:2 ”0, , A , ," &&… ξ αν, &? ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΑΓΩΓΗ & ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΝΗΠΙΑΓΩΓΩΝ Εισαγωγή στις εργασϊες του Συμπσσΐου από την Μαρια Ηλιού, Πρόεδρο της Οργανωτικής Επιτροπής *- To θέμα που μας συγκέντρωσε σήμερα είναι καίριο, όχι μό- νο για το Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας που εγκαινιάζει με αυτή την ι,&ήλυκη τις . .… τ…,ν;κές ι«, φ…+…τι….θιηιις, ό,ι …όνο για τον εεσοαλικό χώρο που αγκαλιάζει ιις δραστηριότητε… αυτές' το θέμα είναι καίριο για το παρόν και το μέλλον της χώρας µας. Και βέβαια, όσοι συγκεντρωθήκαμε εδώ, γνωρίζουμε τη σηµα- σία της προσχολικής αγωγής - πολλοί από τους εισηγητές και τους συνέδρους προσφέρουν οι ίδιοι έργο στο σύστημα της προσχολικής αγωγής και όλοι έχουν κάποια σχέση με το νήπιο ή τη νηπιαγωγό. ΄Ετσι, οι εισηγήσεις, οι παρεμβάσεις και οι συζητήσεις που θα ακολουθήσουν, θα συμπληρώσουν την ενηµέρωσή μας, θα προωθήσουν τον προβληµατισμό μας και θα συμβάλλουν στο να γίνει πιο πλού- σια η σχέση μας με το παιδί και τις ανάγκες του)και πιο δημιουρ- γική η δουλειά µας. Αλλά συγχρόνως,ελπίζουμε, οι οργανωτές αυ- τής της συνάντησης, πως θα δημιουργήσουμε ένα κοινωνικό γεγονός γύρω από το θέμα της προσχολικής αγωγής, που στον τόπο μας δεν έχει ακόµα αντιμετωπιστεί στις πραγματικές του, παιδαγωγικές και κοινωνικές διαστάσεις. Η προσχολική αγωγή αφορά, όπως το λέει και η λέξη, την αγωγή του μικρού παωπού κατά την περίοδο που αρχίζει από τη γέννησή του και τελειώνει με την ένταξή του στο σχολείο, στην πρωτοβάθµια εκπαίδευση. Η αγωγή αυτή προσφέρεται στους βρεφι- κούς, βρεφονηπιακούς και παιδικούς σταθμούςνρστα νηπιαγωγεία. Ο όρος δεν χρησιμοποιείται συχνά για την αγωγή που προσφέρεται μέσα στην οικογένεια - και που είναι Βέβαια πρωταρχική και συ- νοδεύει το παιδί µέχρι την ενηλικίωσή του. To θέμα µας, αφορά κυρίως τη θεσμοιτοιημένη προσχολική αγω- γή, την προσχολική εκπαίδευση, τα Νηπιαγωγεία δηλαδή και τους nan. € ικούς Σταθμούς, και το κύριο ειδικευµένο προσωπικό που την προσφέρει, τις νηπιαγωγούς. Η προσχολική εκπαίδευση δεν είναι μόνο ο φτωχός συγγενής µέσα στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστηµα. Είναι και ο μεγάλος άγνω- στος. Μόνο συγκεχυμένη ή υπερβολικά μερική αντίληψη της σημασίας και του ρόλου της φαίνεται να έχει το πλατύ κοινό. Ελάχιστες είναι πια οι χώρες, όπου στο θέμα της προσχολι- κής εκπαίδευσης παρουσιάζονται έτσι συνδυασμένα η καθυστέρηση και η άγνοια. Δεν θα ήταν ίσως περιττή μια συνοπτική αναδροµή στην ιστο- ρία της προσχολικής εκπάιδευσης, για να φανούν εναργέστεραψ οι αναχρονισμοί που χαρακτηρίζουν τη σημερινή της κατάσταση στη χώ- ρα μας. Από το τέλος του 180υ αιώνα και σε όλη τη διάρκεια του l9ou, στις ευρωπαϊκές χώρες που προχωρούσαν στην εποχή της εκ- βιομηχάνισης, δημιουργούνταν ιδρύµατα υποδοχής για τα νήπια των φτωχών εργαζόμενων γονέων. Ιδρύματα που πρόσφεραν περίθαλψη(τρο- φή και ασφάλεια) και συγχρόνως προσπαθούσαν να αναπτύξουν στα παιδιά αυτά τις αρετές που θεωρούνταν απαραίτητες για την κοι- νωνική τάξη οτηι οποία ανήκαν; υπακοή, πιιοορχία, θρησκευτικό- τητα, ευιαζία, ……,….