νεΑεγΘερι/χ, ΛήΡι1ή1 &Ω-π΄85 & Ο Ο Ο -…-..ΣΥΝΟ!ΚΜΚΑ "αυτώ"... Συνοικιακό GUI-MOM“! ή «µ ' άλλα λόγια ν' αγαπιόµστε»!… Η θιψηχαν1α παραγωγής ψη- φισμότρν που µε δηµοκρατικές διαδικασίες, ' στήθηκε εδώ και δυό µε"… συνεχιζω κανονικό| τη λειτουργια της για την αύξηση της παραγωγικότητας και της 0-, νταγωνίστικότητας γενικώς, Με ψηφιαματων: Ξ 0 Τα ελεγχόµενα απο τα ΚΚΕ caveman! συµδούλια, εκφρό ζουν την αγανάκτησή τους, γιε τις ανστψήσεις και την ακρΙθεια, που, κατό τη µόνιµη επωδό του Ριζοσπόστη, τον τελευταίο µήνα «πέφτουν στην πλό τη του λαού κι ενισχύουν µόνο το κεφάλαιο, που εκφράζουν τα ντόπια και ξένα. ονοπώλια»... . Τα ελεγχόμενα απο τη «Νέα Δηµοκρατία» εκφράζουν τη δική τους ανάκτηση, που το Θεσσα- λικό Πανεπιστήµια και ειδικότε- ρα η Γεωπονική Σχολή δεν έγινε στη Λόρι" (ώστε και πνε υματική ζωή ν ' αποκτήσουμε ενμιό νυκτΙ και περισσότερα σουθλόκια να πουλανε τα σουθλατζιδικα - τό ποιος προδληματισµός!) και έγι- ναν στην πόλη του Βόλου, που δεν έχει την απαραίτητη υποδοµή... Ετσι, ψήφισµα το ψήφισµα κυ- λάει η θητεία... Αλλοι όπου νάναι θα κάνουν και το µεγάλο άλµα προς το Δημοτικό Συµθαύλιο κι εν τέλει, θα ζήσουµε κι εµείς κα- λό, αφού "χουμε πιό στα έδρα- να της «µικρής δουλής» ανθρώ - ΠιθανολογΙες υ|"µι |". ιιιιµνιινΛιµνι ' * .… : ' ΚΕ δραστικό και τό θέµα τής Γεωπονικής Σχολής και τής Α- Γ ' ή ' θό κάνουµε γενικώς oi Λαρισα… ΜΑΘΗΜΑ στόν ύ- Παιδ και γιό τό δεύτερο ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ διαµαρτυρίας.. Η έρμόνση γιά τήν έπαναατατική γυµναστική, πού θά μάς ΐι λήρη «φόρµα- τόν φετεινό χειµώνα, όρχ|ζει! IA El νης αΛόριαα 85» γράφει ή ανακοίνωση τής Επιτρο- πή; ψήνι;ς | συµπλι;ρώ:εέ : ΕΞΩ ΓΙΑ ΠΑΝΤΑ ΑΠΟ το ΝΑΤΟ! να… νε κα κ τι κ µα έκε| δίπλα (κάτι πού μας! µέ τό ΝΑ- ΤΟ, δέν θέλ ν όλοι οι ειρηνιατές τού κόσµου) Ισως νό µή µός έκανε που: µε πείρα στα ψηφίσµατα! και … νά µένουμε πάντα «Εξω γιό πάντα από (|µιτασιόν) πο- ;: Ζούµε τήν έποχή τών πιθανοτήτων… Πιθανόν όλοι µας νά είμαστε ή νά µήν ειμαστε ύποπτοι τροµοκρόπς, πιθανόν νά παρακολουθούνται ή νό µήν παρακολουθούνται τό τηλέφωνό µας. πιθανόν νό ύπάρχει ή νά µήν ύπόρχεικρΙση στις κοµµατικές Maoist; (όκόμα κα! σέ νομαρχιακό επιπε- δο) πιθανόν νό chines! ή νό µήν αυξηθεί ή τιµή τής φέτος και τής κεφα- λογραβιέρας… Τιποτα δέν ειναι σίγουρα και πιθανότατα. τιποτα δέν μπορει νό υπάρ- ξει πιό oivoupo όπό τό πιθανό... Πιθανόν νά μήν ύπόρχει τρόπος νό συµ- βαίνει διαφορετικό... Νά. πάρτε σόν πρόσφατο παράδειγμα τήν Γεωπονι- κή Σχολή. Εκει πού όλοι είµασταν σίγουροι ότι θά έχει έδρα της τήν Λόρι- σα. λειτούργησε ό νόµος τών αθανοτήτων και όρΙστηκε ό Βόλος τελικό σάν έδρα.. Σέ έφηµεριδα τής περασµένης Τετάρτης. διαβάζω στό µεταξύ δήλωση του προέδρου τής Διοικούσας Επιτροπής τού Θεσσαλικού Πανεπιστη- µιου πού όναφέρει: -Τό 1988 πιθανόν νά όρχΙσει ή λειτουργία τού θεσ- σαλικού Πανεπιστηµιου-. Κα! πιό κάτω: -Στήν Λόρι… θά λειτουργήσει τμήµα Ιατρικής και Κέντρο Ερευνας Καλλιεργειών-...Τό τελευταιο φέρε- ται σόν σιγουρο. όλλό μετά όπ' όλη αύτή τήν πιθανολογΙα. δέν είναι πιθα- νόν νά λειτουργήσει τό 0. Π. πράγµατι τό 1988 και σίγουρα τό τµήµα Ια- τρικής νά µήν λειτουργήσει στήν Λόρισα: Ετσι σάν σκέψη τό όναφέρω. ρωτώντας µήπως... * *** O Ψ|θΥΡΙΠΗΣ

& Ο Ο Ο ……..ΣΥΝΟΙΚΜΚΑ ΑΠΞ…"ΕΝΤΡΩΣΗ... Συνοικιακό συµδσθλια ή «µ ' άλλα λόγια ν ' αγαπιόµαστε»!... " "ψαχνω παραγωγής … φισμότών που µε δηµοκρατικές διαδικάΙές. ' στήθηκε εδώ και δυό Μάνια, συνεχίζει κανονικόΙ Τη λειτουργώ της για την αύξηση της παραγωγικότητας και της α-… νταγωώτικότητας γενικώς, Μι ψήφισµα"… ! Φ Τα ελεγχόµενα απο το ΚΚΕ συναικιακό συµθούλια, αφρό ζουν την αγανάκτησή τους γιε τις ανατψήσεις και την ακρίβεια, που, κατά τη µόνιµη επωδό του Ριζοσπάστη. τον τελευταίο µήνα «πέφτουν στην πλάτη του λαού κι ενισχύουν µόνο το κεφάλαιο, που εκφράζουν τα ντόπια και ξένα, ονοπώλια»... Φ Τα ελεγχόµενα απο τη «Νέα Δηµοκρατία» εκφράζουν τη δική τους αγανάκτηση, που το θεσσα- λικό Πανεπιστήµιο και ειδικότε- ρα η Γεωπονική Σχολή δεν έγινε στη Λάρισα (ώστε και πνε υµατική ζωή ν ' αποκτήσουµε εν µιά νυκτΙ και περισσότερα σουθλόκια να πουλάνε τα σουθλατζ1δικα - τέ- τοιος προάληµατισµός!) και έγι- ναν στηνπόλη του Βόλου, που δεν έχει την απαραίτητη υποδομή.. Ετσι, ψήφισµα το ψήφισμα κυ- λάει η θητεία... Αλλοι όπου νάναι θα κάνουν και το µεγάλο οι… προς το Δηµοτικό Συµθούλιο κι εν τέλει, θα ζήσουμε κι εµείς κα- λό, αφού "χουµε πιά στα έδρα- να της «µικρής βουλής» ανθρώ- που: με πείρα στα ψηφίσματα! "ΕΛ€79Ξρ"λ, Μαιου… 9.9…-η΄85 ιν. .υ|ννµι νυν ιιιιγνΙ|νλιµν| I * "ο? : ' ΚΕ "αττικά και τό θέµα τής Γεωπονικής Σχολής και τής Λ- πρώτ θά κάνουµε γενικώς oi Λαρισα… ΜΑΘΗΜΑ στόν ύ- Παιδ και γιά τό δεύτερο ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ διαµαρτυρίας.. Η έρµάνση γιά τήν έπανοστατική γυμναστική, πού θά µάς |. …' "Ο" διατΐι Π IA El γης -Λάρισα 85» γράφει ή άνακοΙνωση τής Επιτρο- "liq ειρήνης ι συµπληρώνει: εεττ τικ πΑΝτκ Από το NATO! Av συµπλ νε και κάτι άκόµα εκεί δίπλα (κάτι πού µαζι µέ τό NA- , το. δέν θέλ ν όλοι οι ειρηνιστές τού κόσµου) Ισως νά µή μάς έκανε - και' ή νά µένουµε πάντα «Ego; γιά πάντα άπό (ιµιτασιόν) πο- ρε εςν … ΠιθανολογΙες & Ζούµε τήν εποχή τών πιθανοτήτων… Πιθανόν όλοι µας νά ειµαστε ή νά µήν ειµαστε ύποπτοι τροµοκράτες, πιθανόν νά παρακολουθούνται ή νά µήν παρακολουθούνται τά τηλέφωνά µας. πιθανόν νά ύπάρχει ή νά μήν ύπάρχεικρΙσηστις κοµµατικές ήγεσϊες (άκόµα και σέ νοµαρχιακό έπΙπε- δο) πιθανόν νά αύξηθει ή νά µήν oatmeal ή τιμή τής φέτος και τής κεφα- λογραβιέρας… Τιποτα δέν ειναι σιγουρο και πιθανότατα. τιποτα δέν μπορεί νά ύπάρ- ζει πιό σίγουρο άπό τό πιθανό... Πιθανόν νά µήν ύπάρχει τρόπος νά συµ- βαινει διαφορετικά... Νά. πάρτε σάν πρόσφατο παράδειγμα τήν Γεωπονι- κή Σχολή. Εκει πού όλοι ειµασταν σίγουροι ότι θά έχει έδρα της τήν Λάρι- σα. λειτούργησε ό νόμος τών πιθανοτήτων και όρΙστηκε ό Βόλος τελικά σάν έδρα.. Σέ έφηµεριδα τής περασµένης Τετάρτης, διαβάζω στό μεταξύ δήλωση τού προέδρου τής Διοικούσας Επιτροπής τού Θεσσαλικού Πανεπιστη- µιου πού άναφέρει: -Τό 1988 πιθανόν νά άρχισα ή λειτουργια τού Θεο- σαλικού Πανεπιστημιου-. Kal πιό κάτω: -Στήν Λάρισα θά λειτουργήσει τμήµα Ιατρικής και Κέντρο Ερευνας Καλλιεργειών-...Τό τελευταιο φέρε- ται σάν σιγουρο. άλλά μετά ότι" όλη αύτή τήν πιθανολογϊα. δέν είναι πιθα- νόν νά λειτουργήσει τό 0. Π. πράγµατι το 1988 και σίγουρα τό τµήµα |α- τρικής νά µήν λειτουργήσει στήν Λάρισα; Ετσι σάν σκέψη τό άναφέρω. ρωτώντας μήπως... λήρη αφάρµα» τόν φετεινό χειµώνα, άρχιζε" * O Ψ|θΥΡ|ΣΤΗΣ

ΕΜΠΡΟΣ ΒοΛογ 23"ή'85 1ιΟΌΟΟΟΟώ".…...…..."00000000. το "Θετικα"… ναοι…ις τής Διοίκησης .1960 Πανεπιστημίου τα θεωαλ[ας στήν Λάρισα θα Ματα- ο …… με; µε τίς " ως τα»… και ως (τό 50% ο…ιώ 100 Πανε πι…Μου) καί ως πλέον Κύ- ι.λος θετικών ω…Μν. ’Av-rl θα» σύ Βαλ… Μαστο- οι… Μα … …, δα. ΜΜΜ , Όν ία! μία 0M infirm mace, Ψνο……,…'€ 3,0 Wing "νία. … … αλλά πέραν &ών αυτών ο… Μον… τίςεζΠς .….ώιό- δόξες προοπτικές τής Δυο…"- οπς τού Πανεπιστημίου, όπως έ…όζονται στήν Με… 160 Marmot: ΜυΡύ… "αν…" …'… "ι. Ως το τοπ-ξ & && ό……ϊ ένας Ματς τα: απλος λε ιτουµγίας… … των πού έχουν Ηδη !… Η καί ή έναρξη λειτουργίας όρι. αµ… …. 0. "Ως τό 2000 Θα έχει οι… πληρωθεί τό Πανεπιστήμιο µε νέο λειτουργικό τμήµατα και ότι: τό 2010 περίπου Μάτε- ται ή …ο»… ολοκλήρωση τών 4 κύκλων 'ΕπυατηµΘν πού προορίζεται να καλύψει 1'6 τω ΜΜΜ… θεσσαλ|ας, "Υπομονή λοιπόν μέχρι τό &… το΄ς 2010 δηλαδή µετά 25 χρό νία τό πανεπιστήμιο Βασσά! ας … είναι µία &οκλ…Μ τφαγµατιΚόπΜα. 'Νέα πως είδαν τις ανα… Μις & Ναί… 160 Μ … οαλΜο0 "…αν ο! … να… Μεν!6ες. 'Η Μ…οτ…ία»: σε τρία χρόνια περίπου & Μί- γ:ει ΜΒΜ Μιαψγπθεϊ τό 50% των κτιριακών Μα…- αν, πού απαιτούνται για τήν '… λειτουργία του. "τα στοιχεία αυτό … στο… ”woodman: τού Τύπου 6 MOM τής δισκο… & Πι…ς τόΒ Πανεπιστψίον γάντι… Μιλάς Autopi- δος, MW: παρω… λα, Ότι δέν είναι & ο… να προσδιορίσει μ΄! "Με… τήν εναρξη ώς λειτουργίας του … δω Εχουν &… όλο- κλ…εϊ ως ο! µελέτες. "…,-…-…… Με…" 6 κ. Auto-plane μέσα στούς ατό- χους … πω…… άντρο- μας είναι v6 έχει …… θε? ό …… Μος λειτουρ- γίας τών Ματ… ……(Μτοι ό- Ματ…) τό 1992 ft 1993. 'H meomIGpMfi»; me πολλα όνειρα και… ΜΜΜ… αίσιο δοξία 16 µύλη τής υ………ς απ… το!? ΠανεΉΜπµίου Θεσσαλίας, προχωρούν στά Μ µη…… τού Ιδρύµατος… με ι. δρα τό Βόλο… τού Μαίου όμως . Μιτουργ1σ αναµένεται να ολοκληρωθεί τό 2010. Σ…ιμένα, σε …αν En Τύπου… ό ψόεδοος & έ- "στρατός καί teem/111154: του Πανεπιατπµίου ΘεωαλανΚΜ κ. n. Μαρ… WY: να δηλώσει πότε Μι… θα «» χασει ή λειτουργία ών … τ…… του Παν"……Μου και πότε οι: ε…ΓΝ ol νέοι οοιτπτός… λύνοντας όµως, Ότι µέσα τό 1995 θα έχει &οκλπ µατ ή πενταετής λειτουργία τον …… …, µας… 16 2000 % εχουν λειτο… και καί 16 αλλα τ…ατα, ενώ τα: τό 2010 & έχει ολοκλ… αεί !!! λειτουργία των … … … Ή…ζ ' τής θεωαλίας, 100 Μαίου & ..; Ge? . λειτουργία καί τα 1:0 -οωων τόµων τού ΠανεπΜπ ζώου. (τη… & ……, 20108fiuul π ΄ι1ρες΄6τπΘε66αλισ

ΥΦΑΝΈΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΕΘΝΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΧΕΙΡΟΤΕΧΝΙΑΣ ΑΘΗΝΑΙ 1961 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ' ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ | ΚΕΝΤΡΟΥ Κ|ΤΣΟΥ ΜΑΚΡΗ 434 (2 € Ι 4 ' ΣΥΛΛΟΓΗ ΛΑΟΓΡΑιΌΞΚΟΥ Ι Θέση: ..... .… ,... .. .… .............. ".. & -' (ΙΜΟ. ΥΦΑΝΤΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΄ ΕΘΝΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΧΕΙΡΟΤΕΧΝΙΑΣ ΑΘΗΝΑΙ 1961 ΄Εκδοσις ύπ,άριθ. l ΕΘΝΙΚΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΧΕΙΡΟΤΕΧΝΙΑΣ Μητροπόλεως 9 - Αθήναι .» Σχέδια: KITZOY M ΑΚΡΗ Έκτύπωσις : I: P ΓΙ ΝΟΥ - Μ ΑΤΣΟΥ Κ Η ." 'Απαγορεύεται ή άναδημοσΙευσις τών εϊκόνων καί τών κειμένων 100 παρόντος τεύχους, άνευ γραπτής άδεΙας τοι"; 'ΕθνικοΌ ,ΟργανισμοΌ (Ελληνικής Χειροτεχνίας. ΠΡΟΛΟΓΟΣ « τα ΄Υφαντα τής Θεσσαλίας» είναι ή πρώτη έκδοση,πού 6 Εθνικός "Οργανισµός "Ελληνικής Χειροτεχνίας παρουσιάζει στό φιλότεχνο κοινό και στόν "Ελληνα χειροτέχνη. 'O EOEX, με τις εκδόσεις αύτού τού είδους, επιδιώκει τήν διατήρηση και προβολή τής λαϊκής παραδόσεως και τού έθνικού καλλι- τεχνικού µας πλούτου µέσω τής χειροτεχνίας. "Η κεραμική, τα µέταλλα και τά ύφαντα, τό κέντηµα, ή ξύλο- γλυπτική αλλά και οί άλλες τέχνες θάποτελέσουν τα θέµατα για τήν έκδοση σειρας τευχών, πού θα δώσουν στόν "Ελληνα χειροτέχνη πρότυπα αύθεντικα για αναπαραγωγή και για νέα δημιουργία. Κι έτσι, με τις εκδόσεις αύτές, έξασφαλίζεται ανά- γλυφη ή εικόνα τής λαϊκής πηγής και έμπνεύσεως, όπως αύτή έξελίχθηκε, ξεκινώντας από πολύ παλιά και πέρασε από χέρι σε χέρι και από γενεά σε γενεά, για να προσθέτει ό γυιός στό αρχικό σχήµα ή σχέδιο,πού φιλοτέχνησε ό πατέρας του. Τό τεύχος αύτό έγινε µε τήν επιμέλεια τού λαογράφου κ. Κίτσου Μακρή και σαύτόν όφείλεται ή συλλογή τού ύλικού και η αντιγραφή των διακοσµητικών θεμάτων. Πολλά από τα πρωτότυπα είναι δύσκολο ή και αδύνατο να βρεθούν σήμερα. eO EOEX έλπίζει ότι, με τήν έκδοση αύτή, συµβάλλει θετικά στήν ίστορία τής εΕλληνικής Χειροτεχνίας, παρουσιάζοντας ένα σπουδαίο κλάδο της, τ ά . Υ φ α ν τ ά , όπως αυτα εξελί- χθηκαν στήν περιοχή τής Θεσσαλίας. ΕΘΝΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΧΕΙΡΟΤΕΧΝΙΑΣ "Αθήναι, *Απρίλιος 1961 ΤΑ ΥΦΑΝΤΑ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ., Οπως αντικρύζεις από τα κορφοβούνια των θεσσαλικών βουνών τόν καρπερό κάµπο τής Θεσσαλίας, σού φαίνεται πώς είναι στρωµένος μ" ένα απέραντο ύφαντό κιλίµι πανω στό όποίο ή Φύση κι ό "Ανθρωπος ύφαναν λογής-λογής ξόμπλια. Χωράφια καί μποστάνια, ποτάμια καί ξεροτοπιές, σχηµατίζουν γοη- τευτικούς χρωµατικούς καί σχεδιαστικούς συνδυασμούς, πού καταλήγουν στα θυσανωτα κρόσσια των βουνοκορφών καί των αίγαιοπελαγίτικων ακτών. Κι όταν περπατήσεις τό χώρο τούτο βλέπεις, πως όλη ή κοινωνική καί οίκογε- νειακή ζωή των ανθρώπων του, είναι τυλιγμένη στή ζεστασιά τού σπιτικού ύφαντού. Στή γέννηση καί στό θάνατο, στό γάμο καί στό πανηγύρι, στή δου- λεια καί στήν ξεκούραση, καποιο ύφαντό θα προσφέρει τή ζεστή μαλακότητα καί τό χρωματικό του χαµόγελο. Οί ανθρωποι στίς μεγαλες πολιτείες, παρα- συρμένοι από τό ρυθµό τής σύγχρονης ζωής, πίστεψαν πως τα ψυχρά κατα- σκευάσµατα τής μηχανής θα µπορούσαν να αντικαταστήσουν τα έργα των χεριών καί τής ψυχής. Δεν άργησαν να διαπιστώσουν πως τό σπιτικό δεν έγινε για να προστατεύει μόνο τό κορμί από τό χιόνι, τή βροχή καί τόν ήλιο, μα καί για να δημιουργεί τό ίδιαίτερο εκείνο κλίµα όπου ή ψυχή αναπαύεται, ζεσταίνεται καί δυναμώνει. Τότε έστρεψαν νοσταλγική τή ματιά τους πρός τα έργα έκείνα που μπορούν να δημιουργήσουν αυτό τό κλίμα. "Η στροφή αύτή δεν είναι µια ρωµαντική αναδροµή στήν παιδική κοινωνική µας ήλικία. Είναι µια ζωτική αναγκη τής ψυχής µας. Δεν είναι ούτε µια αντινοµία στή σύγχρονη πραγματικότητα, γιατί όσο πιό μηχανικός καί λαχανιασµένος είναι 6 τρόπος πού έργαζόμαστε καί κινούµαστε, τόσο πιο μεγάλη ή αναγκη, στίς δικές μας ώρες, να συντονίσουμε τήν ανάσα μας με τό ρυθµό τής καρδιάς. "Η λαϊκή ζω- γραφιά καί τό ξυλόγλυπτο, τό µπακίρι καί τό κανατι, ξαναγυρίζουν κοντά µας, καλοδεχτα σάν αγαπηµένα πρόσωπα πού επιστρέφουν από μακρινό ταξίδι. Μαζί τους καί τό ύφαντό αύτό µάλιστα µε τή φιλοδοξία όχι να είναι απλώς ένα στο- λίδι, μα ένα στοιχείο πού θα μας συντροφεύει στήν καθημερινή µας ζωή. Τό σημερινό λεύκωµα έχει σκοπό να παρουσιάσει τήν ύφαντική τής Θεσ- σαλίας. Διπλή ή έπιδίωξή του. Πρώτα να παρουσιάσει στό φιλότεχνο κοινό μερικά από τα πιό αντιπροσωπευτικά καί ώραία δείγματα τής θεσσαλικής ύφαν- τικής καί να χαρίσει έτσι, έκτός από τήν αίσθητική χαρά, τή δυνατότητα να δώσει συγκεκριμένη μορφή στήν έπιθυμία του να χρησιµοποιήση τα λαϊκά ύ- φαντα στή ζωή του. Κι ακόµα να προσφέρει στούς χειροτέχνες, άντρες καί γυ- ναίκες, ένα δειγματολόγιο καμωµένο από κορφολόγημα μέσα στο απέραντο λει- βάδι τής τέχνης τους. "Ένα κύμα κακού γούστου ξεχυλίζει από τίς πόλεις πρός τα χωριά καί απειλεί να σβύσει τήν ώραία παράδοση. Τό έργο δέν ήταν εύκολο. eH Θεσσαλία, στα χρόνια πού αναπτύχθηκε ή ύφαντική της, δέν αποτελού- σε ένιαία πολιτιστική περιοχή. Τ"Αμπελακια, µέ τήν περίφημη Συντεχνία τους, τό Πήλιο µέ τίς 24 ίδιότυπες δημοκρατίες τών χωριών του, τα "Αγραφα μέ τήν ανυπόταχτη ανεξαρτησία τους, 6 'Αλμυρός µέ τή γεωργοκτηνοτροφική του οίκονομία, ή Ραψάνη.