ΦΥΛΛΑ ΛΟΓΟΥ ΤΕΧΝΗΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: ΜΙΧΑΛΗΣ ΣΤΑΦΥΛΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΔΗΜΟΤΙΚΑ: ...... "Εσείς πουλιά του Γρε6ενοι'ι -— Τούτο τό καλοκαίρι καί τήν "Ανοιξη. Κ. ΣΑΘΑ: ........................ Oi τελευταίες ώρες του Παπαθι΄.ιμιου Βλυχάδα. Θ. ΠΕΤΣΑΛΗ - Δ|ΟΜΗΔΗ: Σκυλόσοφος - '0 Επίσκοπος Τρίκκης καί Λαρίσης. Λ. Ι, ΒΡΑΝΟΥΣΗ: .......................... 'Ο ανήσυχος έφηδος τής Θεσσαλίας Ν. Κ. ΜΟΥΤΣΟΠΟΥΛΟΥ: ............................ τα Θεσσαλικό "Αμπελάκια. ΣΤΕΦ. ΤΗΛ|Κ|ΔΗ: ...................................... Προσδοκία (ποίημα). ΝΙΚΟΥ ΜΠΑΖ|ΑΝΑ: .................................. 'Ο χωρισµός (ποίημα). ΚΙΤΣΟΥ Α. ΜΑΚΡΗ: .. Συµδολή οτή μελέτη τής πολεοδοµίας τών χωριών του Πηλίου. Π. |. ΒΑΣΙΛΕ|ΟΥ: ............................... τό άρματωλίκι τών 'Αγράφων. ΓΙΑΝΝΗ ΒΛΑΧΟΓ|ΑΝΝΗ: ..................................... "Ετσι ήτανε ..... ΜΑΚΗ ΛΑΧΑΝΑ: ............................... '0 άνθρωπος καί τό τέχνηµα. ΛΑΜΠΡΟΥ ΜΑΛΑΜΑ: .......................... 'Απλοί στοχασμοί γιά τήν Τέχνη. ΑΝΑΣΤ. ΤΣΟΥΦΗ: .................... 'O "Αχιλλέας ΤΖάρτΖανος ώς εκπαιδευτικός. ZAXAPIA ΠΑΠΑΝΤΩΝ|ΟΥ: ........................... Θάνατος 'Apxoiou Θεού. ΑΓΓΕΛΟΥ ΓΑΝΝΑ: ............................ Συζήτηση με το Ζωγράφο Δανιήλ. Ζ. ΚΑΛΟΓ|ΑΝΝΗ - ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΥ: ................ "Evo ήλιοΘασίλεµα (ποίηµα). ΑΛΕΞ. ΧΑΤΖΗΓΑΚΗ: ............................. Λαογραφικά τής Πίνδου - B' AX|/. Γ. ΚΑΡΑΝΑΣ|ΟΥ: ............................ Παροιμίες τοι": τόπου µας. ΓΙΑΝΝΗ ΑΘ. ΑΔΑΜΟΥ: .............................. 'Ελασσονίτικες παροιμίες. ΕΜΜ. Γ. ΚΑΡΑΜΑΝΩΛΗ: ........................... 'Η "Αρχιεπισκοπή Φαρσάλων. ΛΙΝΑΣ ΚΑΡΑΜΠΑ: ............................... "Από τό μετανάστη (ποίηµα). |. Α. ΝΤΟΜΑΛΗ: ........................ "Η Θεσσαλική Οίκονοµία καί το 1821 Γ. Δ|ΛΜΠΟΗ: ....................................... Θεσσαλικό Τοπίο (ποίημα) Α. ΠΛΑΚΩΤΑΡΗ: ..................................... "Απολογισμός (ποίημα) Δ. ΣΤΑΜΠΟΛΟΥ: ............................... Βρήκα νά σεριανίσω (ποίηµα) A. ΚΥΡΙΑΚΟΠΟΥΛΟΥ: .................................. Χαιρετισμός (Ποίημα) ΑΠΟ ΦΥΛΛΟ ΣΕ ΦΥΛΛΟ: 'Η υποδοχή … Σάς αρέσουν τα δαλτονερια; - Το κατεστη- µένο - Σχόλια, Κριτική γιά τα 6ι6λία τών Α. MopKéTou, A. OuvooéKou, T. Λάππα, Γ. Λύ- χνου. Τ. Δόξα΄ Χ. Ζήση΄ Ν. Χιονίδου. Δ. Σκ. Σούτζου, Γ. ΝέΖου, Τ. ΣτρουΘιδ. B. Βαλ- λή. Φ. Κωνσταντίνου. Δ. Μωρέ… καί Α. Κλώντια - 'Αλληλογρσφία —- Νέα Βι6λία - Οί συνδρομητές μας. ΕΙΚΟΝΕΣ: Μ. Καταφυγιώτη: Βλαχά6ας 'Av. ΄Αστεριάδη δυό χαρακτικά από τ' 'Α- µπελάκια - Πλατεία Μακρινίτσας, Αμφιθέατρο "Αγ. Λαυρεντίου (δυό όψεις) - Φ. Τσικρικτσή: καλτερίμι τής Μακρινίτσας …- ‘O. Φ, Τσικρικτσής. 1'Ο ΤΕΥΧΟΣ ΔΡΧ. 20 OEIIAAIKEI ΙΕΛΙΔΕΙ ΑΦΙΕΡΩΜΕΝΕ! ΣΤΟ ΑΘΑΝΑΤΟ 2| ΘΕΣΣΑΛ|ΚΗ ΕΣΤΙΑ ΛΑΡΙΣΑ - ΜΑΓΝΗΣΙΑ - ΤΡΙΚΑΛΑ - ΚΑΡΔΙΤΣΑ - ΦΘΙΩΤΗΣ EYPYTANIA — I‘PEBENA ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ ΚΑΘΕ ΔΥΟ ΜΗΝΕΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: ΜΙΧΑΛΗΣ ΣΤΑΦΥΛΑΣ ΓΡΑΦΕΙΑ ΣΥΝΤΑΞΕΩΣ: ΜΟΥΡΟΥΖΗ 18 - ΛΑΡΙΣΑ - ΤΗΛΕΦ. 226.144 Διευθύνσεις σύμφωνα µε το Ν.Δ. 346)1969 άρθρ. 9 § 3 : ΄Υπεύθυνος - "Εκδότης - "Ιδιοκτήτης Σ. Κατσώνη, Δηµάρχου 'Αστεριάδη 3 Λάρισα. Προϊστάµενος τυπογραφείου: Κ. Γκιζπλης Βασ. Φρειδερίκης 11 ΛάρισαΔ Τιμή τεύχους δρχ. 20. Έτησία συνδροµή: Εσωτερικού δραχ. 120. "Εξω- τερικού λίρ. 6 δολ. 10. "Οργανισμοί, Νομικά Πρόσωπα. '|δρι΄ιµστσ. Δήμοι. Κοινότητες: δρχ. 500. Γιά διαφηµίσεις ίδισίτερη συµφωνία. "Εγγραφή συν- δροµητών - εµδάσµατσ οδός Βασ. Σοφίας 33 Γ' όροφος Γραφ. 25 κ. Κοτσώνη. Δωρεάν καί τιμής ένεκεν δεν διατίθενται. Βι6λίσ, έντυπα. συνεργασίες, ανταποκρίσεις στό Διευθυντή ΣυντόΕ8ως Χειρόγραφα δεν επιστρέφονται ΄Ανάτυπα δεν γίνονται "Η "Θεσσαλική "Εστία-ι δεχεται τους φίλους καί συνεργάτες στά Γραφεία τής Δισχειρίοεως Βασ. Σοφίας 33 — 30c όροφος Γραφ. 25. τηλ. 224-755, κάθε Πέμπτη 7-9 τό Βράδυ. ΓΡΑΦΕΙΑ ΚΑΤΑ ΝΟΜΟΥΣ: ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ: "Αναλήψεως 247. τηλ. 271 - 10 Βόλος. "Αντιπρόσωπος: Γιάννης Γ. Μουγογισννης. ΤΡΙΚΑΛΩΝ: Γαριδσλδη 12. τηλέφ. 27-500. 'Αντιπρόσωπος: 'Αχιλ. Γρ. Καρανάσιος. ΕΛΑΣΣΟΝΑ: 6ης 'Οκτω6ρίου 109. τηλεφ. 22-226. "Αντιπρόσωπος: Γιάννης "Αθ. 'Α- δάμου. ΚΑΡΔΙΤΣΑ: "Αντιπρόσωπος: Θωµάς Πλατανιάς. ΄Επιθεωρητής Δηµ. 'Εκπσιδει'ιοεως, Βασαρδάνη 5΄ τηλεφ. 21 -428. 'Η «Θεσσαλική Εστία» πωλείται: στήν !ΑΘήνα στό βιβλιοπωλείο τής 'Εστίας, Σταδίου 38. Στή Θεσσαλονίκη στό Βιβλιοπωλείο Παναγ. Poo/181 Τσιµισκή 41 Τηλ. 29—010 'Ετυττώθη σε χαρτί τής «Θεσσαλικής Χαρτοποιίας» το Μάρτιο του 1973 - Τόπος εκδόσεως Λάρισα αΤΥΠΟΓΡΑΦΙΚΗ» Ο.Ε. ΚΩΝ. ΓΚ|ΖΕΛΗΣ - ΓΕΩΡΓ. ΧΑΡΟΣ Μία Πογιιυ τα… και ΠοΠιιιστικη5 κοΠΠιεργειο€ Μπρπίωα-πλατεΐα "Μ…" ΙΤΙΙ MEAETH ΤΙ|Σ "ΜΜΜ… ΙΙΙΙΙ ΙΙΡ|ΙΙΝ ΙΙΙ |ί|ΙΜΙΙΙ ΠΡΟΛΟΓΟΣ τά χωρια τού Πηλίου ασκούν µιαν Ιδιαίτερη γοητεία στον επισκέπτη τους. Λύτό, βέβαια. όφείλεται, σε µεγάλο βα- Θµό, στήν ωραία αρχιτεκτονική των σπι- τιών τους, στίς Θαυµαστες εκκλησίες καί στίς σκαλιστές βρύσες. "Οφείλεται, ακόµα, στή µαγεία τής φύσης τους, µε τήν Ιδιαίτερη όµορφα": κάθε εποχής. Πέ- ρα, δµως, από τίς λεπτομερε-ακές αύτες όµορφιές, τό πηλιορείτικο χωριό έχει µια ξεχωριστή αρμονία σα σύνολο Πού να όφείλεται αύτή; Είναι. απλως. ή γραφι- κότητα πού δημιουργείται καθώς τό χω- ριό αναπτύσσεται τυχαία, χωρίς να ακο- λουΘεί (ξυρισµένους άγραφους κανόνες; 'Ο απαιτητικός θεατής, πού δε µαγεύεται από τήν εύκολη γραφικότητα. προσπαθεί να ξεδιαλύνει τό µυστήριο αύτής τής αί- σθησης αρµονίας καί τάξης πού τού δίνει τό πεοιδιάβασµα µέσα στα σοκάκια τού χωριού. Δεν έχει τόν απλοϊκό φόβο µή- πως ή αποκάλυψη των κρυφών νόµων πού διέπουν τήν αρµονία αύτή θα καταστρέ- ψει κάτι από τή µαγεία πού εξασκεί απά- νω του Ξέρει πως οί νόμοι αύτοί δεν εί- ναι ψυχρα κατασκευάσµατα ενός στεγνού µυαλού. Είναι ή συλλογική εύαισΘησία, πού. χωρίς ή ίδια να τό καταλαβαίνει, βρήκε τούς νόµους πού δεν είναι ακαμ- 11101, µα προσαρµόζονται πάντα στίς Ιδιαίτερες συνθήκες κάθε περίπτωσης. Κανένας δεν έχασε τή γοητεία από τα παιχνιδίσματα καί τσακίσµατα πού κάνει Tofi κιτΣογ Λ. ΜΑΚΡΗ τό νερό, καθώς κατεβαίνει αλαφρό στα βουν[σια ρυάκια, επειδή ξέρει πως 6 νό- μος τής βαρύτητας 16 κινεί. Στή φύση καί στήν αληθινή τέχνη οί νόµοι πλά- θουν όµορφια