Μ…… ΘλΘΥθΘΡΔ Η)… mam ||, WW «% [|||/|| |||/θ, ' χχ…κκκνπ… 4© Χ«Χ "» χ ….) ΤΙ] ΜΙΑ , ΚΑΝΔΡΗΣ Ξυλογραφ|σ ΤΑΣΟΥ Σ ΥΝΕΡΓΑΖΟΝΤΑ| ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ . ΒΑΣ. ΡΩΤΑΣ . ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ ΒΡΕΤΤΑΚΟΣ . MARCEL CARRIERES . Σ. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ Δ. ΦΩΤΙΑΔΗΣ . Ι. Τ. ΠΑΜΠΟΥΚΗΣ Μ. ΜΑΚΡΗΣ . ΤΑΣΟΣ ΒΟΥΡΝΑΣ . Μ. Μ. ΠΑΠΑΤΩΑΝΝΟΥ . ΣΤΡ. ΔΟΥΚΑΣ Α. ΑΡΓΥΡ|ΟΥ . Π. ΡΗΓΑΣ . Τ. ΧΑΛ|ΑΣΑΣ . ΚΕΙΜΕΝΑ: Δ. ΣΟΛΩΜΟΥ, Γ. ΤΕΡΤΣΕΤΗ, ΓΙΑΝΝΗ ΒΛΑΧΟΓ|ΑΝΝΗ, Ν. ΚΑΣΟ- ΜΟΥΛΗ . Ε|ΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗ: ΑΓΓΕΛΟΥ ΘΕΟΔΩΡΟΠΟΥΛΟΥ, Φ. ΚΟΝΤΟΓΛΟΥ, ΕΥΘΥΜΗ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ, ΤΑΣΟΥ, ΠΑΛΙΕΣ ΞΥΛΟΓΡΑΦ|ΕΣ ΤΩΝ ΚΑΖΑΝΗ KAI Σ. ΠΑΡΑΣΚΕΥΑ ΚΑΙ ΛΙΘΟΓΡΑΦ|ΕΣ ΤΟΥ 21 ΑΠΟ ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΗΣ ΓΕΝΝ ΔΕΙΟΥ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ. 15 MAPTlOY ”I948 9 ΠΕΡΙΟΔΟΣ Β'.-ΔΡΑΧ.2.οοο… (Πηγές καί ΠΗΛ|ΟΡΕ|Τ|ΚΗ ΛΑ΄|΄ΚΗ ΤΕΧΝΗ έπιδρ…όσεις) «Ή έλληνική λαϊκή τέχνη δέν είναι ένα κοσµοπολίτικο I10— ζόρι. Ό έλληνικος λαος έχει δικό του πραγµατα νο ΠΠ» του Κίτσου Α. Μακρή AA'I'KH ΜΑΣ ΤΕΧΝΗ έχει ανοιχτά πάν- τα τα πω…… της σ" ολόκληρο τον κο- σμο καί δέχεται κάθε είδους επιδράσεις χω- ρί.ς να χανει την ελληνικότητα της, οπως η (Θάλασσα δέχεται το γλυκό νερό χιλιάδων ποταµών χωρίς νά ξαλμυρίζΡι. Κύρια πηγή τής νεοελληνικής λαϊκής τέ- χνης είναι η μεταβυζαντινή τέχνη. ΄Ο άγιο- γράφος ποο ΄ιστο()εϊ. με την πατροπαραδο- - τη τεχνική, τους τοίχους τών έκκλησι(Τ)ν καί τι γι)ι|ι(ι)…ιιένα σανίδια:τ(ι΄)ν φορητών είκόνων, είναι (΄) κύριος φορέ- ας της. Το ίδιο κι, () ξυλογλύπτης μέ τίς συ…ιι|'ίολικές µορφές του ,Από Ντόµνα Βια6ίζη. Σχέδιο έκ του φυσικοί") άπό την 'Αδε΄λα Τ.. τό 'ΑρχεΤο της Γενναδείου Βι6λιοδήκης. Πάνω στο σχέδιο αυτό I‘I- πόρχουν τυπωμένα τουτο το λόγια της Βισδίζη: ((Παιδί μου, του είπε ή Ντόµνα, ίσως ναχω πεθάνει οταν 86 γυρίσεις. Θα είσαι µεγάλος τότε. Σκέψου να έκδικηΒεΤς τόν πατέρα σου 'Αντίο!» 'Η Ντόµνα Βια6ίζη ήταν γυναίκα του αγωνιστη Χατζη-'Αντώνη Βι- σΒίζη. πού σκοτώθηκε τό 1822 πολιορκώντος μέ τό καρα6ι τοι) τήν Ευδοια. Η Ντόµνα τότε έγινε καπετανισσο καί εξακολού- fine: τον άμυνα. Τό καρδιά της τό 1823 προαχωρησε στον στόλο της "Υδρας καί το 1824 µετατράπηκε σε΄ πυρπολικό, πού μ' αυτό όνατινόχτηκε τόν ίδιο χρόνο τό τουρκικό πλο'ιο τού δηµόσιου δησαυρο6. 