καί τα κοντινά της χωρια μέ τήν αναπτυγμένη βιοτε- χνία, ό Τύρναβος µέ τήν έπίδοσή του στα σταμπάτα, ή Λάρισα µέ τό µεταπρα- τικό χαρακτήρα τής οίκονοµίας της, ή Καρδίτσα καί τα Τρίκαλα σαν αστικά κέντρα γεωργοκτηνοτροφικών περιοχών, ό κάμπος µέ τήν τιµαριωτική του κοι- νωνική διάρθρωση, δημιούργησαν μικρές πολιτιστικές ένότητες μέ ίδιαίτερα χα- ρακτηριστικά. ,Ανάμεσα στα σταθερά τούτα στηµόνια τού τοπικού πολιτισµού κι- νούνταν, ανοιξη καί φθινόπωρο, οί σαΐτες τών νοµαδικών πληθυσµών, ύφαίνον- τας έτσι μια κάποια ίδιορρυθμία στό θεσσαλικό πολιτισμό. Αλληλοεπιδράσεις πού έκτείνονται πέρα από τό θεσσαλικό χώρο, παλιότερες καταβολές, μεταφο- ρές διακοσμητικών θεµάτων καί τεχνικών μεθόδων πού πραγματοποιούνταν μέ τού πραµατευτή τή δραστηριότητα, μέ τίς έπιγαμίες καί μέ τίς έποχιακές μετα- ναστεύσεις τών νομάδων, καθιστούν δυσδιάκριτα τα ίδιαίτερα χαρακτηριστικα τού τοπικού ύφους. εΩστόσο αύτό ύπάρχει σαν μια ίδιότυπη σύνθεση όλων αύτών τών στοιχείων. "Οταν έκδοθούν τα ύφαντα καί τών άλλων περιοχών τής εΕλλάδος, θα είναι πιό εύκολο να ξεχωρίσουµε καθαρότερα τίς διαφορές τού τοπικού ύφους μέσα στόν ανεκτίµητο πλούτο τής έλληνικής λαϊκής ύφαντικής. Πανάρχαιη καί πανανθρώπινη τέχνη, ή 'Υφαντική, καλλιεργήθηκε µέ ίδι- αίτερη έπιτυχία στήν αρχαία 'Ελλάδα. "Αρετή τών γυναικών θεωρούσαν τήν καλή έπίδοση σαύτή. Τό ίδιο γινόταν καί στα βυζαντινά χρόνια, όχι µόνο για τήν οίκιακή χρήση αλλά καί για πώληση, από τίς «ύφάντριες» ή «ανυφάντριες». Μακριά από τίς άντρικές ασχολίες ήθελαν οί Βυζαντινοί τίς γυναίκες: αλλά να πιχειρίζονται τή ρόκα καί λινάρι να κάθονται στα σπίτια τους να κλώθουν να κεντούσι. Στα χρόνια τής Τουρκοκρατίας ή 'Υφαντική έμεινε απασχόληση κυρίως τών γυναικών. Από τόν δέκατο όγδοο αίώνα, όταν αρχίζει ή έµπορευµατική παραγω- γή καί δημιουργούνται οί μικρές βιοτεχνίες, έµφανίζονται καί άνδρες πού ασχο- λούνται μέ τήν τέχνη αύτή. Μέσα σέ μικρό, σχετικώς, χρονικό διάστημα ή κατεργασία τού μεταξιού, τού μαλλιού καί τού βαμβακιού, παίρνει µεγάλες δια- στάσεις. Μέ καραβάνια καί μέ πλοία τα προϊόντα της διοχετεύονται σέ πολλές πόλεις τής Μεσογείου καί τής Κεντρικής Εύρώπης. Από τα «χειροτεχνεία» τού Τυρνάβου, γύρω στα 1810, έβγαιναν 2.000.000 γρόσια βαμµένο βαμβακερό νή- μα, πανια καί μαντήλια καί 30.000 κοµμάτια μπουχασιού (ντόπιου ύφάσματος). Τήν ίδια έποχή τα χωριά τού Πηλίου, καί ίδίως ή Ζαγορά, έβγαζαν 10-15 χιλιά- δες όκάδες κάπες. Τό µετάξι καί τα µεταξωτά ύφάσματα είναι, γύρω στα 1790, τα σπουδαιότερα προϊόντα τού Πηλίου. 'Εµπορικοί άντιπρόσωποι από τήν Πόλη ζη- τούν, στα 1840, από έµπόρους τού Βόλου να καπαρώσουν στόν 'Αλμυρό αργαλει- ούς «διόσα πανια κάµουν» γιατί είχαν ζήτηση καί άφηναν μεγάλο κέρδος. cH Άγια είχε συντροφιές πού, µέ τούς αντιπροσώπους τους στό Βελιγράδι, στό Σεμ- λίνο καί στήν Πέστη, έκαναν μεγάλη έξαγωγή τών προϊόντων τους στή Βιέννη. ‘H Μακρινίτσα είχε «ακµάζουσαν βιοµηχανίαν» άλατζάδων, καί µαλλοµέταξων ύφασμάτων. Τα χωριά τής Πίνδου ύφαιναν μάλλινα κιλίµια καί μπατανίες για να συμπληρώνουν τό χαµηλό κτηνοτροφικό τους είσόδηµα. εΗ Συντεχνία τών Άµπε- λακίων έφθασε μέσα σέ λίγα χρόνια να έχει κεφάλαιο ένα έκατομµύριο γρόσια. ‘H Ραψάνη, ή Κρανιά, ή Τσαρίτσανη, τα Φάρσαλα, ή Λάρισα, τό Λιτόχωρο καί πλήθος άλλων χωριών αναφέρονται σέ παλια βιβλία καί χειρόγραφα σάν δραστή- ρια κέντρα ύφαντικής καί νηµατουργίας. "Αλατζάδες, μπουχάσια, μαντήλια, σκου- τιά, κάπες, κιλίµια, µπατανίες, χράμια, νήματα, έξάγονταν σέ μεγάλες ποσότητες στή Θεσσαλονίκη, στήν Πόλη, στή Σμύρνη, στό Τριέστι, στή Βιέννη, στό Λον- δίνο, στήν Οδησσό καί o" άλλες μεγάλες πολιτείες. «*Εργόχειρα καί χειροτεχνή- ματα έξαίρετα» σηµειώνονται ανάμεσα στα σπουδαιότερα προϊόντα τής Θεσσα- λίας. τα λίγα αύτα παραδείγµατα, ανάµεσα σέ πάµπολλα άλλα, φανερώνουν τή µεγάλη ανάπτυξη τής ύφαντικής στή Θεσσαλία κατά τό 18ο καί 19ο αίώνα. Αύτή τήν παράδοση συνεχίζουν μέχρι σήµερα οί γυναίκες τών χωριών µας. ’Avu- λογη αναπτυξη είχε ή τέχνη τών ξυλογλύφων (ταγιαδόρων), τών χαλκουργών (κα- ζαντζήδων), τών χρυσοχόων (χρυσικών), τών ζωγράφων, τών άρχιμαστόρων, τών λιθογλύφων (πελεκάνων) καί άλλων μαστόρων. Τώρα πού, όπως σημειώθηκε στήν αρχή, ξαναζωντανεύει τό ένδιαφέρον για τα γνήσια προϊόντα τής λαϊκής µας τέχνης, ό άργαλειός καί τό βελόνι µπορούν να γίνουν γερά στηρίγµατα τής χωρι- κής οίκογενειακής οίκονοµίας. «Χρυσοχέρα» λέει ό λαός μας τή γυναίκα πού έχει αξιοσύνη στα χέρια καί µεράκι στήν ψυχή της. Αυτός ό µεταφορικός χαρακτηρι- σμός μπορεί σήµερα να γίνει κυριολεξία όχι µόνο για τό σπίτι μα καί για τήν έθνική pug oilcovopiu. Τά ώραία σχέδια, πού δημοσιεύονται στό λεύκωμα τούτο, δέν φιλοδοξούν να είναι απλώς πρότυπα για αναπαραγωγή αλλά καί αφετηρία για τήν ανανέωση τής παραδόσεως. Φυσικα ή παράδοση δέν πρέπει να κρατηθεί µόνο στό σχέδιο αλλά καί στήν άριστη ποιότητα τού ύφαντού. *** Σήμερα, τούλάχιστον για τή Θεσσαλία, δέ µπορεί να γίνει λόγος παρά μόνο για τήν ύφαντική μάλλινων είδών: κιλιμιών, μπατανιών, χράμιών, μαξιλαριών, τρουβάδων, µέ µερικές σύγχρονες χρήσεις, όσες Θα προκύψουν από τή ζήτηση, έσωτερική καί έξωτερική. !Η ελληνική προσαρμοστική ίκανότητα θα βρεί τόν τρόπο να διατηρήσει τόν τοπικό χαρακτήρα σέ κάθε καινούργιο είδος. "Αλλωστε παράδοση δέ σηµαίνει συντήρηση καί στασιμότητα,αλλα συνεχή ανανέωση καί πλουτισμό μέ νέα στοιχεία, πού ένσωµατώνονται όμαλα στο ύφος πού προύπάρχει. 'Η κατεργασία τού µεταξιού, ή ύφανση μεταξωτών καί μαλλομέταξων, ή νημα- τουργία πέρασαν πια όριστικά στήν περιοχή τής βιοµηχανίας. Μένει, όμως, τό εύρύτατο πεδίο τής ύφαντικής µάλλινων, αύτό ακριβώς πού ένδιαφέρει τό σημε- ρινό άνθρωπο, κι αύτό πού καλλιεργείται ακόμα καί έχει τή δυνατότητα αναπτύ- ξεως. Τό είδος αύτό αφορα καί ή έκδοση τούτη. Ή ύφανση είναι τό τελευταίο, αλλά καί τό δυσκολώτερο, μέρος µιας μα- κριάς διαδικασίας.πού αρχίζει από τό κούρεμα τών προβάτων καί καταλήγει στό έτοιμο ύφαντό. Τό κέντισμα είναι γλέντισµα κι ή ρόκα τό σεργιάνι κι αύτός ό δόλιος αργαλειός σκλαβιά τών κοριτσώνε "Από τίς αρχές τ"Απρίλη ώς τα µέσα τού "Ιουνίου γίνεται τό κούρεμα, ό «κούρος». Μέ τό πρώτο κούρεμα βγαίνει ή «κολόκρα», κατώτερης ποιότητας µαλλί σέ μικρούς όγκους. “H κολόκρα βγαίνει από τό στήθος καί γύρω ως"… ούρα. Τό καλύτερο µαλλί μαζεύεται μέ τό δεύτερο κούρεμα καί βγαίνει από τό ζώο σ" έναν όγκο, τό «πουκάρι». Τό μαλλί πού βγαίνει τό τοποθετούν σέ καζάνια καί τό ζεµατίζουν µε ζεστό νερό. *Αφού τό αφήσουν λίγο τό βγάζουν καί τό-με- ταφέρουν, μέσα σέ πανέρια, στή βρύση ή στο ποτάμι όπου τό ξεπλένουν μέ άφθο- νο νερό. Τό καθαρίζουν από τίς κολιτσίδες καί κρεμούν τα πουκάρια να στραγ- γίσουν καί να στεγνώσουν. =Αφού στεγνώσουν τα έπεξεργάζονται στό λανάρι, τά «λαναρίζουν». Τό λανάρι αποτελείται από τέσσερα σανίδια πού σχηµατίζουν πα- ραλληλόγραμµο πλαίσιο. Στή μέση τού έπάνω σα-νιδιού είναι καρφωμένα κάθετα τα σιδερένια «δόντια» τού λανάριού. Μέ τό λανάρισµα τό μαλλί ξύνεται καί τακτοποιείται. Τότε γίνεται καί ή διαλογή του. Τά µακριά μαλλιά είναι κατάλλη- λα γιά καρπέτες καί φλοκάτες κουβέρτες. Τα κοντα μαλλιά, τα «ρούντα», χρησι- µοποιούνται για τήν κατασκευή τών σκουτιών, τών μάλλινων σεντονιών, τών κι- λιµιών καί τών άλλων ύφαντών αύτού τού είδους. "Υστερα γίνεται τό «γνέσιμο», ή κατασκευή δηλαδή τού νήματος από τα μαλλιά. Τα μακριά μαλλιά γνέθονται στή «ρόκα» καί τα κοντά στήν «τσικρίκα». Υπάρχουν πολλά είδη από ρόκες, βασικά, όμως,αύτή αποτελείται από μακρύ κυλινδρικό ξύλο πάνω στό όποίο «του- λουπιάζεται» τό μαλλί, δηλαδή τυλίγεται µαλακά.Συµπλήρωμα τής ρόκας είναι τό «άδράχτι», κοντότερο καί λεπτότερο κυλινδρικό ξύλο, πού λεπταίνει περισσότερο στίς άκριες. Στή μιαν άκρη τού άδραχτιού γίνεται µικρή έγκοπή ένώ στήν άλλη στερεώνεται τό σφοντύλι, μικρός ξύλινος τροχός, πολλές φορές σέ σχήμα χαµηλού κώνου. Καθώς τραβιέται, λίγο-λίγο, τό µαλλί από τή ρόκα, δένεται στό αδράχτι πού τό θέτουν σέ περιστροφική κίνηση μέ τό δεξί χέρι καί τό αφήνουν έλεύθερο. Χάρη στό σφοντύλι ή περιστροφική κίνηση συνεχίζεται για λίγο. =Αφού τό μαλλί στριφθεί όσο χρειάζεται για να γίνει νήµα, τό τυλίγουν στο αδράχτι. Τήν άκρη του τή θυλιάζουν στήν έγκοπή τού άδραχτιού κι ύστερα τραβούν πάλι µαλλί από τή ρόκα, ξαναστρίβουν. τυλίγουν κι έτσι συνεχίζεται τό γνέσιμο. "Οταν γεµίσει τό αδράχτι από νήµα τότε «τυλιγαδιάζουν» τό νήμα στό «τυλιγαδι», ένα ξύλο µακρύ μια περίπου πήχη, πού έχει διχαλες στίς δυό του άκρες. Μ"αύτόν τον τρόπο γίνονται οί «κούκλες» τού νήµατος. Τό νήμα βάφεται σέ κούκλες. Τα μαλακότερα καί τα πιό κοντά μαλλιά, τα «ρούντα» γνέθονται στήν «τσικρίκα», απλό ξύλινο μηχάνημα. "Αποτελείται από ένα μεγάλο τροχό, πού παίρνει τήν κίνησή του από χειροκίνητο µοχλό. 'Η κίνηση μεταδίδεται µε σχοινί στα «µασούρια», πού είναι σαν αδράχτια χωρίς σφοντύλι. 'Η διαφορά τής περιµέτρου τού τροχού καί τού μασουριού πολλαπλασιάζει τίς στροφές. Για τήν έργασία τής τσικρίκας τό μαλλί δέ μπαίνει στή ρόκα αλλά τοποθετείται σέ πανέρι. Κατά τα άλλα ή έργασία είναι ή "ίδια. Τό νήμα μαζεύεται στα μασού- ρια κι από έκεί τυλιγαδιάζεται καί σχηματίζει τίς κούκλες. "Υπάρχουν δύο είδών νήµατα, ανάλογα µέ τό ρόλο πού πρόκειται να παί- ξουν στήν ύφανση: τό στηµόνι καί τό ύφάδι. Τό στημόνι είναι λεπτότερο καί περισσότερο στριμµένο, τό ύφάδι πιο χονδρό (ανάλογα μέ τό ύφασμα) καί λιγό- τερο στριμµένο. Τώρα τα" νήματα είναι έτοιμα για βάψιμο, βέβαια μόνο όσα έγιναν μέ άσπρα µαλλια. Τα φυσικά μαύρα, τα «λά'ι'α», δέν επιδέχονται βαφή, τα σκουρόχρωμα, τα «σίβα», μόνο μαύρα μπορούν να βαφούν. * ** Γύρω από τίς μεθόδους βαφής τών θεσσαλικών νηµάτων δημιουργήθηκε ό θρύλος πώς ύπάρχουν σπουδαία μυστικά. Στήν πραγματικότητα γινόταν απλώς χρήση πολύ παλιών συνταγών πού ήσαν γνωστές σ,όλόκληρη τήν "Ανατολή. Είναι χαρακτηριστικό πώς ή μέθοδος βαφής τών ξακουστών κόκκινων νημάτων τών ,Αμπελακίων, όπως τήν περιγράφει ξένος συγγραφέας, είναι σχεδόν ίδια µέ τή συνταγή τού ριζαριού πού αναγράφεται σέ πανάρχαιο αίγυπτιακό πάπυρο. Πρίν βαφεί τό µαλλί ύφίστατο μια είδική κατεργασία,πού στή σημερινή επιστηµονική γλώσσα λέγεται πρόστυψη. Μέ διαφορα λουτρά προετοιμάζεται τό μαλλί να δεχθεί στερεά τίς χρωστικές ούσίες. Καταστάλαγµα στάχτης, διά- λυση στύψης ή αλατιού χρησιμοποιούνται για τα λουτρά αύτά. "Αφού τό νήμα στραγγίσει, βάφεται σέ βραστό νερό. Παλιότερα οί χρωστικές ούσίες ήσαν φυτι- κές: τό ριζαρι για τό κόκκινο χρώµα, τό ροδάμι τού πουρνάριού για διαφο- ρετικό κόκκινο, ό μέλεγος για τό πράσινο, οί φλούδες τής καρυδιάς για τό μαύρο, οί άγζίες για τό κίτρινο, ή φλούδα τού πεύκου για τό ανοιχτό καφέ, τό λουλάκι για τό γαλάζιο ..... "Επιτυγχάνονταν έτσι στερεοί χρωµατισµοί. αλλά παρουσίαζαν δυσκολίες στήν εύρεση τού ακριβούς τόνου. Οί καιρικές συν- θήκες τής χρονιάς, ή σύσταση τού έδαφους, ή σκληρότητα τού νερού, έπιδρού- σαν στήν περιεκτικότητα τού διαλύµατος σέ χρωστικές ούσίες. "Έτσι οί συν- ταγές δέν ήσαν σταθερές καί ή έπιτυχία τής βαφής έξαρτώταν από τήν ίκανό- τητα τής τεχνίτρας να βρεί τό σωστό τόνο. "Αργότερα χρησιμοποιήθηκαν οί µπογιές τού έμπορίου, πού, όταν είναι καλής ποιότητας, δίνουν σίγουρο καί σταθερό αποτέλεσµα. Για τή σταθεροποίηση τών χρωμάτων γινόταν τό «στύψιασμα», δηλαδή τελικό λουτρό τών βαμμένων νημάτων σέ διάλυση στύψης. Μετα τό στέγνωµα, τό νήμα είναι έτοιµο για τήν ύφανση, πού γίνεται στον «ξύλινο» αργαλειό. ,Από τούς τρείς τύπους αργαλειού, τόν «πλαγιάστό», τόν «όρθιο» καί «τού λάκκου» στή Θεσσαλία χρησιμοποιείται κυρίως ό πλαγιαστός. Στηρίζεται σέ τέσσερα κά- θετα ξύλινα πόδια πού συνδέονται χαµηλά µέ τέσσερα χοντρά σανίδια καί άλλα τέσσερα στήν κορυφή τους. "Επάνω στό απλό αύτό σύστημα τοποθετούνται τα πολυάριθµα έξαρτήματα τού αργαλειού. Λεπτοµερειακή περιγραφή τών διαφό- ρων έξαρτημάτων καί τής λειτουργίας τους, είναι έξω από τούς σκοπούς τού σημερινού κειµένου. "Ανάμεσα σέ διπλή σειρα