σε αφάνταστη ποικιλία µορφών. Χωρίς, λοιπόν. κανένα φόβο Θα προσπαθήσουμε, στήν εργασία αύτή, να επισηµάνουµε μερικά από τα συνθετικά στοιχεία τού πηλιορείτικου χωριού. Θα πρέπει ναχουµε πάντοτε στό νού µας πως 16 χωριό δεν έγινε για ια 16 χαίρονται οί ερασιτέχνες αίσΘητικοΙ τής πόλης αλλά για να τό ζούν οί χωριάτες, µε τούς ίδιαίτερους τρόπους εργασίας καί κοινωνικής ζωής. "Ετσι ή όιιορΦιά του δεν είναι µια καλα τοποθετηµένη ήθογραφική σκηιογοαφία αλλά τό λου- λούδι πού βγαίνει µέσα από τό 'ιδρωπο- τισµένο χωµα τής ζωής. Θα πρέπει &… µα, να ξέρουμε πως οί όροι εργασίας καί κοινωνικής ζωής άλλαξαν και ή προσαρµογή τού χωριού στίς αλλαγές αύτες είναι απαραίτητη προυπόθεση τής βιοσιµότητάς του. Για να Φέρουµε δύο µόνο παραδείγµατα από τή ζω'ι «:… πη- λιορείτικω…ν χωριών Θα σηµειώσουμε πως ή εξαγωγή «:… προϊόντων δε γίνεται πια µε καραβάνια ζώων ότι… µε αύτο- κίνητα καί πως ένα µεγάλο μέρος τής παραγωγής τής ενώ… (βασικού προϊόν- τος τού Πηλίου) δέ γίνεταιέπί τόπου άι- λα σε είδικα εργοστάσια (π. χ στό με- γαλο κονσερβοποιείο έλαιδν τής Άγριας). Τα δύο αύτα στοιχεία, καί απειρα άλλα είναι φυσικό να επιφέρουν καί τίς ανά- Συµβολή στή μελέτη τής πολεοδομίας των χωρίων τού Πηλίου 79 λογες τροποποιήσεις στή σύνθεση τού πηλιορείτικου χωριού. 'Λκριβώς εδώ βρί- σκεται ή αξία τής έρευνας τών νόµων για τούς οποίου: µιλήσαµε πιό πάνω. Οί λύσεις πού απαιτούνται από τήν αλλαγή των συνθηκών Θα µπορέσουν να προσ- αρµοσΘούν στό…χαρακτήρα των χωριών όταν έχουµε κάπως προχωρήσει στό πνεύ- µα τής σύνθεσής τους. 'Η σηµερινή εργασία αποβλέπει περισ- σότερο στό τα επισημάνει 16 θέµα καί τα προβλήµατα πού απορρέουν από αύ- τό, παρα στό να δώσει έτοιµες λύσεις, ανέφικτες σε µια προδροµική προσπά- θεια. ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΤΥΠΟΙ ΠΗΛ|ΟΡΕ|Τ|ΚΩΝ ΧΩΡ|ΩΝ Πολλά από τα χωριά τού Πηλίου δη- μιουργούνται γύρω από µεγάλα µονα- στήρια, (Μακρινίτσα-Παναγία Μακρινί- ιισσα, Πορταριά-Παναγία Πορταρέα, Ζαγορα-Παναγία Σωτήρα. "Αγιος Λαυ- ρέντιος-µοναστήρι 'Αγίου Λαυρεντίου κ. αλλά). Στήν ακολουθία τού "Αγίου Γερα- σίµου, πού τυπώθηκε στήν "Ελληνική τυ- πογραφία τού 'Ιασίου, στα 1820 µε έξο- δα τού Μ.ακρινιτσιώτη Γεωργίου Γούση, αναφέρεται για τή Μακρινίτσα (σελ. 25) 6'ΕσυνάχΘησαν καί έκτισαν όσπήτια οί ανθρωποι τριγύρω τής εκκλησίας καί κατ' όλίγον όλίγον έσυγκροτήθη αρκετή πόλις πολυάνθρωπος καί φιλόχριστος...-. 'Αλλα χωρια προέρχονται από µικρούς οίκισµούς πού αναπτύσσονται καί άλλα από ομαδικές μετοικεσίες. Στήν εκλογή της τοποθεσίας τών χωριών σπουδαίο ρόλο έπαιξε καί ή καταλληλότητα για άµυνα από πειρατικές ή ληστρικές έπι- δρομες. 'Ο Διονύσιος Πύρρος, 6 παλιός βηµεν είς Μακρινίτσαν, πόλιν δ υ ν α τ ή΄',ν ," µέ κατοίκους 2.000». Σε τρείς τύπους µπορούµε να χωρί- σουμε τα πηλιορείτικα χωριά 'Ο πρώτος, ό ά π λ ό ς, & περιγραφή τού πηλιορείτικου χωριού δί νει 6 Νικόλαος Μάγνης εδώ καί έκατό περίπου χρόνια: «Etc 16 κεντρικότερον µέρος εκάστου χωρίου είναι κτισμένη µεγαλοπρεπής έκ- κλησία προικισµένη καί προικιζοµένη πάν- τοτε από τούς εύσεβείς με κτήµατα. Πλησίον αύτής, είναι ή πλατεία (παζαρ) λι- Θόστρωτος, σκιαζοµένη από ύπερµεγέθεις πλατάνους,ένιός αύτής, ή εκτός είναι κρή- νη, χέουσα άφθονον καί ψυχρότατον ύδωρ. Πέριξ τής πλατείας ύπαρχουσι καθίσµατα λίθινα καί είς έν μέρος αύ τής 01061 ή περί- στύλιον (χαϊατι). Αύτού πλησίον είναι κτι… σµένοι ξενώνες (χαίρια) ούτω τούς όνο- µας…… εκεί, είς τούς όποίους κατα- λύουσιν οί διαβαται δωρεάν. ΑΙ εντός των χωρίων όδοί είναι λιθόστρωτοι καί αί αγουσαι είς τα κεντρικότερα µέρη των κτηµάτων...» * τα ίδια περίπου γραφει στή «θεσσα- λία» του καί 6 παλιός δήμαρχος τού Βό- λου, Ηικόλαος Γεωργιάδης, μόνο πού- πιό µεθοδικός αύτός- συνδέει τήν περι- γραφή µε τή λειτουργία τής κεντρικής πλατείας: «κατά τό κεντρον δε εκάστου χωρίου παρατηρείται πλατεία ίκανώς 1. Ν. Μάγνηι:ος: Περιήγησις ή τοπογρα- φία τής Θεσσαλίας καί Θετι:αλικής Μαγνη- σίας. "Εν 'Αύήναις 1860. σελ. 47. 2. Διονυσίου Πύρρου τού (Bamako-3: Πε- ριήγησις Ιστορική καί βογραφία. 'Ev "Αθή- ναις 1848 σελ. 39. πού περιλαµβάνει Και τα …… περισσότερα χωριά, αποτελείται από ένα …' ' νι΄ιτταρο µε κεντρικό πυρήνα, όπου συγ- ιι"ντρώνεται ήκοινωνική ζωή τού χωριού ΙΙρησκευτική, εµπορική καί ψυχαγωγική I ι΄ιρω από τόν πυρήνα αύτόν υπάρχει ή µάζα τών σπιτιών, µε τα καλντιρίµια, πού ξεκινούν ακτινωτα καί προχωρούν ανάλογα με τή διαμόρφωση τού εδάφους. |Ιιισικό στοιχείο τού κέντρου τού χω- ριού αποτελεί ή πλατεία. Κοντά της, λί- … πιό πάνω-λίγο πιό κατω, βρίσκεται η κεντρική εκκλησία τού χωριού. "Ωραία 'Λμφιι9ε΄ατρο 'A γ. Λαυρεντίου 80 Συμβολή στή μελέτη τής πολεοδομίας των χωρίων τού Πηλίου εύρεία καί καλώς λιθοστρωµένη, σκια- ζοµένη ύπό µεγάλων πλατάνων, ύ1ό τήν σκιάν τών όποίων ε6κτιστοι κρήναι προ- χέουσι διαυγές ύδωρ. 'Η πλατεία αύτη είναι ή αγορα τού χωρίου, Ever: ανα 1161- 00v Κυριακήν καί έορτήν συνέρχονται οί κάτοικοι συναλλαττόµενοι πρός ελλή- λους καί συζητούντες τα κοινά τού χω- ρίου συµφέροντα.» ' Βασική αρτηρία τού χωριού είναι τό ανηψρικό raw-15011.11 πού ξεκινάει από τό ΄Κατώτερο σηµείο τού χωριού καί αφού περάσει από τή πλατεία, φτάνει ώς τό ψηλότερο 0111.15'1'0 του. Τό καλντερί- µιαύτό φειδοσέρνεται ανάλογα µέ τίς ύ- ψομετρικές διαφορές ώστε ή κλίση να μήν είναι πολύ µεγάλη καί ή ανάβαση εύκο- λη στούς ανθρώπους καί στα ύποζύγια. 'Λπό τήν αρτηρία αύτή ξεκινούν πλαγινα καλντερίμια-προσπελάσεις πρός όλα τα σηµεία τού χωριού. Χαρακτηριστικό είναι τό γεγονός ότι τα πιό φροντισµένα καλν- τερΙµια τού χωριού έχουν ανταπόκριση µέ τα µονοπάτια ή τα καλντερίµια πού όδηγούν στίς κύριες αγροτικές περιοχές. όπου βρίσκονται τα χτήµατα καί τα κα- λύβια τών χωρικών. Δίπλα τους, όπου αύτό είναι δυνατό, ύπάοχουν βρύσες. 'Η ακτινωτή διάταξη τών κυριότερων δρόµων τού χωριού γύρω από τό κέντρο του, έξυπηρετεί τή λειτουργία τού χω- ριού. 'Η εκκλησία καί τό έµπορικό κέντρο του είναι προσιτά από όλες τίς συνοι- κίες. Οί χωριάτες γυρ΄ζοντας από τα χτήµαια τό βράδυ περνούν από τήν πλα- τεία γα ν' ανταλλάξουν είτε τα κοινω- νικα νέα τού χωριού είτε τίς επαγγελ- µατικές πληροφορίες (πορεία τής καλ- λιέργειας. εµφανιση ασθενειών τών φυ- τών σέ διάφορα σημεία κ. τ. λ.). "Ας µήν ξεχνούµε καί τό ρόλο τής βρύσης τού χωριού στή ζωή τών γυναικών. 