ κυρίαρχο τό µαύρο, βαζουν τη σφραγίδα τύς τέχνης πάνω στα λευκά μέτωπα τον πηλισρείτικων σπιτιύν. ολλ€ς φο- ρές όνόμεσα στό φευτοπαρόθυοα μπαίνει ζωγραφικός διάκοσµος µέ βίζα λουλουδιύν, . λιοντάρια, καράβια καί δέντρα. "Ας περάσουµε τώρα στό ίσωτερικό, καί κυρίως στό έπξνω πάτωµα, όπου βρίσκονται καί οί χώροι όποδυχύς. ?ό πάτωμα αύτό "εχει τόν πλουσιότερο καί τόν όραιότερο διό- κοσµο. τό ξύλο είναι τό όλικό μέ τό όποΐο διαµορφώνουν τό έσωτερικό τού σπιτιού τους οί πηλιορείτες. Ti ντουλάπια, µέ πλ68ος όνάγλυφα διακοσµητικό, έχουν πολλές 7 φορές στό Ξπ&νω τους μέρος ξυλόγλυπτη καφασωτή διακόσµηση καί συνοδεύονται από "παραΘόρες", ανοιχτό ντουλαπόκια για πρόχειρη τοποθέτηση διαφόρων &ντικειμξνων. τα κάγκελα, με την όφόνταστη ποικιλία τόν σχηµάτων τους, δίνουν την εδκαιρία στούς λαϊκούς τεχνίτες να παίξουν μέ τίς γραµμές καί νά αξιοποιήσουν αίσΘητικό τόν 6E- . ρα καί τό φαξ πρό κυκλοφοροδν &ν&μεσα στό ανοίγματα τους. Τό ταβάνια είναι ξύλινα. Οί &ρµοί ταν σανιδι3ν σκεπόζονται από δρμοκαλόπτες, πού διασταυρώνονται µε αλλους &ρμοκτλ6πτες ε'ιτε κάθετα, δπότε σχηματίζουν τετράγωνα, είτε loaf, δπότε σχηματί- ζουν ρόµβους. Στό κέντρα τα ταβάνια "εχουν όκτ&γωνο ξυλόγλυπτο κόσμημα, πραγµατι- κό κέντηµα μέ φδλλα σχηματοποιηµ€να, ρόδακες παλι "αλλα διακοσµητικό δίματ8ξ2'Έ- να ταβάνι στό χωριό Ψρίκερι "εχει στό κέντρο ανθρώπινη µορφή. Πολλές φορές ι ξυλο- γλυπτικη τόν ταβανιπν συµπληρώνεται με απλή ζωγραφική διακόσµηση. Θαυµαοτίς σε πλοδτο διακοσµητινΞν µοτίβων καί σό σόνΘεση είναι οί σκαλιστξς πόρτες. Γύρω από Ενα ρόδακα συντίθενται, σέ π ικίλους συνδυασμούς, γεμότΩυε κίνη- ση καί Ευναυισμό,σχηματοποιηµξνα φυτικό διακοσµητικά. Στοάς τοίχους, αναµεσα στό ταβάνι καί σ'Ένα ράφι ποό περιζόνει ψηλό 16 δωµατιο δποδοχ6ς, σε πολλά σπίτια υπηρχε ζωγραφική φρίζα. Πάντοτε παριστοσσε διάφορες µε- γάλες µακρινός πολιτείες: την Κωσταντινοόπολη, τη Βιέννη, τη Μασσαλία "η πιό κον- τινός, όπως τη Χαλκίδα καί τα περίχωρα της στό παρόσπιτο τοπ *ριανταφόλλον στη Δρόκια. 'Η ζωγραφική αδτή δεν είναι πρωτόγονη. Οί ζωγρόφοι της δεν αρχίζουν από τόν εαυτό τους. πίνει φανερή & "υπαρξη καλλιτεανικΞν προγόνων. 'Η λιτότητα «αν πε- ςιγραφικ6ν τους στοιχείων διατηρεί παντοτε ζωντανή την αίσθηση της φύσης, χωρίς να γίνεται νεκρή σχηµατοποίηση.'Υπόρχει καί τό στοιχείο τοπ Θαυµασµοσ, ξκφρασυ€νο, όπως καί στό δημοτικό τραγούδι,µ€ την όπερβολήι τα φηλ6λιγνα"κυπαρίσια !χουν five απίθανο δώσε, καθώς καί οίμιναρξόες, πού Εχουν 8φος περίπου "οσο καί τό µΞκος το8 χωριοδ. Τά κάστρο, καί πιό πού τό κάστρο της άαλκίόας µέ τίς Φοβερές πολευηστρες του, τούς πύργους καί τίς επάλξεις, δείχνουν τό θαυµασμό τοδ ζωγράφουυ."€ό χορτα- ριασµξνα κοµµότια της γης δίνονται µε ανοιχτούς πράσινους τόνους, €νΞ τα χ€ρσα µε 'ωχρα Ξ µονοι DE VEVISSE fl μέ ποικίλους συνδυασµούς τόν χρωµάτων αδτδ:49Ψό κυπα- ρίσια ζωγραφίζονται µε σκέτο μα6ρο, αλλά, καθώς συνορεύουν µέ τα πράσινα, φαίνον… ται πράσινα οποδραΣΞ ‘0 ζωγράφος Θανάσης Παγ6νης, γιός του Ριξννη Παγ6νη πού συναντήσαμε προηγουµέ- νως, ζωγράφισε στό σπίτι του μιαν &νάλογη φρίζα πού παριστάνει τοπία 105 κάμπου. Διαφορα ζδα είναι έραδιαοµ€να στό ίσιωµα µπροστά ο'ξνα χωριό. να σκορπίζει Ξπό…η στό ανοιχτόχρωμο φόντο σΞν κεντηδια σέ τσεξτο. "Όλα, µικρό καί μεγάλα στό φυσικό τους, στη ζωγραφιά Εχουν περίπου 16 "ιδιο μέγεθος, ύκριβδς γιά να µείνουν κεντ65ια. "Ωστόσο ξεχωρίζει μέ όξυδίρκεια τη φιγούρα τού κάθε ζώου καί τονίζει µέ κέφι τα ίδιαίτερα χαρακτηριστικό του. "Η κότα, δ σκύλος, & όλεπού, 16 βόδι, τού Θανάση Πα- γώνη, µε τό χαριτωµίνο τόνισµα τόν χαρακτηριστικδν τους καί τό ζωηρό τους κίνηση προαγγξλλουν τό κινούµενα σκίτσα τού σύγχρονου κινηματογράφου.