νημάτων, τών «στημόνιών», κι- νείται παλινδροµικα ή σαΐτα από τήν όποία ξετυλίγεται, κάθετα στα στηµό- νια, άλλο νήµα, τό «ύφάδι». Μετά από κάθε διαδροµή τής σαΐτας, οί δυό σειρές τών στηµόνιών διασταυρώνονται µέ είδικό σύστημα κι έτσι τό ύφάδι πλέκεται µέ τα στημόνια. Τα δόντια ένός έξαρτήµατος τού άργαλειού, τού «χτενιού», πού κινούνται αναμεσα στα στιµόνια, παρασύρουν κάθε σειρά τού ύφαδιού καί τή φέρνουν να ακουμπά στήν προηγούµενη κι έτσι τό ύφασμα γίνεται πυκνό. "Από τήν άποψη τού σχεδίου τα ύφαντα διαιρούνται σέ δυό κατηγορίες πού καθεμιά τους έχει ίδιαίτερη τεχνική ύφανσης, στα «ριγωτα» καί στα «κεν- τητά στον αργαλειό». Τα ριγωτα αποτελούνται από αλλεπάλληλες λωρίδες χρω- ματιστές. Αύτό έπιτυγχάνεται μέ τήν αλλαγή, κατά διαστήματα, τού χρώματος τού ύφαδιού. "Όσες περισσότερες σειρές ύφαδιού περάσουν, τόσο φαρδύτερη γίνεται ή χρωµατιστή λωρίδα. Στά κεντητά στόν αργαλειό ή τεχνική είναι πε- ρισσότερο πολύπλοκη καί δύσκολη αλλά καί τό αποτέλεσμα πολύ πιό ένδιαφέ- ρον. Τα διακοσμητικά θέματα δηµιουργούνται µέ τήν κατάλληλη συνεχή έναλ- λαγή τού χρώματος τού ύφαδιού στήν ίδια σειρα. Τα διάφορα χρωµατιστά ύφά- δια θελιάζονται μεταξύ τους για να μή χωρίζει τό ύφαντό. Προσεκτικά μετρή- ματα έπιτρέπουν στήν ύφάντρια ή στόν ύφαντή να δημιουργεί πάνω στήν έπιφά- νεια τού ύφαντού ποικίλα πολύχρωµα πλουμίδια: γλάστρες, πουλιά, ανθρώπους, βάζα, γεωµετρικά σχήματα. Συχνή είναι ή παρουσία μικτού είδους, όπου για ώρισµένο µήκος έφαρµόζεται ή τεχνική τού ριγωτού, ύστερα γίνονται κεντητά στόν αργαλειό καί οί δύο τεχνικές έναλλάσσονται o" όλο τό μάκρος τού ύφαν- τού. "Ιδιαίτερη τεχνική άπαιτεϊ ένα άλλο είδος ύφαντών, τα «φλοκάτα». Σ"αύτά, κατά τήν ύφανση, τοποθετούν σ'" όλη τήν έπιφάνεια άστριφτα κρόσσια, πού τα στερεώνουν ανάμεσα στα στηµόνια καί τα ύφάδια. ΄Ετσι όλο τό ύφαντό παρου- σιάζει µια θυσανωτή έπιφάνεια μαλακή καί ζεστή. Τα φλοκατα είναι συνήθως µονόχρωμα. Τών μάλλινων ύφαντών οί χρήσεις είναι ποικίλες: τα πιλίμια, μεγαλύτερα συνήθως από τα άλλα ύφαντά, πού στρώνονται στό πάτωμα, οί μπατανι΄ες, κλι- νοσκεπάσματα, τά χράμια, µικρότερων διαστάσεων καί µέ μακριά κρόσσια,πού στρώνονται καί πάνω στα σαµάρια τών µεταφορικών ζώων τίς έπίσημες µέρες, τα μαξιλάρια, προσκέφαλα, κυρίως για διακοσμητική χρήση, οί τροβάδες, μικροί σακκοι, ανοιχτοί έπάνω, πού χρησίμευαν για τή µεταφορα τροφίμων ή μικρών γεωργικών έργαλείων. Τούς κρεµούσαν από τόν ώμο με, µάλλινο έπίσης κορ- δόνι. Τροβάδες, καµωμένους από τραγόµαλλο, χρησιµοποιούσαν για τό τάγι- σµα τών αλόγων καί τών άλλων µεγάλων ζώων. "Επίσης γίνονταν μάλλινα άσπρα σεντόνια, κάπες, βαριοί έπενδύτες από τραγόµαλλο, σπουτιά, κατώτερης ποιότητας μάλλινα ύφάσµατα καί διάφορα άλλα είδη. Ή σύντοµη αύτή περιγραφή δέ φιλοδοξεί να δώσει μιαν ακριβή είκόνα τής κατεργασίας τού µαλλιού ώσπου να φτάσει στό έτοιµο ύφαντό. Περισσό- τερο Θέλησε να κάνει ένα γενικό σχεδιάγραµµα τής φροντίδας καί τού µόχθου πού απαιτεί τό δύσκολο τούτο είδος τής λαϊκής τέχνης. Κι ακόμα, να προσ- φέρει ένα μικρό φόρο τιµής στό άξιο ανθρώπινο χέρι καί στό έλληνικό µεράκι. τα ύφαντα τής Θεσσαλίας είναι τα σιωπηλά τραγούδια τής απλής χαράς. 'Η αλύγιστη ψυχή τών Θεσσαλών χαμογελάει γλυκά στή ζωή μέ τών ύφαντών τή µουσική. Καθώς ή µατιά περπατάει στό μάκρος τού κιλιµιού, σέρνει μαζί της τήν καρδια απ"τούς ψηλούς τόνους τού κόκκινου στίς βαρειές νότες τού σκουροπράσινου καί τού µαύρου.για να τραγουδήσει τόν Αύγερινό πού βγαίνει λαμπρός πάνω από τόν κάµπο. Κάθε θεσσαλικό ύφαντό είναι ένα τονισμένο χρο- νικό τής µακριάς τοπικής ίστορίας. Μέσα του άντηχούν άρχαίοι παιάνες, βυ- ζαντινές µελωδίες, ανατολίτικοι σκοποί, κλέφτικα τραγούδια, καύμοί καί πόθοι ένός λαού πού έχει τή δύναµη να φυτεύει τό λουλούδι τής χαράς καί τής έλπί- δας στό χώµα τό ποτισμένο µέ δάκρυα καί αίμα. Εδώ ένα πανάρχαιο γεωµε- τρικό µοτίβο έκεί ένα βυζαντινό κόσμηµα. "Αλλού ένα ανατολίτικο στολίδι άπλοποιημένο µια χρωµατική άρµονία βυζαντινής διακοσµητικής φρίζας, μια θαμπή ανάμνηση βγαλμένη μέσα από τήν κασσέλα τού ναύτη πού γύρισε από τα λιμάνια τής Φραγκιάς, σχέδια πού ταξίδεψαν μέ τα καραβάνια τών πραμά- τευτάδων. Κι όλα αύτά όχι σαν δανεικά « ένθέµατα» αλλά σαν στοιχεία μιάς καινούργιας σύνθεσης,πού μέσα στόν περιωρισµένο χώρο ένός ύφαντού κλείνει τό νόημα τής ζωής ένός λαού, καθώς κυττάζεις ένα θεσσαλικό ύφαντό,θαρρεϊς πώς αντικρύζεις από ψηλά τό θεσσαλικό κάµπο, πελώριο κιλίμι, όπου άφησε τίς πατημασιές της ή 'Ιστορία. ΚΙΤΣΟΣ Α. ΜΑΚΡΗΣ ERA/mid E Ο Ε.! - .….;.ςζ… έ;?!" !- οχι- ». Ε'," µµ ι' ". , Β14Μ3ιώ.:€ "" . . . ΄΄ . "ι.; -.ι.'. ] :..,ΐ怴΄ |… ι.ι΄ Λεπτομέρειες ύφαντών τής όρεινής περιοχής Καλαµπάκας, από τό χωριό Καστανιά. Κιλίμι Πηλίου από τό χωριό Λαύκος. κεντητό στον άργαλειό. Δύο φύλλα. Πλάτος φύλλου 105 έκατ. ΕΚΔΟΣ Σ Ε.Ο.Ε.Χ. Κιλίμι Πηλίου. Βρίσκεται στό Μοναστήρι τού "Αη Θανάση, κοντά στό χωριό Λαύκος. Πλάτος φύλλου 100 έκατ. ΕΚΔΟΣ|Σ E.O.E.X. Χραμι Πηλίου, από τό χωριό Μηλίνα. "Ενα φύλλο πλάτους 85 έκατ. ΕΚΔ΄1Σ|Σ ΐ.3.Ε.Χ. Μαξιλάρια Θεσσαλικών 'Αγράφων, από τό χωριό Καστανιά Καρδίτσης. Διαστάσεις: τό έπάνω 58Χ 105 έκατ., τό κάτω 72X 106 έκατ. ΕΚΔΟΣ|Σ Ε.Ο.Ε.Χ. Κιλίμι Θεσσαλικών 'Αγραφων, από τήν Καστανιά Καρδίτσης. ΕΚΔΟΣΙΣ Ε ΄..Ε.Χ. Κιλίμι από τό χωριό Δράκια τού Πηλίου, δίφυλλο. Πλάτος φύλλου 70 έκατ. |||Ό||'|"'ΨΙ|'Ψ τς… . . - …"»……… Κιλίμια Κισσάβου, από τό χωριό 'Αμπελάκια. "Ενα φύλλο πλάτους 75 EKG-r. ΕΚΔΟΣ|Σ Ε.Ο.Ε.Χ. Α΄. Χραμάκι από τήν περιοχή Μηλεών, δίφυλλο. Πλάτος φύλλου 42 έκατ. Β΄. Διακοσμητικό θέμα από κιλίµι νεώτερης κατασκευής, περιοχής Τρικάλων. Γ΄. Διακοσμητικό θέμα Πηλιορείτικου κιλιμιού. Δ΄. Παραλλαγή θέματος από Πηλιορείτικο κιλίμι. ΕΚΔΟΣ|Σ Ε.Ο.Ε.Χ. || ,: ΦύνΨΨγΐ Χράμι νυφιάτικο. "Ενα φύλλο πλάτους 110 έκατ. ΕΚΔΟΣ|Σ Ε.Ο.Ε.Χ. Κιλίμι "Ολύμπου, από τό χωριό Λιβάδι, δίφνλλο. Πλάτος φύλλου 51 έκατ. Μ" " , | ……',#|'ίί… _ '… . — Α'… Πολύχρωμη μπατανία περιφερείας 'Αλμυρού. από τό χωριό Φτελιά. Β'… Κιλίμι περιφερεΙας "Αλμυρού, από τό χωριό Φτελιά. "Ενα φύλλο πλάτους 75 EKG-r. . - .΄ . ι . ι ι . ι, . ...,. ....ι.ι'ι'ι.Ο.ι.Ο'ι'ι.ι.Ο .... .=ιιι.ι.ι.Ι,Ωιι.ι,οι.........' .ι.. . "!!!!!!" .ι'ι.|.| .. . .. ...ι .. .. Ο.... . .. '.'ι'Δ'ι'.'Δ. µ Ο 8έξεξέξαξ ΞΛΛΞΞΔΔΞ=ιΞΔιό ιιιιιιιι δεξαξέξε| Μ)» ;ξκιξζξ ).???) ΞςΞξ ΐξξ8ξΞξ δίφνλλο. Πλάτος φύλλου 82 έκατ. χωριό 'Ανάβρα, Κιλίμι περιοχής "Αλμυρού, από τό Μπατανία Πηλίου, από τό χωριό Ζαγορά. Πλάτος φύλλου 106 έκατ. ΕΚΔΟΣ Σ Ε.Ο.Ε.Χ. , Τρία μαξιλάρια τού Θεσσαλικού κάμπου, άπό τό χωριό Βελεστίνο. Διαστάσεις 50Χ85 έως 60X 100 éKorr. ΕΚΔΟΣ|Σ E.O.E.X. "Υφαντα από την όρεινή περιοχή τών Τρικάλων: Α΄ Μαξιλάρι δίχρωμο, διαστάσεων 47x90 έκατ. B’ καί Γ΄ γεωµετρικά διακοσμητικά θέματα από μπατανίες. Δ΄ τμήμα κιλιμιού. Ε΄ χραμάκι. ΕΚΔΟΣΙΣ Ε.Ο.Ε.Χ. [… ξΦφφφΦφφΦΦ .. αν νο - """ …και 06% Τρουβαδάκια διαφόρων περιοχών τής Θεσσαλίας. Διαστάσεις 32 X35 έως 50X6O έκατ. ΕΚΔΟΣ|Σ E.O.E.X. ξξξ _ 222i Ι' , . , ., . . . :"'"'΄'.…-., .… . . . . '1ΏϊΏ1Υώ mm Μ Κ… &!!! κι υπ…" . m It ι» ίι … ια Α΄. Κιλίμι από τό χωριό Πορταριά Πηλίου. Β΄. Κιλίμι από τό Τρίκερι, σέ σχήμα πού λέγεται «σαλό» (τρελλό, ανήσυχο). Δύο φύλλα. Πλάτος φύλλου 72 έκατ. ΕΚΔΟΣ|Σ E ’- E.X. "ί ; &. …,. . … ……- ….-'Ι, 1… & Κοµμάτια από κιλίµια τού Τυρνάβου. Β' καί Γ΄ δίφνλλα. Πλάτος φύλλου 82 έκατ. ΕΚΔΟΣΙΣ E Ο.Ε.Χ "ως": …ινπ«… Τµήµατα κιλιμιών τού Πηλίου: Α΄ καί Β' από τήν Μακρινίτσα. Γ΄ από τήν Πορταριά. Δύο φύλλα. Πλάτος φύλλου: Α' καί Β΄ 112 έκατ. Γ΄ 82 έκατ. ΕΚΔΟΣ|Σ E.O.E.X.

ρεϊς που Guyana καί Θαυμά- ;ισε µέ τα πιο λαμπρά σηµά στηρίζουν την ελπίδα πώ; πάθειές μας οι βρουν… ώς ενίσχυση. αφού {11100117101- από…! άνεπτυγμένο κοινο ιρακολουθεϊ στοργικά την μας και καταλαβαίνει πιο; λη τότε µόνον μπορεϊ να ισθη στον πολιτισμό μιά; όταν δίπλα στην οίκονομ.ική ιεοδοιιικη πρόοδό της ξέρει Ξ το Γράµματα. και τίς Η…- μοζ'ι με τους ανθρώπους καλλιεργούν. ,. ! »» - …»…νΛ- - ΙΛΟΛ0ΓΙΚ0 ΜΝΗΜ0ΣΥ- ) ΤΟΥ MABIAH 19 "Ιανουαρίου γίνεται τή γικδ μνημόσυνο του Κερκυ- ποιητή Λαρέντο-ν' Μιβ…λη. πως είναι γνωστό- 011011111311- Η)!!! πολεμώντ'ι: στο \ .ί '0 γιορτασµ-3ς το" ΄:)η1ιιΐ' ποιητή τών «Σ…… (οι, οι η 300 είναι ο…" πιο τε΄ Θ ! …1ιΞ:ταγγιλι'λ =ι΄'ν τα καλύτε- .ήιιατα του Μαβίλη. ιπνΕυπιιένε: στα δέ στο την Ρ.: τ΄ιν;ιΐδ…ιι | να μιλή".η τέλος '! πάνω στη ζωή και το "ε'…. ΐΞ-ιίρετο; λυγ…έχη: καί .; κ- Γερ…'ίσιι…; Err-1:07.11; γι) του κ- Σπ=ττ"ιλι1 είναι 86 |. γνωστό καί διακρίνεται σε δι λογοτεχνικό και σε κριτικο- στικδ. Το πρώτο 11001111332- )1 λεπτο καί βαθύ ο΄ι΄=θηψ.τ. σμένο άτλά κ-ιί λαγνιρι, (1 …- το κριτικό - μια βρίθει… καί παρατήρηση συν- ένη μέ μίαν που... εί'σι.ινει Στό ποιητικό έργο τού κ. .η 6 κ Σκοτάδι; έχει ενώ ιικι'ι, ώ σχολίασε μάλιστα καί ιολόγισε σε πιο τέλεια ζώο ν «Σ ιννέτων»… πού κιικλοφό τελευτιιϊα. Εϊνιιι λοιπιν ,ρμόδιος να μιλήση γιά τ του Μαβίλη. άνάµεοιι ο" Β ους λογοτέχνες του τόπου τί το φιλότεχνο κοινό της μας. πρέπει να σκόρπια: επών… που &" &κούση την ένη Κυριακη τον πιο ειδικό ητή v' &ναπτύσση το έργο 111111013 καί φιλοσοφηιιένου ή Kt' όλ' αυτά μέσα σε μια οπτική κ= ΐερή άτμόσφ 1111 "τόνου. πιο ταιριάζει να γίνε ηθιιό κι αυθόρμητο σ (u) που &φιερωπαν τή ζωή τους …)άµ.ιι'ττα καί τα μεγάλα το ινι ταν περπατώ… καί πλατύν 1v λεωφόρο του πολιτισμοί: πρέ ίστιιματοι'ιµτ, κάποτε καί v‘ …με τή µατ… μ τς να πλανη ει'ιλάβεια προς τα πίσω 1013 οί. μεγάλε; μορφές τη: σπιτική; =ίττορί«ι; μας µαθή- ,΄άί θυσιάστηκαν να 'πρωτανοί την πρώτη αρχη. ‘H ανάγκη είναι ακόμη πιο επιτακτική 1΄νέιι γενεά. πιο ή τέλεινι ] τών περασμένων φρ)νηιιι περισσότερο το [το ικά): οί φωτίζει άοφιλέ περα τί: θύνσεις τη;- Αι")τή ή σκέψη ιδήγησε τον περασµένο Σε… ίρη στη Σιάτλ, όπου κάνα μνημόσυνο τοι"; Π ιπιιδι.1μ'ίν Μή µιά; επιτνέει … τώ.)ι νι ντρωΘιϊιμε την έρχ…,ένη K11 σ΄ ένα φιλολογικό μνημόοιι- »ι'; Μ ιβίλη. όταν &" (ίναλυθη 1‘] καί && γνωριστή τε» έργο ξεχωρισμένα κ-ι΄-. "Η" ι Ο" Ο0 =υν13ετικι'ι και …κι… … Ω ΑΠΟΤΗΝ ΚίΝΐ|Ξ Η ΜΑΣ ξ:ιρετικη ευχαρίστηση διαβά- ιµε το Θερµο σχόλιο. που είχε …; καλωσύνη να άΦιΞΟώΟΠ το η……) πρωσικό «Πνευµατι η .…» y1’) ιο) άπό την κι.ηση τη )vtdoqax'o‘tc; μας. Γετοιες (; δηλώ- :ις µας συγκινοι3ν Ιδιαίτερα και & μας συγχω ήσ-υν για το Μ :1 τουτο οί αναγνώστες μ:ς την ρ.ιφανεια, να άνσδη.ιοσιεόσου 51013010 το: ετικόαπόκουµα τού να…) και ζωντανού περιοδικού : σας να έκτιµοΟμε λινώτερο έρωτες πρ ισπσθειες και εύγενικοι5ς αγώνες των ιλογιιιών σελιδων τών δια- ; ωμυρψια µια. για…"": | λαίδη. & … προκιιται συγχρόι ως H“! H ΣΒΛΙΣ .KaI τώρα, άφο 1600 Εξ…. μή…" το: ιόλμηµά … αυτο του 19υΟ, αν οι Λαδά. ο, οφείλω νά σα; καταιοπ'.σω γενικά (διότι ή τωρινή γειιά το tip-Jet) το πώς Μι διετή πως…" .…΄.΄ιικαστιιη αύ- τη άπόψασή 1101) στη δημοτική γλώσσα. 'Ο Βόλο: (µε, τη. εποχή έ:ιείνη εϊχε µια κ- ταινία µορφω. μένη ή δε πολύ; τς επινεϊτο κα! των; ίνε. a γτ". τι. ζήιη α της γλώσσας … λε .0. T9:- ο των .… τις τη Mom του Ε'! του ιο του Ετοιµα. Cc τι πιο Ηλ. .χ &. είχεν ή µεινω «ία. Μέιν "Η µια β.α'υ :… κορών… η συ;ή'η…1ΐιε το γλωσ- 01.10 rim-u, ' Μ γλ. πριµ)";- δες ("Η 1] ι: τό" | Οί μιι:βί. :. δικηγ6 0 ι!π=υφίτηΞ κι! Αίµα- "& …σ- :. ο… 111-1111- λυιαωία| ι.ίρ …. στις; .… : «εξει- άλαξε… τη &. |." για" [; το?) λαοί). Π &… το Μπο Με… ι'ξιένα α δώρο": # νι λ….βυ ; …» …έ …. τα. αι.-ζή'η ? Με… Με: τώ- &". …'. η,…" η. ,..." '.Γ-ι: 6.133 ή.ιζ4 δξίτθ Μπιλ το ιέ- "αν …… . … Ι.0 Λ.… '--'ι … '1 και 1.1.810).- ο ιιυς ":! E11, π Ο αφ it υ “find 15. γενιι- ". Έ Baum-1 -.ο'ι ζη ή αστο 1111 … αν :; ή…… η, ζωής του έιλ λ… . &… ι" δ κιοιι ές άι φόνος .σι'ι όσον τό σα ζητήμα;ι μοβ σ των… μ…"… στην νά γραψω… σ:ή δημο"ικη γαι?) :01 χω ΄ις ν΄ Ξ…'.ιι9ωΗή " νο με (Imam-m1 ') έρ.ς &] δεη χιπ-η τού δ.-7σ η9ί 'J I. ψ ~61 . . "ή Ρώμη αι") η τι 5 Μ θ!ολέμη- στν με το 111- η µε έπιχει…η.ι. '! …. ότι ή γλώσσα το? λαού είναι φ ωχή και :»… »η α άιαιτινξη … όιπιπ'ΐι η Θέμα: έκαστη… νικά "us Μάι το, 616-πχξΘηκτ &… & ιούς 1-1101 ξω το λιµναίο γρ ι- φ) τα; κ -.ι δη ισσιε'…ιτας επ…-τ΄; μια; με 5 στις τού; ν υίμους τύ- τοις & τ. :; …η διακοπη") στην 5- π:ιίκ &. ή . ο… ώση-3η ης οπα- σ…ήι. "πισιΞ:ταφε ή φιντ..ισ.ιιη σιιζή ητη κ' Εγώ &… επί η ή βρ ο : πάω… και 11111001110211- 111-11'101: 11‘1- at’uauoi καί τη στι- γ.ιή που οι µιδ τεφτε cw: χέυια με δικιγσαωι: µέ αντικείµενο ένα «μακό. :… ωσεί) ζ της… τοι": λσο'3 & τι το δημοτικό λεξιγγιο τάχα πλ 115.110 στα"… τω…-Μ: [C III-.- -II-.llIlI-IIIIIII φόρων επαρχιακών εφηµερίδων, Θα µας επιτ-.απΠ νδ αναφέρου με ξεχωριστο τη σελίδα της εκ λεκτής'έφηµεοίδος «Θεσσαλία» του Βόλου. Δεν ποό.ε.ται μόνο y a το τόσο διαλεχτάψτα µελε . τηιέι…α. μενά της. "µε… ~C1011 µΞι προσ>χή και με :1’). τι..ΡσδλΞ ως τους κλάδους της -.-ιανοησεως'- γιά την πλατύτερη και Θετικ'ο!ε μη δυά- ση που συντελειτσι κι' αισ- τιιι΄)σσεται πίσω από τη σελίδα (1011. Μια όµάδ: νέων επιστη. µουωυ,λογοτεχνι?ιν καί διανο- ουµένων. π :-1‘) τούς έ 01111111111116!- πη κι' η πίστη προς . Γράµµα τα και τού έµψυχώνειή πνοή το:? ποθ-… µιάς ά ώιεοης δρά σεως. έχει αφ σιωΘή πιο και- ρ.5 τώρα σε µιαν πλατεια πνευ- οπτική 11.) 