ι……τηια. -… Μι..«ο………ι…ό αυτά ιδρύµατα, εί- χαν τη χρησιμότητά τους (όπως άλλωστε και το ορφανοτροφεία, τα γηροκομεία, τα λογής άσυλα) και συγχρόνως έπαιξαν ένα συγκεκρι- µένο ρόλο στην κοινωνική διαφοροποίηση, σύμφωνα με τις αντιλή- ψεις της ανερχόμενης αστικής τάξης. Μόνο προς το τέλος του 19ου αιώνα αρχίζει να διαμορφώνε- ται η προσχολική εκπαίδευση που απευθύνεται σε πλατύτερο κοινω- νικό φάσμα. Πρόκειται για μια ριζική στροφή στην αντίληψη για την παιδική ηλικία. Η ανακάλυψη των αναγκών της πρώτης παιδικής ηλικίας και του ρόλου των νηπιαγωγείων συνδέεται άμεσα με την ανάπτυξη της ψυχολογίας του παιδιού και της γενετικής ψυχολογίας. Η παιδαγω- γική προσπάθεια προεκτείνεται από τη σχολική προς την πρώτη παι- δική7ΐλΐΐίαΐήουθπαύει πια να θεωρείται σαν περίοδος αναµονής και απλής βιολογικής ωρίμανσης. Ενώ η προσχολική=εκπαίδευση αναπτύσσεται ραγδαία, ένας μεγάλος αριθµός από ψυχολογικές και παιδαγωγικές έρευνες αποδει- κνύουν ότι ο θεσµός αυτός: - αναπτύσσει την ευαισθησία και τις ικανότητες όλων των παιδιών' - αναπτύσσει την κοινωνικότητα και την αυτονομία τους, πράγµα ιδιαίτερα σηµαντικό στις περιπτώσεις υπερπροστατευτικών μανά- δων και συντηρητικής οικογενειακής αγωγής… -΄προσφέρει πρώϊμο αντισταθμιστικό πλαίσιο στα παιδιά που προέρ- χονται από μη µορφωσιογόνο περιβάλλον (τους δίνει δηλαδή ευ- καιρίες για να αναπληρώσουν, μέσα από νέες εµπειρίες, τις ελ- λείψεις σε ερεθίσματα του δικού τους φτωχού περιβάλλοντος). Τα επιτεύγµατα της ψυχολογίας σε συνδυασμό με τις κοινω- νικές αλλαγές επιβεβαιώνουν όλο και πιο πολύ την κοινωνική και παιδαγωγική σημασία της προσχολικής αγωγής. Στο συλλογικό έργο του Κέντρου τεκµηρίωσης για την εκπαί- δευση στην Ευρώπη του Συμβουλίου της Ευρώπης, "Προβλήµατα ως προς την εκτίμηση της προσχολικής εκπαίδευσης" (1975), καταγρά- φονται οι ακόλουθοι κοινωνικοί παράγοντες που συνέβαλαν στην εξάπλωση της προσχολικής εκπαίδευσης, όπως προέκυψαν από έρευ- νες που αφορούσαν πολλές ευρωπαϊκές χώρες: - αυξανόμενη συνειδητοποίηση στην κοινωνία της σηµασίας που έχουν για το παιδί τα πρώϊμα ερεθίσματα και οι πρώϊμες ευκαιρίες μά- Θησης' - αύξηση του αριθμού των εργαζόμενων µητέρων' - αλλαγή στάσεων απέναντι στο ρόλο των γυναικών στην κοινωνία' - ανικανότητα της μικρής πυρηνικής οικογένειας να προσφέρει στο παιδί κατάλ)…. , "ι'.ινι΄,.…ΐ΄ι :. …: , ιι * κίνδυνοι και έλλειψη ευκαιριών παιχνιδιού 'το αστικό περιβάλ- λον. Είναι φανερό ότι η αντιμετώπιση του προβλήματος της προσχο- λικής εκπαίδευσης σε κάθε χώρα έχει άμεση σχέση και με τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία και με το επίπεδο των προσφερόμενων κοινωνικών υπηρεσιών, πράγματα αλληλοσυνδεόμενα. ΄Ετσι, εάν μετατοπίζεται στους ώμους των γυναικών η ευθύνη για τα άτομα που έχουν ανάγκη από προστασία και φροντίδα (ηλικιω- µένους, αρρώστους, παιδιά) προσφέρεται συγχρόνως και η θεωρητική κάλυψη, ότι αυτός είναι ακριβώς ο ρόλος