έΞ) Με διαφορετικη διαθεση ζωγραφίζει στό νότιο τοίχο τού δωµάτιου δύο εθνικούς ηρω" ες, τό Ρξγα Φεραίέμ3αί τόν 'Υφηλόντη. Πρότυπί του πρέπει νά είναι οί λι€ογραφίες πού κυκλοφορούσαν τότε. 'O Παγώνης, όµως, κάνει µια δική του δηµιουργία. T6 σίγουρο πλύσιµο, & λιτός χρωµατισµός καί κ ΕπιμελημΕνη ξκτ€λεση καθιστούν τίς δύο αίτξς είκόνες λαµπρό δείγματα λαϊκΞς προσωπογραφίας. Τό ζωηρό τους μόαύρο µάτι καί τό λεπτό φρύδι θυµίζουν τό στίχο τού δηµοτικού τραγουδιού. " πδχει τό µότι σαν ξλιά, τό φρύδι σε γαϊτξνι......." Βυζαντινές &ναµνήσεις, λαϊκή αντίληψη, προσωπική &ξιοσύνη, συναντιΕνται καί συνεργά- ζονται στίς προσωπογραφίες αύτΞς. ' … 'ϊλόχιστα 'επιπλα χρησιµοποιούσαν οί πηλιορείτες22τδ στόλισμα τόν οπιτιδν τους καθώς καί µερικό χάλκινα σκεύη?Ηπροϊόντα της τοπικΞς βιοτεχνίας πού εκµαζε κυρίως σε δύο χωριό, στόν Πορταριά καί στύ Μακρινίτσα. "Ολοι οί χώροι ξταν ορωµΩξν0ι µέ μάλλινα ύφαντό, Θαυμαοτό Εργα των γυναικ8ν πού τό ύφαιναν σε ξύλονους &ργαλειούς. Τό σκόρπια δείγµατα πού ύτόρχουν δείχνουν τό δεξιοτεχνία καί τή µορφοπλαστική ίκα- νότητα τδν κατασκευαστριδν τους. ψΞ ύφαντό α3τό &νηκουν στην κατηγορία τεν κεντητΞν γ στόν &ργαλειό. Είναι µιά τεχνική πολύπλοκη καί δύσκολη όλλΞ δίνει αξιόλογα όποτελύ- σµοτα. Υό διαφορα διακοσµητικό δέματα δηµιουργούνται µέ τόν κατάλληλη συνεχή ίναλ… λαγη τού χρώματος του ύφαδιού στήν ίδια σειρά. Προσεκτικό µετρύματα €Ήιτρ€πουν στήν ύφόντρια νδ δημιουργοί πάνω στην Επιφάνεια τού ύφσντού ποικίλα πολύχρωµα σχέδια: γλάστρες, πουλιό,&ν0ρόπους καί γεωµετρικό σχήµατα. T6 µάλλινα ν6ματα β€φονταν μέ φυ- τικίς βαφές, σύµφωνα με πανάρχαιες συνταγξξ;ςξέξζί2ζύ"χξξ;ατα ξταν όνεξίτηλα καί είχαν μια καταπληκτική λάµψη καί φρεσκάδα. Χαρακτηριστικό δείγμα της τάσης της πη- λιορείτικης τέχνης να απεικονίζει τόν "ανθρωπο καί τί γύρω του ζωή- όπως τή συναντή- σαµε στό ζωγραφική καί στην ξυλογλυπτικη- είναι ένα πολύ φθαρµένα σήµερα κιλίμι, πού βρίσκεται στό μοναστήρι τού "Αγίου 'Δθανασίου, κοντό στό χωριό ΛαύκοέΞΖ, Διάφορα µικρό ξυλόγλυπτο &νήκουν στόν ποιµενικό τέχνη. Κατασκευάζονταν από βοσ- κούς µέ &πλ& έργαλεία καί είναι Εργα ύπομονϊς καί ξπιµονης. Οί πηλιορείτες βοσκοί. όπως όλοι οί βοσκοί της 'Ελλόδος, µεταχειρίζονται την 9 όγκλίτσα, µακριά ξύλινη ποιµενικό ράβδο µε Συλόγλυπτη λαβή. 'Η &γκλίτσα Εχει μιά βασική χρησιµότητα για τήν ξργασία τού βοσκού. σε τό µακρί της ραβδί συγκεντρύ- νει τό πρόβατα πού άτομακρύυονται &πό τό κοπάδι καί & λαβύ της είναι κατάλληλη για να πιάνει τό πρόβατα από τό πόδι. Τό σχύµα τύς λαβύς Ξθυπηρετεί τό χρήση του καί είναι στίς γενικές του γραµµές στερεότυπο. 'Ρνα οχύµα &πλό πού θυµίζει µιοανοιχτό 5 γαλλικό. 'Αλλό πόση ποικιλία οτί διακόσµηση αύτού τού βασικού σχηµατος: 'Απειρα είναι τό διακοσμητικό εύρξµατα. Γεωµετρικά εχύκατα, δρόκοντες, περιστέρια, ξλόφια, λαγοί, άνθρωποι, λουλούδια, κουλουρίτσες, όστξρια, καθένα μέ τό δικό του τρόπο κα- μωµ€νο, σέ Επειρους συνδυασμούς:2 Ενας φτάνει σε όξιόλογη γλυπτική !πίτευξη ιαµορ- φώνοντός το σέ δλόγλυφη µορφη δράκοντα µε μισανοιχτό τό στόµα, δπ'8που προβξλλουν τό μυτερό δόντια καί & γλύσσα. "Αλλος κάνει υιό πρωτόγονη πυρογραοία, πυρακτύνοντας Ενα µεταλλικό όντικείµενο καί δκουμπώντας το ύστερα στό ξύλο. Κοµμάτια &πό πολύχρω- μες χόντρες κοσμούν μιά Ξλλη &γκλίτσα. 