ΚΕΝΤΡΟ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ AYTOTEAEIE ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΡ. 5 Σ Υ Μ Π Ο Σ 10 H AIAXPONIKH ΠΟΡΕΙΑ ΤΟΥ ΚΟΙΝΟΤΙΣΜΟΥ ΣΤΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΓΙΑ ΤΑ 75 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ 9. 10, ll AEKEMBPIOY I988 OI ΜΕΤΟΝΟΜΑΣΙΕΣ ΠΟΛΕΩΝ, ΚΩΜΟΠΟΛΕΩΝ ΚΑΙ ΧΩΡΙΩΝ ΚΙΤΣΟΣ ΜΑΚΡΗΣ ANATYITO ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 1991 ()l Mli'l’ONOMAZIEZ ΠΟΛΕΩΝ, ΚΩΜΟΠΟΛΕΩΝ ΚΑΙ ΧΩΡΙΩΝ ΚΙΤΣΟΣ ΜΑΚΡΗΣ I| …'»νιοµη αυτή ανακοίνωση ξεκίνησε από ένα δικό μου χειρόγραφο λι Η… …… µι:τονομασιών πόλεων, κωµοπόλεων και χωριών, φαινόµενο που ι…1μνιι µι γάλη έκταση µετά την προσάρτηση στο Ελληνικό Κράτος των --Ν1…ν Μονών». ll ανάγκη να αντικατασταθούν ξενικά, κακόηχα ή και Μ…ι΄Ν1Ι|||ι| ονόµατα παρουσιάστηκε ευθύς μετά την δηµιουργία του μικρού Inn I λλ ι|νικού Κράτους, αλλά μετά τους Βαλκανικούς πολέμους οι ανάγκες …ιλλι||ιλι|ιΙιι΄ι(ττηκαν. 'Ενα µικρό ποσοστό τους έγινε προσπάθεια να καλυ- ι|ι|||| µι ωμ1)ογραιρικές επεμβάσεις, π.χ. το ξενικό Λικουρέσι γράφεται µε ιιιµιλιιν και ιιποχτάει μια κάποια ελληνοφάνεια, η Ρίζιανη γράφεται κι αυτή … ιιι|ιιλιιν Μι.ρικά ωμέγα, έψιλονγιώτα, όμικρονγιώτα κ.τ.λ. αυτό το ρόλο Μιλι…νιι|ι να παίξουν. Με το νόμο 4096 του 1929, κυρούνται προηγούμενα Νιι|…|1ι …… Λιατάγματα «περί μετονοµασίας συνοικισµών, πόλεων και …ιιµιιιν-- Σύμφωνα με τα Νοµοθετικά Διατάγµατα αυτά, «κατόπιν γνωµάτεύ- … .… ul- |ιιιι ιροπείας Τοπωνυμιών της Ελλάδος επιτρέπεται ίνα μεταβλη- ι|.…ιι «',ι w'npmvu ή κακόηχα ονόµατα συνοικισμών, πόλεων ή κωμών», και …ιι…|ιιι'…ι … η σχετική διαδικασία. Επειδή στη Βόρεια Ελλάδα οι ανάγκες | Η… ι…λλ1ι…. αλλά είναι απαραίτητη η ακριβής γνώση της τοπικής ιστορίας και |||… ιι'ιιιι1ιι.ρης φυσιογνωµίας του τόπου, με το άρθρο 2, o Νομάρχης |ιιιιι|ι|| να συστήσει στην έδρα κάθε Νομαρχίας ειδική επιτροπή για το mmm‘» mm') Αποτελείται από καθηγητές, εφόρους αρχαιοτήτων, άλλους ι|||||ι|Π|ιΠ!ι υπαλλήλους και από ντόπιους που μπορούν να βοηθήσουν. |||ιιιι "|" … ι… από το Νοµάρχη και συνέρχεται «άπαξ τουλάχιστον καθ, εβ- ....µ...