'H 61100- ξη δεύτερης ή καί τρίτης πλατείας στόν από τύπο τού πηλιορείτικου χωριού δέν αλλάζει τό βασικό χαρακτήρα του για- τί µόνο ή κεντρική πλατεία συγκεντρώνει τα στοιχεία πού αναφέραμε. Οί άλλες έχουν λειτουργία έποχ;αιή ή περιστα- σιακή. 'Ο τύπος αύτός τού χωριού αναπτύσ- σεται πάντα όμόκεντρα απωθώντας 11061; τα έξω τα στοιχεία πού, ένώ έπρεπε να είναι έξω καί δίπλα από 16 χωριό,'µ…έ τήν ανάπτυξή του αγκαλιάζονται από αύτό. (Παραδείγματα οί µεταφορές τών νεκροταφείων τής Μακρινίτσας καί τού Λαύκου, τών Βυρσοδεψείων τής Μακρινί- τσας καί αλλων). M610 φυσικά ή αλλά 611116510 έπηρρεάζουν τήν όμόκεντρη αύ- τή αναπτυξη (ή ύπαρξη βαθειού ρέµμα- 1. Νικ. Γεω;γιάδου: Θεσσαλία. "Εν Βό- λφ 1894 σελ. 108. τος ή χαράδρας, μεγάλες έκκλησιαστικές Ιδιοκτησίες κ. τ. λ.. 'Απλού τύπου χωρια τού Πηλίου είναι ή Μακρινίτσα, ή.Πορταριά. ή Δρακια, 6 'Αγιος Λαυρέντιος, ή Βυζίτσα, οί Πινα- κάτες, οί Μηλιές, 6 'Αγιος Γεώργιος, ό Λαύκος, τό Προµύρι, τό Τρίκερι. ή 'Λργα- λαστή, τό Κασαµπάσι, ή Ηιάου, τό Μού- ρεσι, ή ΜακρυρράΧη. τό 'Λνήλιο, τό Που- pl, 16 Κατηχώρι καί αλλά µικρότετρα. 'Ο ο ύ ν 0 ε τ o ς τύπος τού πηλιορεί- τικου χωριού αποτελείται από τέσσερα έφαπτόµενα κύτταρα, µέ Ιδιαίτερο τό κα- θένα τους πυρήνα Κοινωνικής ζωής: Δέν πρόκειται για τέσσερα διαφορετικά χω- ρια, τό ένα δίπλα στό άλλο, αλλά για ένα ενιαίο σύνολο, πού ξεκινάει από ένα στο»… κύτταρο κι' αντί να αναπτυχθεί 06 όµόκεντρους κύκλους, ακολουθεί τόν κυτταρικό τρόπο πολλαπλασιασμού, τό διαµερισµό. Κλασικό παραδειγµα ή Ζα- γορά όπου από τό αρχικό κύτταρο τής Παναγίας Ζαγο:ας (Σωτήρος) δηµιουρ- γούνται καί µορφωνονται οί συνοικίες τού "Αγίου Γεωργίου, τής 'Αγίας Κυρια- κής καί τής Περαχώρας. κάθε µια από τίς συνοικίες αύ'ιές έχει Ιδιαίτερη ένο- ριακή εκκλησία. σχολείο καί καταστή- µττα. Πάντως ένα είναι τό κέντρο τού χωριού, όχι παντοτε τό αρχικό, όπως στή Ζαγορά όπου τό κέντρο µετατοπί- στηκε στόν "Αγιο Γεώργιο γιατί ή µε- γάλη εκκλησία τής Παναγίας κάηκε καί ό αύτοκινητόδρομος Βόλου - Ζαγοράς σταµατάει στόν "Αγιο Γεώργιο. οι συ- νοικίες αύτές συνδέονται µεταξύ τους µέ δρόµο πού αποτελεί καί τήν κύρια αρτη- ρία τού χωριού. Παρα τό χωρισµό τους σέ συνοικίες τα χωριά αύτα αποτελούν ένα σύνολο καί 16 ανώτερα Ιδρύµατα εί- ναι κοινά. (Παλιότερα τό 'Ελληνοµου- σείον καί σήµερα τό Πολυµέρειο γυµνά- σιο Ζαγοράς. ή 'Εµπορική Σχολή Τσαγ- καράδας κ. τ. λ). Σύνθετου τύπου χωριά είναι ή Ζαγο- ρά, μέ τίς συνοικίες πού αναφέραµε, ή Τσαγκαρά5α (συνοικίες Ταξιάρχη, "Αγία Παρασκευή, 'Αγίου Στέφανου, Άγ. Ku- ριακής) 'Ανω Βόλος ("Αγιος "Ονούφριος, "Αλλη 115016 'Ανακασιά, 'Λπανω Μαχα- λάς). 16 χωρισµό αύτό τόν είχαν 1100- σέξει καί οί παλιοί λόγιοι. Για τή Ζα- γορά οί Δημητριείς στα 179] γράφουν: τδιηρηµένη... είς 4 μαχαλάδες είς τήν Πέ- ρα χώρα, 'Λγία Κυριακή, "Λη Γιώργη καί 'Αγία Σωτήρα». Οί ίδιοι για τήν Τσαν- καράδα: (είναι διηρηµένη είς 4 µαχα- λάδες µέ 4 εκκλησίες». 'Ο Ηικόλαος Μά- γνης για τα ίδια χωρια γράφει: «καί διαιρείται (ή Τσαγκαραδαί είς τέσσαρας συνοικίας, (µαχαλάδε() (I): έκαστη έχει Ιδίαν 6100111011“- .‘ «Διαιρείται (ή Ζαγορά] 1. Νικ. Μαγνητος: op. cit. σελ. 82. Συµβολή στή μελέτη τής πολεοδοµίας των χωρίων τού Πηλίου 81 ιίς τέσσαρας συνοικίας, έκαστη τών όποίων έχει ίδίαν έκκλησίανι' 'Ο ΄|ωάν- νης Ρηµατισ[δης για τόν 'Ανω Βόλο:'Η κωµόπολις αύτη είναι διηρηµένη είς τέσ- 110015 συνοικίας τού "Αγίου 'Ονουφρίου, τού "Αγίου 'ίωάννου ('Ανακασιά), τήν &- νω συνοικίαν καί τήν 'Αλλην Μεριάν. έχουσα έκαστη ίδίαν έκκλησίαν, ίδιον αλληλοδιδακτικόν σχολείον καί έν κοινόν ίλληνικόν 11016 τήν &… συνοικίαν». * "Αλλα χωρια 116 16 ίδιο όνοµα καί 116 τό διαχωρισµό "Ανω-Κάτω ('Ανω Λε- χώνια, Κάτω Λεχώνια, "Ανω Γατζέα- Κάτω Γατζέα) αποτελούν ίδιαίτερο τί καθένα χωριό 116 ξεχωριστή λειτουργία καί φυσιογνωµία. 'O τρίτος τύπος, 6 τύπος τού 6111- νει…ου, έξυπηρετεί τίς Θαλάσσιε; συγ κοινωνιακές ανάγκες ένός µεγάλου χω- ριού (τό Χορευτό είναι έπινε ο τή; Z6- γοράς, ή "Αγία Κυριακή τών Τρικέρων κ. ο. κ.). 'Εδώ τό χωριό διαµορφώνεται 11616 µήκος τής παραλίας, µε 1111106 βά- 005. 'Ολα 16 κτίρια έχουν στραµµένη τήν κύρια όψη τους 11065 τή θάλασσα. Οί δύο ή τρείς δρόµοι τού βάθους είναι παράλληλοι 11065 τήν παραλιακή όδό, 1161 συνδέονται 116 αρκετούς κάθετους. Συνήθως τα 6111v510 βρίσκονται στόν πιό κατάλληλο για λιμενισμό όρμίσκο τής περιοχής. Τέτοια χωριά είναι ή 'Α- γριά, ή 'Αφησσος, τό Χορτο, ή Μηλίνα, η "Αγία Κυριακή, τό Χορευτό κι' άλλα 11111061606. 'Ολα τα χωριά, καί τών τριών τύπων |κµεταλλεύονται τη φυσική διαµόρφωση τού έδαφους για να έχουν καλό ήλιασμό καί 66010116. 'Ολα είναι στραµµένα πρός τήν ανατολή ή τή µεσηµβρία. Μόνη 6561- 06011 τό χωριό "Ανήλιο. πού βλέπει πρός τή δύση. Είιαι χαρακτηριστικό τό όνομα τού χωριού αύτού ('Ανήλιο) πού, 116 τήν αντιδιαστολή πού κρύβει, δείχνει τή συ- νιιδητή φροντίδα για τό σωστό ήλιασµό τών πηλιορείτικων χωριών. Πέρα 611’ όλα αύτά, ή φροντίδα για τήν αξιοποίηση, από σπίτια καί πλατείες, 1315 θαυμαστής θέας πού παρέχει ή γύρω φύση, ή έναρµόν:ση τού σχήµατος καί τού χρώµατος τών εκκλησιών καί τών γιφυριών στό γενικό τόνο, ή δηµιουργία ιών καλντεριµιών, οί απροσδόκητες προο- 11111165 πού δημιουργούνται 06 κάθε γύ- µισµα τών δρόµων, ή άφθονη βλάστηση φυσική καί τεχνική-οί καλοχιισµένες βρύσες, τα χτιστα ρυάκια πού κελαϊδούν ιιιήν ακρη τών καλντεοιµιών, όλα, σοφά …ήν απλότητά τους, δίνουν στα πηλιο- ,ιιίτικα χωρα αύτή τή μαγευτική αρµο- νία πού σηµειώσσµε στήν αρχή. "Αµφιθέατρο -'Αγ. Λαυρεντίου (όψη τής πλατείας από ") θέση τών θεατών) ΜΕΡΙΚΕΣ XAPAKTHPIITI (EX ΕΙΔΙΚΕΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ Σ M' όλο που 16 πηλιορείτικα χωρια έχουν, 06 κάθε τύπο, τήν ίδια σύνθεση, τήν ίδια αρχιτεκτονική τών σπιτιών καί τών εκκλησιών, οµοιόµορφη βλάστηση 1' ανατολ κα κι' οµοιόµορφη τα δυτικά, κάθε χωριό έχει τήν Ιδιαίτερη φυσιογνω- µία του. Κανένα δεν είναι ανιίγραφο ένός αλλου. Έδώ ακριβώς είναι πού 6011110- τουργεϊ ή έπινοητικότητα τών κατοίκων τους. K666 περίπτωση ζητάει καί µιαν ίδιαίτερη λύση. Καί είναι τόσες οί περι- πτώσεις πού δηµιουργούν άπειρες λύσεις. H6 προσπαθούσε κανένας να 115 6111011- 116v51 όλες είναι σα να έπιχειρεί να 116- νει µια λεπτοµερειακή περιγραφή όλων τών πηλιορείτικων χωριών. 