0101315101, πού απο β έπει ζωη µελέτη της έπιτό' πισς ίσ-ορ|1…-. σ η. προώθηση των λαογµαφ…ών μελετών, σ'ην καλλιέργεια τοΟ επιστηµο νικοΟ καί καλλιτεχνι…σβ ένδια σέροντος του Κοινού και στη δηµιουργία γενικά µια; ανώτε- ι=ης πνευµατικής ζωής. Για τους δοχείο… αι"; πώς σ..-1;ύ €. «το. από τη µια"… σελ δη. ό'.'>|σνώ=ουν διαλέξεις. ε. 6 δουν β.βιια ίδρύ Λ)… σχολεία ά…-αλφι.'-βή ων. καταρ';(ζ=ων σει ρές έκλα'ι'κευτι.ιών µ:)θηιάτωυ mt φροντίζουν γιά την ίδρυση λαϊκής β βλιοθ 'κη- Για τη οποία και Manet σύ η δράση τους οφ γ'γ»υμε Θερμά το χέρι και του; ευχόµαστε :πσλ…η επιτυχία. να"… ">." ν ..... πρέπειάπασαίιηια νά ι':πογραφή &… τον Πρόεδρο του Δικαστηρίου που την (δίκαιο-, αλλοιώσει: είναι χαρτί έγραφα) την Έδεσσα στο Γραμµατέα γιά νά τη δηυσσιψη, πράγμα "οι"; Εγινε άµέσως δηλ. καταχωρήθηκε στο βιβλίο ιών &- π-"φισεων και πηρε τον αριθµό της. "Αµα Έγιναν αυτα. εγω τρα Η…" άπό τη μέση χωρίς νά εΞπώ οι"; κα- ένα φίλο μου τίποτε… &ιιαμίνσντας νά γνωσθ'ή ή απόφα ση από 101‘); δικηγ5ραυς της δίκης. Kai. πραγματικά Ετσι Έγινε. "Ο δι- κηγόρος της γυναίκας Γιάν… Πατάκη]; "την! στό δικαστήριο. ΞΕιιίβασι την απόφαση. ξαφνιά στη" γιά τα λεχτικ6 τη;, κι' ειτε σε, ητ..-.ε ανταποκριτής της ('Α- κοόπιιλη », Μάσκες Ετηλεγ άφησε «+… 'Αθή :: τη» Ξκδοι-η µια; οι- πιο". κή. επανω"); στη 5111'“- κή. 'Η ι'Ακρότ λη» €5ημ-ισίεΦε µέ . "ή . γράμµ1ι1 ι" τηεγοιι- φησι Ξσφ…ι ζωα… στην 3ΑΜ… &; 51,1: 1. .σ &, ά-'1ι1'.ι…ιτόνΘ τα Οί κ…: : …. ά οι με "τυχη & ι υς δ ρω n α Λήψη)" ιό Πιο ιιώ η . ' ζσιι:ι.1Πι΄ι1. .Η… €. . " τα µάτια σας το τροµαγμένο σηµα έκπέµψαν… τού κινδύνου. ...ο.- Θά πέφτατε -"Ω φελλός νά µην άπλώσω να σας κρατήσω στην κακοτοπιά..- Καί τα παπούτσια σας τα καφετιά γλυστροΟσαν. "Ω τρελλός να µήν το νοιώσω !.. 0— "Eva γελάκι... Έτρέχατε σκιαγµένη µε το καπέλλο σας το Πώς τρέµω… "Αχ ! αν Πιστός Κισσός σας είχε: νουβωτέ. πέφτατε ; Ποτέ ! εγώ φραγμενη. ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΛΟΥΝΤΕΜΗΣ ΑΓΗΝΩΡ ΑΣΤΕΡ|ΑΔΗΣ 'Ο "Αστεριάδης είναιγέννηµα καί Βρέμμα τα": Θεσσαλικού κάµπου. Γεννήθηκε στη Αέρια. µιά πόλη χτισμένη μία: :… κάµπο, µ" ίν- τονο θεσσ:λικε χρώμα. 'Ο ρυθμ ς της ζωης της κανονίζει… &… την που"… ?! … '΄'"'"'΄'…Δ.Θ' " " 'γ- Βιογραφικό καί κριτικό σημείωµα που διχάζει. Στά τοπία τοπωεΈ τε στοιχεία 1:00 άγκκλιάζει μ= &: άρτι σε); κι &. πλύνει τα χρώματα σά νά "& σκε- πάζει έλαφρ6ταη οµίχλη. Χωρίς …=Μ;Μ4='- χρωματικά έσω… του πνευμα τζπσυ, τ' '. ... η ι€"! .. -Ο;%:.?,ΞΩ "‘l =!'1΄:ω 16). ή Ο' :, .ς….ε Ξι :: 'ζ- µέ Οι ρ σπίσ η, ι» πες τ-'λη1ίι-= Παν 6 «Η , a » του ' ιγγέ.τιι…λου. Κ.… µ & η δεν ξγ ως): δυό MEI.“ |υ;τ'-.' ες γ. α την πράξη που α3 το 'χα δα τζαζ 1:11 «Σκάι…» χ,! τό 6 κ,"… τς» ιφχήι νε τ & -ε Μ΄ 'U τ' εσωιάχ 8 τιν ν'; κα…… 11111011101610.0001- . ώυτ ς &… μποτ-. βασικές δι"- : ρ φ';ς …'; Νώε εμέ=ου …ή τι τα… Ea). γι: να .… που"… 11 ε : «6 ια κ:ι την -:Ξι1ν ετη η τών &- ναγνωσ.Θ- εσας. Το πα:άδρξσ εξ. ναι δτι μεταξύ πιο: ι: Ξ:ρτ…τστά τησ ν 0E κατόπιν έ.….λιχτωί δημου κοντές «Νηρέα… µας Καραχι- Χιτ ι-ί Ζιιχ. Παπαντωνίου !Τον ?: ίδιο µαύρο εξαπέλυσε Βιντίν 110') 5 Μισ-σιώιης ζητησα; Με το οι:-…ο της Δικιιυσύη την κι χαλί µ'υ ζεί στον"… &) δεβη λώ1ωτσς τα [and της Θέµιδος. Τεστ… παοηκσλο3θηπ 6 τότε δια. τόνων στην Λαξ… πρώην Με. σβ)€ άνίμνηστσς Ν. Μαυροκορδά- το;."Ε:ιειτα αν Μπρος και τον ’A τη arr-:61 του έπη… το ζήτη- μι ότι… της U611: «Νιολό .'…-;» του Βιυτυρ6.. |Πρωί'… καί "..."-ες εφημερίδα) ΣΕ μια μάλι- στα επ" αυτές έξω" συνέντευξη & "Μαηνε… Οίιουιιινιιο; Πα- τούτα… "Ιωακείµ & Γ΄. 6 όπου σε. πρόναο; τη; λόγια; παεσ΄.δσ… ση. τω Β--ζιντίου ά'εδ.'-.ιίμασετήν πράξη μ υ ξι=χ "ιόντα. ως φαίν- … ": 0:511; "Μαέ, Η… & εύλογηιένο€. πώς δ κλίνες "σοι". τιν-ΜΗ… &…ψΘ, τέσσερις Ξ; έθνιΧξ- "οτί…" το ρι.γ.ά το φάμε; στην πισ" " και του παραδόσεις! K .! Εως εδώ ή σιζΞτηυη είχε 'ρ'.λ0λτιγι'.δ γαρ… κάρα ώσπου Ξξ2φ»α Ξμψ" ίσων: 626 οι β του γ|.ωσσ!ιοδ άγύνα µέ 8λο το ι'ιπητεσιαιό του βίους δ & νώτατος |πόπτης ιών πράξεων, δ είσαγγελώ; τησ υείου Πάγου Γζ βινόπηυλπς. πιω… μι" &… ιο προς E: λενε τους Ξία γγιλις ΜΒ Κ'ά τους mp τού ιεΞς π'.-ξ:γ γλυπ- σαν δέ » νά συν'4σσω τοι οί δ - καστ… ϊ π έξω;» -π γ ρ όστις ή χρησι.ιο … η η αλ. ι αχ μια?) "ώ 011:0 ".… τι;-, κιιδαρε.ουσιι νικου. Έ τειδη μάλιπ ! δεν ι'|1ήυ χε 1ιιΌς π (‘1; δασικά ιξη τη δια τιγή. ‘011 πιιαλέσνηκσ ιοί µι…" γ . -ιµη ! ελ νημι)διδα7ιιίλ'υ Β Οί μι ηι'.'η- Σηιειώω τι ή & τ΄?- ϊ'.Ό τι,) ή ! ι"! Γζιβ 1V π 'λλο! δη- μ. σιε'΄Μιι # | 8 ο; "Η ξφη IE Με…. τις λΘ.'. . ’ "Οι. 6) δι ί "Η" κκι ιιό … 5 «Ν υ ε;- τη ι κοινο. aEva‘) on. με… τη; κατ…. γίδα; το ης έμενα άσα΄λευ:0ς πε πιάνοντας «& πέσασιιά της. "Rs-0') mi µες)! οί ενη… "δις η: ΄Αθ΄- c δ.!!!) ο: :ή είλη η &) δ ε!: γγ=έ- …τ τ :: . λέιι Ώρα:?!" Λ 'ί…" " '-' :… ι-...'… ", ι…. …… …ςκακ»…» , δαπανών | " ”A | χω:'.; µπέκ; µεταπτώσεις είναι Ξ… πώ σε: µοναξια σχτΞσν προ!" της γης µύτης, Ο! χωρικοί µε την τοπική… έ,δυμασία και! τη φυ)ά',γυρη σε φωνήεν a: προφορά γεμιζουν τους αυτος δρόμους της T0 πιο ψηλό της σημείο το «Φ.οι΄ιριο» προφέρει στα µατια τού επισκέπτη τη μαγεία ή]; &περαντωσυ…ης του Θεσσαλικού "µπω… Τα χωραφια - χρυσαφί»… το κ1λ ταίρι κι' διαπρέπει… την & νσιξι την άγκαλιάζουν από παντού Και τα ποτάµι -- & γαλήνιο; Πη ως ς-τη; 6 το ζει τα πόδια, Σ: Ξ… τετοιο περιΞιλον ζώντας & 'Α- στεριάδη; δε µπορούσε παρά v' & "και… την ομορφιά. του. Καθε λίγο τον βλεπω… να ξαναγυρίζει v0- στ:ιλγικά 01’ άγαπημένα του μέρη και ν: τΞτραγ:υδάει.'Απεμικρσς έν- νοιωσε την άνάγκη να έκφσσσθή µε σχήµατα και χρώµατα και το 1915 γράφεται στη Σχολή Καλών Τεχνών. Το καιρό έχει… #; ηγεµο. νία του Με ν&χου πού Ήρα… 8… τον καιρό του "Όθωνα την καλλιτε- χνική ζωή της "Ελλάδας - άρχισε να καταρρέει. 'Ο ρωμκντισμος κι δ &καδημαϊσµδς άρχισε… νε παραχω. ροζ… τη Θέση τους στον {11.11011010111- σμο καί στίς άλλες νεωτεριστικές τάσεις της Τέχνης. 'Ο Παρθένα είχε γίνει πιο δεκτός στη Σχολή Καλών Τεχνών. Ο! νέοι ζωγράφοι σκίζουν την παράδοση κι' άναΘεω ρα… τίς παλιές Ξιξίες τα") Μονάχου. End-{011011 για νέους δρόμους Την άτμόσφαιρα αυτή αναπνέει κι" & 'Αστεριί8η:. Σοιώθει τίς άνησυχίες τη; εποχη; tau καί τίς κάνει δικές του. Πολύ γρηγορα κατορθώνει ν πιο! που είναι ειδη τς στα πρωτ: του ταλλιτ.χ- ι… βηµα. Ε:ευνητι',ς &. .ύραστσ; άναζητάει Ξιαρκω;… Ar. κιμάζει οι έψραστικά μια. µε πάντα δι:γ:ίωντ:ι ο! Εισικές του κριτές : Τ: :ΞσΘημα 1:00 ρυθµοδ. ή πιο… τη; γραμ…….η: #; ευγένεια ή ο… :Ήησ.κ Το χρώμα του α…: έκτο πιανίσιμο 1101') δημιουργεί στη… συγκίνηση. Στην αγαπημένη του Λάρισα πρω- τοπαρσυσιάζει τα Ξ;γο του. "Υστερα σ Βόλο μαζι") µε τα Βυτωρόπουλο Βιµ… Γκέσω κ.λ. Την πρώτη του Ξκθεση στην "Αθήνα η κριτική Ξ: χει… μ: έιθουοιασµσ. 'Ο ΖιχαρΞπς Παπαντωνίου. ο Δ. Κ:'κκινσς. & Φ. Πολίτης τονίζουν τίς τού νέου ζωγ μάψΌυ που ι. και δι')…- µη καί πνοή. "Απ το 193 Ο άνήκει σ ην οµάδα (Τάι… η . Στην πρύµη εµφάνιση …η; δρ.-τ'"; .; µύτης γράφει γι; … =Ασιατική & Πιπαντωνίου «T021111.- λεπτό. κι" ευχά- ριστο το'?» δικοί… στοιχείον είναιή χάρις». "Η χρωµ:τικη του λεπτότη "σε: .. Ο 'ι5 ξρ:σεσΦ ίτει κι' & µονα συνταιριασµενες µε την έμφυτη των. -51 του τα ξ.- χ.-ιρίζω &…:.μεσ. σε π:λλώ; &? λου'.. Τώα π.; ξεισΗιρ.'ζει & 3.6 Ή "να… είς την 4ην σελιδα 1 με; του από Μος είναι άγνωστο ξεκινάµε." νητ.ά συνωπάζει το θεατή και! τοπ γεµίζε; την καρδιά µέ μιαν απέραν- τη γαλήνη. τα &πέριτα ζωγραφικά ταμπϊώ του είναι &: ξικούρασρα τσι? σημερινσδ ταραγμίνου άνθρώ… που. It 1931') Με… πάλι στη Μ…… 001, όπερα στην Αθήνα και γιά . πρώτη φορά τά Εργα του δέχονται τα προς της Βρανάς. της Bauer-mi; .106 Τισικνοδ "'Ενα χρόνο άργότιρα :… δέχεται ή Βιέννη. Στην έμφάνι | ση του αυτή- οµαδική 6461… -- μ΄ εξαιρετικη εύνοια μιλάει η κριτική της. Και! πέρυσι έκθ€τει στη Σόφια. 'Ο "Αστεριάδης είναι ενας ποιη- τής. Σιρ Μπεκ-?, στο γυµνό. στη νε: Μα… η στό πορτραίτο μιά 'λεπιότατη ποιητική πνοή δονεΞ τω πίνακε. "Ενα μεγάλο µέρος του έργου τοπ 'Αστεριάδη κατέχουν οί &γισγρα- φίες. Σω προηγούµενο φύλλο µας δημοσιεόσκμε Ξ… κοµάτι απ" τίς θχυµέσιες τοιχογραφίες της "Επι. Μπητ Τεγέας. T11 ψηφιδωτά 1:00 'Αγίσυ Νικολάου καί το!? 'Αγίσυ Κωνσταντίνου είναι δικά του σχέδια έκτελεσμένα άπ' τη δεσποινίδα Βοΐ- λα. Mi υπάρχει Μάμα ενα κομάτι της δράσης 101‘) κ. Αστεριάδη 1101‘) γι: ποτό θά µιλν΄µτ. .λλη φορά : Οί εκδόσεις του. ΚΙΤΣΟΣ A. M AKPHZ 1111111111111111111111111111111111"111111111111 ΄΄ 'Εκυκλοφο΄ρησε η πρώτη έκδοση του Συλλόγου «Οί Φίλοι των γραμμάτων» µε τίτλο : «τα λείψανα και ή ιστορία το"… άρχαιων πόλεων τής περιοχής τοδΒόλου» Συνοδεύεται καί με παράρ- χηµπ γιά την Ξστορι΄α του συγχρ6νσυ Βόλου και των πωριων του:Πηλίου. Ewe η μολυτιμη ιστορία του τόπο υ μ1ςγραμµένη ύστερα άπό τελέτη όλης της δικής μας καί ξένης βι€λισγραφίας για την Εστορι΄α τα?) Βέλου συ έκαμε 0 βολιώτης αρι- στοΒχος φιλόλογος γ.. N. HAIIAXATZHE. Eive τα βι6λι΄ο 7101‘) πρέπει νά Θρί- σκεται στη βι6λιοθήκη κά- θε μορφωμένοι) ανθρώπου. Πωλειται σε όλα τα βι- 6λιοπωλεϊα. IuIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII ΙΙΙ-Ι… ΙΙΙΙΙιιιιιιιιιι.ι.= Ξ....ιιιιιιι'..-ιπαιιιιιιιιιιιΙιιιιιιΙιιιιιιιιιιιΙ-Ι IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII'III

… ται απΞνάις της Μητρο- πόλεως Φθιώτιδος. Είς τήν πόλιν μας θα έπανέ…λΘη καί & Ιερό-ορ- γήση είς 16v Μ.ητροπαλιτικόν Να- όν, δεν πρόκειται όµως νά περι- οδεύση είς τήν περιφιέρειαν. Κα- τά τον χρόνον τής τοποτηρητείας του θα άσχιοληθή ιµέ τήν τρέχου- σαν µόνον ύπηρεσίαν τής Μητρο- πόλεως, καθ' όσον ή ρύ3ιιιοις των γενικωτέρων ζητηµάτων ού- τής είναι έργον τού νέου Μητρο- πολ'ίτου ΈρωτηΘείς περί τής εκλογής τού νέου Μητροπολίτου Δη [.1111an- δος άπήντησεν ότι δεν γιωρίζει πότε θά γίνη αύτη, αλλά πάντως πρέπ-ι αύτη νά δραδ-ύνη, διότι άλλως δεν θά έγίνετο διορισµός pug». |Κατά τήν διάρκειαν τής ήμε- ρας έπεσικέφθιησαν 16v Σεβασμι- ώτατον ΄Αµι6ριέσιον διάφοροι φι- λόθρησκοι συ.µπολ΄ι΄ται καί έπιτρο- παι. 'Ο Μητροπολίτης Φθιώτιδος «. ΄Α-µ6ρόσιος είναι είς εκ των αρχαιοτέρων αρχιερέων τής Έκ- κλησίας τής 'Ελίλάδος. Έχει…οι>το- νήθη επίσκοπος 16 1911 καί διε- τέλεσε Μητροπολίτης Χριστουπό- λεως, Ναυπακτίας καί από 25€- τίας ποιµαίνει τήν περιφέρειαν τής Φθιώτιδος. Διετέλεσεν επίσης κατά καιρούς Τοποτηρητής τής 'Αρχιεπισκοπής 'Αθ…ηνων καί των Μητροπόλεων ΄Αικαρνανίας καί Θεσσαλ ιώτιδος. ΕΠΙΤί;ύΠΗ ΥΠΟ ΤΟΝ K- AHMAPXflN ΑΠΕΦΑΣΙΣθΗ NA METABH ΕΙΣ ΑΘΗΝΑΣ ΝΑ ΤΑ θΕΜΑΤΑ ΑΝΟΙΚΟΔΟΜΗΣΕΩΣ ΔΙΑΜΑΡΤΥΡΙΑ ΔΙΑ το KYIIPIAKON T6 Δηµοτιίκιδν Σιυμι6ούλιον Βό- λου, κατά τιήν νι.1κτε;ριινήν συνε- δρίασίν του, απεφάσισε τήν άπο- στοιλήν έπείγον.τος τηλεγραφήμα- τος προς τήν Γενική… Σιυνέλε-υσιν τού ΟΗΕ, διά- τ>οι΄) όποίου έκφρα- ζει τά αίσθήµατα αποτροπιασµού τής πόλεως διά τήν συνεχιζοµένιην κατιατιυράνινιηισιν τού ύπερηφάινου 'Ε'λ-ληνιικιού Κυπριακού λαού, άγω- νιζοµ'ένοιυ διά τήν ελευθερίαν του καί: ζητεί τήν λ.ήψιιν άποφάσεω'ς διιά τήν αύτοδιιάιΘεσιιν τής Κύπρον. 'Επίσης άπεφασίσΘηι ή άπω… .λή τηλιεγιραφή'µιατιος. διαµαρτυρίας προς τήν ΄Επιτιρο.πήν των Δικαιω- .µάτιων τού ΄Α'ιιιΘρώπου΄ διά τήν ά- πάνθρωπον µεταχείρισι-ν- .… Κυ- πρίων πατριωτόν έκ μέρους τού δυνάστου τής νήσου. 'Αρχοµιένης τής συνεδριάσεως 6 Δήμαρχος κ. Κλιαψόπουιλοςι είσηγή- θηι είς 16 I-up'Sa-OAII-ov τήν αποστο- .λήιν διαμαρτυρίας είς 16v OHE διά τήιν 6116 ":… Β...-Μ…… κατακρά- καί Ματ-αδυνάστευσι|ν τ'ησιιν τού λαού τής νήσου Κύπρου. (Ο κ. Δή- µαρχος προσέθεσε-ν, ότι 16 Συμ- δούλιιο'ν πρέπει νά ζήτήση άπό τά "Ηνωµένα "Έθνη να λιά6ο…υν από φασιν άπελευθερώσεωςι τής. Κύπρου από 16v 6άρ6οιριον ξενιικον ζυγδ…ν. T6 IIUIIIISOI'IMIOVI απεφάσισε… άκο- .λούΘως τήν αποστοιλήν τηλεγιραιφή- ιµατος είς τά συζητούνται 16 K1.)— 11pI01K6v ΄Η'ν-ωµένα1 ΄Έ0νιη, έδέχΘη &" πρότασιινι τού K. Πιετ:ροχείλου, ίνα ταυτοχρόνως αποστολή τηλε- ιγραφική] διαμαρτυρία προς τήν 'Επι=τροπήν Δικαιωμάτων τού ’Av- θρόπου. Η A'NOIKIOAOIMIHIIZ ‘AImokoéequ 6 κ. Κλαψόπουλος είπεν, ότιι 6 Δήµος όφείλει να δια- µαρτυρηΘή διά τήν έγκατάλειψιιν τής άνοιικοδοµήσεως τής πόλεως, ως πιροκύπτει- &… τήν είσηγητικήν ΞκιΘεσιν επι τού προύπολογισμού τού κ. ύπουργσύ ":… Οίκονομικόν. Είναιι γνωστόν, .προσέΘεσεν 6 K. Δήµαρχος, ότι αί πληγαί, τάς 6- .nquIq ήνοιιξεν είς τήν πόλιν 6 σει- σμός, δεν Έχουν ακόµη έπουλωΘή καί είνα… κοινή συνείδηισις, ότι 8" αποτελέση 6α-ρύτατον καί ένδεχο- 'μένς καίριον πλήγµα κατά τής πόλεως ή έγ-κατάλειψις τής άνοι- κοδομήσε.ωςι. Δέν είναι! ινοητδν νά κλεισθή 16 θέµα διά τή:ς χορηγή- σεως be τού τρέχοντος προύπολο- γισµού τού ποσού ":… 80—90 έ- κατοµµυρί.ων δραχµών. Περαιτέρω 6 κ. Δήμαρχος άντέ- κρονσε το ψληιναφήμΜα διαφό- ρων άνευΘύνων, ότιι 6 Βόλος ξτυχε ηρονοµιιακής έ… µέρους τής Κ:υ6ερ- ινήσεωςι µεταχειιρΞσεωςι -καί' απέδει- g: µε αριθµούς, ότι τοιαύτη με- ταχείρισιΙς δεν ύπαρχει. T6 Δηιµοτινκόν Συµ6ούλιον κατέ- λ!ηξε, πιρέπειι να διαµαρτυρηΒή καί το ζητήση τήν αύξησιν τού κονδυ- λίου τού άναγ;ραφοµέ-νου είς- 16v .π=ρούποιλογ'ιισµ-όν ύπέρ … σεισμο- πλήκτων. Τούτο δύναται νά γίνη κατά τήν συζήτησι'ν τού προύπο- λογισμού. 'Ωσαύτως πρέπον νά καταγρα- φούν αί ζημία… τού σεισμού τής 2ας Νοεμ6ρίου καί νά χορηγηθούν (EYINEXEII‘A είς τήν 4ην σελίδα) Η ΜΞΘΑΥΡΙΑΝΗ ΔΙΚΗ ΕΠΙ ΦΟΝΩ ΕΙΣ το KAKOYPI'IOAIKEION ΒΟΛΟΥ οι ΚΛΗΡΩ0ΕΝΤΕ! !