PERSON-Ενδς

Taxonomy

Code

Scope note(s)

Source note(s)

Display note(s)

Hierarchical terms

PERSON-Ενδς

Equivalent terms

PERSON-Ενδς

Associated terms

PERSON-Ενδς

1 Archival description results for PERSON-Ενδς

Only results directly related

01_A_G_154_34_001_004.pdf

Π ΗΠΞΙΡΩ'ΡΙΚΗ ΧΕΙΡΟ'1'ΕΧΉΙΚΗ ΖΩΓΡ&&ΙΚΠ ΚΑΙ ΟΙ "ΦΥΛΕΣ" ΤΩΝ XIONIAAQN T05 Π"…ΠΤ λ. "??? 'Λπ6 τίς τέσσερες µεγάλες ήπειρώτικες πηγές τήν χωρικδν-ζωγρΐαων, τό Κα- πξσσοβο, τί ουενξ, τούς ΧιονιΞες καί τή ?αµαρίνα, ασφαλώς ή πι6 πλούσια πη- γή είναι οί Χιονιάδες. "!! Σαµαρίνα σήμερα βρίσκεται στα σύνορα 'Ηπείρου καί "α- κεδονίας, στο Ησαύ Φλωρίνης, όστδσο πολιτιστικά &νήκει στον ήπειρώτικο χδρο. Χω- ρικούς-ζωγραφους Εδικαν μι ελλα ήπειρότικα χωριά, οπως τσ Μορτ6κι, τσ Υαλ€ντπι καί ΞΆλα. οι περισσότεροι σηµειύωσυν πολύ συχνά τον τύπο τής καταγωγής τους. ’I- διαίτερα οί Χιονιαδίτες, δίπλα στ'δνοµά τους σχεδόν πάντα βάζουν το χωριό τής καταγωγής τους σε διάφορους τύπους ι"έκ Χιονιαδων", "fix κόμης ΧιονιΞ"ες", "από χωρίον Χιονιύδες", "Eu ΧιονιΞδες", "Ξιονιαδίτου", " Χιονιαήίτη", " ιονιΞδες". "Αλλωστε, ή ξπίδοση πολλΞν από τούς Χιονιαδίτες στή ζωγραφική είναι γνωστή από παλιά, γι'αύτδ κυκλοφορεί καί ή φράση "Χιονιαδίτης είσαι; Ζωγράφος είσαί:".Λξν θα &ναφερθούαε Εσύ στήν ποιότητα τής καλλιτεχνικής τους παραγωγής, πού προκάλε- σε καί τήν Ξντηνη αρνητική αντίδραση τοπ Ήότη Κδντογλου. "ειροτεχνικ8 Εργα, κα- λύπτουν τίς λατρευτικές &νξγκες Ενδς αεγαλσυ µέρους τής Ήδρειας '?λλξδσε καί πέ- ρα &π€ αύτή."4λλωστε τή ξπίπεήο δέν είναι τα ίδιο σε ολους τούς τεχνίτες. "& προβλήµατα πού θα μΞς απασχολήσουν σήμερα είναι δύο, ή καταγωγή τής τέχνης τους καί ή οργάνωση τής έργαοίας τους. Χδρος Ερευνας τα χωριό ϊιονι5%ες, απτοΦαΆωµδ- νο «τή κακοτσΞχαλα βουνά τής 'Ήπείοου, δίπλα στά αλβανικά σύνορα. "Άλλοτε µε &- κατοντήδες κατοίκους καί σήµερα μόνο µέ 16 κι αύτούς σε προχωρημένη ήλικία. Χορ- ταριασαν τα μονοπάτια, έρημα τα σπίτια, γκρεµίσµατα παντού. Γίκδνα ερήµωσης καί φθορΞς. Παλιότεροι πόροι τού χωριού ή πτηνοτροφία, ή ζωγραφική καί ή ξυλογλυπτι- κή. ?ήµερα οί συντάξεις καί ή μικρή οίκ6σιτη κτηνστοονία. . . . . . . . . NBC δηµιουργήθηκε ή παράδοση αύτή σ'ξνα αποµονωµένο ορεινό χωριό; ?'6,τι αφορα στήν ξυλογλυπτική, ίσως ή πλησιέστερη προς τήν αλήθεια έρμηνεία είναι ή ακολου8η. '? ξυλογλυπτική ήπήρξε, &αδ παλιά, τέχνη τδν βοσκδν δλλα σέ µικρά κυ- ρίως αντικείµενα γιά σπιτική καί ΕπαΥΥ€λβ«1ιΧή ΧΡή"Όι Ρδ!!€ςν γκλίτσες, κουτάλια, ΄σοοντύλια κ.λ.π. Κάτω από δρισµξνες συνθήκες καί µέ τήν πίεση του µικρού κτηνο- τροφικο5 εισοδήματος, είναι δυνατή να προχωρήσουν σέ πιό σύνθετες ασαφής, οπως ή έκκλη€ιαστική ?