66 11501001- 0100116 μόνο 06 μερικές χαρακτηριστικές περιπτώσεις, πού είναι 60116165 y16 να 11615 δώσουν µια κάποια είκόνα αύτής τής ικανότητας να δίνονται λύσεις προσαρ- µοσμένες τόσο 0115 51511165 656111vo- γικές συνθήκες, όσο καί στήν προγραµ- µατισµένη λειτουργία κάθε χώρου Στο χωριό "Αγιος Λαυρέντιος, πίσω από τό 1606 τής έκκλησίας τού 'Αγίου 1. Νικ. Μάγνητος: op. cit. σελ. 85. 2. Σ. Ρηματιοίδου: Συνοπτική περιγραφή τή; Θεσσαλίας καί τινων παρά τοΣς ώσα- λοϊς.έύίμων. Σμύρνη 13-1874 σελ.;23-24. ι λέτ τ πολ 8080 ΄α των (|) ι'ων τ()ί) | [ηλίου Σ βολή στή με ll ης µι ς χ p > , Οι! Η ντεριμιού τής Μακρινιτσσς ί . . ' - λ " Η υποδοχη του κι: Τσ…ρ…τσή) ('Εργ. Φ. ' έννια " έ ένα λαμπρό αµφιθέατρο µ . “N (τ,ΞΞόεσιδε"ις αναβαθμίδες. Επειδή προρρί & ζεται για παρακολοι'ΞθηΞΞ ξεΧι;88ρΖα&ς" α αθ [δες αύτ ς ν . . ' (όξιαΐό.βδίνόυν όµως τή δυνατότητα σ 6 ' έ πηλιο- να λέπουν. Στρωµµένες µ ' )ραε,ί,τΞκη Ξλάκα καί χτισµένες µέ ντότττΏ πέτρα προσαρµόζονται΄περίφημα α Ο. -περίγυρό τους. Κάτω απλώνεται ευρ χωρη ή πλακόστρωτη πλατεία, καί ό ανα: ΄΄ . ( τολικός τοίχος τής εκκλησίας δημιουργει ,; ένα ίδεώδες φόντο που δέν αφίνει τιά µά- υν. ί τ ν προσοχή να ξεµακρα νο . Μ?άΚΞικρήήόκτάγωνη χτιστή έξέδρα, κέαγ- ξ ; κελόφραχτη, ύψώνεται Σαν? έξι; ?ραΐοί εία γι ν … πεδο της πλαζ, άς…» τό πλήθοΘς πουέ'γεες- - .ό ώ ο.Σκάλες'σοφα ρυ µισμ ν , "» :… Ξίξξιέξ έξέξρες σέ διαφορέα ξΞ?ΞΞξριξέ(ς : λ ύονται τίς φυσικ ς - +΄ι΄ζιεατΞόρές καί µοιράζουν τ'ό πληθος σέ . ποικίλους οµίλους. ΔιευκολυξουνρτΞςνγκ& ΄ δηµιουργουν πει χ…; κλοφορία καί … έ , Οί όγκοι, ' 'σεως των ιδρωµ νων . όι'ι-εξο?είΞς, τα ποικιλόσχηµα έπίπείδα, οξ κλίσεις έχουν συντεΘει µε σοφ α κα αίσθημα. [ υ Τό αµφιθέατρο τού "Αγίου Λαυρεντδο . είναι ένας χώρος μοναδικός για τήέ η. . µιουργία τουριστικών εκδηλώσεων ξ τε. … πικό χρώμα. Θα πρέπει έδω νά ιατ . πώσουμε τήν εύχή να δρΘει µεγαλη προ. σοχή στό ξαναχτίσιµο της παληας έκκ η. σίας πού καταστράφηκε από τους σεεϊ σµούς. Είναι απαραίτητο να πρ.οσε,χτ ή διατήρηση τού αρχιτεκτονικού τυπου τής πηλιορείτικης βασιλικης, ή χρησιµΞ. ποίηση ντόπιων ύλικων (τουλάχισδτον ή σων είναι φανερά) καί ά σεβασµ.ς Ιστ ι διαρρύθµιση τού χώρου. Ολα έκει ενζ- τόσο σοφά στήν απλότητά τους, που »… μ…Μΐ΄ … ζ. & ύ νέου ύπάρχει µια δέ;- ' ίνεται, στό πανηγύρι, ξίδι 2>>.ίετιΦτυουόγία. Τό πανηγύρι του Αγίας), 'βποστόλου τού Ηέου γίνετΕαζ:ιάθΐπξρτά ' 16 Αύγούστςυ και … . . Χτ(ι)όστττόςλυάνθρωπα της περιοχης. "Επιχ. ται σ' αύτό όχι µόνο κάτοικοι 11331 τό τ νϊ>ν χωριών. µα κι, από τό,Βάπζ, τή έσωττρικό τής Θεσσαλ|ςς1. 7? …αν ένα Μακεδονία ΐκόµα. ξύξιταποΞ γιορτάζον- ικ πα… , . μικρΞ;όοπούς ντόπιους αγωγιάτες. Αρ » : 'Αποστόλου το ταν " . . € Η σήμε- ο ωνία σε ένοχλεί πολύ. έκταση που χ ποιαδηποτε παρ φ . γότΞρα πηρε την , ανάγκη ανατολικό Πη. ρα,δκαί τοξΐΘΞΐΐΐΉίΞΐή πλατεία Στό χωριό Πουρί. στό να ιαρρυ ι ντ ικ πλατεία είναι χωρκσµένη ξιέο,ττόί;εή:ικι?κλικά, σχεδόν όµόκεντρα επίπεδα, γιατί τό έδαφος είναι ανηφοι- ρικό. Σε άλλα χωριά, σέ παρόµοια πες . πτωση, έφαρµόζεται ή λυση της πο ι τής έκκλησίας. 'Ο χώρος έχει διασκευα- --΄ ' : 'Ιστορία τού . Σωκ στους Βαμβακου, - . . χωριών "Αγριο; Λαυρέντιος. από , &?! σ."ρχίεξι2ο7 τάτων χρόνων μέχρι σήµερον. mu τείας- έξώστη. πού τή συγκρατεί ψηλός, σελ. 52. Συμβολή στή μελέτη της πολεοδομίας τών χωρίων τού Πηλίου αναληµµατικός τοίχος. 'Οχι πως οί λύ- σεις εκείνες είναι κατώτερες. Τίς ση- µειώνουµε απλώς για να αίτιολογήσουμε τήν αρχική µας διαπίστωση πώς κάθε χωριό έχει τήν ίδιαίτερη φυσιογνωµία του καί δέν εφαρµόζει όµοιόμορφες λύ- m ις. Τα τρία τούτα διαφορετικά έπί- 1ιεδα, µέ αρκετή ύψοµετρική διαφορά. δίνουν μ αν ανοδική κίνηση πού ακολου- θεί τή φορα τού τοπίου. ‘H πιό ένδιαφέρουσα είδική περίπτωση βρίσκεται στή Μακρινίτσα. ανάμεσα στίς έκκλησίες τού 'Αγίου 'ΑΘανασίου καί τού Αγίου Γεωργίου. 'Η έκκλησία τού "Αγίου "Αθανασίου, άγνωστο πότε πρωτοχτι- σµένη, έπισκευάζεται για τρίτη φορα στα I792. Είναι τρίκλιτη ξυλοσκέπαστη βασι- λική. Δίπλα στή νότια πόρτα της είναι εντοιχισµένη ανάγλυφη επιτύµβια έπι- γρτφή τού µοναχού Νείλου Μαλιασινού, της γνωστής βυζαντινής οίκογένειας πού Εχτισε καί τό µοναστήρι τής Παναγίας. 'Αξίζει να σας µεταφέρω µερικούς από τούς τόσο συγκινητικούς στίχους τού |πιτύµβιου: Τόν ναόν δειμάμενον, τόν σελασφσ'ρον ούρανομήκη καί τερπνότατον όλον Ποικιλόχροα κατεστηµένον &… 'Αλλ' α΄) Θεανώ δρα έδρα ξένα '0 τύμβος ούτος, οί΄μοι, φεύ, καί λέγειν καί λίθος ούτος δ΄; πικρό; πώµα nil/15L Ισωι7εν Μόδα τόν περίκλυτον άνδρα, Λίγο χαµηλότερα είναι ή έκκλησία΄ τού 'Αγίου Γεωργίου. τρικλιτη κι' αύτή βασιλική. χτισµένη γύρω στα 1766. Τό Θέµα, συνεπώς, είναι ή σύνδεση δύο θρησκευτικών χώρων πού βρίσκον- ται σέ µικρή σχετικα απόσταση αλλα δια- φέρουν ύψομετρικά. Πρέπει να σηµειωθεί ακόµα ότι ή απόσταση τών δύο έκκλη- …… συµπίπτει µέ τήν κύρια ανηφορική αρτηρία τού χωριού, πού ξεκινάει από ιήν Κουκουράβα καί ανεβαίνει στήν πλα- ιιία, για να συνεχισθεί φειδωτά ως τήν |πανω συνοικία- Καί οί δύο έκκλησίες περιβάλλονται από πλακόστρωτες πλα- ”qu. Δηµιουργήθηκε, λοιπόν, ένα άνηφο- … ,ιικό καλντερίµι, πολύ καλοκαμωµένο, W" … άνετες αναβαθµίδες, «δρασκελιές». ί. Δεξιά καί αριστερά του περιβάλλεται από δυό τοίχους απόξερολιΘια πού στέ- ψιινΤαί από προπαντιώτικη πλάκα. Οί …ίχοι ακολουθούν τήν κλίση τού καλντε- ,ιιιιιοί). µέ άραιές κλιμακώσεις. Κατα δια- ι-ιή|ιστα, στα χείλια τών κλιµακώσεων ιι'ιιών, τοποθετήθηκαν µεγάλες πήλινες . Ado-mac µέ αθάνατους. "Εκείνον πού Ανηφορίζιι τόν ύποδέχεται, ακριβώς στήν "πόθο τού διαδρόµου, µια βρυσούλα µέ τ…,…υιρό νερό. Δίπλα στούς τοίχους, 'Ο Φίλιππος Τσικρικτσής κι από τίς δυό πλευρές ύψώνονται ψηλό- κορμα κυπαρίσια. πού δίνουν καί τόν α- νάλογο θρησκευτικό τόνο αφού έιώνουν δυό εκκλησίες. Στίς δυό καταλήξεις τού καλντεριµιού ύπάρχουν µερικά σκαλο- πάτια πού τό ανακουφίζουν από όπερ- βολική κλίση. Στήν επάνω είσοδο, πανω σέ χτιστές κολώνες καµαρώνουν οί γνω- στές πήλινες προτομές τού Ρήγα καίτού Διάκου, πού διακοσµούσαν άλλοτε πάμ- πολλες αύλόπορτες. Αύτές οί τόσο κοινές προτοµές, τοποθετηµένες στό περιβάλλον εκείνο παίρνουν µιαν εντελώς άλλη αξία. Τό κοινόχρηστο αποχωρητήριο, δίπλα ακριβώς από τήν πλατεία τού 'Αγίου 'Α- θανασ'ου είναι χωνευτο στόν αναληµα- από τοίχο πού στηρίζει τήν πλατεία. ΄Ετσι. ένώ είναι τόσο προσιτό, συγχρό- νως είναι καί αθέατο Είναι μια χαρα ν' ανεβαίνεις τό σκιε- ρό αύτό διάδροµο. τα αρχικά σκαλοπά τια, πού φαρδαίνουν στό άνοιγµα, σε ύποδέχονται σάν ανοιχτή αγκαλια. ένώ σέ καλωσορίζει τό σιγαλό τραγούδι τής βρυσούλας,πού σέ φιλεύει δροσερό νερό. Καθώς διασχίζεις τό καλντερίµι, οί κο- λώνες τών κυπαρισόκορµων σέ συντρο- φεύουν στήν πορεία σου. Αύτή ή ρυθμι- κή έπανάληψη τού ίδιου στοιχείου δη- µιουργεί µια κίνηση πού παρασύρει τόν διαβάτη. "Επάνω σέ ξεπροβοδούν, οίκεϊοι 83 84 .