των γυναικών και αυτή η έµφυτη κλίση τους. Στις αναπτυγμένες χώρες, όπου οι κοινωνικές υπηρεσίες βρί- σκονται σε υψηλό επίπεδο, αυτές οι πρακτικές με την αντίστοιχη θεωρητική θεμελίωση βρίσκονται σε ύφεση. Οι διεθνείς οργανώσεις αναπτύσσουν τα τελευταία χρόνια με-' γάλη δραστηριότητα για την προώθηση της προσχολικής εκπαίδευσης. Μερικές αναφορές: Στην έκτη διάσκεψη των Υπουργών Παιδείας της Δυτικής Ευρώ- πης (1969), ψηφίστηκε απόφαση με την οποία ζητείται από τις Κυ- βερνήσεις των ευρωπαϊκών κρατών να αναπτύξουν στο μεγαλύτερο δυ- νατό βαθμό την προσχολική εκπαίδευση και ακόμα: να αναθεωρήσουν την παιδαγωγική της στοιχειώδους εκπαίδευσης και να προσαρµόσουν τις μεθόδους της παίρνοντας υπόψη μεθόδους που απέδειξαν την απο- τελεσματικότητά τους στα νηπιαγωγεία. Δηλαδή, να επικεντρώσουν τη διδακτική πράξη στο παιδί και να το αντιμετωπίσουν περισσότε- ρο γι΄αυτό που είναι και λιγότερο γι΄αυτό που θα ήθελε κανείς να γίνει. To Κέντρο για την "Ερευνα και τις Καινοτομίες στην Εκπαί- δευση του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης οργά- νωσε το 1973 διάσκεψη με θέμα "Εξέλιξη της προσχολικής εκπαίδευ- σης" και το 1980 άλλη διάσκεψη, διακυβερνητική αυτή, με θέμα "Οι πολιτικές για την πρώτη παιδική ηλικία". Τα υλικά των διασκέψεων αυτών δημοσιεύτηκαν. Στη "Διακήρυξη αρχών για την προσχολική εκπαίδευση" (1978) του Συμβουλίου της Ευρώπης γίνεται σύσταση σε όλα τα κράτη-μέλη να δώσουν προτεραιότητα στη λήψη κατάλληλων μέτρων ώστε να εξα-φ σφαλιστούν σε όλα τα παιδιά δύο χρόνια προσχολικής εκπαίδευσης, σε ιδρύματα που να ανήκουν στον ίδιο διοικητικό φορέα και κατά προτίμηση στο Υπουργείο Παιδείας. To Συμβούλιο Μορφωτικής Συνεργασίας του Συμβουλίου της Ευρώ- πης οργάνωσε το 1979 συνέδριο με θέμα: "Από τη γέννησή του ώς τα 8 του χρόνια: το παιδί στην ευρωπαϊκή κοινωνία της δεκαετίας του ‘80”, στο οποίο διαµορφώθηκε και μια διακήρυξη για την προσχολι- κή εκπαίδευση που ιπορλήδηκε στη Διάσκεψη των Υπουργών Παιδείας στη Λισσαβώνα. Από το σχέδιο της σημαντικής αυτής διακήρυξης: "Στο μέτρο που αναπτύσσονται οι κοινωνικές ικανότητες και οι πνευματικές ανά- γκες του παιδιού, πρέπει να ικανοποιούνται εν μέρει έξω από την οικογένεια (...) Οι ανάγκες των παιδιών είναι διαφορετικές, ανά- λογα με το στάδιο ανάπτυξής τους, τις προσωπικές τους ικανότη- « ……ς υ)τι… Κδ νϊ. (Με ϊ΄ΝΒ Κ μκί , ."; …'…) .- V5M‘€S .. τες και το πολιτισµικό τους περιβάλλον". Αναφέρονται επίσης επ/ γΐο0ν5 περιπτώσεις: α) παιδιά των πόλεων (έλλειψη χώρου, απουσία γονιών, επικίνδυνοι δρόμοι), β) παιδιά αγροτικών περιοχών (απο- μόνωση), γ) παιδιά οικογενειών χαμηλού οικογενειακού εισοδήματος (υλικές ανάγκες και έλλειψη ερεθισμάτων), 6) παιδιά μειονοτήτων (διατήρηση της παράδοσής τους, αλλά και ένταξή τους στην εθνική κοινότητα), ε) παιδιά μειονεκτικά. Το τελικό κείμενο που υπέγραψαν οι Υπουργοί Παιδείας στη Λισσαβώνα τον Ιούνιο του 1981, είναι ακόμα πιο προωθημένο:"Στις περισσότερες σύγχρονες κοινωνίες μας δημιουργήσαμε υλικές και κοινωνικές συνθήκες τέτοιες ... ώστε το παιδί που μεγαλώνει, αν δεν επωφεληθεί από τις επαφές µε τον έξω από την οικογένεια κό- σμο που προσφέρουν τα ιδρύµατα προσχολικής αγωγής κινδυνεύει να υποφέρει από σοβαρές ελλείψεις από κοινωνικής και πνευματικής πλευράς. ΄Ετσι, είναι ουσιώδες να υποστηριχτούν κατάλληλα τα προ- σχολικά ιδρύματα και να αναπτυχθούν με γρήγορο ρυθμό για να εί- ναι προσιτά σε όλα τα παιδιά".)