ΝθΡΚΟΙ ΜΗΝθΣ ΜΑΡΤΙΟΥ Μεθαύρι:ον Hagan-mum είς το Κακουργιοδικείον τής πόλεώς μας θα όκιδιικασιΘή ή ι΄.ιπόΘεσις τού Κων- σταντίνου Μιχ-α.λι;τοάινου ή Κων- σταντάρα, έν: Βαµ6αικούςι Φαρσά- λων, κατηγορουµένου, ότιι ιµετέχων όµόίδιος τού Σούρλα, μετά τού ό- µοχωρίου του Δηµητρίου Καρ6ού- νη, -έΦόνιευσε 16m Νικόλαον ΄Αιµπα- τζίδην, έκ Πειραιω- Σηµειωτέον, ότι 6 Καρ6ούνηςι Ξτ!υχεν αµνηστίας. ΚΛΗιΡΩΣ Ι'Σ ΕιΝΟΡ KQNI "Υπό τού Πρωτοδικείου πληρό- Θη|σαιν οί κάτωθι ως όνορκοιι μη- νός Μαρτίου: Α΄ περιόδου τακτικοί: Γ. Ροδί- της, I. Πανταζής, In. 'Ιωάινου, Ν. ι'Πεκόπο=υλος, Τ. Βλαµόπουλος, Δ. ΄Αιργιυρόπουλος, Δ. Ζωγράφου, Κ. Γεωργιούλας, Θ. Δρόσος, Σ. Μπο-ρ- λότος, .N‘. Κοµνός, Κ. Λαδογιάν- νης, Α. Μοσχο6ίδης, I. 'Ανω":- σίου, 'Ελευθι-ρία Ματσάγγου, EI- ρ.ήνη Ματσώλη, Νίκατ-ερίνη Μαρ- yaw-1019M, Μαρία Παπαγεωργίου, Δήµητρα Πιολυκόιρπου. 'Αιναπληρωµατ…οί: A. Κατσαν- "III/11g, Γ. Μακρής, Ι. Καραγιάν- νης, |. 'Μπορνόζης, "1. Τσαλιαπά- τας, E. Παντελίδης I. Μάργαρης, Δ.. Κεοεµαλής, 'Ηλέκτρα Παπαγεωρ- γίου, Ρίτα Μοστχο6ίδου. Β΄ περιόδου τακτικοί: Ν. Μανω- λόπουλος, K. Μακρής, Π. 'Ιατρού, Γ. Ζάµπαλος, Σ. Παπαγιαννοπού- λος, N. Παπαπαναγ'ής, Δ. Πέτρου, Γ. Μιχαηλίδης, Γ. Πλατιάς, Κ. Θεοδοσίου, E. Walpaic', Γ. Κόμιξ»- της, Μ. Καλαγιάς, N. 'Αποστο- .λόπουλιο-ς, IN. Γουρηιώτης, Θέκλα ιΠαι=δοπούλου, ΄Ιαµή'νη: Μαρκογιαν- νοπούλ-ου, Μάχη Μπαδ-ρά6ου, "…Ελ- ληι Μαγιουλά, "Ελένη Ξηραδάκη. 'Αιναπληιρ-ωιµ'αιτ ι…κιοιί1: Ν . ιΠαι 86- πουλος, Π. Καρούνης, Α. Σταμα- τάς, Γ. Ρήγας, AI. Ζαχαρόπου- λος, Σ. Κορακάκης, Μαρία Νορ-λί- δου, Μαρίκα Παπακώστα. [ΧΧΧ πρός δήμοσίίευαιν είς τήν 01356- λως αναμιχθείσαν είς τήν ανωτέ- ρω ΄ιστορίαν τοπική… συνάδελφσν, ενώ 16 όρθον θά ήτο ή κοινοποί- ησις νά γίνη προς τήν «Θεσσα- λίαν». Πάντως, ε'κ τού εγγράφου τού ύπουργεί-ου προκύπτει ότι είς 16v Nou6v Μαγνησίας διετέθη… διά πα ραγωγ|κά Έργα 16 τρίτον των πι- στώσεων, που διετέΘησαν διά τήν Λάρισα. 11 ίΕ|1Ι]ίΡΠΙ 111" 1011110" FIIIIIIIIIIIIIIIIIII IIIIIIIIIIH (Ο ύπουργός Προεδρίας τής Κυ6ερνήσεως κ. 'Κ. Τσάτσος, µάς απέστειλε 16 κάτωθι έγγραφον: «Είς 16 φύλλον ύμών τής 7.2. 57 όποστηρίζετε ότι διά τής ύ- ποχρεώσεως των επαρχιακών ρα- διοφωνικών σταθµών, όπως άνα- ιµεταδίδουν 16 πρόγραμμα τού Ρ. Σ. Μη… καί περιορίσουν μόνον είς δίωρον τήν µετάδοσιν τοπικού προγράµµατος, ()1 10m- κοί ραδ. σταθµοί ούσιαστικ κως ικα ταργούνται. >>Σ&ς πληροφορώ ότι ή ίδρυσις τοπικών ραδ. σταθμών ένα έχει σκοπόν. T6 νά γίνεται ξακουστός είς κάθε γωνίαν τής Έλλάδος 6 ραδ. σταθµος ,Αθηνών, διά τζιν οποίον καί επιδεικνύεται ζωηρά το ενδιαφέρον των κατόχων ρα- διοφώνων. Διά τούτο κα= καισ- 6άλλεται προσπάθεια πλήρους ραδιοφωνιΜη-ς «δικτυωσεως» τής χώρας ϊ »Αί δύο ωραι τοπικού προγράμ µατος κρίνονται απολύτως έπαρ- κεΤς». ΥΠΟΔΕΙΞΕΙΣ KAI ΠΑΡΑΠΟΝΑ ΄Αναγνώσται μας διατυπώνουν παράπονα, διότι, ενώ έχορηγή- πετ r" κ"ά1|'καΐ&τιν'τωτοσ θησα-ν φορολογικαί απαλλαγαί είς τούς µεγάλους επιχειρηματί- ας, έ ακολουθούν oI‘I μισθωτοί νά πληρώνουν 16v φόρον µισθωτών ύπηρεσιών, καίτοι είναι γνωστόν ότι οί μισθωτοί Ξχουν αίσΘατιθή περισσότερον 16v οίκονοµι-κάν άν- τίκτυπον εκ των σεισιµών από οί- ονδήποτε άλλον. " Μία ύπηρεσία τουριστική έχει τοποθετήσει πίνακας έξω από τήν πόλιν καί εντος αύτής, πού δεικνύουν διαφόρους διευθύν- σεις τής περιοχής. Δυστυχώς, δέν ύπάρχουν πινακίδες πού νά όµι- λούν περί Τσαγκαράδας, Ζαγο- ράς κλπ., ενώ αί κωμοπόλεις ού- ται είναι από τάς πλέον τουρι- στικιάς τού Πηλίου. " Πρό καιρού είχε ανακοινω- θή L'rrr6 τού ύφυπο»υργού Συγκοι- νωνιών κ. 'Καραπιπιέρη, 6m % προσληφΘούν νέαι τηλεφωνήτριαι είς τον ΟΤΕ Βόλου. ΄Εκτοτε πα- ρήλθεν αρκετό διάστημα καί παρ'" όλον ότι 16 Τηλεφωνικά Κέντρο-ν Βόλου με τήν τεραστίαν του κί- νησιν έχει 16v μικρότερον άρθ- µδν τηλεφωνητριών, ούδεµία πρ:΄>σ ληψις εγένετο. Θ ΣΚΥΛΟ! TOY ΔΑ!ΚΛΛ0Υ ΕΔΑΓΚΑ!Ε ">" ΠΡθΙΔΡΌΝ ΤΡΙΚΑΛΑ, 19. ("Γ-ού ανταπο- κριτού ιµας).- Είς 1.6 χωρίον Μεγάρχη ό σκύλος τού διδασκά- λου τού χωρίου έδάγικασε τόν πρό εδρον τής κοινότητος, όστις ύ- ποδάλλεται ήδη είς άντιλυσσικήν θεραπείαν. νικοί, γραφείς καί άλλοι υπάλλη- λοι θεωρούνται ούσιαστικώς ώς απολυθέντες, "Ως έικ τούτου δεν έχουν δικαίωµα ύπογραφής ούτε δικαίωµα ελέγχου είς τάς ανέγει- ροµ.ένας ή επισκευαζοιµέινας οίκί- ας. Πολλοί σεισιµ-όπιληκτοι, πού ήλθαν είς 'Βόλον από τήν ύπαι- θρον διά νά λάδι)… τάς δόσεις των δανείων των, ήναγκάσΘησαν νά επιστρέψουν είς τά χωρία των ρ …ο. τάς όποία-ς το χιορηγηθΞντ…α ξό- νεια έχρησιιµιοποιήΘησαν διά ακο- πούς ξένους προς τήν ΜΜΜ- µησιν. TA AANEIA AI’ AHIO‘GIHIKAI "Οσον αφοράτάςδια;αρτυρίας ότι δεν χορηγούνται δάνεια διά τήν έπισκευήν αποθηκών, έγνώ- σθη, ότι ή αρµοδία πρωτα έ- χει ήδη περιπτώσει 16. έλεγχον ,δυδιάσΘη είς 16v κ. Νοµάρ- χην καί τού επέδειξε σχέδια οί- κοπέδων κειμένων εντός σχεδίου πόλεως καί είς διάφορα σηµεία αύτής. '…Παρεσχέθη ή δια6ε6αίωσις, ό- τι ή σχετική προεργασία 06 6— λοκληρωΘή εντός των ήμερων, δ]- στε ν' &ρχίση 16 συνταµώτερον ή χορήγησις τής ένισχύσεως των 5.000 δραχµών διά τήν αγοράν οίκοπέιδου. IHIIIEII Νίκ- IIIPIIIIH III IHII IHIIIHIIIIIMHEIH II IHIIIHIIIIH ΒΕΠ EIIEII EIIIIIIIMMIPII Η…" IHIII HI IIIHHIIIIIH IPIEIHPIIII III IHMIII & II IIPIIIHIIEEIE 'O αρχηγός τού Δημοκρατικού Κόµµατος καί Βουλευτής τού Νο- µού µας κ. Γ. Καρτάιλης, .π…ροέόηι χθές προς αντιπροσώπους τού Τύ- που είς τάς. ωάτωΘι δηλώσεις: «Είς. τάς δηµο-σιευΘείσας εκθέ- σεις τού πιρούπολογιιισμού 1957, εµφανίζεται, ότι: διά τήν άντιιµετώ- πιουν ":… αναγκών ":… σεισµο- τιιλήικτων περιοχών, 16 Δηµόσιον οι: διαΘέαη το ποσό το… 260: έκα- τοµµιυρίων. ’EKI των 260 αύτόν έ- κατοµιµυρίων, νά διατεΘή διά τήν περιοχήιν µας κατ΄ ανώτατοι."ι όρων | 'Υπάρχοιυσαιι οίκίαι έν Βόλω πρό τα… σεισµών 1955: Μεϊο-ν όπομ-είνασω άΘ΄ιικται µετάι τήν 211'11‘1956 ποσόν 90—100 έκατοµμυρίων αριθµός αυτός των 90-100 &; τοµ-μιυρίων ανταποικρίνεταιιι άλλως τε καί προς 16 πρόγραμµα πού έ- ξήγγειιλε 16 ύπο-υργεΐ:τ Οίκισμού && τήν αποκατιάστασ.. ":… σει- σµο.παΘων "έν τού σεισµού τού 1955. Είς αύτό προ6λέποντ-αι 1.000 άρωγαί κατασκευής διά 16v Βόλον καί 400 διά τήν ύπαιθρο… διά τήν πραγµατοποίησιν "… 6- ποίων απαιτείται δαπάνη… 50—60 εκατοµμυρίων δρχ. Περαν αύτών όφείλιει νά καλυφθούν α΄ι έν και- §£IIKa1aaKI:-uui καί έπι|σκευαί καί τα γενικά εξοδα άνερχόµενα είς 30% Ούτω καλύπτεται 16 συνο- λικός διατιιθέµ…ενον ποσόν των 90—100 εκατοµμυρίων. 'Η ά…- µετώπιισις αύτη 'άφίνει εκτός παν- τός ύπολογ-ιισµ'ούι τάς ζηµίας πού ι΄ιπέστη ή .πό…λιΙςι {K τού σεισμού τής 2ας .Νοεµ6ρίου τού 1956 καί ΄έν ‘l’lIVl' µέτρω καί ή ύπαιθρο.ς. Δια …': ύπολογι-σθή ή άπαι|τουμέιν…η δα- πάνη διά τήν άντι|µετώπισ.ιιν τε… …… τής 2ας Νιοεμ6ρίου, παρα- Θέτοµεν το κατωτέρω πίνακα. Κατασκευαί περατωθείσαιι ή |4187 !! έξΕλίίξΕΙ 3.255 Μεί:'. ο-ίκίαι δι" όνοιικιαστά.ς µή πιρούπιαι…οχσυσα1 … 2.800 σεισµών: 700 ...... 2.555 11.387 Έ-. σκευαί περατωΘεϊσαι ή ε'." εξελίξει: 3.571 Μείον εκ ":… |ε'ιινι.ιτέιρ(..ι χρή- ζ:υσαι έπνσιοευής λόγω σεισµών 2)11)!195ό: 1.000 ...... 2.571 Πρ:γραµµατιιαΘεΐσαι άρωγαί :… 16 1957 διά Βόλου ...... 1.000 6.126 Μή προγιριαμματιισθείσαι έ- Ήι'σΜευαιί καί -κατασ.κευαί Βόλου: 5,261 1 1 .387 1 1. 387 ΣΗΜΕΙΩΣ|Σ: Αί σηµειούμεναι είς τον πίνακα κατα σκευαί καί επισκευαί προέρχονται &… στοιχείων τής έκθε΄σεως επί τού προύπολ-ογισμιού τού K. Έξ παντού έµφαίνεται',, ότιι το σύνολα; των επισκευαστέων ή &- νοιικ…οδοµητέων οι…" ανέρχεται είς 5.711 περίπου καί τούτο μετά τήν άφοίρεοιιν καί τών 1.000 νέων &. ρωγων, τάς οποίας προ6λέπει 16 πρόγραµμα άνοι:κο!δο µήσεως δια 16 I967. ’Ec‘zv ύπολογίσωµιεν Ένα µέ- σον ΄όρον ε……ωω - κατασκευών 45:000 δρχ. κατά οίκιοδοµήν, δε- δοµένου, ότιι ό τελευταίος σεισµός "έπληξε κυρίως 16 IKév1IpovI τής πό- λεως, ένα αί προηγούμενου κατα- ο'…ιυαιί άφεώρουν μονορόφουςι οί,- κίας ως επί το πλείστον, το ά- παιτηΘησόµενον ποσόν ανέρχεται είς 2'57 6Kcn1oppII'IpIa περίπου. EH: αύτιά όφείλιοµεν νά προσθέσωμεν: θη6αίου. ΄Αποκατάστσσι'ν αποθηκων, έργο- στασίων, 6ι|οτεχνικων εργαστηρί- ων, δημοσίων καί δηµοτικών K11I- ρίων 45 εκατομµύρια. Σύνολονι διά τήν πόλιν τού Βόλου 300 περίπου έκατοµµύρια. Είς αυτά όφείλομεν …. προσθέσωµεν περί το 10 έκα- τομ=μύρι'α εΙσέτι πέ;αν … 400 νέ- ων dopey-IBM, ":… πµ6λεποµέ'νων ύ- 116 τού προγράµµατος διά τήν ύ- παιιθρον τού Πηλίου καί λοιπ'ής= πε- ρι|φιερείας Μαγνησίας. "Αν είς αύτά προστεθούν τά γε. νικά Έξοδα, -άνερχόµεια κατά: πο- λύ μετιριοπαθή ύπολογ…ιισµον είς 40-50 έικατ…οµµύρ:α, 16 1roa6v πού όφεί.λει νά Μα……" ο Βόλος καί ή περιοχή του διά τήν αποκα- τάστασιν τών σεισµιοπλήκτων ά- νέρχεται είς 350—360 εκατομµύ- ρια, πέραν -- τονίζω — τού πρού- πολογι…σΘέντος προγράμµατος τού 1957. 'Οφείλει 6 Βόλος να ζητή- ση άµέσως τήν έπίσημον κατα- γραφήν τόν ζηµιών τού σεισµού τής 2ας Νοεμ6.ρίο-υ, διότι ή μέχρι τ-ούΕιε άρνιησις τής Κιιι6ε'ρνήσεως νά καταγ-ράψη τάς ζηιμίας αύτάς σωστών ΐχειι να παιρακιάμψη το αί- τήµατα ":… ζημιω'θέ'ντων έξ αύτού. Οιί Δήμοι, αιΙ Κοινότητες καί όργα- νιώσεις όφεί-λουν v61 κινηθούν δρα- στηρίως. Έάν 16 .παιραμελήσουν, Θα είναι όπεύ|Θυνοι τής εξαφανί- σεως τής πόλεως». AI ΕΙΣΦ0ΡΑ| ΤΩΝ ΣΕΙΣΜ0ΠΛΗΚΤΩΝ 'Ο διευθυντής τού ΙΚΑ Βόλου κ. Μάρκου µας απέστειλε έγγρα- φον είς 16 όπσΐον αναφέρονται τα εξής: «Είς απαντησω σχολίου σας δημοσιευ6έντος είς το φύλλον τής 13)2)57 τής Έφημερίιδος ύμών σχετικώς μέ 16v ύπολογισ…µόν των είσφορων δι' οί-κο'δο.µιικάς έργα- σίας (συµπληρωματικός, 006:1- τίσματα, κουφώµατα κτλ.), έχο- μεν τήν τι=µιή=ν… νά γνωρίσωιμεν ύ- µ΄ι'ν ότι συµφώνως το Κανονισμό ««Περί τρόπου ασφαλίσεως παρά τι?) Ι.Κ.Α. «:… απασχολουµένων είς οίκοδοµικά-ς ή τεχνι-κάς έργα- σίας προσώπων» διά 16v καθορι- σ.μδν των …καταΘληπέων είσφορων λαµ6άνεται ύπ' όψιν ή συνολική αξία τού έργου ή αναγραφομενη 0|Κ0Δ0ΜθΥΝΤΩΝ ΠΡΟΣ TOI. K. A. είς 16v προύπολογισμάν τον έγ- κριΘέντα επί τω σκοπό) τής χορη- γήσεως τής κατά νόμσν αδείας ι'.…- 11I6 τού οίικείου Πολεοδοµικού ί'ρα φείου». |Κατόπιν των ανωτέρω δηµι- ουργείται 16 ερώτημα: Έφ' ό- σον κατά τήν έκδοσιν τής αδείας 6 οίκοδομών κατα6άλιλει 51000— ράς είς 1-6 ΙΚΑ καί διά τά σο- 6ατϊσματα, το κουφώµατα, τάς ύδραυλικάς έργασίας κ.λπ., δια- τί ύποχρεούται κατά τήν κατα- σκευήν αύτων νά πληρώση {K νέου 16 ΙΚΑ διά τάς εργασίας αύτά-ς; Δεν % έπρεπε είς τάς περιπτώσεις αύτάς 6 κατασκευα- στής των κουφωµάτιων, των σο- 6ατισµάτ-ων κλπ. νά µή πλιηρώνη εργοδοτική-ν είσφοράν πρός 16 I‘KA; APXAIOZ ΤΑΦΟΣ ΠΑΡΑ ΤΑΣ ΓΛΆΦΥΡΑΣ 'Ο πρόεδρος τής κοινότητος Γ Μωρά… όµως… είς τον κ. Νομάρχην, ότι είς τάς ι΄Γπωρει΄ας τού λόφου τού χωρίου του, όπου έκειτο άλλοτε ή ακρόπολή; άνευ- ρέΘη όπου τού Αντωνίου Βούζα, ό όποί-ος είχε µετα6ή διά να συλλέ- En ρ΄ιζεςπουρναριών,άρχαΤοςτάφος. Κατόπιν έντσλής τού κ. Νο- µιάρχου µετέ6η επί τόπου δ άνα- πλ…ηρωτής τού έφόρου 'Αρχαιοτή- των καθηγητής IK. Λαδογιά-ννης, ό οποίος διεπίστωσεν ότι πρόκει- ται περί πηλίνου τάφου, αναγο- µένου είς τήν Μ…υκηνα΄ι'κήν ή τήν νεολιθιικιήν έποχήν. Έντός τού τά- φου εύρέθ-ησαν µόνον όστά. T6 μήκος του είναι 1,92 µ., 16 πλά- τος 0,45 μ. καί 16 δάθος 0,35 ιµ. 'Υπάρχει πιθανότης νά Amara απόφασις διά τήν διενέρκειαν αρ χαιολογικών ανασκαφών είς τήν έν λόγω περιοχή… …. ν ξ- ίας ιελ- ρων έτι… ;γά- 1811— ίας .λήιν αλ- σε τήν γνώµην, ότι πρέπει να ά- ποµακρυνΘούν οί στρατηγοί, οί 6- 116101 δεν είναι είς Θέσιν .… παραι- κολουθήσουν τήιν σύγχρονον έξέλι- ξιν .… πολεµικών µεθόδων. Είς τά σχέδια τής είσδολής είς τήν ΄|ταλίαιν καί Γαλλίαν, 6 2013— κωφ προέ6λεπε καί τήν κή;ρυξινι είς 161g χώρας αι΄ιτα-ς γονικής απερ- γίας δια να παραλύση ή στρατιω- τι-κή των κινητοποίησις. ΜΟΣΧΑ, 19.- 'Ο ραδιοσταθ- ξύ αλλων καί το εξής: «Οί Ιμπεριαλι-σταιί κινούνται δια να ανατρέψουν τήν ϊσορροπίαιν τ-ώ.ιν σοσιαλιστικών χωρών καί νά έπι- 6άλουν είς αύτας κυ6ερνήισεις άν- δρειικέλλων από προδότας καί &… ποστάτας, όπως ήσαν 6 Μπένες, 6 Nc'xy-Ku καί αλλοι. Οιί ,Αµεριικαινοί Ιµπεριαλισταί, είπε…, έξαικολουθούιν v6 κινούνται διά τήν έξαπόλυσιν ένας ατομικού πολέµου, &… αί σοσιαλιστικά δυνάµεις δεν θά Θετικής οίκονοµίας. καί έτόνισιεν, ότι. ή Ρωσία είναι µέγας παρά- γων είρήνης. ΤΟ ΖΗΙΤΗ.'Μ€. ΤΗΣ ΠΑΛΑΙΣΤΙΝΗΣ BAZIIFK‘TQN, 19.— 'Ο πρόε- δρος ΄Αϊζενχαουερ έπι'στρέψας. τήν έσπέιραν, σιυνη,ντήθη μέ 16v K. Ντάλλεςι 816 16 ζήτημα τής ίσ- ραηλοαιιγυπτιαικήις διακοπές. σινι αύτήν, τυροσε'Βεσεν, η A'Iy'u- πτος ούδετν δικαίωµα θα ε΄χη … έμιποδίση τήν ε΄ι'σοδον των 136001- των πλοίων είς 16w κόλ.πον τής )Αικάμιπα. Τό ΄Ισραήλ ακόµη πρέ- πει να όχι] τό δικαίιωµα χρησιμο- ποιήσεως τιήςι διώρυγας τού Σουέζ μετα τήν έικκαθάριισίιν της. Τήιν Δευτέρου 6 πρόεδρος ΄Α'ι'- ζενχάουειρ θα όµιλήση έπί τή 15η έπετιείω τής ιδρύσεως τής Φωνής της AIuaplIan. ΗΤΙΙΙΡ0ΣΩΙΙΟΣ ΤΠΕΣΤΗΡΙΞΕΗ ΕΗΘΕΡΗΙΙΣ ΕΙΣ ΤΟ" 0. Η. E. ΤΟΥ ΚΥΠΡΟ… Η… … ΤΗΝ ΜΝΗΜΕΣ... ΗΤ… ποινικό… 1111111211101 9111111111 11111111 πιετιιιιιιιιιιπ 11111111111 ότι πρέπει νά γίνη έλευθεριώτ.ερον τό Σύνταγµα Ράντκλιφ, απέρριψε τήν ι'δέαν περί διαμελισμού τής νήσου, αµίλησε περί τής ανάγκης απελευθερώσεωςι τού Μακαρίου καί έτόνιισεν, ότι ιείς τήν νήσον 60010- μόζσνταιι όλιο*κιληιρωτιικαί µέθοδοι Βίας Απέρριψε τόν ίσ'χιυριισµόν τού ύπουργού Αποιικιων, οτι η Κύ- προς είναι σπουδαία στρατιωτι- κή 6άσι-ς καί είπεν, ότι δύναται να χρησιιμοποιηθή ως δάσιςι τού ΝΑΤΟ. 