… σοβαροί καί αξιοπρεπείς. οί δυό ή- ρωες. Στήν κάθοδο οί ρόλοι αλλάζουν µα στό διαβάτη αποµένει ή ίδια 50x61- ριστη αίσθηση οίκειότητας. Κάποτε σέ αγαπητό φίλο έξοµολογήθηκα πως αί- σθανόµουνα δικό µου τό κοµµάτι τούτο τής Μακρινίτσας. Μού απάντησε πως τήν ίδια αίσθηση είχε καί κείνος αν καί πρώ- τη φορά τό έπισκέπτονταν. Δέν άμφι- βάλλωγ πώς όσοι τό επισκέφθηκαν τό ίδιο θα αίσθάνονται. ΦΙΛΙΠΠΟΣ ΤΣ|ΚΡ|ΚΤΣΗΣ 'Η τελευταία περίπτωσή µας έφερε στό έργο τού Φίλιππου Τσικρικτσή, τού αύτοδίδακτου πολεοδόµου τής Μακρι- νίτσας. Δική του σχεδίαση καί πραγµα- τοποίηση είναι ή λύση πού σχολιάσαµε παραπάνω. Έδώ πρέπει να µιηµονεύσω πώς τήν πρώτη ένδειξη για τήν ύπαρξη τού αύτοσχέδιου αλλά καταπληκτικού αύτού πολεοδόµου µού τήν έδωσε ό συµ- πολίτης δικηγόρος και µουσικός, αγά… πητός φίλος Μένιος Μουρτζόπουλος. 'Η συστηµατική έρευνα έφερε στό φώς καί άλλα στοιχεία τής ζωής καί τού έργου τού Φίλιππου Τσικρικτσή. ‘H αποκάλυψη αύτή είναι πολύτιµη όχι µόνο γιατί δια- σώζει μια µορφή πού δεν τής έπρεπεν ή λήθη αλλά καί γιατί έχουµε µιαν ασφα- λή ένδειξη πώς οί διάφορες λύσεις πού συναντούµε στα πηλιορείτικα χωρια δέν είναι αποτελέσµατα καλής τύχης, καί τής δικής µας καλοπροαίρετης διάθεσης να θαυµάζουµε, αλλά σωστα προγραµ- µατισµένες έφαρµογές. "Εχουμε χειρό- γραφα τού Τσικρικτσή όπου ύποδεικ* ύον- ται, μέ πολλές λεπτομέρειες, λύσεις δια- φόρων πολεοδοµικών προβληµάτων τής Μακρινίτσας. Τή χρήση τών χειρογράφων αύτών όφείλω στήν καλωσύιη τ;ύ ανε- ψιού του κ. 'Ιωάννη Λεµική. "Ας σταθούµε τώρα γ c‘x λίγο στα κα- θέκαστα τής ζωής τού Φίλιππου Τσι- κρικτσή. 'Η είκόνα του, πού διασώθηκε, µας τόν παρουσιάζει σε γεροντική ήλι- κία. "Ενα φαρδύ μέτωπο καταλήγει σέ πυκνά φρύδια πού σκιάζουν δυό φωτεινά µάτια γεµάτα καλωσύνη κι' ένεργητικό- τητα. Τό παχύ άσπρο μουστάκι του ένώ- νεται µε τή ,αφράτη διχαλωτή γενιάδα του. 'Η έκφραση τού προσώπου αποπνέει µια ήρεμη αποφασιστικότητα καί φανε- ρώνει άνθρωπο πού ξέρει να οραµατί- ζεται. 'Ο ίδιος, άλλωστε, σε ένα του χει- ρόγραφο σηµειώνει µέ µια πικρή είρωνία «όνειρα τής νύχτας». Μόνο πού όΤσι- κρικτσής είχε τήν ίκανότητα τα όνειρα τής νύχτας να τα κάνει έργα τής ήµέρας Γεννήθηκε στή Μακρινίτσα γύρω στα 1825. 'Ακριβή χρονολογία τής γέννησής του δεν έχουμε γιατί τα χαρτιά τού λη- ξιαρχείου τής Μακρινίτσας αρχίζουν από τα 1645. Γράµµατα δέν έµαθε στήν παι-… δική καί νεανική του ήλικία. Στήν αρχή Συµβολή στή μελέτη τής πολεοδοµίας των χωρίων τού Πηλίου δούλεψε χτίστης στό χωριό του. 'Η Θη- τεία του αύτή τόν πλούτισε µέ πολύτιµη κατασκευαστική πείρα πού τήν αξιο- ποίησε αργότερα. "Οταν πια αποφασίσει να ασχοληθεί μέ τα πολεοδοµικά προ- βλήµατα τής Μακρινίτσας θα έχει ένα σταθερό τεχνικό βάθρο στούς όραµατι- σµούς του. "Υστερα άνοιξε δικό του βυρ- σοδεψείο στή Μακρινίτσα. TH1cxv ή έπο- χή πού ή κατεργασία τού δέρµατος ήταν ένας από τούς σπουδαιότερους πόρους τού χωριού αύτού. 'Ο αδελφός του Χρή- στος είχε βυρσοδεψείο στήν Οδησσό. Παντρεύτηκε καί έκανε δύο παιδιά, τόν Δηµήτριο καί τήν Αίκατερίνη. Ταξίδεψε πολύ: στή Ρωσία, στήν Κωνσταντινού- πολη, στό "Αγιον ”Opoq καί αλλού. ch- ρακτηριστικό είναι πως, ένώ είναι τόσο ταξειδεµµένος, δέ µεταφέρει στό χωριό του έτοιύες λύσεις, όπως κάνουν τόσοι έπιστήµονες,αλλα όλες του οί ύποδείξεις καί οί κατασκευές είναι απόλυτα προσ- αρµοσµένες στό χώρο του. 'Ογδόντα χρονών, σέ ήλικία πού άλλοι έχουν έγκαταλείψει τα πάντα, ό Τσι- κρικτσής αίσΘάνεται τήν ανάγκη να µάθει γράµματα. Πόσα χρωστάει ή νεοελλη- νική ζωή σ' αύτούς τούς γραµµατισµέ- νους τών γερατειών. "Ας θυµηθούµε τό στρατηγό Μακρυγιάννη. 'Αγαπαει τό χω- ριό του καί θέλει να τό καλυτερέψει. Πρέπει να καταστρώσει ύποµνήιιατα πού να τα στείλει στούς κοινοτικούς άρχον- τες τού χωριού. Me τα κολυβογράµµατά του συνθέτει τα ύποµνήµατά του. Βέ- βαια στήν ανορθογραφία του ουναγωνίζε- ται μερικούς ύποψηφίους τού Πανεπιστη- µίου καί οί τόνοι του δέν ανταποκρίνονται πάντα στήν τονισμένη συλλαβή. ΤΟύ τό παρατήρησαν. Πικαρισµένος ό Θαλερός γέρος παίρνει καί γράφει ένα ύπόµνηµα όπου δέν βάζει ούτε έναν τόνο. 'Αφού τελειώσει καί ύπογράψει προσθέτει από κάτω τρείς τέσσεςες αράδες µέ όξείες καί περισπωμένες καί σημειώνει: Τίς όξείες καί περιοπωµένες βάλτε τις έσείς όπου ταιριάζει. 'Επειδή βλέπει πώς µέ ύποµνήµατα δέν πετυχαίνει τίποτα, αποφασίζει, σέ ήλικία 90 χρονών να αναµιχθεί στή διοί- κηση τής Κοινότητας. Στίς 24 Μαρτίου 1914 έκλέγετσι κοινοτικός σύµβουλος καί µένει δύο τετραετίες, ώς τίς 6 Μαρτίου 1922. "Εκτός από τό έργο του πού είδαµε. κατασκευάζει τό µονοπάτι µέ τοιχοποιία από τήν Κουκουράβα ώς τόν "Αγιο ’O- νούφριο, τό καλντερίµι από τόν "Αγιο Νικόλαο ώς τή θέση Φείδι στό Σαρακηνό. τή γέφυρα στή θέση τού Βυρσοδεψείου Κάτια καί άλλα έργα. Πέθανε σέ ήλικία 105 χρονών, στίς 27 Φεβρουαρίου 1930 από γεροντικό μαρασµό. ‘O Φίλιππος Τσικρικτσής είχε πάντα το χαµόγελο στα χείλια και µια διάθεση χιουμουριστική. "Απειρα είναι τα ανέκ- Συμβολή στή μελέτη τής πολεοδοµίας των χωρίων τού Πηλίου hora πού τού αποδίδονται. Κατέχουµε ένα γράμµα πρός τό γιό του από τίς 25 Μαρτίου 1905. Πρόκειταιγια ένα γράμµα πού ασχολείται μέ οίκογενειακα καί οί- ιονομικα θέµατα. Κι' όµως, πρίν αρχίσει στή θέση τής ήµεραµηνίας σηµειώνει: «Τό έτος καί ήµεροµηνία σας ταγρά- φιλι ό υίός σας Φίλιππος» Πρα….µατικα πιο τέλος τού γράµματος προσθέτει λί- γα λόγια ό έγγονός του καί βάζει καί … χρονολογία. "Ολα τα προβλήµατα τού χωριού τόν ι'νδιαφέρουν καί σημειώνει τόν τρόπο μέ ων όποίο πρέπει να λυθούν. "Από τα χειρόγραφα, πού µια καλή τύχη µας δια- ι|ιι΄)λαξε, ανθολογώ μερικές παράγραφες πού χαρακτηρίζουν τό θετικό τρόπο µέ τόν όποίο έβλεπε τα πράγµατα 6 Τσι- κρικτσής καί πρότεινε τα µέτρα πού χρειάζονταν. "Δια να κερδίσω… τή γέφυρα «μέ- γα ρεύµα» θα κόψωμε τα νερά είς δύο ρι-ι΄;ματα από το βουιό. Τό ένα µέρος είς της Πορταριάς το ρεύµα, το άλλο είς τής Καονάς τό ρεύµα καί ασφαλίζεται ή ,. ιρυρα». «τα δέντρα πού θα φυτευθούν από Μπράνη βρύση έως τα πλάτανάκια θ' ά- νοιγούν οί γούρνες από ένα µέτρον ή µία καί θα φυτεύονται από δυο δέντρα uh; κάθε μία». «Είς τόν "Αγιον Νικόλαον εύρίσκε- 1… μία κακία κι' έχει πολλούς κλώνους για φύτεµα». «Είς τήν 'Ανωμαλ.