'Ρθθετα πετραδόκια, παλιό νομίσματα καί λο- γύς Ξλλα μικρά &ντικείαενα χρησιμεύουν γιό τό διακόσµηση των λαβύν.0ί όγκλίτσες, παρά τίς µικρές τους διαστάσεις "εχουν κάτι τό ξπιΒλητικό. 'Η όμορφιό τους δεν ε!. ναι χαριτωµένη. 'λκόµα κι όταν τό Θέµα τους είναι εύ0υυο, ύπξρχει μεσα στα µικρά αύτί κοµυξτιε ξύλου κΞτι άπό τη μυστικό σιωπή των δασωµξνων βουνύν. 'Επίσης οί βοσκοί κάνουν ρόκες γιό τό γν€σιµο τού µαλλιού όπό τίς γυναίκες. Χα- ρακτηριστικό είναι τό σκαλιστό όνθρύπινα χερια τύς κορυφύς τους καί τό µικρό κου- δουνξκια στην κάτω τους Ξκρη. τό κουδουνόκια αύτέ, µέ μιά όξιοσηυείωτη δεξιοτεχνία, είναι σκαλισµξνα &πό τό ίδιο κοµμάτι ξύλου µε τήν δπόλσιπη ρόκα. '?τσι, καθώς & ρό- κα κινείται µέ την ξργασία, παράγεται Ενας οιγανός Έχοξτ"?τό Ξντικείµενα τύς ποιµε- νικύς ξυλογλυπτικύς περιλαµβάνονται, ξπίσης, τά ξύλινα κουτάλια καί πειρούνια. 7τύ. λαβή τους σκαλίζουν διάφορα σχήματα, όμοια περίπου μέ τό κουτάλια τού 'Αγίου "Όρους, καί Ξλλων περιοχύν. Ψτό χρόνια τής Ψουρκοκρατίας κυριαρχούν στην ξκκλησιαστική &ρχιτεκτονικό τού Πηλίου τρείς τύποι ξκκλησιδνι οί µονόκλιτες ξυλόστεγ:ς βασιλικός, οί τρίκλιτες Συ- λόοτεγες βασιλικές καί οί µονόκλιτες μέ θόλο. Καθένας &πό τούς τύπους Ξχει πολλές παραλλαγές. κάθε πηλιορείτικη ξκκλησία είναι καί μιά παραλλαγή αίύν τον βασικύν τύ- πων. Πολλοί παρόγοντες Επιδρούν στό δημιουργία αύτύς τύς ποικιλίαςι οί οίκονομικΞς δυν(:ύτητες τόν κτητύρων/ πού Επηρε&ζουυ τίς διαστάσεις καί τό ίλικό/,η διαμόρψω… ση τού Ξδξφους/ δν είναι σέ κορυφή λόφου, σε πλαγιό, στό κέντρο µιξς πλατείας, σέ πολύ κατηφορικό έδαφος/, η θέση τους σχετικά μέ τό χωριό καί τίς προσπελάσεις/ πού 10 καθορίζουν τή Μόρια όψη τΞς εκκλησίας μιά πού τό ίερό πρΞπει νδ είναι πάντοτε πρός τόν όνατολή/, γειτονικές προΌπ&ρχουσες οίκοδοµ€ς/ πού επηρεάζουν τά φωτιστι- κό &νοίγµατα καί τήν τοποθέτηση τος &νοιχτοδ έξωνάρθηκα/, & χρήση /Ξν είναι καθο- λικό μοναστηριοδ, ξωκλήσι 5 κεντρική εκκλησία χωριοσ|. at µονόκλιτες ξυλόατεγες βασιλικές !χουν μικρές διαστάσεις καί είναι συνήθως ξωκλήσια. "Εχουν δίρριχτη στέγη σκεπασµένη μέ σχιστολιθιπές πλάκες. “Evan χτισµέ- νες σε &σοβάτιστη λιοοδοµή"κοί δεν εχουν &ξιόλογο γλυπτιπό % ζωγραφικό διάκοσµο. 'Γξαίρεση αποτελεί & μικρή εκκλησία τοσ &γίου 'Ιωόννου, στή Μακρινίτσα, πού "εχει Επιµελημ€νη ίσοδομική τοιχοποιία καί πλούσια γλυπτική διακόσµηση. Ξυόοτεγεέ τρίκλιτες βασιλικές είναι οί περισσότερες καί μεγαλύτερες εκκλησίες τών χωριών τοδ Πηλίου. 'Βξωτερικξ φαίνονται σΞν µονόπλιτες γιατί & δίρριχτη στέγη τους σκεπάζει καί τό τρία κλίτη. Τό μεσαίο κλίτος είναι πάντοτε ψηλότερο καί φαρδύ- τερο άπό τό δύο πλαγινά. Τά πλίτη χωρίζονται µέ δυό σειρές χτιστ€ς κοΚονες. Οί κι- ονοστοιχίες συνδέονται με τοξοστοιχίες. Γονόπλιτες βασιλικές μέ θόλο είναι 5 µικρά ξωκλήσια Η καθολικά μοναστηριδν. Ο! Θόλοι κατασκευάζονται µε ελαφροσς πωρόλιΘους. Λπό τό λίγα συµφωνητικό πού σώζονται, άπό εξοδολ6για εκκλησιΞν, &π6 λογαριασ- μούς ίδιωτικδν σπιτιδν καί &π6 επιγραφξς µπορο6με νά σχηματίσουµε τόν είπόνα τον όρων Εργασίες ταν μαστόρων. Συνήθως &ποτελοδνταν άπό δµάοες 30450 &τ5μων µέ επί κεφαλΞς εναν &ρχιτ€κτονα. ϊ6ριζαν από χωριό σέ χωριό φέρνοντας μαζί τους καί τα δποζόγιά τους. Διάφορα Ξθιμα συνόδευαν τή θεμελίωση, τό χτίσιµο καί τήν &ποπεράτω- ση τΞς οίκοδοµ5ς. Σφάξιµο κόκκορα κατά τήν τοποθέτηση τοδ Θεµέλιου λίθου, αµοιβή ταν µαστ6ρων, τά "θεμελιάτικα",κατά τό χτίσιµο τα» θεµελίων, προσφορά ρακιοδ κατά τή διάρκεια ταν κυρίων οίκοδομιπδν έργασιδν, προσφορά δώρων κατά τή ζεύξη τής οτε- γης, "μαντηλόματα",.'