'Απαντών 6 ύφυπουργός 'Αποι- κι…ών, ίσχυρίσθη, ότι ή Ενωσις τής Κύπρου µετά τής "Ελλάδος, ύπό τας παρούσας συνιθήκας. Θα έξη- µιούργειι αίματιοχιυσίαν' είς όλην τ.ήν νήσον καί πιθανώς σύρραξιν 'Ελλιάδος — Τουρκίας. 'Ωμίληισε περί τροµοκρατών καί περί τού &. δυνατού έπαναλήψεως συνοµιλιών μέ τόν Μακάριιον, διότι ούτος. ύπο- 0111016131I τήν 6ίαν. Τέλος είπεν, ό- τιι 6 διαιμε.λι.σιμός τής νήσου Θεω- ρείται δυνατός, μολονότι δέν απο- τελεϊ τήν καλυτέραν λύσιν. Τελικώς ή Βουλή δια ψήφων 307 έναντι 2‘53 διέκρινε τήν πολιτι- κή…ν τής κυ6ερνήσεωςι ιέπί τού Κυ- πριακιού. ) καί τήν ΄Αγγλίαν δια φιιλικήν λύ- Μετα διακοπήν, έπαναλη.φθείσης Κύπρο… έξεταστικής έπιτροπής. 01I'v τού ζητήματος. Συγκεκριµέ- τής σι!ζητήσιεως, έλα6ε τόν λόγον ΑΘΗΝΑΙ, 19.- "Ο ύπουργός 50€ νως, έζήτ.ησεν από, τήν έλληνικήν 6‘ Βρετανός αντιπρόσωπος κ. Τύπου κ. Τσάτσος. ιέπεκοιινώνη.σε U- =κιυ6ορνησι'ν να άσκηση,όλη-ν 1111 έ- Νοµπλ, εκφράσεις τήν καταπλη- τηλεφωνικός µετά τού έκ τών 1m:- 10'1— 1111pIpo11I'v111g είς την Κύπρον 816 να ξίν του 51' όσα 6 κ. ΄Α6έρω'φ είπε λών τής έλληνα-κής αντιπροσωπείας … καταστη δυνατή ή κατάπαυση περί έπι6αρυντ-ιικιών- στοιχείων, τα είς τόν ΟΗΕ κ. Α. Στράτου, 6 6- "? τήιςι δράσεως τής ΕΟΚΑ. «Δέν δυ- όποία κατέχει ή έλληνιική κ-ι:6έιρ- ποίος Kai! τού µετιο6ί6αισε τας JCU 116111180, είπε, να ανεχθώµεν 110(1- νησις κατά τώνι Βρεταννικώιν ά.ρ- πρώτας έντιυττώσεις. σχετικώς .µέ ίας ζεις τροµοκρατίας είς οίονδήπο- χών. τήν δηµιαυργηΘείσαν ατµόσφαιιραν πο? τε…μέρος τού κόσµου καί 6 κόσµος ιΟ αντιπρόσωπος τιούι Καναδά ιείς τήν Πολιτιικιήν ΄Επιτ:ροπήν τού ":… έχει 16 δικαίωμα να γνωρ'ίζη 16g ύπεστήριξε τήν άγγλιικήν όποιων ΟΗΕ καί τας χθεσινας όµιλίας 361- πραξειις αύτας». καί συιέστησε τήν "σε"… τού των αρχηγών των αντιπροσωπειών ΄Εκάλεσεν έν συνεχεία τήν Με- ψευδοσοντάγµατος καί] ό Φιλιπ- Ελλάδος Αγγλίας καί Τουρκίας. γαλη:ν Βρεταννίανι v61 αναγνωρίση πίνος αντιπρόσωπος συνέστησε φι- ΄Ως έδηλώθη σήµερον αρµόδιας, γο,ν 16 γεγονός, ότι 6 λαός τής Κύ- λικήν Μπιν 816 διαπραγµατεύσεων. ή Κυ6έρνησις, σύµφωιως πρός τας ,Α"" προ-υ έπι'θυμεΐ τήν αύτοδιάθεσιν. 'Ο Σέρ6οςι αντιπρόσωπος έκη,- έπαγγελίας της, δίδει τήν πολιτι- 1mg «Εαν, είπεν, ή δρεταννιική κυ6έρ- ρύχιθη αναφαινδόιν ύπερ τού Κυπρια- Κήν µαχην δια τήν Κυπριακήν ύπό- να νηαις έχω αμφιιδολίαςι καί θεωρεί κού λαού καί κατήγγειλε τήν άγ- θέσιν µέ πίστιν καί 6ε6αιότητα, "Η?" 16 περί αύτοδιαθέσεως αίτημα ως γλικήν τροµοκρατίαν. ότι 6 τη… θά απολήξη είς προώ- τη,ς τεχνητόν, γνωρίζει κάλλιστα κατά Αύριον θα είναι ή πλέον αποφα- θηισιν τού δικαίου αίτήµατος τού λευ- ποΐον τρόπον δύναται να έξακρι- σιστική ήμέρα δια τήν συζήτηση… Κυπριακού .λαού. …" δόση τήν γνώµην του, ε΄ι΄τε 816 τού Θέµατος. Θα όμιλησουν οί αν… ΙΘ΄?" τής διεξαγωγής δημοψηφίσµατος, τιπρό:ωποι Ρωσίας, )Αµιεριικιής ΛΟΝιΔ|ΝΟ|Ν, Ι9.- Κατα τήν νη- ε'ι΄τε δια τής αποστολής έπιτιρο- καί αλλοι, ενδέχεται δέ 6 ΄Αµερι- απ-οψινήν σι)ζήτησιν τού Κυπρια- πιή)ς τού Στέµματος». κανός {xv-11111060161100 να ύπο6άλη κού είς τήν αγγλική… Βουλήν, 6 6m- r‘pé— Είς 16 τέλος τής οµιλίας του ίδιικιόν του σχέδιιον έπιιλ-ύσεως τού τ'ιπρόσιωποςι τών ,Εργατικών K. νυν… 6 αντιπρόσωπος τής Κεύλάνης έ- Κυπριακού. Γκάλαγκιαν είπεν, ότι ή ΄Αγγλία ; ά- ξέφρασε τήν εύχήν, όπως ή Έλ- ’Ev τώ μεταξύ, οί "Άγγλο… κα- δέν πρέπει v6w έξαναγκάση τούς 5ρ0- λας καί ή 'Αγγλία έπιδιώξουν τήν τα6ά)ευν λυσσαλέαν προσπάθειαν Κυπρίους να παραµείνουν είς τήν ι'ηύ- έξει΄)ρεσιν ίδίας λύσεως είς τό ό- &… να µή γίνη δεκτή ή έλληνιική αύτοκρατο;ρίανι ύπό τήν απειιλ.ήν οι… *λον. πρόδληµα. πρότασι…ς περί αποστολής είς. τήν τής ξιιφολόγχης. Περαιτέρω είπεν, ΤΗΛΕ|΄ΡΑΦΗΜΑΤΑ III ΤΗ ΠΑΡΤΥ… ΤΗ" ΙΙΥΙΙΡΙΩΤΙ ι'……"… ΤΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ κας … «: ΙΙΡΙΙΤ0ΥΗΕΙΙΙΙΗ ΕΙΣ ΤΗ ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΑ ιι…- …. £11}- των έπαρχιακών κέντρων απέστει- Γιων - λαν τ ιλ'ΣΥ αφή στα π ός τ'ιν Κυ- … ΦοΒεΡΑι mom/1111102 Δ… Δε…οφγΛ4κΩΝ να...;… &. &… ...!... &… 1:1- τύρονταιι διά τήν έγκαταλειψιν τής ίνας ΛΟΙΝΔ.ΙιΝ-ΟιΝ, Ι9.-Δύο τέως δεσι:ο- 6α.λον διαίως τούς κρατουµένους από Méomg Παιδείας καί ζητούν τήν… λή- έτι" φύλακες στρατοπέδου κρατουιµένων είς τούς Θαλάµ:υ.ς των καί απειλώντες ψιιν μέτρων ύπέρ αύτής καί τήν της τήν Κύπρον κατήγγειλαν είς Λονδίνου 6131061; ιδια τών όπλων τούς ώθησαν επί καταιΒο.λ,ήν έπιιδόματος! 6ι6λιοΘή- Η & ότι BIpInowvvo‘I στ.ρατιώται συιµπεριωέ- τών συ,:µατοπλεγιµάτων, προκαλέσσντες κής είς τούς έκπαιδευτικιούς. rrpo- ιροντο κακώς πρός τούς κρατούμενους τόν τραυιµατιισιµιόν πολλών εξ αύτών. T6 " µέ καί τούς έκτι΄ιπουν ιµέ τούς ύποκοπά- µαρτύριόν των έκράτησεν επί 1:196:0- ΕΤΕΚ! ΠΕΝΤΑΔΥΜΑ … νους τών όπλων των ενώ ΕΚιειντο επί τού Ipuv. Έπίσης 16 έγγραφα αναφέρει… ΔΑΔ. ΑΠΕ.ΑΝΕ του εδάφους. OIi δύο ιδεαµοφύιλακες είναι 6 ("πως σκληρός καί απανΟρωπονς 11,06- —— ερο- Ουίλλιαµ Ού΄ιλικοιµ, 49 ετών καί 6 Ντέ- ζεις των Βρεταννδν στρατιωτών. HTO HPOBATINA! ! "+…" Τό Τούν, 37 é'rév. 013101 όμίιλησαν σή ΛΕΥΚΩΣΙΑ, Ι9.-Είς τήν Λεµεσόν _ "…… ιµερον πρός τούς αντιπροσώπους τού έπε6.1.ή3η σήμερον άπαγόρευσις τής κυ- ΤΡΙΚΑΛΑ, 19, (ΤΟύ ανταπο- 23€ Τύπου κατά τήν …ι5ιάκειαν΄ σόι-κής συιγ- κιλοΜία,ς"ικαθ΄ όλην "τήν ή鵴φαν καί κριτού ,µας).- Eig τό χωρί"Ν &." κεντρω:εας εις 111v 801M111; των ,Κοινο- νύκτα δι΄υλους τους .'Ε,-λιληνας ιΚυπρι- Βασιλική µία προ6ατίνα ΤΟύ Σ. τητων, οργανωθεισ'ης υπο του Εµιγα- ους ηλιικιιας 12-21 ετων. Το µετρον .. , , , . …. ολι- . - , , , , ." , . . , . . Δελη εγεννησε πενταδυµσ, αλλα παρω δουλευτού «. Μποεκγουαιη, προε όλης"… κατόπιν της απεριγιας η όποια . . , , , ;ξΞΐ δρου τής κινήσεως δια τήν έλευθερίαν έκηρύχθη Εκεί. το: έν Λομωσώ καταστήµ μετα τον τοκετον 'εψΟφησεν' Κυ- ταν αποικιών. ιμστη έκλεισαν σήµερον ένξι οί ιµαΘηταί άρ- -'ιΑµ»φότφοι οί δέσιμοφόλακες…,έ΄π'&ι-. .τ5τν σχολείων απεστάλησαν'είς"τας (ξί- ΕΝΑ: ΜΙΚΡΟΣ δια- ζω :lg τούς δημοσ:ογ;έ…ς αντιγρα- κίαςτων. 0'1 έργέται δεν …-.5ον :: |Π"ΤΓ" ΕΝΤΟΣ ΣΚΑΦΗ! 6v. φα εγγράφων &…5ει……όν…ν 16g =σ- το στρατιωτικά έργα των "Ανν…- " .. , moi ταγγελοιμένας πράξεις. Είς τε. αν…, Είς ", ΑΑ, 19. (Του ανταπο- των, το όποϊα απιεσταληισαν είς τόν OHE && "Με: 110 g) .— Eig Τό χωρίον ….- …ά να χρησιµοποιηθούν κατά τήν συζήτησ;ν Δύο Η; ετής Εύάγγε,λος Kup- "ΙΒ'-1 τού Κυπριακού, αναφέρεται µεταξύ Θ.- τίσΙΘησαν αλαΘών τής προσοχής :λων ότι τήν 24qu ΣειπτΘµ…6ξίου πως; ριφΘείσης . του, ικατέπεσεν έν'Υδς ιρήθηοαν αναταραχαίιµετα-ύ τόν 0 ναντίον Ι18ξ , ., .. κρατουμένων τοΞ΄ στρατοπέδου Κοκκινο- x ΄ ήν o .… | ηρους υδατΟς και έ ; τριιμνιθίας. OIi Βρεταννοί στρατιά… & ρι΄ου “IBM . ! ΓΔ" "|"! ΤΗ! ΤΙΜΗ! Β' ΕΝΕΡΓΕ|Α| ΤΗΣ ΕΝΩΣΕΩΣ "*" "Μ……" ; o — "A- I * 19.- 'Ο ύπουργός τής ΒΘΛ0Υ Δ .Α Τ 0 Π Α Σ Τ Ε , .. τμπδβι΄ου προήδρευσε συσκέψεως && ||, κτηνοτρόφων δια τό ζήτημα τής αύ- ωσις - ξήσεως τής τιµής τού γάλακτος …. ΜΕΤΑΒΑΣΙΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΕΙΣ ΑΘΗΝΑΣ και … ………… προιόντων. τόν . 'Η σύσκεψις Θα έπαναληφθή αύ- 32: Τό διοικητικά συµόούλιον τής Ένώσεως θα .έπισκεφΘοιΞν ως…" µετά τής Ένώσεως Γεωργικών Συτε- 16v αντιπρόεδρον "Έ 1Κιυ6Ψνήσ€' ΑΠΕΙΛΟΥΝ ΝΑ ΚΛΕΒΟΥΝ ως. ταιρισμών Βόλου είς τελευταίο… ως K. ΄Αποστολίδη-ν-, τόν ύπουρ- τ. κΑτΑιτ"ΜΑτΑ τα" :1I εν συινεδρίασίν του έξήτασε τήν γόν Έμπορίου κ. Παπαλ…ηγούραν .- 'ερον δυσχερή κατάστασιν τού H001:— καί τας αρμοδίας ύπηρεσίας τού ΑΘΗΝΑΙ. Ι9Δ-Έν τής Γενικα Σν- Ξτης. ριωτηρίου καί συνεζήτησε 16g έ… μπουργείου προς τούς όπο΄ιους ν0µψΐνδϊσς ΄Επαγγε-λιµατιόχ καί 8…- ; &" νεργείας είς τας αποίας {1111661}.- 96 εκθέσουν τήν δηιμιουργη9είσαν "Ξ"… Ε?λαδΐς α""ΐ'…Ψ ο", Ο π?" ","… λεται να προδή; ή 'Ένωσις, προ- α'.αφορικώς µε 16 έργο(πάσιον ΐΜ"…σ""Ρ "ΤΘ", … αΞ΄µοξ… ξ…" 1 6- , . ' … . . , . . , . οτι αφορα την επιλυσιν των εκικρ=ειμων κειμενου να 6ελτιωΘη η θεσις καταστασιν και θα ζητησι:>…ι την . , . , , . . . κριι- … . . . … - , . αιτήµατα" της τσξΚ.ως των δεν αφινει "…- του ιεργοσπασιου, δια να …κατα- ληψιν ρι|ζικων ιατρών; Ως πλη- …… Με… ά……) τό …εί…µ… ών …… ,τής στη ΄δ'υνα… η λειτουργια το… ροφορουµεΘα, Θ' εκπρόσωποι της τασ1ηιµάτ.ων καί των [Εργαστηρίων τής "Ως γνωστό, είς, το ε'ργοστάσιεν Ξνώσεως &; ζητήσουν συγκεκρι- χώρας… "Η "πο….……η ""Μη Με {111m— προσκο,µίζεται πρός παστερίωσ.. µένος τήν δια τής νομοθετικής ό- κλάδου οι": "γέλιο" τήν μετα.προσιεχή πάν έλαχίστη ποσότης ιάγελαδινού yd- δού ε΄πι60λήν τής ι΄ιποχρεωτικής Τετάρτη" πρός "πριν άποΦάσεως. Κα- λακτος, περί τας 1200 6K. ήμερη- παστεριώσεως τού γάλακτος 8.61 - ' Μα σίως, ενώ δια να συνεχί…] τού: να καταστή δυνατή ή συγκέιτρω- || ΕΚΤΕΛΕΣΗ γΕξΐ- τήν λειτουργίαν του καί να Ξυ- σις είς τό εργοστάσιον 671010111— ΟΔ|ΚΩΝ ΕΡΓΩΝ ' ' νηθή v61 ιδώση ί.κ…ανοποιητικήν τι- ρου τής παραγομένης ποσότητος — μήν είς τούς αγελαδοτρόο:υς αγελαδικού γάλακτος. ΑΘΗΝΑι|". 19— (Ο, ι…0νργδς {Al πρέπει να επεξεργάζεται ήμερη- ————— ' . Μινσκ"… Εργων Κ- Ραλλης' Σέξ- 11m …… 4 …. περίπου στα… γά- ΣγΝ>Σ.Μοε El: KPOKION 332%? ξΐζα;ξ;ςζή…έ Wax-tog. …' Ε|ΚΤΕΛΕΣΙΝ Μ…; ε,"? .… Ρ μ… … …… . , … , , ς το προγραμμα του η &" … συµδουλιον της Ενώσεως ΚΟ|ΝΩΦΕΛΩΝ ΕΡΓΩΝ τ|ρΞΧ.ςγιτος| τέτοιας… Μεταξύ …'"… α' ?" έλα6εν απόφασιν όπως αναχωρή- EI’Ig τό χωρίον Kpé-KIOV 'ι'δρύΘη περιλαµ6άνΠ… ;, Με… τρ…άλ… ?" σουν τήν Κυριακήν είς 'ΑΘήνας συνεταιρισμός διαχειρίσεως χόρ- — ΄Ιωαιννίνιων, διατεΘέντων 30 έ- 1κΞΞζ 6 πρόεδρος τή-ς Ένώσεως κ. του. τά "έσοδα τού συνεταρισμού κ…9µµνΡίωγ. Τό δειξει" Φίλωνα πως Μπ6ζας καί ο διευθυντής αύτής ε'κ τής ένοικιάσεως της χορτονο- πολι," 3 €ΚφΟµµ…ν……. & οδο; σι…ζ κ… Β. ΄Αγγειλόπουλος δια να προ- μιής Θα διατίθενται δια τήν έ-κτε΄- … αΡ'%Ιςέ;ο ΐΣζ; Τω ,.ΐξμ'" Iowa δούν είς 0x§1IIK6géwpyaiag παρα λεσιν κοινωφελών "έργων είς τό -ηςτρ…άλ… 2μοµ έ……μμυρϊωΐ ης ς, …. τοις αρµοδιοις. Οι εκπροσωποι χωριον. ιίγιµα ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ" IYNEAPION ς "," |Α ΞΕΝΟΔΟΧΩΝ ΥΠΝΌΥ σε: AEN οι EflITPAflH H ΚΥΚΛ0Φ0Ρ _ …. - ΑΘΗΝΑΙ, Ι9.- AI‘ipIIov αρχί- ιιΕΩΝ πετΡΕΛΑιοκιΝιιτΩΝ ΑγτοκιΝιιτΩΝ …. Συνεδρίου ξενοδόχωιν ύπνου µέ Θέ- … µατα: Τουριστική ξενοδοχειακή πο« IV 10" λιιτικ', ένοικιοστ΄ . ν, ΄π λ- Κέν- ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ ΜΕΤΑΤΡΟΠΗ ΕΕΝΖΙΝΟΚΙΝΗΤΩΝ μ……"ή στέγη,…ρζζζ,…ζζΐΐή… 1ιΞΜα φυσµα καί Ταμιείον Συνταξιεως, Ε.… Δ." ΑΘΗΝΑ", 19-- Είς "ΤΜ Έ]Φη- ν.ή:,-ων δημοσίας Η ϊδιωτι…κι"ιτ Χ'Ρή' Τό Συνέδριον θα διαρκέση έπί ; "Ο" μερίδα τής Κυ6ερ'νήσεως (τεύχος σεως, καθώς καί .… ψο.ρτηγών αύ- δµήµςρον, έκλήθησα… & νά 110001- 0 την B' ά…). 44) δηµοσιεύεται… 61111900— τιοκινή'των ίδιιωτιιικιής' χρήσεως, &… στο… είς από οί bnoupyoi καί σις τού ύπουργού Σ>υγικοιινωνιών δύο τόπων, συµπεριλαμ6ανοµένων, οί αρχηγοί 113v κομµάτων. ναί Δηµοσίων "'Εργων, && τής 6- καί κατω, 8161 πετρελαιοκιινήτων. ποίος εικάζεται. 8" άπαΥΟΡΕύ"… Τό." Φωτό", "αγορά"… έξω" ΠΑΡΑΤΑΣ|Σ Ε=0ΦΑΗΣΕΩΣ " έφεξής πρήγησις αδειώ- καλος…- σαν…": τα νεα =ι"'.:«ίνητα, το ό- ' | είπε είς Η;€ι:τικα τετού=.σι-.΄ιγ .… της |ξ=:κ::εζσεως "ΤΕ ΟΦΞ|ΛΩΝ ΤΩΝ ΑΓΡΟΤΩΝ " ΕΙ!ΠΡΑΞ|Σ ΤΗΣ ΕΝΟΡ|ΑΚΗ! ΕΙΙΌΘΡΑ! ΚΑΘΥΣΤΕΡΕ| AGH'NAI, l9.— Τό ύπουργείο'ν …. Dixon/01111112111 δι΄ έγγ.ράφου του πρός τας Μητροπόλεις τού Κρά- τους παρακαλεί όπως: γίνουν cm- στάσεις είς τά έ…κλησιαστιικα συµ- 6ούλια ταν ναών καί αποστείλουν 16 ταχύτερον. τάς; είς χιειρας των cimrpd§zlg έκ τής ένο.ριαικής είσ- φόρας είς 16 δηµόσια ταµιεια κα- θεός καί πίνακα .… καθυστερούν- των τήν καταδολήν τής εισφοράς. Βάσει τού τελευταίου νόμου περί αποδοχών τού έφηµεριακού κλήρ:υ, τήν έιοριακήι είσφοραν 6110131165:— vow να sic-11001110121: τού λοιπού το ταµεία τού δηµοσίου, ως δημόσ:οι έσοδον. Η είσπρσξις όµως καθυ- στερεί λόγω τα] ότι 16 έκκλησια- στικα συμ6ούλια «:… ναών δέν &… πέστ-ειιλαν τα ανωτέρω στοιχεία είς το δηµόσια ταµεία. AI ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΗ! ΔΙΑ ΤΑΣ ΥΠΕΡΩΡ|Α! ΑιΘΗ'Ν.ΑιΙ1, Ι9.-4Π'ρός όλα 16 ύπουρ- γείου από…… Εγγραφον τού όποιω- Γγαι? τών Οίκονοµικών, είς 16 61toiov &- ναφέρεταιι ότι είς παλλάς ύπηροσίας Ina- ταΕαλιλεταν είς τούς δηµοσίους {1110171- λήλ-ους 1'1 κατ' αποκοπή… ύπερωριακή &. ποζηιµίωσις, χωρίς όµως ούτω. να προσ- φέρουν ύπ:ρωριακήν έργασίαν 40 ωρών μηνιαίως, ή όποι΄α καί πρέπει v6 πρα- .γιµατοποιήται «στα τας απογευιµατινάς ώρας καί "όχι έν συνεχεία τής ποιου-Ώς ιέριγσσίας, άλλως θα ανακΙλιηθή ή διστα- .γή περί χαρηγήισεως τής αποζιηιµιώσεως δι' ύπ:ρωιοιακήν εργασία… .… …κι…" ΛΕΙΨΥΔΡ|Α! Με τα! ΑΘΗΝΑ: ΑΘΗΝΑΙ. Τ9.-Πιλιηιροφορούιµοθα ότι τας τελευταίος ήιµέι…οας επ…… αλλε- πάλλιηιλοι ιουνεννοήσεις των αρµοδίων υπηρεσιών καί τής "Εταιρίας ιΥδάτων 1816 τήν αντιιµ:τώπιοιν τής δημιουργου- ιµένη.ς καταστάσεως 6K τής συνεχιζόµε- νης ικαθηιµερινώς ιµιειωσ:ως τής ποσότη- τας τα."ι ύδατος τής λίµνης τού Μαρα- Μπος OI'I ova-Ixtqaeév1eg, έν όψει τής ανοί- ιξεως καί τού Θέρους, μελετούν τό έν- δεχόµενα τής έπι6ολής µέτρων είς τήν κατανάλωσιν τού ύδατος, εφ» όσον θά συνεχιαθή ή ανοιµ6ρία. ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ Η ΑΠΕΡΓΙΑ ΤΩΝ ΦΡΟΥΤΕΜΠΌΡΩΝ ΣιιινεχίσιΘη καί «θες ή απεργία τζιν ιφ.ρουτε;µιπόρ.ων, ή Ιότι'οία % λήξη σήµε- Ipov τήν έσ.πέοαν. Ει΄ις τήν αγορά τής "ο… ιµας έσηιµ:ιώιθιηι ιµιικρα "ελλειψη φρούτων τών ψυγείων καί άλλων σε… ιµ'εταψειροιμένων ΄οκ διαφόρων περιοχών. ιΚατα τηιλεγζ>άφιηιµα, εξ άλλου, ές ’A— θηνών, 1‘1 απεργία ουν:χίσθη καί χθές ύκεί με πλήρη έ.πιτυχίαν. Αύριι:ν απεργούν είς Κέρκυραν οί έλαιέμπεοοι, ζητούντεις- κατάρ- γησιν τού Φόρου 3% καί διαμαρτυ- ρόµενοι δια τήν εύνε΄ι΄κήν μεταχεί- ρισιιν των συνεταιρισμών ύπό τής ATE. Έπίσης είς τήν Μυτιλήνη.ν &: κλείσουν έπιί διήμιερον τα κατα- στήµατα των οί έλαιέµποροι δια τόν αύτόν σωστών. Ούτοι ζητούν έ- πίσης όπως ή είσαγωγή απορε- λαίοιυ γίνεται τοίς μετ-.ρητιοιςι καί µέ τρίμηνον προθεσμία… Η ΕΚΔθ!Ι! ΕΝΤΌΚΩΝ θΜΘΛ0ΠΩΝ ΑΘΗΝΑΙ, 19. —— Σήµεροιν 6 5101— κητής τής… Τραπέζης τής Ελλάδος θα αναπτύξη είς συγκέντιρωσιν έν τω έπιµιελητηιρίω το νοµοσχέδια…" περί έκιδόσεως έντόκων όµολογιών 16116 διοµηχανικών é‘rr1x21.p1'10:uv Δι αύτού επ: τρέπεται είς έπαυ- ι .ι.... I υμυµυιυ ιιµις …γι|μ…ιµ έλα6εν ό K. Πρωθυπουργός καί είς τόν οίκον του. 'Κυ6ερνητικοί κύκλοι, σχολιά- ζοντες τήν σηµερινήν… επέτειοι/, παρατηρούν ότι ή παρούσα κυ- όέρνησις, κατά τό διαρρε Οσον χρονικών διάστημα από τής άνο- δου της εις τήν Αρκάν. μέχρι σή- µερον, κατέστησεν Given-111v τήν παρουσίαν της είς όλα-ς 16g έκ- ιδηλώσεις τής ζωής Ούτως, είς 161/ τομέα τής εξωτερικής πολιτικής επέτυχε να προωθήση τό κυπρια- κόν έν μέσα ζωηρό… αντιδράσε- ων καί πλήθους διεθνών προστρι- 6ών καί. να τό προόάλη διεθνώς είς τοιοιύτον σημείου, ώστε καί ή 'Αγγλία, µε όλα τα µέσα τα 6- ποΤα διαθέτει ώς µεγαλη Δύνα- ιμ…ις καί μέ τήν έμπειρον καί ώρ- ιςιιςνµµ µιαν… να ιέκτελούνται είς όλόκ'ληρον τήν Έλλάδα. Εικατοντάδες εκατομ- μυρίων, ώς ιάττοδειικνύουν οί 11:111— σηµοι αριθµοί, διετέθησαν δια τήν όδοποι΄ί'αν, δια λιμενικά έρ- γα, 816 τήν ιάρδειυσιν χιλιάδων στρεµμάτων, δια τήν κατασκευήν γεφυρών, δια τήν πλαισίωσιν τής Παιδείας καί διά νοσοκοµεία. Οιί αύτοί …κυ6ερνητι-κοί κύκλοι ύποστηρίζουν επίσης, ότι αξιό- λογα επιτεύγματα τής «υ65ρνή'- σεως ύπήρξσν ή έξυγίανσις τής Οίκονομίας, ή σταθερότης των τι- µών καί πρό παντός ή πλήρης ί- σοσκιέλ.ισις τού προύπ'ολογισμιού καί ή έξασφάιλισις των αναγκαί- ων πιστώσεων δια τήν χρηµατο- δότησιν τού προγράμματος των επενδύσεων. "…." ,..ι.,….- πµ,-ι ΑΘΗΝΑΙ, 19— Κατα τήν Id- ποψινήν συνεδρίασιν τής Βουλής 6 δουλε-υτής 'K. Θεοχαρίδης, ικα- θως καί οί δουλευταί Κοθρής, Μι- χαηλίδης καί Λυμπερ΄ιιδης, απε- στήριξαν (Μπορώ των συνταξι- ούχων Καπνού Μαγνησίας δια τήν συµίπλήρωσ…ιν τής ασφαλιστικής νοµοθεσίας τού ΙΚΑ καί τήν &- πσκατάστασιν των αδικηθέντων. ‘O‘I υπουργός Έργασίας απαν- των είπεν ότι τα θέµατα αύτα Θα λυθούν δια καταρτιζοµέν0υ νομο- σχεδίου, Πολλοί δουλευταί ύπεστήρ:ξαν αναφοραν «:… αµαξηλατών δια τήν -λήψιν μέτρων πρός «Μ…-ώ- πισιν τής κρίσεως τήν οποίο… δι- έρχονται. ‘O υπουργός Έργασίας είπεν, ότι εύρίσκεται είς σχετιικήν συνεν- νόησιν µε τόν ύπουργόν Σίκα…» νωνιών 816 16 Θέµα τούτο. Είς αλλη… έρώτιησιν ως πρός τήν συγχώνευσιν των επικουρι- -κών καί κλαδικών ταµείων ό K. ύ- πουργός είπεν, ότι όσα ταμεία αδυνατούν να δώσουν τό κατώτε- ρον όριον συντάξεως % συγχωνεύ ωνται. Περαιτέρω 6 κ, Μπουρνι&ς εί- πεν, ότι ήχιθη είς τήν απόφασιν να τροποποιήση τόν νόμον 3239, 6 όπιοίος αποτελεί τροχοπέδην δια τήν αύξησιν των μισθών καί ήµε- ρομισ"3ίων. ,Απαπών είς ε΄ρώτησ.ν τού &… Μποξ… Σαράφη 8:6 Tau; ήσ;α.λ.- σμένο…ς Ελασσόνος είπεν, ότι c µικρός αρι8µός αυτό… 8611811443!- ολογεί 16v διορισµόν καί τρίτου ίατρο-ύ. 'Ο δουλειπής Βόλου κ. Πα- Η ΗΘΕΣΙΗΗ ΣΤΗΕΙΙΡΙΙΙΣΙΣ ΤΗΣ ΒΟΤΙΙΗΣ ΜΗΝ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΙΙΙ" ΤΟ ΤΗΤΗΙΙΙΙ ΤΗΣ ΕΠΕΗΤΙΙΣΕΩΣ ΤΩΝ ΙΙ0ΙΗΩΗΙΙΤΙΙΗ ΙΙΣΦΙΙΙΙΙΣΕΩΗ Η ΚΑΤΑΡΓΗΣΙΣ ΤΟΥ ΑΝΐ€ΡΓΑΤ|ΚΟΥ ΝΟΜΟΥ 3239 τσαντας καί αλλοι έζήτησαν ό- πως περιληφθ'ούν είς τήν ασφάλι- σιν όλοι ιοί πτωχοί 6ιοπαλαισταί, oi οποία δεν έχουν έργοδότας, όπως είναι oi έφημεριιδ-οπώλαι κλπ. Έπίσ'ης πρέπει να προστα- τευθούν οί έχοντες είς τα 61671161— ριά των ένσηµα 2.500—3.000 καί δεν Έχουν δικαίωμα συνταξιο- δοτήσεως καί ίατροφαρµακευτικής περ ιθά:λψεως . ‘OI ύπουργ-ός Έργασίας παρε- δέχΙΘη ότι έπι6άλλεται ή ασφάλι- σις των ιμιικροόιιοπαλαιστών καί ότι παρά 16g δυσχερείας % κα- τα6λ-ηθή προσπάθεια ιδια τήν έξ- εύρεσιν ίκανοποιητικής λύσεως. Έν συνεχεία 6 κ'. [Παπανδρέου έζήτησε να προταχιθή ή επερώτη- σις .… τήν παροχή… μεγάλου δα- νείου είς τήν "εταιρίαν «Μέλισσα», ιδιοκτήτης τής οποίας φέρεται ως φιλικά πρόσωπον τού κ. Πρω- θυπο.υργού. ΗΟ ύπουργός IK. Τσάτσος είπεν, 6άσει τής σειρας προτεραιό- τητος πρέπει να συζήτηθ'ή ή έπε- ρώτησι-ς περί μέτρων είρηνεύσεως. 'ΕπαιοολουΘεΤ µακρά διαλογική συζήτησις των ικ.ικ. Παπανδρέου, Τσάτσου, ,Αλαμανή, 'Η-λιού, Κα- νελλοπούλου Τσαλδάρη καί τελι- κώς ή συζήτησις δια τήν εταιρί- αν Μέλισσω ώρΐσθη δια τήν Παρασκευήν… ίΟµ:λσζν 8:6 μακρά", τέλος, δια τό ζήτημα «:»… πολεμοπαθ&ν καί Θομ63πλήκτων οί δουλε 'ταί Π:στολάκης, Σπαής, Κανελλό- πουλος, Λύχνος, Εύαγγέλου και= άλλοι καί |λύεται ή συνεδρίασις 81’ ούρων. (ΣΥΝΕΧΕΙΑ έ… τής Της σελίδος) αρωγαί. Μετα τόν κ. Δήµαρχον ώμο.]… 6 K. Νάσος, 6 όποϊος είπεν, ότι ύ- πόιρχειι διάχιυτος ή γνώµη, ότι 6 Βόλος ηύνοήΘη, τούτο, όµως, δεν είναι ακρι6ές, διότιι έ… ":... ανεγερ- ο…… οίκψών µόνον 11000016v 20% έχουν αποπερατωθή, αί δέ 6116ho1- 1101 είναι ήµιτελ'είς. 'Η Κυ6έιρνη- σις, προσέθεσε, δέν 1111110:sz v6 μας έξοφλήσι…1 µέ 400 έκατσµιµύρια, καθ' ήν στιγµήν αί ζηµίαι 6111:0— δαίνο-ιΜ τό "& δισεκατομ'µύριον καί me’ ήν στιγµήν χάριν τού Βό- λου έφορολογήθη αγρίως 6 'Ελλη- νικός λαός. KO κ. Μπαλλής είπεν, ότι τα δάνεια είναι ανεπαρκή καί πρέπει να αυξηθούν, οφείλει δε να σνα- χισ6ή μέχρις όλοκληµ3σεως ή ά- νοικοδόµησις. κ. Πετρόχειλος προτείνει να συνδυασθή ή ένέργεια τού Δήµου μέ τα έργοστάσια καί το αλλα θέ- µατα, άλλ-' ή πρότασις αύτή άν- τιικρούεται| ύπό τού κ. ΄Αλεξίου, φρονούντος, ότι 6 Δήµος πρέπει να ήγηιθή τιήν φορώ/ι αύτήνι τής ικιιι νήσεως &… τήν όλοκλήρωσιινι τής ανοικοδομήσεως. ΄Οιµιλούν .έπί τού θέματος οί κ.κ. Καράμπελας, Στέφας, Σακ… κής, "Αδαμόπουλος, Μωραϊτοπού- λου, Πρωτόγειρος καί 6 πρόεδρος κ. Στουρνάρας καί τελικώς λαμ6ά- νεται απόφασης, δυνάµει τήι'ς ό- ποίος να μετα6ή είς Αθήνας έπι- τ.ροπή έν! τού Δημάρχου ικ. Κλα- ψοπ-ού…λου, τού προέδρου τού Δη- μοτικού Συ'µι6ουλίουι κ. Στουρνα- ρα καί τού έκ τών συµ6ούλων τής μειοψηιφίας κ. Ζήση, δια να κατα- 6άλη ως δεούσας έπί' τού θέµα- τος ένεργείας πλησίον τής Ku- 6ερνήσε-ως. Α=Ι ΛΑι'|'ΚΑΙ AFOIPAI T6 Δημοτικών Συμ6ούλιον απε- φασιισε τέλος τήν ΄ι΄δρυσιν καί λει- τουργών λαϊκών αγορών έικάστην Τ;ρίτη;ν, Τετάρτην καί ιΠέμπτην έκ περιτροπής" ιε΄ιςι τούς χώρους οι) τα… πεζοδροµίων τού έργοστασίου Μιεφσούτ, 6) .… πεζοιδρομίων τής 68ού )Αναλήψεως παρα τόν ναόν καί γ) είςι τόν χώρον τού 'Οξυγό- νου, ως καί τήν ΄τέλεσιν αγορας κατά Σά66ατιον είς τήν συνοικίαν Παλαιών. Κατα τήν έναρξιιν τ.ήςι συζητή- σεως τού έν λόγω Θέματος διαγνώ- Η ΧθΕΣΙΝΗ ΣΥΝΕΔΡΙΑΣΙΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ σθη 16 11p01K11IK6v τής έν τών 811- 110111de11 συµιδούλων Νλεξίου, Εύαγ- γιελοπούλου καί Σακκή έπιιτιροπής, ή όποία π.ροέτοινεν ως χώρους δια τήν τέλεσινι τών λαϊκών αγορών τήν όπισθεν τού έργοιστασίου Μ.εφσούτ πλατείαν, το έξάµετρα πεζοδρόμια τής 6800 Αναλήψεως καί τόν χω- ρονι των πεζοδροµίων τής. πλα- τείας |Μακιρυνίτσης. Επίσης… προς τεινε τήν διατήρησιιν Kat-1111M ένί- σχυσιν τής αγορας τών Παλαιών. Κατα τήν έπακολουΘήσα…σαν συ- ζήτηση… 6 K. Δήµαρχος προέτεινε v6 γίνωνται λα'ι'ικαίι αγοραί μόνον είς τήν Ανάληψιιν καί είς 16v χω- ρον έπί τής 2ας Νοεµβρίου παρα τό έργοστάσιον Σταματοπούλου 'Ο K. Χασάπης .ττροέτειιν-ε να γίνεται αγορα δίς τής έΒδομάδος, ήτοι έκάστην Τετάρτην καί Με- 601011 είς… Παλαιά. 'Ο κ. Στέφας ύπεστήριιξεν, ότι λαϊκή αγορα πρέπει να γίνη καί είς τήν πλατεία-ν έκείθεν τού έργο- στασίου Μιεφσούτ διά την έξ-υπη- ρέτησιιν τιών κατοίκων τριών συνοι- κισµών καί τα… παραγωγών των πέριξ χωρίων. 'Ο IK. Μακρής ύποδεικνύει αντί τής πλατείας τόν χώρον .… πεζό… δρομιί αν α.ύτή|ς. 'Ο κ. Νλεξίου ιανιατττύσσειι τούς λόγους, δια τούς όποίουςι ή έπι- τροπ.ή κατέληξα είς τούς ύποδει- χθέντας παρ, αύτήςι χώρους. 'Ο K. Φαιφίτης προτείνει όπως λαϊκού αγοιραί ιγί'νωνται καί εΙς τόν "Αγιον Κωνσταντίνο… όπου ύ- πάιρχει κατάλληλος χώρος, διά. να δοθή κίνηισιςι καί είς 16 σηιµείον αύτό τής. πόλεως. ‘0 K. ΜπαλλήΙς, διαφωνών πρός τας προτάσεις] τής έπιτιροπής ύ- ποστηρίζει τήν, έ… περιτροπής τέ- λεσιιν λαικ6ν άγοιρων καί προτεί- νει όπως ή έκιλογή. των καταλληλο- τέρων χώρων γίνη έν συινειννιοήσει με τα οίκιεϊα αστυνοµικά τµήµατα. ‘QpiWnaav ακολούθως, έκΘέσαν- τες τας απόψεις των έν σχέσει µε τήν όργάνωσιν τών αγορών, έξυ- πηιρέτησιν των παραγωγών, στάθ- 110110111 των ζώων ":, παραγωγών κιλπ. οί κι.ικ. Πετρόχειλος καί Πρω- τόγειρος, Καραµπελαςι καί Μπου- κοιι6άλας. … Τελικώς έλήφθη. ή έν ά…… &- ναΦεροµένιη απόφασ.ις καί 6111:430- σίσθηι ή διεύρυνοις' τής έπιτρο- τής ιδια ":… K.IK. Μπουκου6αλα καί Μακρή. ΤΟ ΖΗΤΗΜΗ ΤΟΥ ΕΗΟΙΙΙΙΟΙΞΤΙΙΣΙ0Τ an ΙΙΙΙΡΙΙΤΙΙΘΗ ΤΟ ΙΣΠ… ΕΙΙΙ ΕΠ ΤΡΙΜΗΝΟ IO 1.: πω…": u- ιψνι ς! Κόµµατα… διασκε- πφιιπατεί …οαί ό,τι πός στο τό ότι δεν ς, όπως & "καθηγητής, ιο:Βόνει, δεν κατανα- οαιά Μία, δεν γη- ;, δεν πεθαίνει… {I}! I έργο είναι… µεγάλο… η! Δέν φαντάζει, &… Μαιν είς τήν κίνησιν ανισιµού, είναι… αθόρυ- 5έ-ν απολογιίζεται. :Kai ιι στο περιθώριο. 'Αλ- ν πρέπει νά ξεχωίζη & παιδιά του σέ καλά "& …ιδιά. ΄Εξ ίσου I πρός όλα καί νά µοι- λιλά &… τον πάλιν γιατί είναι µέλη δικά πόδες του. Kai πρέπει ιιά Κια, σου."; στή θέ- α σπάθη. καί παρίσα- πρέπι:ι τήν εργασία, τούς άλλους συναδέλ- , ιγ.ιατί στάθηκαν καί ιός καί &… τής οίκο- τιό τυχοροί … mag Δέν τούς φΘονούμε, . τής ζωής είναι… τερά- ραπονώιµ;Θα γιατί δέν [πείς &… ιµιόρου ςτής 1Io : ιςτ:ιΑλάχιστον µέ αύ- ως καί γιατί ε΄ι΄ιµεΒά ή- τής …ηλ…ής Μπαρ- Ιδιιιοή µας πνευματική 11111111 11 .-.,... ……… ΠαραπονσύιµοΘα γιατί ή πόδια µεγάλη μάννα µας, ή Πολιτεία, δόν (Ni-111nm ότι καί ήιµείς διαθέτουµ: δύναµιν, τήν όποι'αν οι: θέλουµε νά χρησιµοποιή- πιούµε, γιατί είµεθα οί πνευµατικά λει- τουργοί αυτής Ναί ως :"… τούτου θόλου- µε νά ίστάµεθα ύπ:ράνω τόν όναξιο- πρεπειων, διότι τό πνεύµα πάντοτε σταται …… τής ύλης καί τήν κυ6ερ νά ανέκαθεν καί τήν ύποτάσσει. Είναι καιρός πλέον ή Πολιτεία νά σικεφΘή ρα: ω……… καί νά &… τήν ένταξ- πουσσ Ιλύσ'ιν οι" ςτό ποιλυιθρι΄Λλιητον αυτό Εκπαιδευτικό Θύµα, πού ιλέγεται Μέση Παιδεία. "Εως πότε Θά απορρίπτεται στιν:χδς καί κατά κανόνα µέ …ηΘι- στη. διάθεση κάθε αίτηση έπιαύ.σεως τού διαπαιδωτιικσύ ιμας προ&λήματος; Τέλος τους 1161: 06 ει…ίζωνται oi λειτουργοί της; Πρός Θ!εού1 Δέν Μαν άλλα «µέσα κατανοήαεως, πιό πολιτιαιενα καί πιό ισυνετά &… τήν απεργία; Είναι άνόγκιη. νά όποεπώµο΄Θα ήιµεϊς οί πνευ- ιµατιιωί ήγέται τής νεότητας, οί επι- στήμονες, οί mam/111d ":… παιδιων τού ιλαού ώς άπν:ιιλάς καί νά καταφεύ- γωµεν είς απεργίας; Είναι πρέπον νά έξι.>Θούιµιιθα είς άπογνωσιµε΄νους άπεργια ακούς αγωνας γιά νά πετύχουν-ε κάθε φορά τό Gimp vac, γιά νά µας …- ψωµί.… ή Πολιτεία τίς αναμφισ5ήη- τος Επιστηµονικές Ina: ανάγκες καί νά ιμάς ιµΕΜχ:ιριισΘή κι' όµς"τς ιµέ τήν ίδια «κατανόηση, …. καί τούς άλλους,- ΑΥιΡ.10'Νι: 'Η συνέχεια. ΕΣ ΠΜΣ…" UFO! TOY ΚΑΘΗΓΗΤ0Υ κ. Κ- ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Ii κρατικού …ού'πολο- κάθεται γιά τή Μέση I.v έπιτΜει τήν ού- ιιών θέσεων τόν καθη- ρνηισις τ&ν πτυχιούχων διορισµό. Το χαµηλά momma“ δέν προ- …κι. Oi πτυχιούχοι cm: mi τριπλάσια, &) διόται, από τόν µισθό πού θά έπαιρναν άν ι… Δηµοσία όκΜίδωση. "ες Με αι'…'ις τί- πηΜµιένη µείωσις τού ιο,οένων καθηγητδν καί ξηισις τού αριθµού των ο…" συνεχιισθι"…ι ό ουθ ύ σύντοµα τά Γυιµνάισιά ήσουν από καθηιγητρίας. το, πρέπει νά προκαλέ- τύν άροδίων. "Αναοζοω τά 4 τελευταία χρόνια Φιλοσοφική Σχολή όποίους 668 ήταν θή- ι΄ι,ορ=νος, στό τµήµα 113v υ… 23 &». 96 θή- πιο…" σπουδων 4 app :mIa'rIuib στοιχείο τού λογίου … man-.ynnBv ιµι:νο πού …ψήθηκε ', προαγωγή καθηγητών 3 Γυµνασιόοχου. Στούς ος οί ιµισοί δέν αποδέ- >οσγωγή mi …' τούς πού δηµοσιεύτηκε στήν ; ιΚυ6ορνήσ:ως ή προσ- ιµισοί ζητούν άπω… I. Τούτο σέ ού53να άλλο ιι.κδ κλάδο ……ηµήΘη- ιετσιόή στή 06… τον ό 5ταν είναι ύποχ…µένος ι ένοί.κιι: 16 µισό του µι έ 16 άλλο μισό τα": ,μι- ταποΚιριΘή στις αξιώσεις : τής κοινωνίας πού Θέ- δεντικό όξιοπρυπή, κοι- min-10 καί συνεπή στίς …; τιικός ύ.όγω τού lineup προσέρχεται καί κρίνεται οιί άσπρότφα αν τήν κοινωνία παρά οί άλλοι δημόσιοι ι'…άλ Νηλ…- "Οιμως στ΄/ώς άµεί6εται όλη-γώ- τερο σέ σύγ.ιψιισιι πρός τούς άλλους συναδέλφους του δημοσίους ΜΜΜ- λουις. Παραθέτω ωισθοΙλογιικά στοιχεία από τρείς µόνο κλάδους: ιΓΜµ. Δ΄ Δ)κ.ός Βασ. µισθός 1.485 την. 1.705. , Ξίση:γητής: Δ)κός θα… µισθός 1. 705, τεχν. 225'5, εΙρηνσδίκ.ης 2.365. Τιμηµατάρχιης IA': Δ)ικός Βασ. μι- σθός 2.255, τ:χν. 2΄970, πρωτο3ιικης 3.520. -Ούσιαστικιή διαφορά δασικού μισθού καθηγητών ως πρός τούς άλλους (…αλ- ιλήλουις δέν «quart-119511111. ".