Κα1 αµαΞΌν…ζ "Η προσχολική αγωγή είναι παντού εξαιρετικά πολύτιµη γι αυ- τό που είναι' δεν θα έπρεπε να καταλήξει σε επέκταση προς τα κά- τω του σημερινού σχολικού συστήµατος' χρειάζεται να αποφευχθεί κάθε κίνδυνος προς μια τέτοια εξέλιξη με κατάλληλα μέτρα για να διατηρηθεί, στο προσχολικό στάδιο, το βάρος στην κοινωνική, φυ- σική και πολιτισμική ανάπτυξη του παιδιού, αλλά και για να ευ- νοηθεί η επέκταση στη στοιχειώδη εκπαίδευση της δημιουργικότητας που προωθεί η παιδαγωγική πρακτική στις προσχολικές τάξεις". Ας σημειωθεί, ότι σύµφωνα με τις διεθνείς στατιστικές, τα νηπιαγωγεία καλύπτουν συνήθως την ηλικία των 3 ώς 6 χρόνων και ότι στα ιδρύµατα προσχολική ηλικίας περιλαμβάνονται και οι βρεφι- κοί σταθμοί που υποδέχονται τα µωρά από τον πρώτο χρόνο της ζωής τους. Στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, στη Γαλλία, στο Βέλγιο,τΛΛν ζ…΄ τον Καναδά, "τη Δ.Γερµανία κ.α. σχεδόν όλα τα νήπια και σε υψη- λούς αριθµούς τα βρέφη καλύπτονται από το δίκτυο των αντίστοιχων ιδρυμάτων (βλ. Πίνακα). Στη Σουηδία έχει κατοχυρωθεί νομικά το δικαίωμα (αλλά όχι και η υποχρέωση) όλων των παιδιών για προσχολική εκπαίδευση. Σε περίπτωση που οι γονείς δεν επωφελούνται από το δικαίωμα αυτό, ειδικό προσωπικό τους επισκέπτεται για να τους εξηγήσει τα πλεο- νεκτήματα που προσφέρει η προσχολική εκπαίδευση. ικα… . . & άιηε… & χ ς τν.; χΈχ% αωκ &»… να… Μ… λι…ςια ή…") , αλα Δεν θα ήθελα να αφήσω ασχςχαστη αυτή την καινοτομία. Γιατί μας θυμίζει ότι η πραγματική ελευθερία στην ιδιωτική σφαίρα προ- ύποθέτει υπέυθυνη και πλήρη ενημέρωση. Αλλά ας γυρίσουμε στη χώρα μας. Στην Ελλάδα τον περασμένο αιώνα υπήρξε ενδιαφέρον για την προοχολική αγωγή από πολύ νωρίς.1 Τα πρώτα Νηπιαγωγεία ιδρύονται το 1831 κι όλας, στην Ερμού- πολη (με 140 παιδιά, αγόρια και κορίτσια 2-6 χρόνων) και στην Αθήνα. Είναι ιδιωτικά, ενσωματωμένα σε σχολικά συγκροτήματα(Ετ. Hildner, Francis Hill). H Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία ίδρυσε ξεχω- ριστό Νηπιαγωγείο το 1840 και το 1865 έστειλε µια μαθήτριά της την Ιφιγένεια Δημητριάδου, με υποτροφία στη Γαλλία για να ει- δικευτεί ως νηπααγωγός. Από το 1870 και µετά η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία άρχισε να δίνει και ειδικό δίπλωμα νηπιαγωγού. Το 1880 επιστρέφουν από τη Γερμανία όπου σπούδασαν δύο Ελληνίδες νηπιαγωγοί: η Ελένη Λοϊζίδου και η Αικατερίνη ΛασκαρίδουΐµΗ Λασκαρίδου ίδρυσε "νη- πιακό κήπο", "διδασκαλείο νηπιαγωγών" όπο#διδάσκονται οι πρω- τοπόρες για την εποχή παιδαγωγικές μέθοδοι του Froebel, "παιδι- κό σταθμ ". To 1895 θεσµοθετούνται για πρώτη φορά με νόµο τα νηπιαγωγεία και καθορίζονται τα προσόντα των νηπιαγωγών. Δ)» "έναν αιώνα µετά, δεν κατορθώθηκε να συμβαδίσουμε με τις κοινωνικές και παιδαγωγικές εξελίξεις. I ! .