252 'μί-: τίς σχέσεις που είχε κ(΄ιι'Ι'ι'. τόπος |ιι΄-' τή Δύση: στα΄ κλήματος. του φιδιού, τοι") (ρτεοωτοΌ τέρατος, του (7.λέκτορα. 'Η μετάβαση απ τις μορφες τής βυζαντινής μας ζ(ι)γρα(ιικης. ιιε την πλούσια (στι)τι=,ρικοτητα που δεν γίνεται ι"'ντονη πράξη, στίς πληκ- μυρισμ:ΐνες απο κίνηση καί δραστηριότητα μορφες της σύγχρονης λαϊκής τέχνης, σημι-'.ι(ι΄)νι'ι ι΄-.'΄ναν κύκλο πού I‘m τον παρακολου…ίΜ΄ισου- με ("πως φανερ(ι΄)νετ((ι στο Πήλιο. Σω δεύτερο μισό τοί| δέκατου ένατου αί(-΄)να οι ταπεινά ι΄(γιογρά(ροι φρόντιζαν να υποδαυλίζουν τον πατοι(ι)τισμο '.ιΤ)ν ΄ίίλλήν(ι)ν μ' Εναν τρόπο που οιινταίρια΄ςι ίΙ((υμασι(ι την πίστη …' τη φιλοπατρία. |(ι)γ(΄)α([ιζαν---για παράδιιγ- μα - αγίους και µάρτυρες π()ι'ι1ιι)(ιναν ίιπιρασπίζοντας δί- πλα σ:ο χριστιανισ,ιιο καί τήν ύπ(΄)ίίεση της έιίνικης λευτεριάς. ..(΄ιν ένα μέσο εθνικής πάλης χρησιμοποιούσαν τίς άμεσες οίκονομικές διεκδικήσεις τών συµπατριωτών τους. Μιά τέτοια μορψήι ϊναι καί (΄) 'Αγιος ,Λπ(΄)στολος δ Νέος, που τη δραση του 'ιστορε.ι μια τοιχογραφία στον εξ(ι')ναρίΜκα της έκ- κλησι('ις του στον Αγιο Λαυρέντη του Ιίηλίου. Σύμφ(ι)να με τήν παράδοση, ο ΑπόστολοςΧ Δταμ(ιτί()υ, (΄) υστερα 'Αγιος Απόστολος γεννήθηκε στον 'Αγιο A'fLUQé'VILO στα 166) καί μικοος ξενιτεύτηκε στην Πολη. Τον καιρο ε΄.κεινο (΄) Ι3οεβόδας της Βαλιντέ Σουλτανας πίεζε μέ κάθε τρόπο τους κατοίκους τών χωριών του Πηλίου καί ίδιαι΄τερα τους 'Αγιολαυρεντι΄τες. Τότε αυτοί αποφάσισαν νά στεί- λουν αντιπροσωπεία στή Βαλιντέ Σουλτάνα για να τίς έκί)έσουν τήν κατάσταση καί να πετύχουν να παραγγείλει στο Βοεβόδα …. έλατ- τ-.'ι΄ισει τους φόρους καί νάναι μαλακότερος στην είσπραξή τους. Οί απεσταλμένοι συναντήθηκαν στην Πόλη μέ τόν,Λποστολο που €γκολ- π(ι΄)θηκε τούς σκοπούς τους καί μπήκε έπ΄ι κεφαλής τής αποστολής τους. ΄'Οταν (΄) Βοεβόδας Έμαθε τί συνέβαινε, πήγι= κι' αυτος στην Πύλη για να έξουδετερ(ι΄ισει τίς ένέργΡιες αύτές.Παρονσίασε τον Ά- π(΄:στολο σάν ι΄ιποκινητ.ή αι'ιτής τής κίνησης καί πέτυχε τή τ'Ν).ν(ιτικι΄| του καταδίκη. Πρίν ("…: τήν έκτέλι'σή του, έναλλαγή ύπ('ισχέσε(ι)'. καί βασανιστήριο… δέν κατάφερε …. τον κλονίσει. "Ενα έπι΄γραμ- μα συντοπίτη του καίί'αρι-υουσιαν… δάσκαλου τον ι'ι'ιχαριστι:ϊ . διότι. ι΄ιπεοηι')'λησ(ις πίστεως κα( πα…/ους κατ΄. π(ιτ…ωπις εσυ…"; η…" ΡΙ|()Ή τί!