υλογλυπτική. ?τή ζωγραφική, δµως, ανάλογα σπ€ραατα δε µπορούσε να έπισηµήνουμε. "Ξ καί ή βασική πρώτη ύλη, αντίθετα µ'δ,τι συνέβαινε στή βασι- κή τΒν µαλλιΞν, Επρεπε νΞρθη &π6 τόπος µακρινούς καί µέ πολυήµερα ταξείδια. Φο- πική παράδοση, πού τήν αναφέρει στό πολύτιμο βιβλίο του για τούς κιονιαίτες &- 2 γιογράφους & παπα-Γιώργης Παίσιος, µιλάει γιά µαθητεία νεαρών βλαχοποιμένων στήν 'Ιταλία. 'Η ίταλιανίζουοα τεχνοτροπία τής χιονιαδίτικης άγιογραφίας κά- νει πιθανή µιά τέτοια ύπδθεση. "ά κι άν ύποΘέσουµε µαθητεία στό "Αγιον "Όρος, ή τεχνοτροπία αύτή δέν ήποτελεί άρνητικό παράγοντα, άρού κι East τό ίδιο περί- που ύφος έπικρατεί.'Λλλωστε καί ζωγράφοι άπό άλλα χωριά, µέ σίγουρη µαθητεία ΄΄, στό αγιον "Ορος, τήν ίδια τεχνοτροπία άκολουθούν.Είναι ή κοινή είκαρτική διά- λεκτος όλων τήν χειροτεχνδν ζωγράφων τής έπογής τ"υς καί νοµίζω κής τή ρίζα της πρέπει νά τήν άναζητήσουμε στά πολύ πιό κοντινά καί προσιτά 'Έπτάνησα. "ερικές προσπάθειες νά κρατηθεί στούς Χιονιάδες ύφος πλησιέστερο πρός τή βυζαντινή πα- ράδοση έμειναν χωρίς συνέχεια.7ά μιά τέτοια προσπάθεια σηµειώνουµε τήν είκ6να τού 'Αγίου Αντωνίου σέ σανίδι, πού βρίσκεται στήν έκκλησία τού 'Ανίου "Αθανα… σίου Χιονιάδων, καθώς καί µιά µεταγενάστερη άλλά πιό πλαδαρή παραλλαγή της, πά- λι στήν ίδιον έκκλησία. Γιά τήν έπαγγελµατική όργάνωση καί τή διδασκαλία τής τέχνης στούς Χιονι- άδες έχουν διατυπωθεί πολλές έκδοχές, πού φτάνουν άς τήν ύπαρ7η όργανωµένης Σχο- λής Ζωγραφικής. 'Επαγγελματική δργάνωση καί μαθητεία είναι άλληλένδετες σέ όλες τίς μορφές χειροτεχνικΞν συσσωµατόσεων. T6 έθιυικό τους δίκαιο καθορίζει όχι µό- νον τούς όρους άσκησης τού έπαγγέλματος άλλά καί τούς διαδοχικούς σταθµούς μα- θητείας, μέ τήν άντίστοιχη άνάληφη εύθυνδν στήν παραγωγική διαδικασία. Οί έπαγ- γελματικές αύτές οργανώσεις δέν είχαν σταθερή µορφή. 7Ηταν προσαρμοσµένες στή µορφή καί στίς άνάγκες τής οίκονουικής δραστηριότητας σέ κάθε τομέα.Ριά τούς βιοτέχνες ύπήρχαν τά ίσνάφια ή ρουφέτια, γιά τούς εµπόρους οί κοµπανίες ή συν- τροοίες, γιά τούς κτηνοτρόφους τά τσελιγκάτα, καί ποικίλες µορφές γιά τούς ναυ- τικούς καί τούς στρατιωτικούς. Μετά άπό έπίπονες έπιτόπιες έρευνες έφτασα στά συµπέρασµα πώς οί ζωγράφοι των Χιονιάδων δέν άκολούθησαν τή συντεχνιακή έπαγγελ- µατική συσσωμάτωοη, πού άνταποκρίνεται σέ πιό σύνθετες κοινωνικές δομές, ούτε, έστω καί τροποποιημένη, τή μορφή τού τσελιγκάτου, πού προύποθέτει είδικό καταμε- ρισμό έργασίας καί έποχιακής άπασχόλησης. 