΄ΧΌ…ς) ςχ,Μ ΧΧΧ" 093… ΄ . Μπηκα: …"…" "" «Μάι. …" επι/σπ…πτ 'Κ …κι.…Κ ς"……Χ'Χζ΄ « οι (Α]. (| " 6ΐ ν-'νΞάΐ α…Οξη?Ω ν…- &… Μένα»… & ζαΝίν…… :; 0%…ιώτΕ/5 … & να ΈΝλ©οχΧ ι . 1'λΈξζ" 8…ψκχξ,Λµ γ:α…Ή0©Όι… «ΠΝ ς… τι΄6"/ίη…η΄ύΌι€>( Α ζΚζΆ-΄Ω … %! ίιξ%ζ(Χ , €9Ώλ) .. ίδια,. -΄ , - . u κ χνν3κ Ζ….) υ-µ…ΐσϊ% Οκ), Η Ώς… ξηι9νΞ'…Μ Μ Μ'Όω(… ……) 6ΨζΉζξοχ &ιςκοΑΒ%3Χ ,%(ξ.ς…ι&λ) Θ…ΜΝίΜΜ ιν… ΄3την Ελλάδα, όχι μόνο τα νηπιαγωγεία καλύπτουν μόνο τµήμα του πληθυσμού των 3 1/2 - 5 1/2 χρόνων και οι βρεφονηπιακοί σταθ- μοί ελάχιστο προσοτό του πληθυσμού των 0-5 1/2 χρόνων, αλλά πα- . :, , . * ι . .. ι . κ . ΄ |||. κ;ψιζλζµ ι'.λι ξ.Χ» ι.…» ,ιι'ι) …, ζ, ..( |» …' ι.Κ.Ή'5…κ. μ ιι… νπμ;ίων, …3α….ζ…τιιτςς. Στα παιδιά των εργαζόμενων μανάοων…χαμηλού;ζίοοοήματος ΐςνιγω«ι) προσφέρεται άσυλο στους)βρεφΞνηπΐάκούς σταθµούςζ…Για τα παιδιά των οικογενειών που μπορούν να τα βγάλουν πέρα χωρίς την εργασία της μητέρας υπάρχει η δυνατότητα της εγγραφής στα δημόσια νηπια- γωγεία (για περιορισμένο αριθµό θέσεων και μόνο για μερικές πρωϊ- νές ώρες). Στα παιδιά των οικογενειών με οικονομική ευχέρεια προσ- φέρεται η προσεγμένη και πανάκριβη προσχολική αγωγή στα ιδιωτικά . νηπιαγωγεία (με ανάλογους επίσης περιορισμούς στις ώρες υποδοχής και τον αριθμό θέσεων). (;…&ηα……ζι,ι……π…ιξχι)νηξ||€8"2 Μτ!ή Δεν είναι χωρίς σημασία,ότι στη Στατιστική Επετηρί οι βρε- φονηπιακοί σταθμοί περιλαμβάνονται στο κεφάλαιο "κοινωνική αντί- ληψις", τμήμα "περιθάλψεως ανηλίκων": τα παιδιά των εργαζόμενων μητέρων κατατάσσονται πλάι στα ορφανά, στα άρρωστα, στα μειονεκτι- κά. Η δική τουςµειονεκτικότητα, η δική τους δυστυχία - δηλώνει επίσηµα η Στατιστική Επετηρίδα - είναι ότι η μητέρα τους δουλεύει. Δεν είναι περίεργο ότι μπροστά σε τόσο μεγάλα κενά στην προσχολική εκπαίδευση, στο ρόλο της γυναίκας - αγγέλου της οικο- γενειακής εστίας προστίθενται εκπαιδευτικά - παιδαγωγικά καθήκο- ντα . ΄Ετσι, οι ανάγκες του παιδιού εμφανίζονται να μένουν ακά- λυπτες, όχι γιατί η Πολιτεία δενδημιούργησε ακόµα το ανάλογο δί- . κτυο προσχολικών ιδρυμάτων, αλλά γιατί η μητέρα εργάζεται - όταν εργάζεται. Και όταν δεν εργάζεται, το πρόβλημα μοιάζει να μην υπάρχει. H αντιπαράθεση: εργασία της μητέρας - ανάγκες του παι- διού, καλύπτει βολικά το κενό ανάμεσα στις βασικές ανάγκες του πληθυσμού και την παροχή υπηρεσιών. (To μηχανισμό αυτής της μετατόπισης ευθυνών μέσα στην ελλη- νική πραγµατικότητα επιβεβαιώνει και το γεγονός ότι σιγά-σιγά µε- τατοπίζεται προς τις μητέρες και η υποχρέωση για να καλυφτεί κι εκείνο το άλλο κενό; το χάσµα ανάµεσα στις προσδοκίες και την αποδοτικότητα ολόκληρου του εκπαιδευτικού συ- στήματος. Σε καµιά άλλη χώρα δεν παρουσιάζεται το φαινόμενο να "διαβάζουν" - τόσο χαρακτηριστική αυτή η νεοελληνική μετατροπή του ρήµατος ... - οι μητέρες τα παιδιά, στην έκταση, την κλίμα- l ι ( ΄ ι ?.΄ΘΞ…κοΜ ι.ι/ΚΘιι8Μ' ότου9γψι ζ9ςΏα% αν?) ΄Έ€ο?