Βκτός άπό τούς χτίστες, οί διάφορες δµάδες είχαν καί τεχνίτες με διάφορες είδικότητες, όπως τούς λιΘογλύπτες|πελεκόνους/γι& τήν κατασκευ6 ταν γλυπτδν΄όπέρΘυρων καί &λλων διακοσμήσεων, τόός τεχνίτες 106 γιαλιοδ /τζαµιτζπδες/, γιό τά υιλόµατα, τοός ξυλουργοός/µαραγκοός| γιά τήν κατασκευή τΞς στέγης, τόν Θυ- ρΠν καί τόν παράθυρων. ' Κάπως ίδιαίτερς πρεπει νά έπιμείνουµε στήν τεχνη τ6ν λιθογλόφων /πελεπάνων|.. Τά &νάγλυφα σέ πέτρα Ξ ντόπιο µάρµαρο είναι συνηθισμένη διακόσµηση σε πηλιορείτικες εκκλησίες, βρύσες καί &ρχοντικά. 'Ενδιαφ€ρον παρουσιάζουν οι επιγραφές μέ &ραία !- ζξϊλυφα Ξ Ξσώγλυφα γράµματα καί µε λογής κοσµήµατα πού βρίσκονται σε πολλές ξκκλη- stag. 'Ξκτός άπό τό διακοσµητικά μοτίβα πού συναντοδμε στήν ξυλογλυπτιπή, & λιθο- € 1 … τ…… … . … γλυπτική…παριστάνει καί δγίους σε προτομή. 3τ5ν εκκλησία τον 'Αγίου Γικρλάου στήν .…Πορταριά, στόν "Αγιο Ιωάννη της Μακρινίτσας, στόν "Αγιο Γεώργιο, κοντά στόν "ι σ- …σό καί σέ πολλές αλλες ξ πκλησίες, στόν άνατολικό -συνήθως- τοιχο βλέπουµε χαµηλά΄ - άνάγλυφα µ€΄ µορφές άγίων. T6 σκάλισμα συµπληρωνονταν παλιότερα νξ χρωµατα που τώρα Έ΄τά Ξσβυσ.ε & ηλιος καί η βροχή. 7Ξ έλαχιστες περιπτωσεις σωζονται ιχνη τους. "Η πιό΄ ΄&ντιπροσωπευτική µορφή λιθογλ6φου τ5ς έποχξς αύτ5ς είναι τοπ Πίλιου…Ζουπανιοπολίτη.΄ ΄ζνΞπε΄στ5ν…ποµπανία ενός'λαττοΞ &ςχιτξκτονα…;οδ"Ξχτ τισε πολλές έκπ λησίες στό ……5λιο ΄τδν είΞοσαετία'179Ό-Ξ1Ό, το? µαστρο…15μου……'?.τ:νη του "ί?.ιου. Ξι "τοτε ει ένα C) πετά της λαι΄πης 'γλυ1τιεης, We: τήν ' ΄.Κ ζξεχωριστό'φαινδμενο. ΞιΓτ5'στ5'πν:ΐππ .'αί-στ .πι5 ΐρτια Έκφραση επί έξαντλει τίς δυνατότιπ τ…ες…των στοιχείων της...ι" τό γλ5πτη µί-… , …Χ…ιο βασικά τό |ν-ρωπι"ο σωµα ε:ει ΄σχημ" άσί…ς, επάνω στήν Άτρία'Ξτουμπϊει & πνπλος του.πεφαλιυυ… νξπ.'|΄ στά "χ:;μτ αδτ… πεντξει τίς λε πτταξ1ειε. "ίναι,,Ρ€ΒαΞα, Ενα σχ5… σε πιό ΐίνει τήν ΄.1ίεΘησ΄ή της άκαμψίπςξπαίςτΞς=Ππρδτητας. 'Χλλά Έπριβδς γι'τ5τό΄μπον ' ρει νά συγκρατει αίσθητικΞ τόσο πλοΉτς Ξτι διΐφορα κεντ54ια πςύ:τό΄γεμίζουν. τ΄ίν…. ΄π…ι1Ρλρντιν5 η σοσί πεί… τό γν5σιο αλα στικι αίσΘηπα πού κυριτρχοδν "τή σύνθεση τόν ( ο λεπτομερε-ιΒν….3 , Ηπως…"…΄'κό;εληρη τή λαϊκή τέχνη, τό κύριο πρόσωπο 5 τό µέλος τοπ σώυατος από κά- ν…νει τ5 νσρσκτηςι τι.5 κίνηση τονίζοντ αι νε τό μέγεθος. 'Ό' Άγιος σπαλ΄ίζεται πολυ ' ΄ μεγ:Χ61επος άπό τούς …γγξλονςι Τό χξρι τό... Αγίου΄ που εύλογει γίνεται μεγαλύτερο άπό -τ8 ντε !! λο πού στέπετ" ι άν ίνητο στ… στηθος. 'Οταν. 5 κύρια σηµασία της παράστασης βρί- ΄σπεται ;'Ξνα 5ντικείνενο, τ5τε Ξμψπνίιετ1ι ενα χέρι, που τε 5ιναιολογει΄τσι άπό ΄κανξ+ να σδµ ,κ ί κρατ.€:ι τό άντι κείμσνο, σκάλισµ€νο σέ υτερφυσιν… µέγεθος. και; συχνά-σέ εκκλησίες το? πηλεόυ, κυρίως στήν κόγχη τοΞ ίεροδ, πάντοτε ΕΈωτερι- (" ", ΄κά, είναι ξντοιχι μένα 5ντ(λυοα που παρπτ.Ξνουν ξεκλησίες. Ψίς άναπαραστάσεις σότξς -χαρακτηρ€πει…εντονη σϊηματοποίηση, πρό συνοδευετι τπτ !πδ άλλα γνωρίσµατα τ5ς λατ- π5ς τΞχνης,.δπως Ξ,Ξξαρση µε τό µέγεθος της χαρακτηριστιπ5ς λεπτσνξρειας. Οί σταυροί ε.χ… .…π βρίσκονται στ5 στέγη΄τους5σπαλίζσνται σ'Ξνα'άτίοσνο.µξγεδος, σχετικά µέ τίς… '-fit;fiff«5Lg τετ Ξργου,'Π΄πχετιχ5 5 &;1λυτη συγντταίΗ Ξ…άνσγωγή δρισµξνων΄&ρχιτεπτονιµ -π3ν «"οινειων 1€-Μοτρητιν εδοη;ω ., & προσΒ5πη…8λλων …εµάτων ναί χάιιττα "! άλλη πλί- ανα.…Νευουν.