'Ακολούθησαν τό χωρισµό σέ ο ά n ε ς, κοινωνικές όµάδες πού έχουν γιά κορµό τους τήν κοινότητα καταγωγής. Πρώτη νύξη γιά νά στραφεί ή έρευνα πρός τήν κατεύθυνση αύτή τήν έδωσε µιά άπό τίς πρδτες &- πιγραφές τού ζωγράφου Παγόνη στό Πήλιο. "εόοερτος άκόρα, κρατάει τήν ήπειρέτικη προφορά τού όνόματ6ς του καί θυµάται τή φάρα στήν δποία άνήκει. FE κιονόκρανο τής 'Αγίας Μαρίνας Κισσού, στά 1802, άνάµεσα σέ πολλά άλλα γράφει: " χείρ δωρε- όντος παγούνι κωσταντί χηοναδύττι έκ φυλής πασχαλάδες".'Η έπιγραφή αύτή έβαζε πολλά έρωτήµατα, πού τελικά βρήκαν τήν άπάντησή τους, έκτός άπό ένα: η'ί σήμαινε έκείνο τό "Εκ φυλής πασχαλάδες"; 'ο Χριστόφορος Περραιβδς στήν " 'Ιστορία τού Σουλλίου καί Πάργας", πού τύπωσε στά 1857, γράφει στή σελίδα 17:" Είς τά τέσσα- 3 ρα ταύτα χωρία ύπάρχουσι διάφοροι φυλαί, φάραι κοινώς όνοµαζόμεναι". Σ'άλλα σημεία τού βιβλίου του άναφέρεται στή "φυλή των Βοτζαραίων", στή "φυλή τήν πε; βαίων" κ.λ.π. δηλαδή σέ γνωστές σουλιώτικες φάρες. 'Λνήκε, λοιπόν, & Παγώνης στή φάρα τόν Πασχαλάδων. "Ας σηµειώσουµε έδύ, γιά τό σηµερινό άναγνύστη, πώς ή λέξη φάρα πολύ αργότερα πήρε ύποτιρητική σηµασία.'0 παπα-Γιώργης Παίσιος πολλές φορές, ΒΧϊΧΚ στά βιογραφικά στοιχεία γιά χιονιαδίτες ζωγράφους, δίπλα στά όναµατεπόνυµά τους σηµειώνει "Eu τής γενεΞς Πασχαλάδων", "έκ τής γενε8ς Φ Ταοτσαίων Πασχαλάδων", "ΜαρινΞς", χωρίς νά δίνει άλλη έξήνηση. Τελικά ή έπιτό- πια έρευνα όπέδειξε πώς οί χιονιαδίτες ζωγράφοι άνήκαν σέ δύο βασικές φάρες, στούς Πασχαλάδες καί στούς Μαρινάδες. Οί Πασχαλάδες κατοικούσαν στή συνοικία πού βρίσκεται βορειοδυτικά άπό τό κέντρο τού χωριού καί είχαν γιά κοινό τους *ργαστήρι0, δπου γίνονταν καί ή έξάσκηση τών νέων ζωγράφων, ένα πολύ ψηλό κτή- ριο, πού οί ντόπιοι τό έλεγαν "κούλα των Πασχαλάδων". 'Η καύλα τόν Πασχαλάδων έπεσε έδύ καί 40 περίπου χρόνια καί στή θέση της έχτισε καινούργιο σπίτι πα… ραθερισµού ένας άπό τούς άπόγονους τδν Ησχαλάδων, & συνταξιούχος δάσκαλος ντέ- φανος 7ωγρΞφος, πολύτιμος συµπαραστάτης μου στίς σχετικές έρευνες. Γόζεται, μόνον, έρειπωµένο ένα παράσπιτο. 'Εννοείται πώς πολλοί έργάζονται καί στά σπίτια τους, κυρίως άπό τά µέσα τού 190υ αίόνα. Σώζεται σέ καλή κατάσταση τό σπίτι όπου έργόστηκαν οί Πασχαλάδες ζωγράφοι ?εύργιος, "ατθαΐες, τήκος, 'λπό- στολος, Σωκράτης καί Κωνσταντίνος. 'Από τή φάρα τήν Πασχαλ;δων &ποσπάστηκε, γύρω στά µέσα τού 18ου αίώνα, ένα παρακλάδι της, οί Τσατσαίοι ή Τσατσαίοι Πασχαλάδες.Οί Ψαρινάδες κατοικούσαν λίγο χαμηλότερα. 7ώζεται, παρατηυένο καί πνιγµένο στήν άγρια βλάστηση τό κοινό τους έργαστήριο. nag οί, 8σφαλύς άρχικά κτηνοτροοικές,"ο υλές" τΠν Χιονιάδων έξελίσσον- ται σέ χειροτεχνικές ή έστω µικτές; " ?