ή%νά# κα και την ένπππιπου αυτό συμβαίνει στη δική µας)Ξλ Στις χώρες όπου υπάρχει αμοιβαία σχέση ανάμεσα στην παι- δαγωγική έρευνα και την εκπαιδευτική πολιτική διαπιστώθηκε, ότι η ανανέωση των παιδαγωγικών µεθόδων σε ολόκληρη την εκπαιδευτι- κή πυραμίδα προωθήθηκε σημαντικά από τις αναζητήσεις και τις και- νοτομίες, που αφορούσαν την προσχολική εκπαίδευση. Είδαμε παραπάνω πως η προσχολική ηλικία μοιάζει να είναι στην Ελλάδα μια άγνωστη, ανεξερεύνητη ήπειρος. Οι πνευματικές, ψυχολογικές, κοινωνικές ανάγκες της πρώτης παιδικής ηλικίας που, παράλληλα, με την οικογενειακή στοργή, απαιτούν, στις σημερινές (΄'ι(ι).)ζ:ι΄|)ιΕ; ζωής"… ;;. ι την τ,π΄ν3,……π1 αν." ' χι εώς χς.΄;.1ι(……ις και τη φρονι- τίοα ειδικευμένο… προοωπικού, παραμερίζοντ;ι οιωπηρά, όσο επιβιώ- νει η αντίληψη ότι αρκεί η μητρική αγάπη για να τις καλύψει όλες. Και η άγνοια του ενός θέματος (παιδί) πολλαπλασιάζεται με την άγνοια του άλλου (μάνα), στο μέτρο που το στερεότυπο της μη-΄ τέρας "που θυσιάζεται για το παιδί της" συνιστά όχι μόνο πρότυπο, αλλά και οικεία αναφορά, στην οποία άλλωστε προσφεύγουν εύκολα οι ίδιες οι μανάδες. Το πόσο αυτό το σχήµα.αντωπθεπκ στις κοινωνικές πραγωα- τικότητες της εποχής μας διαφαίνεται και από τη στροφή στην πο- λιτική της Γιούνισεφ που επεξέτεινε τις δραστηριότητές της και προς τις γυναίκες. O άξονας της νέας αυτής πολιτικής της Οργάνω- σης των Ηνωµένων Εθνών για το παιδί, στηρίζεται στη θέση ότι οι ανάγκες των παιδιών δεν αναμένεται να καλυφτούν μόνο από τη μη- τρική στοργή και δραστηριότητα και ότι οι ανάγκες των γυναικών δεν συνοψίζονται μόνο στο μητρικό τους ρόλο. Σε µιά σύγχρονη κοινωνία, όλες αυτές οι ανάγκες αφορούν την πολιτεία και το κοι- νωνικό σύνολο. Χαρακτηριστικός είναι ο τίτλος αφιερώµατος του περιοδικού της Γιούνισεφ "Τετράδια της παιδικής ηλικίας": "Θέση των γυναικών και ευεξία των παιδιών". Το πρώτο μέρος του αφιερώματος παρουσιά- ζει στοιχεία για τη θετική σχέση ανάµεσα στην ευεξία των παιδιών και την καλυτέρευση της θέσης των γυναικών ως προς τον ελεύθερο χρόνο τους, την υγεία και τη διατροφή τους? ήνΜ%αίδ€υση και την επαγγελματική τους κατάρτιση, την επαγγελματική τους απασχό- ληση και τη συµμετοχή τους στην πολιτική. Στη χώρα μας, ο ανεπαρκής αριθµός των νηπιαγωγείων και o ανεπαρκέστατος αριθμός των βρεφονηπιακών σταθμών περιγράφουν και καθορίζουν, ώς ένα βαθμό, την περιθωριοποίηση και της Ελλη- νίδας και του Ελληνόπουλου. _ Ας συνοψίσουμε τώρα μερικές ελληνικές ιδιαιτερότητες στο θέμα των φορέων υποδοχής, φροντίδας και αγωγής των παιδιών προ- σχολικής ηλικίας. - Ποσοτική ανεπάρκεια των ανάλογων ιδρυμάτων. - Γενικευμένη άγνοια των πραγματικών αναγκών της πρώτης παιδι- κής ηλικίας. - Μετατόπιση της κρατικής και κοινωνικής ευθύνης στους ώμους των γυναικών (εκτός από τις μανάδες, επιστρατεύονται και οι γιαγιάδες, των οποίων η σωµατική και ψυχική αντοχή δοκιμάζο- νται μερικές φορές σκληρά). - Πρόωρσς κοινωνικός διαχωρισμός των νηπίων. Γι αυτό το τελευταίο θέμα, που είναι εξαιρετικά σημαντικό, θα κάνω μια αναφορά (όχι σύγκριση) σε μία άλλη ευρωπαϊκή χώρα, όπου υπάρχουν