κσΘαρά…οι…κοσµητιπ6 ν…ρα#τ5ρα στα !ργτ-αότ€. ΄"=λλωστε π:σοδισυδς.τους , νει|τι ν-ΐ τοσπ5τουν µιά στγαεκρινµ΄ντ ΕπιπΨντι.τ πεί ν-' ξ.ντνχΘουν σε Ενα΄σάν.ολο. πού είς …. ΄ναι…τοπλεµξν αξ΄ την ισι1ν ντίληνη. Ρό 35 μτ 8! μπτρονπε- νά τς ΞντάϊΞ ουμ: στ5ν κατηγο- . , ' … .' ? Φίπ ετ.ευ…ν…:…υ τά π5ραν ο'ι…λα'ιτοί τεχνίτες άπό τ5…ααεσο περιΒάλλον τους. "Αν…ηταν 1? ππςπε-νΞ πάρουν…γι€"πρδτυπξ-τουςζτρβς "υγχρτνους…Ή τούς λίγο τσογεν51τε… Β= ετ:ι Θΐ ΄ρους τύπονς-Ξκκλησι6ν.-ΐΉν8, 5µως, στ5.Π5λιο ξχυυµε, πιω έΐ54πε, µ5νόι3απιλιπ€ςΐ- )…. μέ δερ ιντεζ ττξνΕς,ζστξ &ν5γλνφα Μ?.έπ1υμε πξντοτε παλι5τερηυε΄τ5πους µξ…τρζλοξω'΄ … Α= παρζνυρα, µέ ψηλοτυµν…νους τρσ.ύλλους, µέζψηλ5.πλευριτΞ καμπαναριξ %… -λλα γνωριομα τα.έν ντε ελδς Ξ -…χετ: µέ τήν πη.ιµ…ξτιιη * *1"ιτ("ικ' ργιτε"τονικ5 Ψδ΄Θέμα΄5ν5κει… στ5ν1κατηγορξπ τΠν'παλι5τερων επξξνυν"ματίβυν πού παιουι…ξη'νν μέ Άφ€ςημζτ τήν Ξ.… . να ρνστα.η της πραγµατιπ ::ς.…'λπό γενιά, δµώς, ΜΞ γ:νιΐ'πςζ Ξζπ.τ το τΞν:Ξπο… …. ,. ,… …. …. …. '… . .… . ,, … ….. χπυαν.΄την επεφή=τους…μξ τ5 πι…ρς,τ…Ξ,πχοιπτΞνουν Μαξ εγιναν'ππλ5€ ι'""γ….ιγδ …Θξµπτ:.ζΐ…5λεβξολικ' ωσιιΓρ… καί ι'"" ζηιη τρτέρχ'υτ ι…5ΦΦιΞΞζ . ΄ .ε€.1 την 5ργ5.πατεργτσζα…στΈ…χρ»νο-πνζ ?15 Χΐΐ…ιε 'λλισµζοΩΐς…πολ; 5µ11ζ€.ξµµ΄7…ν Ex …;..ηπςα !ζ I! a l Ι΄…- a . … . η - | ." … …γιατί εγύπν Ξζελι:3εϊ Ξ (5ν>εεη . το Ξρυµνες… ευνειες και πάµ=µ… .πει …στ 6 δι 'ο(νπτιγ Ξπο έλεσμυ με! οχι στήν΄ω…,.γ:ν ή. &ινλονννι κδ'αΞτ5 Ά€-΄ Jua Ξκει αέε..ρές .…ραλλ4ν ';-αξση τού πτ5 *ρχιτεΜτσντι6΄μξλος,΄>ΐ εν λογζΞσ τ€ς έπιοΞνειαΏ πού Ehwryrlcf;115 Υειτ…νια5.Θ€μεττζπο6 16 περιΡδλουν 5 που υντιΘ-… '! : ' . ΄ ….- - , . ... . …µ τ536 ς.ηΓ.….1υν τις ια"τ&ρει(, ς μνααογίες καί τ5. …ι€πλ:ν5 εαν. “MFQX5 τον , [, ΄γνόριομα, σ ΄Ξλει τίς πευικτν εις, ναι " …υμμετμζα γύρω - ' Έναν ιεντ µι::΄ "τΞονα; " Π…», ' . .. … … | | … .…. . . .… ,, . | … …;…" ΄… - Ο πενεριπ€ς πντΞς…αςΩνας:τον(ρεται ο µ…; το ΉψΌζ…ιύΩ ;ςγ5υ. . . ΄. ' ι… …. υ…… …ι΄ . ι ' . ΄… σ΄ . ο . ΄ . ΈΞ χωρι5…τυΠ Ππλζυυ…έόκοΞνΐίι ιΞν ϊιεζ τον γοητεία ττ8ν ε.ιννπ του: 'ϊ5τ8 ……βξ3αια,.5γ;Ελςτει'στξν Ξ…αί αργιτςκτονικ τιν «πιτι5Ό τους, …τες tuna-1E: ΞππΆπ… ο€ες 15€ στίς σκαλιστ"σ γρασΓςι ο 'λες τίς… 1 …χ.νές ……6- J ελετ 5r σμε Μυν5Ητιπΐ'ντδ σηιερι ιν5 5ρΘρο. …υφε€λεται, 5κξμπ,."τ5µαγεζ;…τΐς ……5 .1…ς τους, μέ τήν ι ιπιττη , … . . υ… . … .… …. … … . "χάρη κάθε Ξ? .:χ5 το!! ετόυς. πέρα, ομως, π5…τίς λεπτοµέρεις.1.:ς κ5τές .µ…α"ι ,χ.5 .πηλιςρεζςιχΩ'χωρ;ΐ Ex ει µ΄ιΞ ΄ξεµοοιοτ5 ?ιµο;ήιξ'σ; ν5νολο. πρ? νΐ.5ςε0λετ€ι σδτξι. ι… ,5πλ8ς, ξ΄γραωικδτητα ποξ νηµιουργέΐτάι.παΘ€ς τ6 χωρι5 Έναπτδσοετάι χωρίς… νά "λουΘ=ι δ.ρισυενους ξιοΞ € Ψς κπν…νετ; ?€1τ9µερής'µελ€τη… τΞς π0>εύδ€µί ας τδν λωβΉν τών …ηλι"ΐ εώς Ε΄ ?ΐε….π :εΈι …ΐ…ιε ν΄ωτι…ν. :5ν ΐπλ 5;; ,ποξ 53&Ξ΄€ΈέΐτΏι !Έδ… 'ξνά …τ1'….Ξ …με πεντώιΞΐ εν 55; ((5ν δρυί?΄ "ν;εντ.ννΓοι 5 -..9Ψτευτιπ5ξ΄ο!ππνρνι4 .κΞ΄ξςΐχώμχ#γμγικ5.κίνητ;5τ!Ξ΄ξώριοδ.…"ω οι δ'τ ".: … τ-"υεξ ζϊ…τεία, δις; κςί δ…τξνζ τ'ιΑ΄ …. ,΄…-'΄΄ρι΄!.".'… ]" ';.ζαςι'ε;Ξ ΄…'.…: 5-5 ."΄ζ,'.'-λ…=1.… τ'ε'μ;΄΄ &… 'ζ:;.€:;.λτζ.=-ΐι',΄ ;;." :" τις ( "… τ1΄,"τ'ς΄':'.τ…. "fir-05:15.1“) .… ΄πυρξκρ΄μ!τΞχ΄5Ξξµζξυ΄5…;ΞΞσξτΞν…… Μι ιΡ>ω ζξ…πτευΏ€΄ Φιν-€ν ΄5΄πτισ|τ! 5….΄ τή. :λ:τεΞπ…κυ(:τµοχω"ζ5ν…ξυΐλ:5ε…µ5…τ5 ΐι1µδντΩση'τνΞ.ξ?ξφους.Ε'Γ3τξποΚ"Θδ'8ε ε έτάι5ξ&Αεντρ! ονο3ιντ.ι…..5ς…τΞ ??… τα 'τ?ιγέΐα…:φρ !νυ'4 :..«…'µ, ..- .-.. #5……. ΄5.ταν "€πλ στ" ΄ΨΨ9ι3 ,"! τΠν 8ν8ντ"Ρ8 'ου. 811!!ϊ€…ΞΐΩ!!ξξι &ΐΞ΄"Βΐ€'΄ΐάΌ!!ξζέ1α΄% μεζ… ……»τα009ΐ τ"ν ν:νηοτμ…»ιυν ΄το…7- 3.640" ηπζ ξ|- ";…χριψξτ"σς. ΄δΐδν…Ψ""=Χ!