…ι1'|'ιδ(;ς . ΄ ] ΄ΓΟΙΧΟΓΡΛΦΙΕΣ, Έργο του Μιχάλη Βενέτη στα 1896, πα- ()ριστάνουν το μαρτύριο καί τους πειρασμούς που σιιν(΄)δΕψαν το Θάνατο του 'Αγίου. Λν(ιφέρω µόνο μιρικοος τίτλους είκον(ιιν, για. να. φανεί. καθαρότερα (» χαρακτήρας τους : ΄Ο "Αγιος παρου- σιάζεται δίδων τήν άνα(|()ράν είς τον Κισλαραγ(7.-Γιουσοι΄η Μ΄) Ι3()εβόδας δέρνει τον "Αγιον μέ. τον μπαλτά-'Ο "Αγιος 'ι΄σταται είς τον Σταμπολ έφέντη. ΄Ο βεζίρης τάσσει του. "Αγίου το άρμα- τ(ι)μένο άλογο. Μάρτυρας της χριστιαν(ι)σι΄)νης ή Η) νίκος ήρ(ι)ας ; TI'I πηλιο- ρείτικο αντίστοιχο του "Λη-Γιώργη του νέου, τοι") φουστανελ(΄ι (΄ί.γιου απ' το Γιάννενα, πού τον συναντάμε σκαλισµ.ε΄νον στην ”gym-1700 ίερου της έκκλησιας τοι΄΄ι ’A-I1 Νικόλα στην Πορταριά. "Τ να βήμα πιο μπροστα και συναντά… τους ήρ(ι)΄ίκοι΄ις φουστανελ- λάδι-τς του Θεόφιλου. "Αλλη επίδραση στή λαϊκή μας τέχνη ήρθε. (µε τη Δυτική Ευρώπη μέ το ναύτη καί. μέ τον πρ(ιματι'υτή. 'Λπ, τον .180 αίώνα καί δ(Τ)ί)ε ένα μεγάλο μέρος της έλληνικής τέχνης χαρακτηρίζεται &…) τήν ανάμιξη ντόπιο… ιιι'-' οι)τικ()ι-υρ(ι)πα΄ι΄κ(). στοιχεία, αναλογα ΕΕπτάνησα μέ ίταλικά στοιχεία, στήν Κρήτη καί τα νησιά του Λίγαίου μέ τη ίΙενετσιάνικη είδικ(΄)τερα, στι"| Θεσσαλία μέ τή Βιεννέζικη. Θα τήν παρακολουθήσουμε, στήν Πηλιορείτικη λαϊκή τέχνη, μέσα απ, τα π|ιευτοπαραΘυρα, τα μικρα ζ(ι)γραφιστ(΄ι παραθυρα που στολίζουν τίς προσόψεις των σπιτιών π……) απ τ αληθινά. ΄Οπως είναι γνωστό, η ξακουστή συντι'χνία των ΛμπΡλακι(ΐ)ν εφι=ρε () έπικοι- ν(ι)νία τή μικρή αυτή Θεσσαλική πολιτεία μέ τή Δύση καί ίδιαί- 'Ελεύδερα ΄Αριστερά: Πηλιορει΄τικο σπίτι μέ φωτιστικές θυρίδες καί ψευτοπαράθυρκ. 'Απ1νω αριστερά: Ο Ρήγας Βελεστινλης τρα- γουδώντας τα θού Νά του, από τον ζωγράφο ΕΣΣ. ΄Απάνω δε- ξιά : 'Ο λαίκος ζωγράφος ΘΕΟΦΙΛΟΣ όπως απόδωσε το έργο αυτο τον ΕΣΣ. τερα με τη Βιέννη. όπου λειτουργώ" υποκατάστημα της. Καρπός της ανάμιξης του Βιεννέζικ()υ Ροκοκο με αυτόχίίονα στοιχεία εί)αι (() σπίτι του Ι τ(ι)ργίου Σφαρτς ή Μαύρου. που έζησε χρόνια στη Βιέννη …) διευθυντής τοι") εκεί fine-4010010110109. Ντόπιος είναι (΄) άρχιμάσωρας καί διακοσμητής τοι") σπιτιου ().