…… Μι ιιι ιαχύρρυθµη διαδικασία, όπως τουλάχιστον διαγράφεται από … Ναι…. ιο νέο όνομα γίνεται «οριστικό και υποχρεωτικό, απαγορεύεται "πολύ… || χμήΠις των παλαιών ονοµάτων υπό των δημοσίων αρχών, "Ν…-Ν… ιν ||| ι:πισήμω αλληλογραφία αυτών, των συλλόγων, σωματείων, ι||ιι'| 1…|ιιιη|ιίιν κλπ...». Οι παραβάτες τιμωρούνται με χρηματική ποινή ή με “mum. In η|ιι,|ιών. Αιτήσεις προς δημόσιες αρχές δεν προωθούνται, ||ιι|ιιιι|ι| npuy’mruywhpovsg ή διάδικοι που δηλώνουν τόπο κατοικίας ή …… γ…γι'|… mm, … παλιό όνομα µπορεί, κατά την κρίση του δικαστηρίου να |ι|ιιι||ιι|Πιτιιν Αν σ' αυτά προσθέσει κανείς τις προσπάθειες Σχολείου και | |… η η"… |ιι…|ιι;ί να εκτιµήσει την αντοχή των τοπωνύμιων, αφού µερικά ιιιιι …… και ιιι'||ιι.|ιιι στον προφορικό λόγο. …… γιι|ι|ι΄…ιι|ιµ| στο λεξικό. Το χειρόγραφο αυτό αποτελείται από 7.200 m µου… λήµμα… Λι;ν έγινε µε πρόθεση επιστημονικής διερεύνησης του 522 Κ. Μακρής θέματος αλλά µόνο για να χρησιμεύσει ως πρόχειρο εργαλείο δουλειάς. Κατά τις έρευνες γύρω από την λαϊκή καλλιτεχνική δημιουργία συναντούσα σε συμφωνητικά, επιστολές ή σε «εθνικά» επώνυμα τεχνιτών ονόματα χωριών, κυρίως, που ήταν αδύνατο να εντοπισθούν στους σημερινούς χάρτες, ώστε να γίνει επιτόπια μελέτη και φωτογράφιση χτισµάτων, τοιχο- γραφιών, ξυλόγλυπτων… Με βάση παλιές εγκυκλοπαίδειες ή χάρτες, τις εκδόσεις της Στατιστικής Υπηρεσίας και του Κ.Ε.Π.Π. και άλλες πλη ροφο- ρίες έγινε αυτό το λεξικό στο οποίο το πρώτο μέρος καταγράφει τα σύγχρονα ονόµατα και δίπλα τους τα παλιά, καθώς και την περιοχή όπου βρίσκονται. Στο δεύτερο µέρος έγινε το αντίθετο. Ένα από τα βασικά µείονεκτήματα αυτής της εργασίας -πιο σωστά: του πάρεργου- είναι η απουσία της χρονολογίας της μετονοµασίας, πράγµα που μου έγινε αισθητό κατά τη χρήση, όταν ήταν πια πολύ αργά. Η πρόταση για κάποια θεωρητική διερεύνηση των στοιχείων που περιέχει αυτό το πρόχειρο εργαλείο δουλειάς προήλθε από τον καθηγητή κ. Νικόλαο Πανταζόπουλο όταν το δανείστηκε για να το φωτοτυπήσει. Από την εξέταση του υλικού αυτού, κι από άνθρωπο που δε δήλωσε ειδικός, διαπιστώθηκε πως τα συνηθέστερα κριτήρια για την επιλογή του νέου ονόματος ήταν: l. Αρχαία τοπωνύμια της περιοχής. Αυτά επισηµαίνονται και από το άρθρο 7 του σχετικού Νόµου: «Προτιμάται δε το τυχόν υπάρχον αρχαίον όνοµα του συνοικισµού, εφόσον το σύγχρονον δεν έχει ιστορικήν σηµασίαν». Φυσικά, πολλά ονόματα δόθηκαν με βάση τις τοπογραφικές- αρχαιολογικές αντιλήψεις της εποχής, πολλές από τις οποίες έχουν ανα- τραπεί από νεότερες έρευνες κι άλλες δεν επιβεβαιώθηκαν. Ποιος μπορεί να μας. βεβαιώσει, π.χ. ότι η αρχαία Εράτυρα βρισκόταν… στη θέση της Σέλιτσας; 2. Ηχητική συγγένεια του νέου με το παλιό όνομα. Αυτό έγινε για να αφομοιωθεί ευκολότερα το νέο όνοµα, π.