πάντα όπως και σε εμάς οι κοινωνικές τάξεις, χω- ,»ύς όμως ιωιιή .;ά)ΐ…Λτυιι κιι:…#ιςις ; ………ι,οίς 13 ποιδιικκ3ς σταθ- µούς και στα νηπια;ω|εια. Από μία πανεπιστημιακή έρευνα στη Γαλλία για την εξέλιξη των δημοσίων νηπιαγωγείων στην 30ετία 1945-1975 ανθολογώ μερικά στοιχεία. - το ποσοστό των παιδιών 2-6 ετών στα δηΒόσια νηπιαγωγεία πέρα- σε από 27,6% στο 81% (υπάρχει επιπλέον και άλλο ποσοστό που αφορά φοίτηση σε άλλα ιδρύματα). - η θεαµατική αυτή αύξηση οφείλεται στην ανάπτυξη της ζήτησης προσχολικής εκπαίδευσης από την αστική τάξη πράγμα που εκφρά- ζει εξέλιξη των συµπεριφορών της, ακόμα και του στρώματος των πιο προνομιούχων "απέναντι το νήπιο και στην αγωγή7%ξυ τεί- νει στο εξής να εξασφαλίζεται, κατά ένα μέρος, σε συλλογικά και δημόσια ιδρύματα όπου βρίσκονται πλάϊ-πλάϊ παιδιά διαφορετικών κο ινών ικών τάξεων " .3 Θα προσθέσω μια παρατήρηση που στην έρευνα παραλείφθηκε, προφανώς ως αυτονόητη: η εξέλιξη αυτή των συμπεριφορών θα επηρεά- στηκε σε μεγάλο βαθμό από την υψηλής ποιότητας παροχή υπηρεσιών στα δημόσια Νηπιαγωγεία. Και βέβαια, το θέµα της ποιότητας της προσχολικής αγωγής παραπέµπει κατά κύριο λόγο στο άλλο µεγάλο θέμα της κατάρτισης 3 . επίθ 92Μ5Αη με, των νηπιαγωγών που θα κληθούν να στελεχώσουν παιδικούς σταθμούς και νηπαιγωγεία. Είναι αναγκη να προσφερθεί στις μελλοντικές νηπιαγωγούς όχι μόνο υψηλό επίπεδο κατάρτισης, αλλά κατάρτισξ πολύπλευρη και συγχρονισµένη. Στη Σουηδία, όπου είναι θεσμοθετημένη η ένταξη πολιτισμι- κών δραστηριοτήτων στην προσχολική αγωγή, θεωρείται ότι βιβλιο- θήκες, ωδεία, μουσεία, θέατρα και πολισµικές οργανώσεις έχουν ένα σηµαντικό ρόλο να παίξουν μέσα στο Νηπαιαγωγείο. Σε πρόσφα- τη (1983) έκθεση του Εθνικού Συμβουλίου Πολιτισμού της χώρας αναφέρεται ότι οι γνώσεις και η ενθουσιώδης προσχώρηση των Νη- πιαγωγών είναι απαραίτητες προύποθέσεις για να πετύχουν οι πολι- τισμικές δραστηριότητες στην προσχολική αγωγή. Και ότι γι αυτό, τόσο η κατάρτιση, όσο και η επιμόρφωση των Νηπιαγωγών χρειάζε- ται να εξελιχθούν, έτσι ώστε να ενισχυθούν οι θεωρητικές και πρακτικές γνώσεις τους στον πολιτισμικό τοµέα. Υπογραμμίζεται ακόμα ότι είναι απαραίτητο να ενισχυθεί η θέση των διαφόρων μα- θημάτων αισθητικής αγωγής στην κατάρτιση των Νηπιαγωγών και να αξιοποιηθούν οι γνώσεις και οι δραστηριότητες των καλλιτεχνικών και των πολιτισμικών οργανισμών. Σημειώνω ακόµα, ότι στη "Διακήρυξη αρχών" του Συμβουλίου Μορφωτικής Συνεργασίας του Συµβουλίου της Ευρώπης που ανάφερα προηγούμενα, προτείνεται: — να ληφθούτ μξϊΩα για νι κ.ταρ,……>όµ οι ςυαΞμοί ανάμεσα στις επαγγελματικές κατηγορίες των εκπαιδευτικών ποοοχολικής και πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης' - να παρέχεται σε όλους η ίδια βασική κατάρτιση και να τους προσ- φέρεται στη συνέχεια επιμόρφωση που θα προωθήσει την αµοιβαία κατανόηση' - να αντιµετωπίζονται με τον ίδιο τρόπο τα ζητήματα μισθών,εξέ- λιξης και συνθηκών δουλειάς των εκπαιδευτικών που προσφέρουν έργο στην προσχολική ή πρωτοβάθµια εκπαίδευση. Το Π.