ι')το)'). Διαβάζουμε κάτω από μια λαϊκης τεχνης αναπαράστασή του: «Οι΄)τ()ς (΄) πεντάγ(ι)νος καί περικαλής οίκος έ0εμελι()΄)ίίη παρά του Νικολάου Ζερμπίνου έν έτει 1787 Μαίου K (‘20) εχρωμ()τ…ί'σί]η παρ΄ αύτου κοιιιηδείς άλλως παρ αύτου. Δαπάνη του έντιμοτάτ()υ κυρίου Σ(ράρτς. ΄΄Λς΄ έχει θεόδεν εύ(|ροσι΄)νην πάντοτε. των άγαι΄ί(ι)ν 1798». 'Η επιγραφή αυτή μας μαθαίνει --άκ(΄)μ(). πως ή (τ……)- σιιηση του σπιτιου τελείωσε …) 1798, όταν η συντεχνία βρίσκονταν στην ακμή της. Από τη ΄ντόπια αρχιτεκτονική κραταει τίς φωτισµ- πες θυρίδες τών βυζαντινών, τε) βοηθητικά δηλαδή παραίΙυρ(ίκ… με τζάμι που βρισκόταν πάνω άπό τα κύρια παραθυρα γ…) ν(΄) φωτίζουν το σπίτι όταν τα ξύλινα ποραί)υρόφυλλα ήταν κλειστά. Τους δίνει όμως σχήματα παρμένα από Βιεννέζικιι βιτρώ, είτε ατόφια, είτε ελαφρά τροποποιημένα. ’Am') τ Αμπελάκια περν(7ν τα σχήματα καί στην Πηλιορείτικη αρχιτεκτονική. "Η. ά΄χαρ() τετράπλευρο της ((().)τιστικης θυρίδας κι)ρτώνει την III-10w.) του πλευρά. Μικρά τόξα γλυκαίνουν τίς γωνιές, κύκλοι σπαζ()υν τη μονοτονία των σταυρωτά… ξύλων. TI). τζαμάκια γίνονται χρ(ι) ματιστά. "Όμως το τεχνικό επίπεδο είναι χαμηλότερο στο Πήλιο καί δε μπορεί να φτάσει τη χαρη του Βιεννε΄ζικ()υ βιτρώ. '11 κορ- νί΄ς(ι γίνεται ζω, ραφιστή. Οταν τα κύρια παρόν-…κι του ('πω-(ι) πατώματος του Πηλιορείτικου σπιτιου απόχτησ().ν παρ().)')ι)ρ(΄)(|ι)λλα με τζάμια, ε΄λλειψε κάθε χρησιμότητα απ΄ τίς (ρ(ι)τιοτικ΄ες θυρίδες Επειδή όμως ήταν συνδεμένες με τη μορφη του σπιτιου, γίνονται τώρα ψεύτικες, ζωγραφιστές. Οί τεχνίτες δεν έχουν .…) να πα- λαίψουν με δύστρ()πα υλικά" τό πινέλο ί)πακούει στίς πιο τολμη- ρες προσταγ(΄-ςτης φαντασίας. Tc‘I ψευτοπαρά0υρα παίρνουν …). πιο απίθανα, τα πιο χαριτωμένο. καί λυγερ(΄ι σχήματα: κύκλοι ευθείες, τόξα, τεθλασμένες, συνδυάζονται. Τα φυτικά μοτίβα περνούν την κορνίζα καί εμφανίζονται μέσα στο ψευτ()παρ(ίίίι)ρο. Αρχίζουν …). μιμούνται καί τα …) περίπλοκα σχήματα των βιτρώ. Γράµµατα ΣΥΓΧ \I’OVII ΄ίΠΣ ΕΠ]ΣΗΜΗ τέχνη χρησιμεύει για τη λ'αι'κή σαν πηγη θεμάτων. Εννοείται πως δεν κάνει (1…- γρασα, αλλά ιι΄ε βαση το αρχικό (΄=,΄()γο προβαίνει στη δημιουργία. ένος 61mm της καλλιτεχνήματος, που πολλες ([0an ειναι άν(ι΄)τε()ι) απο τό αρχικό. Τα φουστα)ελλοφόρα μανεκί-ν του Ες γίνονται στο έργο του Θεόφιλου γνήσιοι 7(ιίκοί - εθνικοί ήρωες. 