χ. η παλιά Πέλκα έγινε Πελεκάνος -Βοϊου- το Σαμαρίνοβο 'Εδεσας Μαρίνα. 3. Τοπογραφικα΄ χαρακτηριστικά. Αετόλοφος: Κους Τεπέβ Σαππών, Ασπρονέρι: Βελίτσι Κοζάνης, Ιτιές: Βούρµποβο Γρεβενών, Μακρότοπος: Τσαλί Δράμας κλπ. Πολλές φορές αντί για κάποιο συγκεκριµμένο στοιχείο του τόπου -δέντρο, βρύση, βουνό, βράχος- μπαίνουν αξιολογικοί χαρακτηρισμοί: Ωραία, Ωραίο, Ωµορφοκ- κλησιά, Ωραιόκαστρο. Εύκολη λύση το όνοµα Καλλιθέα που χρησιµοποιή- θηκε σε 27 τουλάχιστον περιπτώσεις, χωρίς πάντοτε να ανταποκρίνεται προς την πραγματικότητα. Εξάλλου το όνομα θα ταίριαζε σε εκατοντάδες άλλα χωριά. Π.χ. τα χωριά του Πηλίου. Βέβαια, για να περιορισθούμε µόνο στο όνομα Καλλιθέα, η ανάγκη για μετονοµασία ήταν σε πολλές περιπτώ- σεις κάτι παραπάνω από επιτακτική αφού τα παλιότερα ονόµατα ήταν Βρωμερή, Γαϊδουριάρηδες, Γυφτοχώρι, Ξυλογα'ι'δάρα, Σκούπα... 4. Ονόματα ηρώων ή σημαντικών προσωπικοτήτων που κατάγονταν από το χωριό ή έδρασαν 0i µετονοµασίες πόλεων 523 εκεί." Μελάς -η παλιά Σιάτιστα, Κώττας -η παλιά Ρούλια, Αιμιλιανός οι παλιοί Γριντάδες. Σ' αυτά μπορούμε να κατατάξουµε ΄Αγιος Γεώργιος, το παλιό Τσούρχλι Γρεβενών γιατί το όνομά του δεν αναφέρεται στο στρατη- λάτη Γεώργιο αλλά στον ταπεινό ιπποκόμο που μαρτύρησε στις 17 Ιανουα- ρίου I838 στα Γιάννινα αλλά κατάγονταν από το Τσούρχλι, αν και παντού αναφέρεται ως Νεομάρτυς Γεώργιος ο εξ Ιωαννίνων. 5. Ηκύρια ασχολία των κατοίκων: Αµαξάδες το παλιό Αραμπατζήκιοϊ Κομοτηνής. Βέβαια ο αρα- µπάς είναι φορτηγό όχημα με τα γνωστά χαρακτηριστικά. ΄Εχει συµπαγείς ξύλινες ρόδες, σέρνεται από βόδια ενώ το αμάξι είναι επιβατηγό όχηµα. Σήμερα, βέβαια, αμάξι λέγεται και το αυτοκίνητο, ουδέποτε όµως ο οδηγός του αμαξάς. Τα κριτήρια που αναφέραμε δεν καθορίζονται από το Νόμο, προκύπτουν από την πρακτική που ακολουθήθηκε. Κατά την περίοδο των πυκνών μετονομασιών παρατηρήθηκαν υπερβολές, όπως η αλλαγή ονομά- των με βαρύ ιστορικό νόημα, όπως Αλαμάνα, Βελεστίνο, Κιλελέρ, Κορυ- σχάδες. Αργότερα πολλά από τα ιστορικά ονόματα αποκαταστάθηκαν, παρέμειναν όµως µερικές «γραφικότητες». Κυρίες και κύριοι, δεν είχα πρόθεση να σας παρουσιάσω έναν τεράστιο κατάλογο, έστω κι αν αυτός περιοριζόταν µόνο στη Βόρεια Ελλάδα. Χαρακτηριστικά αναφέρω ότι μόνον στο γράμμα Α οι 382 μετονομασίες αφορούν τη Βόρεια Ελλάδα, σε σύνολο 663, περίπου δηλαδή το 58%.