Δ. 330/3.9.1983 με το οποίο ιδρύθηκαν συγχρόνως στα ΑΕΙ τα Παιδαγωγικά Τμήματα Δημοτικής Εκπαίδευσης και τα Παιδα- γωγικά Τµήµατα Νηπιαγωγών ανταποκρίνεται σε σύγχρονες απαιτήσεις. Η εφαρµογή του βέβαια προσφέρεται για συλλογικές επεξεργασίες. Ας σημειωθεί ακόµαγ ότι ο πρόσφατος νόµος για τη "Δοµή , και λειτουργία της πρωτοβάθμιας και της δευτεροβάθµιας εκπαίδευ- - 10α - σης" παρουσιάζει, τόσο με το θεσμό των παιδικών κέντρων, όσο και με ορισμένες θαρραλέες διαπιστώσεις και προτάσεις στο αντίστοι- χο τμήμα της εισηγητικής έκθεσης, αξιόλογη προώθηση του σχετικού προβληματισμού σε κυβερνητικό επίπεδο. Θα μπορούσαμε όμως να αναρωτηθούμε στο διήμερο των εργασιών μας για την ανάγκη όχι μό- νο να διευρύνεται η προσχολική μέριμνα με την προσχολική αγωγή, αλλά και η προσχολική αγωγή στα ανεξάρτητα νηπιαγωγεία να διευ- ρύνεται με προσχολική μέριμνα, έτσι ώστε να πάψει σταδιακά αυτός ο ταξικός διαχωρισμός των νηπίων που δημιουργείται και μόνο από το γεγονός των διαφορετικών ωραρίων λειτουργίας νηπιαγωγείων και παιδικών σταθμών ή παιδικών κέντρων. - 11 ' >ΐΜΌ…χξ … %ξαΜ()…1Μ «(M «(µονιµη …ωδ)ο ινα…) \ ι κ H θεσμοθέτηση της κατάρτισης των Νηπιαγωγών σε πανεπιστη- μιακό επίπεδο είναι ένα μεγάλο επίτευγμα. Και αυτό το επίτευγμα που υλοποιεί την αναγνώριση της σημασίαςχτης προσχολικής αγωγής είναι επίτευγμα των διεκδικήσεων του κλάδου, της συνειδητοποίη- σης του θέματος από σημαντικές κοινωνικές ομάδες (αναφέρουμε σχε- τικά τις θέσεις του Γαιεπιστημιακού Ομίλου που δόθηκαν στη δημο- σιότητα στις 18-3-1981), είναι απότέλεσμα πολιτικής βούλησης. 'Οπως αποτέλεσμα πολιτικής βούλησης είναι και η ίδρυση αξιόλο- γου αριθμού νηπιαγωγείων τα τελευταία χρόνια. «έδρα... ώ 1(ΜΣ,…ΑΜ Τα Πανεπιστήμια που θα καταρτίζουν Νηπιαγωγούς βρίσκονται έ)Ο. μπροστά σε μια πρόκληση και σε τεράστιες ευθύνες. Η κατάρτιση που θα προσφέρουν δεν φτάνει να είναι υψηλού επιπέδου, πρέπει να είναι και η κατάλληλη. Γι αυτό χρειάζεται να αξιολογήσουν και να αξιοποιήσουν τα καλύτερα στοιχεία από την προσφερόμενη κατάρτιση στις/ΣξΞλέςιΝηπιαγωγών, να διατηρήσουν και να αναπτύ- ξουν τη σύνδεση της θεωρίας με την πράξη, να γίνουν κέντρα αδιά- κοπου προβληματισμού επάνω στην προσχολική ηλικία και την προ- σχολική αγωγή και κέντρα διαρκούς πληροφόρησης του κοινωνικού συνόλου για τη σημασία τους. Το Πανεπιστήμιο της Θεσσαλίας θέλησε με αυτό το διήμερο να θησαυρίσει από τη γνώση και την πείρα όλων σας. 'Γ* Εισηγήσεις;ανάλαβαν επιστήμονες που από διάφορες επιστη- 'μονικές περιο &ξ δουλεύουν Ήκαΐ π38βληματίζονται για το παιδί, έκπρ δώΞΞΐµΞιδ δικώνψερευνητικώνψ φορέων, προσωπικότητες της πνευ- ματικής μας ζωής που είναι κοντά στο παιδί. Αλλά περιμένουμε πολλά από τις παρεμβάσεις και τις ανοι- χτές συζητήσεις, τόσο and τις εμπειρίες των ατόμων όσο και από τα αποτελέσματα συλλογικής επεξεργασίας φορέων. Στη διάσκεψη της Λισσαβώνας, ο Γενικός Γραμματέας του Συμβουλίου της Ευρώπης διακήρυξε ότι η προσχολική αγωγή "είναι θέμα βασικά πολιτικό". Πράγμα που σημαίνει ότι η προσχολική αγω- γή είναι πρωταρχικά.θέμα των πολιτών.