ια να φυτεύσωμε αµπέλια». -«'Η πόρτα τής Σχολής να τήν γυρί- uouv ανατολικά». «τα µάρμαρα τής 'Αγίας Τριάδος να σηκωθούν να χρησιµεύσουν δια τήν ,…)ρνα είς τήν αγοράκι. Δύο µήνες πρίν πεθάνει, ό Φίλιππος |…κρικτσής. τήν πρωτοχρονιά τού 1930 ιίνδιιτφέρεται για τήν έκκλησία τού κοι- |ιι|τηριού τής Μακρινίτσας. 'Ολόκληρη ||ιλί=τη κάνει" τεχνική καί οίκονομική. ίίάζει πρώτα τή χρονολογία: 1930 "|α- νι…άρι πρώτη: '|δού σηµειώνω λίγα σχέ- nux διά τήν έκκλησίαν. I) Πρώτον θα έπιβλέψουν οί έπίτροποι τιμ… Κοιμήσεως να γίνει. είς τό κοιμη- ιι΄|µιον. ?) 'Η των [03. έκκληοία να έχει χώρον άνω 3) "Αµφια καί λοιπά από τήν έκκλη- σίαν τής Κοιµήσεως. 4) Είς τήν βρύση να έλθει τό νερό. 5) Μία καµπάνα iUO όκάδων. 6) Θα γίνουν καί το έγκαίν:σ. 7) 'Η έκκλησία θα γίνει να Βάπτονται οί πλησιέστεροι άνω τής αγοράς καί πη- γαδάκι κατά καθώς βούλεται ό καθείς. 8) Οί συνδροµητσί προπληρωτέοι % πληρώνουν. 9) Ζήσης Λιβανός...» 'Ακολουθούν πολ- λά όνόματα γνωστών Μακρινιτσιωτών. "Υστερα θυμάται πώς ξέχασε το όνοµα- τίσει τήν έκκλησία. Συμπληρώνει στήν κάτω άκρη τής σελίδας. «'Η ε'κκλησ[α είς µνήµην τών 'Αρχαγ- γέλων θα έορτάζετσ.ι». "Av για τό Φίλιππο Τσικρικτσή βρέ- θηκαν στοιχεία, δέ σηµαίνει πώς είναι 6 µόνος πού ασχολήθηκε µέ παρόμοια θέ- ματα στό Πήλιο. Είµαι απόλυτα σίγουρος πώς καί σέ πολλά άλλα χωριά θα ύπήρ- flow ανάλογοι όραματιστές-έκτελεστές. Δέν κρατήθηκε τό όνοµά τους, είναι 6- µως τα δημιουργήµατα πού µαρτυρούν τήν ύπαρξη δηµιουργού. ΕΠΙΛΟΓΟΣ "Ενα τόσο πλατύ θέµα, σαν το θέµα τής σύνθεσης τών πηλιορείτικων χωριών δέ µπορεί να όλοκληρωθεί, βέβαια, µέσα στα στενά όρια ένός άρθρου. Φιλοδοξία µας σήµερα είναι, απλώς, να ξεχωρίσου- µε τό Θέμα σαν αντικείμενο µελέτης καί να πούµε τίς πρώτες… µας απόψεις. Τό ούσιαστικό είναι πώς τό αντικείµενο ύπάρχει. Στόν καλό αύτό τόπο πού ζούµε, δυό βήματα έξω από τής πόλης τήν άχρωμη µονοτονία. μας περιµένει ένας κόσμος γεµάτος όµορφια καί ποίηση. "Ενας κό- σµος πού, ξέχωρα από τή χαρα πού προσφέρει στήν καρδιά µας, ξυπιάει καί στό µυαλό λογής έρωτήματα καί µας ξα- νοίγει σέ απέραντα πελάγη λογισµών. Κι' αν ακόµα οί απαντήσεις μας στα έρωτήµατα δέν είναι παντα ίκανοποιη- τικές, µας µένει το µεγάλο κέρδος πώς τούτα τα τόσο κοντινά καί τόσο οίκεία µας πράγµατα µας προσφέρουν αφορµές γόνιµου πνευµατικού µόχθου. Καί είναι γόνιµος καί µόνο πού ύπάρχει. Εύλογη- µένος ό τόπος πού αναπαύει τήν ψυχή καί παρακινεί τό µυαλό πάντα κάτι να γυρεύει. 85

ςΚΔοΣι;ιΣ Ο ΑΙΩΝΑΣ |.ΜΑΣ.| MHNIAIO AOI'O'I'EXNIKO KAI KAAAITEXNIKO ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ. . ΑΘΗΝΑ ΙΟΥΝΙΟΣ 1948 … ΦΥΛΛΟ (16) o ΑΙΩΝΑΣ… MA}: ΓΡΑΦΕΙΑ: 0Δ0Σ MAPNH 26-Δ0ΗΝΑ Σ υν δ ρ 0 μ έ ς: 'ΕσωτερικοΟτ ΄Ετησ[α : δραχ. 36.000 - 'Εξάµηνη : δραχ. 18.000 'ΕξωτερικοΟ: 'Ετησία: Δολλάρια 10, Λίρες 3. Χειρόγραφα: Κώσταν Δαρρίγον . ΕΙκόνες - Σχέδια: Στιι΄ιρον Βάρλαν o 'Δρχιτεκτονική Όλη: πω.. Κυδωνιάτην 'Εμδόσµατα - Παραγγελίες: Σ. Βάρλαν (Μάρνη 26 - "Αθήνας). ιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιι IIllllIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII ‘IlIlIIlllllllllllllllllllllllllllllllllllllllIIIIIIIIIIIIIIIIIIIllIIIIIIIIIIIIIIIIIAIIIIIIllllllllllIIIIIIIIulIIIIIIII ιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιι|ιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιι ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΥΡΙΒΗΛΗΣ . ΚΩΣΤΑΣ Δ. ΣΟΥΚΑΣ. Τ. Σ. ΕΛΛΙΟΤ . ΖΩΗ ΚΑΡΕΛΛΗ . Ν. ΘΕΟΔΩΡΑΚΑΚΟΣ . ΤΑΚΗΣ ΣΙΝΟΠΟΥΛΟΣ LANGSTON HUGHES ΠΑΝ. ΣΦΑΚΙΑΝΑΚΗΣ . .: Κ. Α. ΜΑΚΡΗΣ NORMAN KENT . ΛΕΩΝ ΣΕΣΤΩΒ . ΚΩΣΤΑΣ ΔΑΡΡΙΓΟΣ ΛΟΥΚΑΣ ΣΙΛΒΑΝΟΣ . ΛΕΩΝ ΚΟΥΚΟΥΛΑΣ Μ. Δι ΣΤΑΣ[ΝΟΠΟΥΛΟΣ ΑΡΗΣ ΔΙΚΤΑΙΟΣ Λ. Α. ΑΣΤΕΡΙΑΔΗΣ Α. ΣΤΥΛΙΑΝΙΔΗΣ- ΦΙΛΙΚΟΣ: Γ. ΣΥΡΙΓΟΣ ΝΙΚΟΣ ΝΑΚΗΣ Κ. ΜΑΛΑΜΟΣ FLETCHER MARTIN ΙΩΑΝ. ΜΗΤΣΕΑ- ΜΑΛΑΜΟΥ: ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Κατέβα άγγελε που ταράξεις το ύδωρ (Ποίημα) ‘O "Άσπρος κι' ό Μαύρος (Πεζογράφηµα) ‘H συγκέντρωση της οικογένειας (µετ. Ζωής Καρέλλη) «'Η συγκέντρωση της οικογένειας» τοΟΤ.Σ."Ελλιοτ(Μελέτη) Το τραγούδι του ΄Αληδάκη (Μελέτη) Τοπίο (Ποίηµα) Τραγούδι για µια κοπέλλα µαύρη (Ποίηµα) τό τρελλό βουνό (Νουβέλλα) ‘H γιορτινή σκοπελίτικη φορεσιά (Μελέτη) Fletcher Martin, ένας τραχυς αμερικανός καλλιτέχνης. 'Η νύχτα της Γεθσηµανής (Φιλοσοφικό δοκίμιο) ΑΓΙΟ ΜΗΝΑ ΣΕ ΜΗΝΑ Περίσκεψη (Χρονικό) Για µια πολιτική του προσώπου Θέατρο (6 Λόρκα στο «Θέατρο Τέχνης» - «ό Σατανάς»). Βιβλίο (Χ. Π. Διαµαντοπούλου: «'Η ζωή και το όνειρο»). » (Τ. Ρογαλίδου: «Συγκινήσεις χωρίς έρωτα», Μ. Κουρ- µούλης: «Μάρτυρες της "Ελευθερίας>>). » (Α. Καρρέλ: «'Ο άνθρωπος αυτός ό άγνωστος» - Ζακ Μαριταίν: «Χριστιανισµός και Δημοκρατία)». "Αγγλία St. Ives, µια αποικία καλλιτεχνών. - Ουνέσκο - ό Ζακ Μαριταιν για τον πόλεμο. - 'Ο περσονναλισµός στην 'Αγγλία. - Ξένη πνευµατική ανασκόπηση. - Αλληλο- γραφω. "Εκδόσεις. Ε I K ο N E Σ mo: πια…… Σκοπελίτικο κοστούµι (Τετραχρωµία) Σπίτι Λέσβου » EN'I'O! KEIMENOY Tb τζαµί του Σουλευμαν (Ακουαρέλλα) "Ο Καραγκιόζης Στό εργαστήριο Big Drop of Coney Island — Stormy Weather. Πρώτες προσπάθειες "ΝΟΐΒΕ 3|ΕςιΕ,, REVUE MENSUELLE RUE MARNI 26 - ATHENES GRECE ιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιι ιιιιιι-ιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιι Τιµή φύλλου δρχ. 3000 : ιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιι ι ιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιιι - …...- --..» .. nun-unnum- ιι…ιιιιιι…ιιιιιιιιι…ιιι€ δονιότην ..λη) Μελέτη) :»). ο»). &. Κουρ- ς>> - Ζακ » ό Ζάκ ιός στην Αλληλο- ΜΗΝ|Α|Ο AOTOTEXNIKO ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΣΥΝΤΑΞΗ . .: ΚΩΣΤΑΣ ΔΑΡΡΙΓΟΣ ΑΡΧ|ΣΥΝΤΑΚΤΗΣ . . . . . : Κ. Λ. ΜΕΡΑΝΑΙΟΣ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝ|ΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ: ΣΠΥΡΟΣ Β Α Ρ Λ Α Σ Γ. ΣΥΡΙΓΟΥ : ΑΣ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΑΘΗΝΑ - ΙΟΥΝΙΟΣ 1948 ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΔΕΥΤΕΡΑ ΦΥΛΛΟ TE'I'APTO TO TZAMI TOY {OYAEYMAN (ΡΟΔΟΣ) —97 'Η γιορτινή Σκοπελίτικη φορεσιά ΙΝΑΙ πιά κοινός τόπος πως οί τοπικές φορεσιές. Η είτε τής νησιώτικης είτε τής ήπειρωτικής "Ελλά- δας, είναι έπιβιώσεις παληών συρμών. Από τήν πλευρά αίπή δάτανε πολύ ενδιαφέρουσα μιά συγκριτική µελέτη γιά νά βρεθεί ή μακρινή καταγωγή τών συρμών α1*:τών καί να καθορισθεί τό ποσοστό της συμβολής κάθε τόπου στήν τελική διαμόρφωσή των. =Αλλά πρίν επιχειρηθεί ή σύνδεση τούτη είναι άπαραι΄.