΄ξ ξΚλτ'εµπδζ΄ … =ξπΌ0εΞο ουν τδγ δµδπςνταη΄ ωνΞπτυξ1ρ… άπω: δύαυ…δπΐπγει΄ξπΑτούη |λΏΥιξ-Ξ Υ!0&δρα,…΄ :1μεγ"ει κνλη"ι1στινς ΐςιοκτνπε '.ς ίέ.;……… -&… . … … … … . ΄ ωε6εορς' ΄σπ"ξ εΐναι ΄8 κ6…πετοκ,΄"ο… ξεΜψνξ.΄& ΐπ6 Ξνη…ζδχιπ8 Ηδτ1αρδ fiat, éfitf, ν΄! &)'11΄'΄ΡΚ.θ:ι … σε -δ'΄…΄'…'ε-…΄)ΐΐΓυι",. Μδ'4,΄….ο.΄')€ι ΄ εΥ-1?.΄178.ςτ… ς….) …-ψΙτ;ςπηι…-ς8΄ τδ&:…ο ΦΔΧ 1΄λ'ιΠι΄ΚΜΌσ|΄ 15 ΐΕρξΞ"8 "Τέρι τδ.!ώΛιΐ Ξπότψ1ξΐτπι.ά€1-Ξ……:ι…π……ξωαπ8µ:νπ κ6τπππ !!! !8ια€τευπυς ΄5υΌΞΏ"ΐ 1εόΞ…;8 ΧΜΏισ%8…τουι; 'υ΄ τξ Ψυήιξ ψποεΉσσ: ΐ':ιαζ " σνο…ο κα! τ! .Rvfltgn1 ΄ ΄…ιδΡδµατξ΄΄""'΄ ,ζυ…ϊ "'ν8΄΄ … Ήζτος΄ 1fl1oc ειναι « ξνζνε΄ιο,… ΄""'1…διά!!'οψΠνται κατ΄ …ησπ…1# ,ξ ΗτΡΧ!ας,-.ξέι ΧΏδ?α85ζ .Ρτ. τ"'Γ€Ω'σ 3ν-ώ"" «τρν…-'εν…η ΐΐ"΄π€αιΘΖΚώή τπυς 1Ώ…ς τή θάλασσα. υνξυ: δως τ€ ξπ ίνες… εα[σκςνςρι "18ν 1ιδ ι…;τ- Έλι1λε γι… 1ιηρν#πυδ δημ… της1€Πι"κξε. ΄΄"ΧΑ΄……=πωπι€;…χςς:τ…ν τ…"Ρδ" ?ΐ!ν",…Ξτπεταλλε8=ντ…ι τΠ'φυ…ιπ6 δι…µ6…ιω…6 εΘπ… . ΐδΞζΐύς…γι: "":ηυ"'κΡΧ8… ι""1 επ…! :ΚξϊΠΕ8 δεοιπ!!δ Βξναι στααη!!Ριη "ας! «8 νδ…- 1 ΄΄΄ό 8΄΄΄"΄ "΄το΄€' ΄΄τ"ς ΄Ξΐτξ'ΥΨΏι5 ΄ΆΨΐΚΒΟ, 108 Ξλδκει κατ! τ6.56έή-;τξ%!!ι΄ ?ποσ!€η; ΄5 ΏιΞτ!τ5 τ' 5ν>να τ…? "ηριπδ… αδτοΌ- 898Χιο… !!ρδ…!!ξ τεν ξέτςµεμη…πΌσ…χ68ει]ΐ€ΐ??ευ . ΐ6 ""Ό"ΐΐδΐ γιά ΐ΄"ω€΄ξ.ΞΆιππ25΄άπό…πηλιορεζτιπμν,κυαι3ν. >ξδ.ικξς λςπεις * .4 λζνιατ…ι σέ… ηΛηΓΆ πατα κυιΧοοα»Τπε η πσ0"ιολοα#ξρ?υ| "Πήακξυ…΄ ,τιπΠ΄"… τελετΜν ΠαρτυΡηπυ' €ι??λΔεπ ννωνπ τΕΝ 1"λεο5ουιπΠυ πσοΞχη…8τ…,, Άπω, τε λπΜ|……… ΄ 0ν0γα!!€ε Άντσ€πας,'ζωπς… '…Β Λι1"""€"η τησ "ΐΓυε τ8" …Χωοιων. Ψελεψταζα,. σε κπΑιο 618γειο΄σπιτιοσ…βρξΆ1.τ: !εέ?"Υ7"?!΄!35€ δτπδΓ5«!του…).αϊ68΄τολε…8πυυ. τ"! Φζξιτ…ΐ που…ψέιέομπτσξ…;Έ5 τή…Η.πριν€τσ…!…µξ…έρ…γμήτιπξ κ,τσ1ΉΉκτινξΡ π"Απ?σεις λΨσεωρ'πε-…-΄ ΄Χεα51µιω3γ """ΐ1!!€ξτ"?= δ?δ…τϊς:ΐπσΐΡ€ "':ιγξς εζκα…ν ξ……ιο"οο 32? »! !"ιτυι( …"΄ ' '΄- ζ'ΐζ|΄΄΄!!;΄…΄€=΄!!ζ΄΄΄΄Ξψτ?χΞ.ι΄έξΐ΄ϊ%… …." "ε€ξ €ΐν ξπτλευΘΞΏ…ση'δΐπτ6κη τξξ λ"έΚΐξ…Π!!ς!!τΞξ!!!!ξ΄εζναζ ξαγδσΐπ. ξν&έΞύ- ΄!!ξη… ιε,ξλ;.»υ …πι|σν κ€ν…π'ν,'6 πηχπνικ! ξΡ""ξυμάτιΚ6'?".πνώγ6ς:τ5?!8…σιοσ#ν τ6νΗδζ ,; ΄λική΄!!ξ"" 8Ψ"πτδξε…ζ"΄ ΐ"Πζ€ Ξτως- " ε-?υς τους. τυπτ…ΐς τ5ς πνε…µν…ιγ? ασ! γ.λΆι-…. .τΓΐνικΐς ΐωϊ€α΄5 δπηνεπ# 3Φ€ ςΓ(]λ"΄ΐµξπ πΐζς΄ς int “x éxvt’ π"πΐδοση .'νοζ.νει? τό ζ.δρξ… ο νι… τΞκ ε'πΡ.ι# τη? ξέ!!"ι γοΒ"του. 1'δ !λς66ς΄…Ό ξλξτνικ6 κράτος… περιφρ#χςβ 1…ξ … …δην΄στι! Υ΄…7ζΐ' "α΄ lit-CI ΄τδ΄ν τεχνη της "(…: >.ότ΄ριγ΄ξ, Μπους,…" "&? ιου……ωρΜς ……ζ.… …… ………ηΡΓ…Ώι. .…ου 831: δ…Ρθμ(ντιπνδΘ'τΓε… νς)πζ τ…σ …ον…;Έ…υ, & νεΓχ,€Ό(ιΆιΓ"6Γ ττ€ν ;θ"ιτεκν…νιγπ… ..…ςΕ… ": γλυπτικ6,΄ εν#οπ(ζουν τόν ξθνικι΄ ΄……ι,ε πολιτζσ"δ Ρερ,ια…"…ζ…!……Υ…ει…ά…Ή,τ:…… …ξ€ν΄΄"ΐ"ιΐ€Έΐ ΐδτ…: 'Θ"ως. !! 5λισζα" ΥδγοΡα τα "cps κρεµ Γ τ.οδηπαλιόΞ πο)ιτ€πυαΠρ 45 ΄?6µξ … έ;ςουν ;υ.εΓ 3! ρΐζες µαρ.ζνει .ι δλ€ .λην&ς δ 3-µµ…ς. '?+ίκτ…Χει…ττ! ;;;α- νξι;΄τεχν.κή. '!! ει…π=λία δωηγΞ & πριχει…ι…λέ…ει:. ξ== & …υµµέτΞίπ, ξξίξτη π µπυ- ΄.Φδ€ξέας.΄#α!λιγ€αφΐα, Χαρακ€ηι€δουν τά Εργα τ5ς λαϊπΞς τέχνης τϊς΄Ξτ…χΞς…ε3τύζ… 14- ρια Ξέφρπση «ασ Ξεν6υς γίύεται΄μιέ ξ…εσοσω#υλ6 τέχνυ. ΄ ΄ &'&'?πηζΞξ΄δ΄φηµµουργιπΞς παλµΞς΄έοδ kaofl’&236z§u¢s£ac Ξπ3τςµα, ίεχξυμε ξκξμή-πι… βιώσει; στήν δ…αντικ6 ετζ χαλκουρ ία καί … S ζω ρσ(ιπτ,. ΐτΐν ΞΘ…όςικΐ &κτ€€ Ξπ€ 1 | … « » . |) , , > . ή: --- . η΄ ! ΄- επί-« ! . "!…, ΄΄ .», -,. » .-- - " : ":!: - Ώς… .…,-..…-…… ΐ'΄…-΄.΄… …. (, ,." Γι΄…Ι΄.ιεζ 1ιεΡι …ι-…'.…- εις , .ιιξ.ε (, «.… .I ι,-)Χωγι µις?! ζ.ζι" -'΄1΄.' ! 'η;- ΄.---'ι…---,Ε.ιΓ.,΄, -.,.....-ι -1 κ.