'Η σύνθεση τροποποιειται (και)… με τήν επιφάνεια που πρόκειται …) δια- 70011111151, πρόσωπα προστίθενται ή ().(ρ()ιρο)")ντ(ιι, δύο "ε.΄ικόνες συν- τίθενται σε μία. 'Η ενέργεια αυτή είναι τίς περισσοτερες (ωρες (ίσυνείδητη. Απο (;.(ι)τ()γρα(|ίες γλυπτικ(?)ν έργων βγαίνουν ζ(ι)γρα- (1 LI"; κι΄ &…) ζ(ι)γρα(|ικ(΄). διακοσμητικά. ['ίγ().ι΄ν()υν ξυλογλυπτα. Μικρ(΄)τι-'ρης Εκταση; αλλά κι΄ …'…) σημαντική. είναι ή επί- δραση της (ίν(ιτ.()λίτικης τι"χνης. ΄Π τουρκική κατάκτηση της πα- τρίδας μας ("(( r01~ σί-' γόνιμη επικ()ιν(ι)νία τη λ΄αί.κ)΄| μας τέχνη μί- τίς ι).ν((τολι΄τικι-'ς ιι-'χνι'ς. Παράδειγμα είναι (IL π(ιρ().δύοες, μικρα ()ι…)ί]()γ(ι΄))ι() β(ι)'Ι()υ)(ι΄)μ().τ.α το)") τοίχου. στο mom-017.0 του σπιτιου, IIIIII χρησίμευσαν γι(΄). ν ακουμπ()υν πρ(΄)χιιρα ορισμένα πράγματα. (Η πηλιοριίι.ικες π(ιρ(ιί)ι΄)ρις τμ(ρ(ιν'΄ζονται καί σε πολλά. (ίλ7α 1II-‘_III1 της Ελλάδας |ιι΄. άλλα ονόματα (ί)()υρίδες κλπ..) '10 σανίδι. …' II'I κ()ιλ(΄)κυρτοπ πριόνισμ(). που σκεπάζει το επάνω μερος της μπ(΄ικ()ς της παρ(ιίίύρας (ίνα). παρμένο &…) τή μουσουλμανική τι΄'χνη. "Όμως τα αλγεβρικά ()ραβι)υργήματ(). αντικαθίστανται, στην Πηλιοριίτικη τέχνη, τα πολύ μ έναν απλό ροδακα. ΄΄.΄Χν )) ΄'΄|λλ(΄ι.δα είναι το σταυροδρόμι ΄Ανατολης καί Λύσης. ή λαϊκή τη…", τέχνη είναι το χ(ι)νευτήρι των τεχνών τους σε μια ()ύνίΙι'()η που είναι γνήσια ελληνική. Μελετήσαμε αναλυτικά τίς διάι|ι()ρι-'ς επιδράσεις (χρησιμ()ποι(ί)ντ().ς παντοτε Πηλιορείτικες πε- ριπτ((΄)σι=ις) χωρίς να φοβόμαστε πως μπορούμε να κλονίσ()υμε τον ελληνικό της χαρακτήρα. ‘11 ελληνική λαϊκή τέχνη δεν είναι ε΄να κοσμοπολίτικο παζάρι. Υ) ελληνικος λαος έχει δικά τοι) πράγματα νά πεί. 'lI απέραντη ά([.ομοι(ι)τική ΄ικανότητα της τέχνης του :ιι…)()σαρμ(΄)ζει κάθε ξένο στοιχείο στή ντόπια δράση. Περιττό να τονισθεί πως έχει καίκαδημερι)ά επινοεί πάμπολλα δικά της μο- τί|'ία ΄()τι είναι ουσιαστικότερα δικό της, είναι ή σύνθεση που ε΄κ- δηλώνεται με απόλυτη ενότητα στα καθέκαστα. 1I δ(ι) τονίστηκαν ίδιαίτερα οί ξενικες επιδράσεις, γιατί ακρι- β(Τ)ς αι΄ιτές δεν σημειώνονται καθόλου σε πολλές σχετικές έργα- σίες καί γίνεται. ΄ένας άχάρι.στος αγώνας να βρεθούν οπωσδή- ποτε άρχαιοελληνικές ή βυζαντινές ρίζες όλων των μοτίβων. 253 -.…-