τητη μια προ- εργασία, δουλειά άχάριστη. χωρίς τή νοστιμάδα τής πρωτότυπης δημιουργίας. "Η προεργασία αυτή συγκεν- τρώνει ι'ιλικό, μελετάει τά κοστούμια πού καθημερινά χάνονται, σημειώνει τήν δνοματολογία τών μερών τους καί όλα τα σχετικά µ' αι")τά. Δίνει δηλαδή. τήν πρώτη όλη γιά τή σύνθεση, που οίίτε τά μουσεία …κι" άν (induct ήταν πλήρη- δεν μπορούσαν να δώσουν γιατί (rind διατηρούν τα κοστούμια μά όχι καί τήν όνοµα…- λογία τών μερών τους καθώς κι: άλλες πληροφορίες. Καί πρίν από τήν επανάσταση τού 1821 διάφοροι περιηγητές πρόσεξαν τίς τοπικές φορεσιές καί τίς άπει- κόνισαν. "Αλλοι είχαν τή φορεσιά σάν κύριο θέμα τους κι, άλλοι τήν βάζουν μέσα σε σκηνές τού βίου τών τότε ΄Ελλήνων ή σε "ιστορικές σκηνές. Οί απεικονίσεις (κότες είναι πολύτιμες για μάς, μ= όλο που τίς περισσότερες φορές είναι άρκετά αυθαίρετες. "Ετσι σχηματίσθηκε τότε ξ. & % ΣΚΟΠΕΛΙΤΙΣΣΕΣ:ΜΕ ΓΙΟΡΤΙΝΕΣ ΦΟΡΕΣΙΕΣ 114 στήν Εόρώπη -κα'ι κυρίως στά χρόνια της =Επανάστα- σης που ζωηρεψε τό ενδιαφέρον γιά τήν Έλλάδα- μιά λαΐ)εμένη αντίληψη για τίς ελληνικές φορεσιές, εκτός άπό τήν άνδρική φουστανέλλα που ήταν με άκρίβεια γνωστή. "Ο γνωστός ζωγράφος Ντελακρουά στή «Σφαγή τής Χίου», πολύ άπέχει άπ" τήν άλήθεια, που άλλωστε δεν ήταν κι" ό σκοπός του. Στή νεώτερη 'Ελλάδα οί τοπικές φορεσιές εμφανίζονται σε έργα διαφόρων ζωγράφων σάν Ενα ήδογραφικό στοιχείο. 'H κυρία Χατζημιχάλη μελέτησε με τή γνωστή εόσυνειδησία καί γνώση της το- πικές φορεσιές διαφόρων περιοχών (Σκύρου, Τρικκέρων, Ρουμλουκιοϊ: κ.λ.π.) καί οί εργασίες της είναι όποδειγ- ματικές στό είδος τους. Τό ίδιο καί ή εργασία τοι'ι Λου- κόπουλου για τό πώς ντύνονται οί Αϊτωλοί. Οί «'Ελλη- νικες φορεσιές» τής κ. Ταρσούλη θα μπορούσε νά γίνει ένα πολύτιμο άπόχτημα. "Ενδιαφέρουσα συλλογή τοπι- κών φορεσιών ι'ιπάρχει στό λαογραφικό τμήμα του Μου- σείου Μπενάκη. *Ανάμεσά τους ωραίο δείγμα καί τής σκοπελίτικης γιορτινής φορεσιάς. Της λείπουν μόνον οί άσπρες τρυπητές κάλτσες καί οί κοντοϊιρες΄ τά παπούτσια. Θά παρουσιάσουμε σήμερα μιάν ενδιαφέρουσα γυ- ναικεία φορεσιά, τή σκοπελίτικη, που διαφέρει σύστα- στικά άπό τίς υπόλοιπες ελληνικές φορεσιές. "Οπως καί όλες σχεδόν οί άλλες Ετσι καί ή σκοπελίτικη. περνάει τίς τελευταίες της ώρες. "Ελάχιστες πιά ΣκοπελίτισσΕς δια- σχίζουν τα πεντακάθαρα δρομάκια της Σκόπελος φορών- τας τήν τοπική ενδυμασία. Καί ίσως νά μήν εχουν άδικο. Καμμιά. "ίσως. φορεσιά νά μήν άδικεϊ τόσο τίς γυναί- κες, κρύβοντας µέσα σε μιά θάλασσα πλισέδων κάθε χάρη τού κορμιο΄ύ των. Μά αΐιτό σε: τό εξετάσουμε καλ- λίτερα όταν κυττάξουμε τή φορεσιά σα σύνολο. Τώρα άς δουμε ε΄να-Ξ… τα κομάτια πού τήν άποτελοι':ν. ** Σι τρείς κατηγορίες ότι διαιρέσουμε τά εξαρτήματα της σκοπελίτικης φορεσιάς: στόν κεφαλόδεομο, στήν κύ- ρια φορεσιά καί στήν ύπόδηση. Στήν κορυφή του κεφα- λιου φοριέται τό Κάβο ύκ ι (1) στρόγγυλος τεπές άπό κόκκινο άτλάζι. παραγεμισµένος με βαιιπάκι, σάν πά- πλωμα. "Έχει διάµετρο περίπου 15 πόντους καί πάχος | ( …1 & …. (ζ/ζςέ ιο & ς "Επανάστα- Ελλάδα- μια ιές, εκτός άπό βεια γνωστή. «Σφαγή τής άλλωστε δέν δα οί τοπικές ν ζωγράφων Χατζημιχάλη νώση της το- :. Τρικκέρων, ϊναι δποδειγ- ισία του Λου- ί. Οΐ «'Ελλη- οΐ)σε νά γίνει τυλλογή τοπι- ήμα τοι": Μου- ίγμα καί της :ουν μόνον οί : ο τ"; ρ ε ς, τα αφέρουσα γυ- ιφέρει 006m- ς. =Όπως καί η. περνάει τίς ελίτισσες δια- 3πελος φορών- ν έχουν άδικο. so τίς γυναί- λισέδων κάθε ετάσουμε καλ- nix-010. Τώρα Μελών. ."ά εξαρτήματα εσμο, στήν κι'!- υφή τού κεφα- slog τεπές άπό mm, σάν πά- mg καί πάχος . Ι." . ί΄΄;7,//΄ΐ ,… .…Ν' '.ι///*. ,. . .…- |... "'.,.ιιΚι,,; , . τ . 115 14 ένός δάχτυλου. 'Η κορυφή του άπό χρυσό κεντημένο μέ τρέμουζες (πούλιες). Τό καβούκι στηρίζεται στό κε- φάλι μέ τό καπτσέλι (2) πού περνάει κάτω άπ" τό σαγόνι. Τό καπτσέλι αύτό είναι μιά λωρίδα βελούδο γκρενά κεντημένο μέ άσημογάϊτανο, χρυσό κ.τ.λ. Τό σχέδιο τού κεντήματος λέγεται γ αλ έ ρ ι π ολ ίτ ικ o (7). Oi άκρες τού καπτσελιού πιάνονται μέ τίς περιστέρες (10) μικρές μεταλικές πόρπες σέ σχήμα ρόδακα, μέ μιά ψεύτικη πέτρα στό κέντρο. Στό μέτωπο περνιέται ό μπουνές (4) είδος διχτυού άπό μαύρο μετάξι, πού τραβιέται πρός τά έπάνω καί σκεπάζει τά μαλιά. Δεξιά, πάνω άπό τό αύτί, στηρίζεται ή σάλπα (3) καρδιό- σχημη περίπου, άπό άσπρο άτλάζι κεντηµένο μέ χρυ- σάφι, τιρτίρι καί τρέμουζες. "Υστερα τοποθε- τούνται τά τ σ ι τ σ άκ ια (5) λεπτότατη ταντέλλα μήκους δυόμιση μέτρων, πού μπαίνει σέ σχήμα μισοφέγγαρου, σέ άλλεπάλληλες σειρές, πάνω άπό τό μέτωπο. cH άκρη άπό τά τσιτσάκια λέγεται καν κ άρ δ α καί φτάνει δεξιά πάνω άπό τή σάλπα. Τέλος μπαίνει τό τούλι πού μένει όρθιο. κάθετο δηλαδή στήν έπιφάνεια τού κεφα- λιού καί λέγεται άέρας. Τό πίσω μέρος τού κεφαλιού σκεπάζεται άπό τή μεταξωτή μαντήλα, πού΄ άφού περάσει στό λαιμό κάτω άπό τό σαγόνι, δένεται στόν αύχένα. =΄Ετσι συμπληρώνεται τό στόλισμα τού κεφαλιού. Κατάσαρκα στό σώμα φοριένται τά χασεδένια μα- λ α κ 6 φ ι α. μακρυές μονοκόματες φούστες, άπανωτές, o’m:a τίς δπο"ιες ή πρώτη έχει συριιάτινον κύκλο στόν ποδόγυρο. Τά μαλακόφια, μαζί μέ τό έπίσης χασεδένιο βρακί μέ κορδόνι. είναι τά άσπρόρρουχα. "Από τή φο- ρεσιά, πρώτη φοριέται ή φανέλλα, πού παρά τό όνομά της είναι κι, αύτή άπό χασέ. κοντομάνικο πουκάμισο. Πάνω άπό τή φανέλλα μπαίνει τό άνετοράλι (9) άπό ύφασμα μεταξωτό δλοβρόχ ινο. Τά μανικέτια άπό τό άνετοράλι είναι κεντημένα μέ ά στ ε ρ άκ ι α (8). "Υστερα μπαίνει τό κύριο φόρεμα, τό φουστάνι μό ρκου (11). Είναι πολύ μακρύ, μονοκόματο. φτάνει ως τούς άστράγαλους, καμωμένο άπό μαύρο σατέν μέ γλά- στρες κεντημένες μέ μετάξι. Μόρκα λέγονται στό Πήλιο ένα είδος κόκκινων τριαντάφυλλων πού έχουν μεγάλη όμοιότητα μέ τά κεντητά κόκκινα τριαντάφυλλα πού βρί- σκονται πάνω στίς γλάστρες άπό τό φουστάνι μόρκου (14). "Ολόκληρο είναι πλισέ. Τέλος, φοριέται ένα είδος κον- τού σακακιού, τό μπ α μ πο υκλί (12) άπό γκρενά βε- 116 λούδο, φοδραρισμένο μέ με- ταξωτή φόδρα. Τό µέσα μέ- ρος τών μανικιών, πού φαίνε- ται καθώς τά άνασκουμπώ- νο…. τά μπρομάνικα, εί- ναι κεντημένα μέ τυ μπα- δ όξα (ξά=χρυσά) σέ σχέδιο γαλέρι πολίτικο καί κουμπά- κια. Στό στήθος πιάνεται µέ καρφίτσες ή κολαΐνα (13). είδος μικρής τραχηλιάς άπό βελούδο, νεντημένο σέ σχέδιο γαλέρι πολίτικο, μέ τρέ καί μέ ξά (χρυσά). =Από τήν κο- λα'ί.