α.,. "Η'., :…» µιτσιδν τ:6 .γωριΦι Ξ'γ…λ(6ντσι με "8ν 8 ργαλ.εισ:. …?τη χαλκαυγζκ & ίΐπης ?ησΞέ…;,΄&- πό τέ χωρι΄5 .αν…λια,- ευνελζζει µε ..ι.Δ>€. .ξυ παράξενη. Στή ξ;τ1…=΄ι:ή α…ρ΄ζόνν "δέ… σπουδαίες πρ…>ιυ ιπδτη.τεςι νεό ιπ(ς αι…)νι ς…) ., νξυ:ιξ"υς µέ τ:ξ ξ"»ι" ?νΣυ- 'μαεζα:"υρι ε ιτά χωρις .οδ …ηλί ιν κ;ζ µ.ξ ξλ:χι: τι «ναι?? "γι.:ιιε τ'ιλ»κρ… CE; . … . καί φ6;ητΞς…εί;Ξνες. ωιψραμξνος &! τ! γη ια ζ…#»΄ ηµι δέ, ειλ5ς,.ψιαχυς #1ί ππΓυ- . , ΄ .. ΄- ΄. ,: . - ΄ . . " ," ΄. ζ'…'ΏνηιξενΌζ, δ.ΥΛπψε Xal: ι,αΥζ'ι΄ΐ-'ξ:ισε"΄υ΄ήν πα…:…1ιιιΐ.. .ξ γ…. 'ι(.ι'-ίΙς ευ',1/…'ι EU :C‘:l“..-'_’.‘ '3~.""L-- J’- ΄. __ .. |. ., . . . , ΄ .. . ΄ .χ , ., " όΐ πμ€…χοί;ετωι1;;«ξυυ»τπς «τίς Ξπιςπν;ι;ς ;ωηρ5,-κπςσς€ ;ω€ χσ;:6μενπ γ('ν'ι…. {an - "ο , ΄ .. ' .- ΄΄ .., α΄ ' . …. … , . 4… ξαναπΞνει παιυιά γιατι μας €ινει-ϊιΞ|αΐγη ωµά τη νυν τμΐ#τπ να ξιγΞστνυε "δν νανο- .. . ΄πη πεΐβα µες καί νά ξ;νά;; Ups τ€ν…κ;ρ#ενι η καί λαίµ…πγπ Ξς&πς & ς.΄ιυτ;;…τ εν; …µρωπας-δ :υνεμ€υος, &-τα…απµξν&ς,.δ μιά! :Ξ .…ύΐ, τ… -ςέηηξ, τήν ξξώµρσπζε. "can-5o λάβφις “up? τοδ .:6 Ξχ…περς" εΐπεν ? ε…"ι1νος. ι ', …νυ(, κ.α δ φτώχ8ζ φΗυ&τςνεΧλΞς'µΐς Χέρ€Έει Ξ;τι-€ύτ5ς ΐΠπΞς 3ξν έΐχε.'Άδτ5ς & :ειει95ς ΄πς'…ζ΄ ΜΓη΄-.|. '-…΄μξνως ,ξλ…ι'΄; θε !, εν: ν ως)… ζεί ;;..'.τ;ι΄,΄…'τΐ= ΄…ς..:'..?΄;:;-καρΐι".ι"ιι". ΄…΄".'΄ι. , ΞΓ'";!' ".! ΄ "."! "ι .:.'".ί L, "" ΄φα εμγων {fin ξ ;ζπηµης τεχνης, Ξ.! ίτ'; ιζνει, 3 ως, έν .ξν8:λ5ς.πάι:€6:γιά 3 -…τι- π5 .ζα .vnua. : Θεόφιλας…πξ9ενε 4τ΄ 193΄ ΄3)΄36 3 3! ,Θ'4") ΄ '…'εύτερος λάΈπδς ζωγρέφξς΄εΞνπξ'ΐ΄ΐιπυκπυς.ζ;ιετΐ.µνλας, ππξ fist .πΞµ,, εξ…ξζιη I ‘ . -" ., ,- ΄…ο ' «, …… ΄ , .κξα υ1 έτυν,,π'Ξυα…ναυ:ηγ;€ο €3ενιντι Ξ . τΐ ΄……. …ινπι υν. Πι -σ……ς…: - υ1;ϊ;ς και - . …΄ -,΄ . . . … . ;" … ; ζωγραφξςει πλαζρ και δαλ1σσινοδς.ύς6λυυς σΞ…Ξνγψ µικρδν »ιπστΞ;εων. ?δ επγ« τών . . . υ . ΄΄΄ ΄ , . . ν. µ΄ . ΄ …' .- .΄ ειν1ι Eva ;ρπγυυό; τής δςυλειΞς τπδ ύφυζηγξζ]υ,';υµιο ε,… ςπυ :Ενω; τς……;.ς… ώς | ) …τξ :γ τήν &µ6μφι€ τες φέρµας…τΟύ κ… ν'ποξη«ή ςξα €εε;€κ. μ που; Ξωγρ;ςίϊει τΐ έΧοΐα ΄ ΄ ΄΄ . . | - …- … . Ο … . ' [If :.3.΄";ε…λε:ινμξ' ε…. νά!) .'ιι΄ι «Με. Ξ.΄'ΐ-Ζ …'.'ι λ!ΐξ.΄:;'.΄'.µΞζ,=€βξζ. ειναι-..".….'.'…-7ζ.;'.;.1… ΐξι'.υ':΄.ΐζ€| …-,-'ι.α΄, , …Ξνάν Ξν8ρμτο ε;; E ζη:ε τψ-. πληΐυ,…τξν κατασκευή τού, φανζ?ι-"ανΕΐι, πφφ…Έ+κπ… (, πεύ…κέθε…πδμπος τΞν σκοινι€Ώ τ…υ…κά€ κΞξε Σαλέ της… ου -ξιιας ε. ν . €στισµΞν… εξ τ6ν […ρ8τ…. τευ, οι λεπ .ταµξυειες.ειναι πτέιχειε δα… ψιΞς .:.υ ζω . ιε…υ Ξ… τ…υ. ι .΄ …. ι, . τ΄ …: ΄ ΄- ΄ . .' … . * ΄ 'ψ…….γει µιΐ αυξηση κ οντΐ τί… …- ΐπη΄ µε. ' .δπ…ία &…υνί-ομτ:µ ; λειυυυρτ€π;των…Ξν- ΄ταρτιΠν, η φ5ρµα κ&ΐ ?… μυνινμηιη τί?-ν .1…πςέ:Εν. (""θι΄43,- .φοΏξας της.… ' αξτήµυ;π τα… συμπα;ρ΄ιυτων του. ΄ 16… ΄. σ΄ . … .. ΄ .' …." ΄. . … ". σ΄ … ΄. . ο … ιναι. πολύ δύσκσλο… νΞ πε΄ριώγρ ει κανένας τήν ποικιλία τόν μορφών καί των πλ΄αστο 18V & ιτεδξεων ;8ς τ€χνης τσδ Πηλίου. "ήµερα δίνούμε ενς &πλ6.καζ…€ναγκαστικά €λ-.. λειπ€ς διάγραµµα. €ν && Ηταν "ασκοπο ν€ …σημειώσουµε σύν;οµα τίς πηγές καΐ΄;Ός…ξΞι- -…Ξρ&σεις τίς λαϊκΞς τέχνης του ηηλίώυ. 'νλ6κληρη 5 €λληνιιή καϊ46 τέχνη δ€χε;αι κά- &θε ειζ avg. έ.ι…ρ σεις΄ …χωρ΄ίς νά ξάΛµπρίΚέιξΛδπώαΛξΛ1114Εέιλ31 χάνει ΄τδν €λληνικ6;ήτΙ ζ;ης 855g η δ&λασσπ δέχε;α.ι ;6 γλυκό ν…ερι χιλιάδων ποταμων χωρίς νά ξαλµυρβζει. Λύ- ΄όιξ πηγ€ της éCVALfi pfitflfUuavtavfi τέχνη. "Ο &γιογρΞφος… που ζωγραφίζει µέ ;1ν πατρο-. "παρέδδ;η τεχνι΄µη τούς τοίχους ταν ξκκλησ ι3ν καί τίς φορη;€ς εζ|δνες, ειναι δ΄ κυριος 4." & …µε;άναση .