τό τέλος τού 1Πουαίόνα βρισκόμαστε µπροστά στό φαινόµενο= ή κτηνοτροφική πατριά, πού ή συνείδησή της είταν σχε- δόν άπόλυτα δεσμευµένη άπό τό ένστιχτο, τώρα κάτω άπ'τήν έπιρροή τήν άστικδν όρεινύν κέντρων, έλευθερόνετσι από τό ένστιχτο, πλουτίζεται άπό τήν άστική ίδεολογία.."σημειύνει & π.Μ.Παπαϊωάννου στά σχόλια τδν "'Απάντων" τού Περραι- βού. Φαίνεται πώς οί σχέσεις &νάµεσα στίς δύο φάρες είναι καλές, &φού σημει- ώνονται καί έπιγαµίες. "Έτσι, ή Χρύσω, κόρη τού Ξαοχαλά ζωγράφου %ήκου Γεωρ- γίου παντρεύεται τό "πριν! 'λναστάσιο Κ. ήωγράφο καί μ'αύτόν κάνει δυό άλ- λους ζωγράφους, τό Χριστόδουλο και τό Θωµά."λς σηµειωθεί έδύ πώς πολλοί, καί άπό τίς δύο φάρες, έπαιρναν τό έπάγεμά τους γιά Επίθετο: Ζωγράφος, όπως γί- νονταν καί µέ άλλα έπαγγέλµατα | 1αγενΞς, ΣαλΜιΞς, Υ€9ξΟΌςε Μαραγκός κ.λ.π./. "έ άοετηρία τό χωριό τους, όπου τούς χειμωνιάτικους µήνες δούλευαν φορητές είκόνες, ξεχύνονταν οί χιονιαδίτες ζωγράφοι πρός διάφορες κατευθύν- 4 σεις καί µερικές φορές έµεναν µόνιμα σέ τόπους όπου ύπήρκε άρκετή δουλειά, παν- ρεύξξξξονταν καί ντόπιες, όπως έκανε 6 Παγώνης στή Λούκιο τού Πηλίου. ""ργα τους συναντούµε στή Εούρμπιανη, στή ΐταριτσιάνη Καστοριάς, στό Αύγερινό πακεδο- νίας, στό Πεντάλοφο καί στόν γειτονικό του Βυθό, στή Εήσσανη, στά Πηλιορείτικα χωριά Δράκια, 'Ανήλιο, Κισσός, Νεοχώρι καί Μακρινίτσα, στό μοναστήρι τής Κλει- σούρας, στήν Πρεµετή , στή Ζίτσα, στό Κουκούλι, τό Τσεπέλοβο, τ5΄ιρυοοχύρι καί τό Γκαμνέλι Ζαγοριού, στήν Ρυρσόγιαννη, στήν περιφέρεια '&γρινίου, στό ?αλλιοό- νι Καρδίτσας καί σέ πολλά άλλα χωριά. Οί χιονιαδίτες ζωγράφοι, έπτός άπό τό κύριο αγιογραφικό τους έργο, καλλι- έργησαν καί άλλους τοµείς τής τέχνης τους, όπως τό τοπείο /Παγύνης=΄Αγία "αρίνα Κισσού, παράσπιτο Τριανταζύλλου ΐράκια/, τήν προσωπογραφία/Χριστόδουλος ?ωγοά- φος=προσωπογραφίες ταν γονιών του, *Α. Παγώνης= Ρήγας, 'Υώηλάντης/, τίς ίστορι- πές σκηνές/'Αναστ. Παπακώστας-1αρινύς=σπίτι τού Ρόδου στό Τσεπέλοβο|, τή διακόσ- µηση προσόφεων άπό κασέλλες| σπίτι τού ?. Ζωγράφου, Υιονιόδες/ καί τή νεκρή 06- ση |Παγώνηςε 'Αγία ??αρίνα 7ισσού, "Άγιος Δηµήτριος Τεοχωρί"υ|. … . . . . . . . . . τό σημείωµα τούτο είναι µιά πρώτη προσέγγιση στό θέµα, µιά ύπόδειξη γιά τό δρόμο πού ίσως πρέπει νά άκολουθήσυυν νεώτεροι έρευνητές καί σ'"αλλα χωριά µέ παρόµοια κοινωνική δοµή καί άντίστοιχες δραστηριότητες, χορίς νά προδικάζει καί τά τελικό συµπεράσµατα. '" έρευνα γύρω άπό τόν παραδοσιακό µας πολιτισμό είναι καιρός νά προχωρήσει πέρα άπό τή συλλογή ύλικού, πού φυσικά πρέπει νά συνεχισθεί, καί άπό τήν καλαισθητική όποτίµηση σέ πιό σύνθετες καί ούσιαστικές µορφές. ΚΤΜ…" Α . "!"-Ά ΥΡΤΤΣ