να κρέμονται δυό μικρές κορδέλλες. Στα πόδια φοριένται άσ- πρες τρυπητές κάλτσες (6) πλεγμένες μέ κοινό καλτσόν'η- μα. Τελειώνουμε μέ τίς κ ον- τούρες (13) γκρενά βέλου- δένια πασουμάκια κεντημένα μέ χρυσά καί φοδραρισμένα µέ μεταξωτό ύφασμα. Εύκολα καταλαβαίνει ό άναγνώστης πως γιά νά ντυ- θεϊ έτσι μιά γυναίκα χρειάζεται άρκετό χρόνο καί τή συνδρομή βοηθού. *Αλλά τά ρούχα τούτα φοριένται λί- γες φορές τό χρόνο, στίς έπίσημες μέρες. ** Κυτταγμένη σά σύνολο ή γιορτινή σκοπελίτικη φο- ρεσιά παρουσιάζει µεγάλες διαφορές άπ όλες τίς άλλες έλληνικές γυναικείες φορεσιές καί πρέπει νά όμολογή- σουμε πως οί διαφορές αύτές δέν είναι τιμητικές γιά τή σκοπελίτικη. "'Ενα άπό τά κύρια χαρακτηριστικά τών φορεσιών είναι 6 τονισμός τής μέσης. πού δίνει τόση χάρη στό γυναικείο κορµί. Με τόν τρόπο αύτό ξεχωρί- ζουν τά μέρη τού σώματος, διαγράφεται καθαρά ό θώ- ρακας καί τονίζεται ή λυγεράδα. Σ' άλλες περιπτώσεις 13 ιισμένο μέ με- . Τό µέσα μέ- ών, πού φαίνε- άνασκουμπώ- 0 μ ά ν ι κ α, εί- µέ τ υ μ π α- υσά) σέ σχέδιο ο καί κουμπά- ος πιάνεται μέ ο λ α ί ν α (13), τραχηλιάς άπό μένο σέ σχέδιο ο, μέ τρέ καί ). =Από τήν κο- αι δυό µικρές φοριένται άσ- ; κάλτσες (6) οινό καλτσόνη- 1e μέ τίς κ ον- γκρενά βέλου- ίκια κεντημένα φοδραρισμένα ρασμα. ως γιά νά ντυ- χρόνο καί τή φοριένται λί- κοπελίτικη φο- ό΄λες τίς άλλες ι νά όμολογή- .μητικές γιά τή τηριστικά τών ού δίνει τόση ι αύτό ξεχωρί- καθαρά ό θώ- ς περιπτώσεις (όπως οί θρακιώτικες καί μακεδονίτικες στολές) ή ζώνη γίνεται πολύ φαρδιά δίνοντας ίδιαίτερη άνάταση στό κορμί. 'Η μέση ύπογραμμίζεται καί μέ διάφορα κοσμή- ματα (κλειδωτάρια, άλυσσιδωτές ζώνες κλπ.). eAm‘) τή μέση καί κάτω χύνεται φαρδιά ή φούστα πού κυματίζει στό βάδισμα. =Αντίθετα ή σκοπελίτικη φορεσιά δέν ύπο- γραμμίζει τή μέση άλλά σχηματίζει έναν μονοκόματο κώνο μέ κορυφή τό κεφάλι. Τό στήθος καταποντίζεται μέσα σ' αύτό τόν όγκο καί ή χάρη τού βαδίσματος καί τής κίνησης χάνεται. =Αρκεί νά κάνει κανείς τή σύγκριση μέ τή γειτονική τρικκεριώτικη φορεσιά γιά νά δεί στή δεύτερη µέ πόση αίσθηση καί σοφία τονίζεται τό ώραίο παράστημα τών γυναικών τού Τρίκκερι. Λυγερές, βερ- γολυγερές, μέ μέση δαχτυλίδι τίς θέλει ό λαός μας τίς γυναίκες του κι" έτσι τίς τραγουδάει. Μέ καλαμιές, μέ λεύκες τίς παρομοιάζει. Τό σκοπελίτικο κοστούμι δέν άν- ταποκρίνεται 0’ αύτό τό "ιδανικό. Περδικόστηθες τίς θέλει τίς όμορφές του. Τό μπαμ- πουκλί, τό κοντό σακάκι, δέ φτάνει περισσότερο άπό μία πιθαμή κάτω άπό τούς ώμους, δημιουργώντας έτσι τήν έντύπωση ένός δυσάρεστα συνεπτυγμένου θώρακα, άπ' όπου έχει χαθεί κάθε ίχνος γυναικείας κόλπωσης. Παραμερίζει, βέβαια, τό σκοπελίτικο κοστούμι τίς χάρες τού κορμιού, τονίζει όμως τήν όμορφιά τού κε- φαλιού. "Ετσι όπως συγκλίνουν οί γραμμές τού κωνικού φορέματος όδηγούν τή ματιά μας στό κεφάλι. "Οπως φάνηκε κι' άπό τή λεπτομερειακή περιγραφή, ίδιαίτερη φροντίδα δόθηκε στό στολισμό τού κεφαλιού. "Η άσπρη σάλπα πού μπαίνει λοξά, πάνω άπό τό δεξί αύτί, τά χα- ριτωμένα τσιτσάκια, ή μαντήλα, ή κολαΐνα κάτω άπ' τό λαιμό κάνουν ένα ώραίο πλαίσιο στό πρόσωπο τής σκο- πελίτισσας. Τό άσπρο τούλι πού μπαίνει κάθετα καί πού τόσο έκφραστικά τό όνομάζουν ά έ ρ ας. τά χρυσά κεν- τήματα, τά παιχνιδίσματα τού φωτός πάνω στίς τρέμου- ζες είναι σά φωτοστέφανο γύρω 617:s τό κεφάλι. Καί πρέ- πει νά παραδεχτούμε πως τά πρόσωπα τών γυναικών τής Σκόπελος δικαιολογούν αύτή τή φροντίδα. Αρμονικοί χρωματικοί συνδυασμοί κάνουν εύχάρι- στη τήν όψη τής φορεσιάς. Τά χρυσά κεντήδια διαγρά- φονται ώραία πάνω στό γκρενά βελουδένιο φόντο καί τα χρώματα τού κεντήματος τού φουστανιού γίνονται πιό φωτεινά πάνω στό μαύρο ύφασμα. 'Η έξακρίβωση τής μακρινής καταγωγής τών συρ- μών είναι, βέβαια, ένα σοβαρό πρόβλημα άπό τή λύση τού όποίου έξαρτάται ή έπιτυχία τής έρευνας παραπέρα. "Ομως τό πρόβλημα δέ σταματάει έδώ' άντίθετα, μπο- ρούμε νά πούμε πως άπό έδώ άρχίζει. Γιατί έκε΄ίνο πού κυρίως προέχει είναι νά έξακριβωθεί πώς καί γιατί προτιμήθηκαν αύτά τά στοιχεία καί γιατί έχουν ύποστεί αύτή κι: όχι άλλη κατεργασία. Ποιές άνταλλακτικές σχέ- σεις έφεραν τούς κατοίκους ένός τόπου 0’ έπαφή μ" έναν συρμό, γιατί αύτός έγκλιματίστηκε καί ποιοί κοινω- νικοί καί κλιματολογικοί παράγοντες έπέδρασαν στήν πορεία τής διαμόρφωσής του. Είναι σίγουρο πως τά κοστούμια παθαίνουν µιά πολύ άργή έξέλιξη μέσα στό χρόνο. Οί παληές ζωγραφιές πού παριστάνουν κτήτορες έκκλησιών κ.λ.π. είναι πολύτιμα ντοκουμέντα πού μάς πείθουν γιά τήν έξέλιξη αύτή. K:a άν δέν μπορούμε νά δούμε σήμερα αύτή τήν έξέλιξη είναι γιατί ή άντίληψή μας άγκαλιάζει χρονικό διάστημα μικρό σχετικά μέ τό βραδύ ρυθμό τής έξε΄λιξης. Σήμερα οί τοπικές φορεσιές έπ ιζούν καί μάλιστα στά πιό συντηρητικά στρώματα πού άντιδρούν συνειδητά στίς μεταρρυθμίσεις τής φορε- σιάς. “H μεγάλη έξάπλωση τής σύγχρονης εύρωπα'ι'κής φορεσιάς δημιούργησε συνθήκες εύνο'ι'κές γιά τήν παγι- οποίηση τής τοπικής φορεσιάς. Σχεδόν καμμιά νέα γυ- ναίκα δέν φοράει τά «παληά» κι" έτσι έλειψε ή μετά- δοση άπό γενιά σέ γενιά. ”EM-mp1s καί ή πλατειά διάδοση μέσα άπό τήν όποία ξεπηδούν οί μικρές άτομικές προσ- φορές σέ νεωτερισμούς, πού θά γίνουν γρήγορα παρα- δεκτοί άπ* όλους άν άνταποκρίνονται στίς όπτικές συνή- θειες καί στά έθιμα τού τόπου. Οί λίγες, πού άκόμα έπιμένουν νά φορούν τά «παληά» άποκλείουν μέ φανα- τισμό κάθε μεταρρύθμιση. Δέν πρέπει, τέλος, νά παρα- γνωρίσουμε τό άνασταλτικό άποτέλεσμα πού έχει ή μετα- βίβαση άπό τή μητέρα στήν μεγαλύτερη κόρη τής καλής φορεσιάς, πού στοιχίζει μιάν όλόκληρη περιουσία. Πόσα προβλήματα άνοιχτά στή-φιλομάθεια τών καλ- λιτεχνών κι= έρευνητών! zH έργασία τούτη θάχει κάνει τόν προορισμό της άν έσπειρε, έστω καί 0’ έλαχιστους, τό σπόρο τής γόνιμης περιέργειας. κιτιο: Δ. ΜΑΚΡΗΣ "Από τή Ζωγραφική Κίνηση ΝΙΚΟΥ ΝΑΚΗ Ο ΚΛΡΑΓΚΙΟΖΗΣ ΚΩΣΤΑ ΜΑΛΑΜΟΥ ΣΤΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 117