πδ ;ξς μορφ€ς.;Ξς µεταβυζαντινής µας τέχνης, που Εχαύν…πλού… σια €πω;ερι: δ;.;α 5 biota ο€ν γίνε;αι Ξν;ονή π Ή,η, στίς πληµµυρισμ€νες &16 ζωή .µορφ€ς τηι; λ…ϊ:ης μας ;€-χνης γίνεται µΞπψ 15V &νιπαρασ;&σεων ταν νεοµαπ;ύρων. 3ηλα-΄ 'Ξή οί .ιογπ€…πι ζωγρ&φιζαν για΄…αµα=ειγμΡ;ισµδ- « γιού-ς πού πέθαναν €π€ ?ουρποκρα… |τζα' ΦτερασπΠ ντας,µάζί µε τό χριστιανισµ& .κα6 τήν €€ νιπή δπόθεση." -€;πιος ειναι ΄΄καζ δ πηλιπρε€;ης :€υς 'Λ&6…τολος πού θανα;ω0ηκε στα 1686 όπερασπΐΓον;αε ο=κονομικι=; ' Αλλη €"€άραση-ερχε;σι &πδ ;ή δυτική Ευρώπη μέ τούς ναυτικούς πυ,Ξ΄;υ6ς €µτ6… ρους.| Από τό 18ο αζωνα ενα µε|ε.λο µέρος της ξλληνικΞς λα΄ϊκης -;€χνης γαρακτηρίΓε…" ; l &πδ ;ήυ&ν1µιεη ντδπιων ,ι€ διτιποευρωπα…ιν:ξ στοιχεια, &νάλογα µξ τίς σζιονομικ€ς πας πολιτιστικές σχέσεις πού ειχε κάνε ;όπρς μέ τή «want-61d ' "π;&νησα μέ Ιταλικ€ ς;0ι- χεϊα, στήν Κρ3;η gar ;&΄νηπιξ τυΞ άζγα€ου με βινετσιάνικσ έΣ5ικδτερά, στό Θεαααλ€ά ΄µ€ βιεννξκ;κα.… παρ&%ε=για 'νπ"€σαυε ;ή διαµδρφωση τόν ψευ;οπΛ;ράθυρων µ€ τες έπι4- δράσεις .;οΠ μπαρόκ. …'… … € σπγχρονη έπϊνη-ιη τέχνη ρήσιµε6ει γιέ τή λαΐι6 σα» πηγ6 θεμάτων.' ννόεΐ;Νι ..- . πώς δ€ν΄πΞνει αν; ίγραφα &λλ€, µ-Ξ .ϊφετηρια ;δ &ρχικδ …Ξργω npnxmoCL στό δηµιουργία. ΄ €ν8ς-…διτόό τη;…καλλι;εΞνήµµτος.' ίσ6νδεση τροαοποιει;αι΄…νιληγα µε :6ν έπισδνεισ ΄πο…6. πρ…-ζωη,ςαι… »! δια…µ…υήμηθεζ, πρ&σωπ….προστίθενται & ιιή'Μ!΄ιζΉυ"τΠι,' 8230 ε€…κ'ιν-ες σιγα-ι ΄;…€θεντ.αι σέ νία & µ€ι δια|ρει;αι σε δύ…. … Ήιιρ5;ερης. Εκ;ασης, ΞλΣ.& κι πδ;ή όημαν;ινη, ειναι ή-έπξΆυα"Ώ ;ϊς &ναΐΘλ€;;πη΄ τ€χνης.' & ταυρπιπδ;κα;&κ;ηπη της π&;ήΐυσς πως, ππδ…πρ&;ή…ε τέσσεοες…αζ6νες,-"εφε4;…; ρε (.€ γωνι,πς !πινσινων€α τή λαϊκή µας… ;Ξγνη-µ€ τίς δνατολ€τικες… ;€χνες. ' ΄ '΄Λς εξ νυμιπ-3εΐ, µε 869. ειπαµε παΡ'πδνω, πώς λαιπή µας ;€χνη ειναι΄-Ξνα κόµη"… " πο δτικο παζάρι. 'Ο έλληνικδς λαός Έχει δικά του πράγµατα νδ πετ. "Π &πξραντη έφο- μοιωτική του εκανδτητα προσαρμόζει κάθε ξένο στοιχεΓο στή ντόπια δραση. Κάνει πιά τ€χνη παθαρΞ έλληνική. B mm}: A. I'AKPHY ΙΒΑΙΟΡΡλΦΙΑ 32- 44: 'Εθνικοσ 'Ιδρσµατος /ξκδοσις/ι Σπίτια τϊα ΖαγορΞζ. ΞΛθΞναι 1949 Ehvavatvaén ’5n6ct. | ?! Ev 16 &ηλίφ Span παλαιά καί σύγχρονα χριστιανικ€ μνη- µεία. 'Λλεξάνδρεια 1960 "uxpfi Yttanut 'Ο ζωγράφος Θεδφιλος στ8 πήλιο.… Βόλος 1939‘ "Ηχος γίτσου Haunt": "Τα"… : Πηλιόρε€τιπα ψευτΩπαρ58υρα.- Ά5λος 1942 | Λαϊκές ζωγραφιές στό ξοχονταρ€κ; ποθ µοναστηριοδ το! "λη Λαυµ€ν… ΄ η στό Πήλιο.… Βδλος 1947 "απρΞ A(Mom 'Η πηλιοοε!τικη λαϊκή τέχνη./"ηγξς καί ΞπιδοΞσεις/.- "Αθήνα 1948 "ππρ€ ΐ€τσου Μηπρ3 Κξτσου "αποξ Υεταου ΒακρΞ Κίτσου "ακρϊ Κίτσου "& ,… αν"… 1%πσ€ Κίτσου "ακρ€ ΐξτπου ΗακρΞ Κίτσου "α!!ρΠ Κίτσου !!ακρΞ Κ€τπ0υ ΓιαπρΞ “Osman ι Πηλιορεξτιπες φορεσιξς.- Ε8λος 1949 : Παραλλαγές Ξν6ς ζωγραφικοσ θεµατος. - 'Ά85να 1950 z Δύο λαϊκοί ζωγοδφοι- Γιάννης καί Θανάσης Παγώνης.… Βόλος 1952 : "'να µεταβυζαντιν5 τέµπλο στό Πδλιο.… 'λθΉναι 1954 | 'Ο καπετάν Στξργιος "πασδΕπης καί & γλύπτης Ά€λιος.--4δΧσς 1955 : 'ιρχιτξκτυν Δπµος 2ηπανι6της.- 'ΑΘήνα 1957 : Ψευτοπαοάδυρα τοπ Πηλ!ου.- Β6λος 1957 .. ?υαβολ€ οτί πελ€τη τ8ς πολεοδοµζας ταν χωριών τοπ Πηλίου.-'Αθή- να 1958 ' 'Η ξυλογλνπτικ€ τοπ Πηλ€ου.- Βδλος 1957 I. Αϊ νεοελληυςκαζ λαΈκαζ τέχναι.- 'ΑΘΞναι 1959 Πικο& πελετήματα.# Βόλος 1960 'Υφαν1! τΞς Θεσσαλίας. …'ΑΘπναι 1961 Χατζημιτ8λη '4γγελιππς : "Ελληνική λαϊκ6 τεχνη. Ρουμλοδκι, Έρξκερι, 'Ικαρ€α.… 'Λ63να 1931 3'; 4,0640"; τα! "αξία.; 2ηεκαι«΄ Ν-…€µΜ μς:'€6…φηξ όψης… …να? "µε Μα…"; ω…………