Η. διαφορά πού …για ιµεγψθύνεται από τά πάσης φύσεως έπι'ιΞιό…ι…υ… πού Νιµ-ΜΜΜ oi αλλοι ΄΄πλήν ":… καθηγητ6ν. Oi τοχνιιιωιί όλάµ6αναν ως τώρα ε΄- πίδομα 1.000 περίπου δραχµών καί ά…", :… καί πές… 2 — 4.000. 01 iAlOlIKrn‘l’llKoi Μ:ι6άνουν επίδοµα περίπου 50.0 δρχ. ιΟί Δικαπικοί κλοιμ6άνουν επίδοµα δι 6λιοθήκης 40% όπ'ι τοί- ιµισθού των, δηλ. 1.000 —- 1.000 µηνιαίως. Χωρίς άµοιόαλία πολλοί θά έκπλήσ- σωνταιι ιµπροστά στήν άδιόισει!στο έπι- στήµη. των αριθµόν, …' αύτή rival ή αλήθεια. Γι' out???) σας έκαλόοαµε σήμερα στή συνόλευσί Luca: γιά νά συντονίσουμτ. τίς ένέργειιές mag. 'H Μέση 'Εκπσίδιευι.σις δέν είναι. θέμα πού αφορά µόνο τούς ικαθηιγητάς, (Με: κυρίως σάς, όποιο- δή'ποτε κι' &: κατέχετε θέσι στήν πολι- τεία καί τήν κοινωνία, πού ε1.-σΘ: γο- νείς καί φιλοδοξία νά δήτε τά παι- διά σας άρτια ιµοΜµένα πνευµατικέ- καί ψυχικά. νά σας διαβάζω"… ι-; νά διακρίνωνται σ' όλους τους του; 'ι.ς τής κοινωνικής διαόιώσεως. ΄Επιι6άιλιλεται κύριοι, σείς µέ τάς παραστάσεις καί τά ψηφίαµατά σας νά αξιώσετε &… τήν πολιτεία τήν στορ γή καί 16 Ενδιαφέρον για τή Μέση Πα:- δύο… 'Η "Evasion: σας ωρακπλ:ί, ως πρό- το δήµο: "… ενεργειών σας, νά ύπο- γράψετε σχετικό ψήφισµα διαμαρτυρίας πρός τήν ιΚυ6-έ…ονησιι. 1111…" :τα. '-O δρόμος Ζαγο- υτού Εγινε χωρωόδρο- : προοδεύσει ό τόπος; ωψθεϊ ή παρων"; >σελκνσουν κόσµο για ni παραθερισμό; I (111110“: Kai να έπι- ιορά δάνειον mi από "Ιδρυμα ακόµη γιά νά ιδιωτικά της Εργα καί ι-'σει τήν πλούσια γή δέν Επιτρέπεται ν' ά- =γορά στό σκοτάδι, 8- 3ο κοντινή απόστασι ή έγκστάστασιςι, c116 εύω νά έπανληθ'ιεύσονν ινίζονται γελώντας ο'ι ού φροντίζουν ά…": τώ- ροµηθευΘούν …λάµιπες… ικιαί γειά κακοί… Πι… ή ΔΕΗι θα δώσει φως καί Ιδίως στή 6000M- ρα καί ιστά άλλοι Πιη- (ωµά. οτε 16 φως ακόμη, το ζονται καί τήν κίνη- you oi διοτιεχινίες, τού πράγματα µπορούν νά ύν όταν ύπάρ.χει ή ο άπ΄ όλα ή Ζαγορά νι τόν Τουρισµό. "Ενα Ενα καλό καί ωραίο… Πολυμέρειιο, πρέπει ν΄ {you 16 άχρηστο Πο- c Τήνου. οί κοινότητες τού Πη- 100v όλα τά ζητήµατα ό καλό τού τόπου. '|- ι1χοµαι οί Ζαγοεριανιοί 9ήσουν μέ κάθε τρόπο "τα ν΄ απαλλαγούν &- Ιεοιμηινίες... πάσης φύ- ύ καταστρέψανε αισιο- v τόπο. Νά προσέξουν moi στό ζήτημα αύτό κτίσουν όλοι μαζί να IV τον εύλοιγηµένο τό- -ς χάρισε ή µοίρα γιά ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΕΙΣ THN BDYAHN TOY - HATZANTA MA ΤΟΠΙΚΑ ΖΗΤΗΜΔΤΑ 'Ο 6…λ:υτής κι. Πατσιαντάς κατέ- emu είς τήν 'Βουιλήν όρωτήσειις διά το κάτωθι ζητήματα: 1) Διατί Εφ' όσον ιµέ από…" τού ύπουργείου Παιδείας απαλλάσσονται τών τελ6ν έγγραφά οί σπουδαστσί τής ανωτάτης σχολής οίκονοµιιών καί ι…ριικ&ν όπιστηιμδν oi καταγόμενοι &… 1Iv σεισµοπιλήκτων περιοχων ΄|ο- νίων νήσων Θεσσαλίας καί Θήρας δεν απαλλάσσονται τούτου καί οί σπουδα- σταί τού Πολυτεχνείου, τής Παντείου καί τής 1Ανωτάτης Γεωπονικής καί ποίο: |μέτρο: πρόκειται νά λάθη ούτως ωστε νά ιµή έξαι,αεθούν τού δικαιοτότω ούτω"; πύεργ:τήιματος καί oi ανασφά- ξ- ιµπν… σπουδαστα'ι το"… άναψερθεισ&ν σχολών; 2) Παρ' ότι… Mame“ Ev Ετος καί πλέον …' όταν. κατεσικ-;υάσΘη τό «Κα… ραγιαιιί» τού Δηµοτικού σχώείου 'Α- γίων '.Α.ναργύ…οων («Καπαιυλιί» Βόλου δέν Eli-fiery ακόµη ": σιηµπλιηιρωµατική πίστωοις διά νά π:ρατωθή καί χρησι- µοποιηΘή τό διδακτήριο… ΄ιΕξ china τής καθυστερήσεως ού- τής Θα τά παιδιά τής συνοικίας πιε- ρίπου 4'50 ίιπο;μούνται νά πηγαίνουν είς τό σχολείο τής συνοιιιιιίας Κουφό- 6αινο. Παρακαλείται ό άξιότιιµος Επί τής 'Εθνικής Παιδείας ύπουργός νά µάς τηλιηιροφοµήση πές σκέπτεται νά &ντι.µετωπίση τήν σο6α…τάν κατάστασιν τού «διδακτηρίου 16 όποίον είναι 16 μό ναν :.1ς ιμίαν συνοικιών 4 χιλιάδων κα- τοίκων καί νά θέση τέρµα είς τήν τα- λαιπωρίαν των µικρόν αισθητό" αλλά καί «:… γονέων των. 'Εξ άλλου οί ατµόιΞιοι ύ.πουργοί ά- παντωντες είς σχετικάς όρωτήπις 5ου [Mu-16v ανακοίνωσαν είς τήν Βουλήν πιά ξξ6(: 1) Διά τήν όνοικοδό.µησιν τού δι- δακτηρίου τού Δηµοτικού Σχολείου Δι- "πηνίου Βόλου, & κατα6.ΒηιΘή προσπά- θεια, &… νά όνισ:,νΘή ή σχολική αύ- τού ΄Εφο…οεία in των πιστώσεων τού τρέχοντος οίκον. [τους. 2) 'Ξπαγγελατικήν σε…" όΞ-γώ αλοι:ιι΄…των δίνετε-. πώ- …ή- σας. Οί κάτοικοι ΈλειιθεροχωρΞ- ου &… εύρίσκουν λόγους να σάς εύχαριστήσουν, τόσον ύμάς, όσον καί τούς δι-καιοτάτους κ.κ. Μανω- λόπουλον, δικαστήν καί Τυρογιάν νηιν καί Πανέτσον, µέλη τής όρμο δίας επιτροπής, ο'ι΄τινες διά των συνεχών έκισικέψεών των είς το κτή µα καί άπό τάς ανακρίσεις ειδου- νειδήτων μαρτύρων κατέληξαν είς τήν δικαιοτάτην …τόφασιν άποικοι ταστιάσεώς µας καί έπεσα ή μού ρη καί κολασ:μένη εκείνη ΜτΙ άρίΘ. 26)56 απόφασις. >>΄Ηδη οί εχθροί µας καταφεύ- γουν είς 16 συµ60ύλιον Έπ:κρα- τείας, άλλο ήµείς "έχουµε μέ 16 μέρος µας 16 δίκαιον, σε: έ……- λεσθώμειν τήν "δικαιοσύνην των ά- νωτάτων δικαστών καί θά κρίνουν ασφαλώς το δίκαιον, (428) ’Ev 'Ελευθεροχωρίω τή 7)2)57 'Ο πρόεδρος Σ.Α.Α.'Κ. Έλευθεροχωρίου ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΖΑΜ!ΠΑιΚΑΣ Η ΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣΚ0ΠΩΝ TOY B‘AEITINOY ΒιΕΛΈΣΤ||ΝΟ|Νι, 19.- Τήν ωλ- θούσαν ιΚυιριακήν καί µετά τήν Θεία λειτουργία… !! προσωπική δµάς Βε- λεστίνου- ιµέ (επικεφαλής τόν Μον Προσκόπων δηιμοδι>δάσικαλον κ. Χρήστο… Βσ6ύλιην καί έν …φγααία μετά τού νέου διευθυντού 102I 6‘Eiw Δηµοτικού Σχολείου Επλιεστίνοιι κ. Στεργίου Ήσ- σίκα, έπί κεφαλής τόν ψεγάλων τάξε- ων τού ανωτέρω σχολείου προέβησαν είς δενδροφύπυσιν 6040‘ δεν&ριιλλίων κο- .λωπιστιικ6ν, το όποία έτηΡαµιη!Θεύθη δ αυτή… ξοο…οος "κατά τού Δασαρχείου Λαρίσης. Τούτο όφυτώθµισαν είς τούς άνοιγέντας Maw; πρό 210ηιµώου ύπό ":… προσώπων είς τόν λόφον τής προ- τομής τού |Ρήγα καί είς τόν χε… πέ- ριξ τού Σταδίου Βελεστίνο… ιΣνµ6ολιιώς & Μτ:ύΒηισαν καί 10 κυπάρισ.σοι είς τόν Με… τής άσος Evan όγεννήθη & πρωταµωτύς τής "Ειλ- ληνικής 'Επαναστάσοως Ρήγας, είς µνήμην ":… ύπ.όρ τής '.Ειλπιθ:ιρίας άτε- λεσθι΄ντων I‘m?) το… "Άγγλων "Ελλήνων πατριωτων Καραολή καί Δημητρίου. Θά πρέπει νά συγχαρή κανείς τόν "ΕΜ… Προσκόπων …. Χρήστον 8066- 'λην ώς καί τόν Διω&ιντήν τού Δηµοτι- κού σχολείου κ. Στέργιο… ιΝασίικαν διά τήν πρωτοβουλία "και": awn—160mm είς &ν5ροφυτεύσΕις άσικεπδν Μόνον καί γε- …… διά τά διάφορα όκπολιιτιστικά Εργα πού γίνονται ε1ς τήν κωµόπολιν µας, κύριοι έμπνευσταί των όποιων τυγχάνωσι οί «πως… Γ. AI npnvnceemz ΜΠΑΜΠΗΣ": ει: κΑιιΑΔΑΝ Και" επίσηµα όνακοίνωσιν πρός τό πως… Γραφεία "Αντιπροσωπειών Μιτσναστώαεων ιν. Γ. ιΣαριιλ.ί'δη, καθί- σταται γνωστόν ότι 16 Καναδικόν Προξενείον ΄Αιθηνδν Εχει Ina-1010000?) ά,- πό ιμυριά&ις προσικιλήσ:ων ένω |: αριθ- ιμός τζιν ιµιι:ταναστ&ν οίτιν'.*ς & γί- νουν δεκτοί είς 16v Καναδό" είναι λί- αν πε.ριωρισ1µένος καί ως ό… τούτον 6 κ. Πρόξενος δέν Μαϊ δια6ατήριον διά τόν Καναδάν παρά µόνον διά τούς στε- νούς συγγενείς του όκ.:ί έγκατΜτη-µέ- νων όµογενων, ο?τινες προσκαλούνται ύπό τούτων πέσω τού Καναδικού υ- πουργείου τής Μεταναστώσως, αφού προηγουµένως mm“ 001106; καί προ δή cl; όπιισταµένην Μέτσο-ιν, τηρεί δέ σύστηιοάν σειράν καί διεκπιψσιοί µόνον όκείνας τζιν πολύ στενΞν συ.γγενδν mi έν όσον π.χ: υσιν άλα τά προσόντα, τά όποία θά …ιτήσηι το Καναδιικόν Προ- ξενείον. Κατ΄ ακολουθία αποτελεί νε- γά|λιιν πλάνο r'I αποπληρωµή κινηµάτων ώς διαφόρους διά τήν προµήθειαν προς: ικιλήσεων bx Καναδά ή διά τήν ταχυτι΄.- ραν διοκπεραίωσιν τής ύποθίσως πά- ρά τι;: Καναδικό Προξενείο. γΠογ.ρ.ΓΕ|ΟΝ ΕΜΠΟΡΙΟΥ Δ)ΝΣΙΣ ΄'ΚιΡΑΤ1ΚΩΝ ΑΓΟΡΩΝ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΙΣ 'Υπουργείον Εμπορίου ο- νακοινοί Επί, τήν όην Μαρτίου 1957, ήµέραν Τετάρτην καί ώ- ραν 13.3Ο΄ .μ.ιμ. είς τά Γραφεία τής 'Δ)ινσεως Κρατικών ΄Λγορών έπαναλαµ6άνεται ό δ:αγω|ισµός συµΦώνως τοίς όμως τής υπ' άρ.θ, 213.354)18.9Ο9)21.8.5ό διακη- ρύξεως ήμών διά τήν προμήθεια… 7.000 Μ.Τ. είδικού καυσίµου σ'ε- ριωθουμένων ΙΡ 4. Πλήρη στοιχεία όρους καί που δι-αγραφάς δύνανται οί ενδιαφερό- µενοι νά προµηθευΘώσιν Εκ. τού Γραφείου ιΠιληροφορι&ν 10:? ‘Y- πουργείου (είσοδος έκ τής Πλα- τείας Κάνιγγος) καθ΄ όλος τάς εργασίιμους -ήµιέρας καί ώρας. (430) 'E-v 'Αθήναις τή 18-2- 1957 EK ΤΗΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΕΩΣ ΚΡΑΤΙΙΚΩΝ ΑΓΟΡΩΝ 29ον Κ.Τ.Ε.Λ. .NOMOY ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ — ANAKOINQIIZ Φέρομιειν είς γνώσιν τού έπι6α- τικού κοινού, ότι άπό τής 21ης τρέχοντος τά δροµολόγια Ζαγο- ράς καί Στεφανσδιικείου θά έκτο- λοι";νται ως κάτωθι: 'Ετορα τούρκο… εσηµειωυη επι- σης χθές τήν μεσηµι6ρίαν οίς.ι σω- ρόνι άποριριιμιµάτων είς τήν συνοι- κίαν Καζανάκι. Ειίδοποιιγθείσα κα- τέφθασεν έπί τόπου ή Πυροσ6εστι- κή Υπηρεσία, ή οποία ε'νετόπιιοε καί κατέσ6εσε 16 πύρ, 16 όποίον, σηµειωτέον, ήπείλειι τάς πέριξ οί- κίας. Η "κοπριά… "σε"!!! ΚΗΠΟΥ τον mnomov EnlMEAHTHPIflY Ει΄ις τήν δημοσια… πορίληώιν δ ιακηρύξεως διά τήν κατα…ν … ι- ιγραφείων τού| Έ… ποµπού καί µίαν Βιοµηχανικού 'ΕπιιμεΙλιητηρίω Βόλου &: τυπογραφικής (Σιθωνίας άνοιγµά… ότι άπαντα τά |σχετικά τής µελέτης είναι ικατατεΘ:ιιµένα έν Βολφ καί έν τοίς Γραφείοις τού 'Επαγγολιµατικού καί Βιοτεχνικού ΄ιΕπτιµπλητηιρίω Βόλου &… τού όρΘού έχοντας ως έξής: «"Α- παντα τά σχετικά τής µελέτης είναι κατατε&ιιµιένα εν Βόιλω mi έν τοίς |Μαγείας τού 'Ειµποριικού καί Βιοµη- χανικού 'Επιιµολιη…ηιρίω Βόλου ένα: οί ενδιαφερόµενοι δύνανται νά ΜμΒάνουν γνώσιν καθ' άπάσας τάς ΦΜίµους ήιµέρας καί όπως». ΥΠΕΣ"! ΔΗΛΗΤΗΡ|Α!|Ν ΑΠΟ ΤΑ! ΑΝΔΌΥΜΙΑΙΕΙ! σε": ΚΑΘΑΡΙΣΤΗΡ|.Υ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 19. - Τάς νυ- κτεριινάς ώρας χθές! ή Κούλα Χα- τζηµπού…γισ, θυρωρος, υπέστη δη- ληιτιηρίασιν προιφαιιιως εξ αναθυμιά- σεων τριιχλωροαιθυ-λιενίου, 16 0.1101- αν χρησιμοποιεί τό εύρισκόµενον ε1ς 16 'ίσόγειιοιν τού µεγάρου καθα- µυστήριο… «Ζενίθ». 'Ο ίατιρός συ- νέστησον όπως έγκαιτιαλείψη αύτη το .μέγαρον, λόγω φόδου επιδει- ιύσεως τής καταστάσεώς της. Κατά πληροφορίας, οί ένοικοι τής οίιωδοµής πρό καιρού 0111360,- λον όγω'γήν κατά τήςι διευθύνσεως τού καθαριιστηρίου, ή όποία £1196- ικειτο νά ό…διικσισθή τήν 25ην τιµέ- χσντ.σς. Διι΄ αύτ'ήςι ζητούν αποµά- κουνσι'νι τού καθα-ρ-ιστηρίω, διότι όκ τής -λειιτοιυργίσςι του κινδυνεύ- ουν να ύποστούν Βραβείων δηλητη- ιρίασιν. ΒΡΕ'|'ιΝΝ.! Α0ΥΞ .|ΛθΞΕΝΙΙ ΤΩΡΑ ΤΟΥ! ΓΥΜΝ|ΣΤΛ! ΜΠΞιΝιΤΦΟιΡ1ΝιΤ, ('Αγιγλία), “Spam-31 9mg.— 'Οι Δονξ τού Μπέντφορντ, 'ι & ποίος θεωρείται σήμερον ως ο πλέον κοµψά ντυμένος άνδρας τής "Αγγλίας πρόκειται νά παρολα… άσυλο… είς τούς I‘m" dune. 1 αντιπάλους του, τούς γυ- ιµνιστάς τής χώρας. Πράγµατι, δεδομ- να: 811 οί τελευταίοι ούτω» συναντούν έξαιρςτικάς δυακολίας διά τήν ανεύρε- ισιν τοποθεσίας, όπου καί θά σνγ&ληθΞ τό Διεθνές Συνόδριόν των κατά τό 1958, κατέφυγαν είς τόν πλούσιον "Αγ- ψιλον :ύπατρίιΕ-η-ν, ό όποίος καί Μοσχί- θη τελικός ότι θά τούς δοηθήση. Ντα θά Μοσχαοηθή είς τούς γυρνιστάς τό κτήμα ιΒόιµπουρν, είς τήν ΙΚοι…µιτοίαν τού Μπέντφορντ, όπου καί θά συγιωντρωθούν ούτω διά v’ αναπτύξουν τά σχέδιά των περί τής διαδόσεως τού γυµνισµοι"ι είς 16v κόσµον, T6 κτήµα Βό-,ι.πουρν είναι Ιδιοκτησία τού Δ…ός, Εχει. &: στα- σιν πολλ6ν χιλιάδων Δπωίων είς τήν Με… καί Μριιλαµ6άνονται λειιµδνες, δάση, λίιµιναι καί ιµιιιιφά ρυάκια, είς τά Amid & “(mayhem οί έν (Καμια… περι6ο'λή σύνεδροι. INAEPIOI l'IEPInATOI ΛΓΑΓΟΡΔ|ΤΛ! ΑΚΙΝΗΤΩΝ NEA YOPKH, (M.‘n.T.)'— Μία κτηµατοµεσιτική εταιρια τού 'Κ'λή6ε-λαπ ΄έΘεσε-ν είς τήν διάθεσιν των πελατών της, οί ό- ποίοι ενδιαφέρονται δι' άγοοάν ακινήτων, τριθέσια ελικόπτερα διά των οποίων δύναται νά τους µεταφέρη από 16 κέντρου τής πόλεως είς τίς διάφορες συνοι- κίες. Κατά τήν διάρκεια τού έ- νσερίου αυτού περιπάτου, πού πα ρέχεται εντελώς δωρεάν, δ ύπο- ψήφιος πελάτης δύναται νά ά…- ληφθή τήν άκρι6ή τοποθεσίαν τής οΙκίσς, τήν όποίαν ένδιαφέρε- ται να αγοράση καί νά παρατη- ρήση τόσον το άκρι6ές μέγεθος τής κατοικίας όσον καί το πρά- σινου πού τήν περι6άλλει. 0 ΣΥΓΓΡΑΦΕΥΣ ΜΙΛΑΕΙ, ΠΑΡΑΠΕΜΠΕΤΑΙ ΕΙΣ ΔΙΚΗΝ ΔΙΟΤΙ HPNHIH KATABEZIN ΟΥΑΣ|ΠΚιΤΩΝ,19.- 'Ο Θεατρι Μάο συγγραφεύς καί σύζυγος τής ΜαίιριλΙυν Μι:|νρόε, ΄΄Α.ρΘουρ Μίλλερ, κατηγοιρήθη σήµερον «επί 11szpr— νήσει τού Κογκρέσου…» Τό γεγο- .ng δφε:ίιλοταιιι dig τήν &ρνησιιν τού έν λόγω συ…γγραΦέωςι να άπο- καλ|ύψη είς τήν άρµαδίαν Επιτρο- πήιν τής.- Β…ουλήςι τά όνόµατα ούλων του συγγραφέων µέ τούς όποίους είχε παραστή είς µυστικός συσκέ- ψεις τού Κοµμουνιστικού Κόμμα- τιοςι κατά το 1939 καί 16 1940. "Οι ΄΄Νθρουρ ιΜίλλιερ είχεν άρνηθή, ωταΘέτων ενώπιον τής ανωτέρω έ- πιιτιροπής| 16v ΄|ούνιον τού 1956 ότι ύπήιρξε ποτέ κομµουνιστής, πα ρεδέχιΘη όµως ιότι εύρίσικετο εΙςι σιχέ σε… µέ κοµ.µωνιζούσας οργανώ- σεις. Ο θεατρικός συγγραφεύς εί- πεν είς] τήν επιτιροπή.ν ότι" δέν ύποπτηρίζει τώρα τάςι κοµµουινι- στι|κιάς' επιδιώξεις, ήρνήθη όµως νά κατονοµάση το λιοιιπά πρόσωπα, µετά «:… οποίων είχε μετα6ή είς συγκεντρώσεις, είπτΣιν ότι «έµποδί ζεται &… τήν συνεί΄δησίνι του νά αποκαλύψη άλλα πρόσωπα καί νά προκαλίση δυσαρέστους mauve-112i- Ι) Βόλος - Ζαγορά: 14.Ι5΄. Ζαγορά — Βόλος: 8.00΄. 2) Βόλος — Στεφαινο6ίικειον: 8.00΄. 8 ΄Στεφανοι6ίκειον - Βόλος: .4 ΄ "Εν Βόλο,) τη 19)2)57 'Ο Πρόεδρος: ΧΡ. ΜΠΑΡ'ΔΑιΣ (443) ας είς αύτά». σε τω Θάνατο…) τής προσφιλούς τ…Ε"0ωπ-35ώ ΕΥΧΑΡΙΣΤΗΡ|0Ν Πόντος τούς οπωσδήποτε συµιµετσσχόντας είς 16 πένθος «µας μας μητρός επ…": ε. κΔΡπΕΩΡΙ'οΥ τήν 10ην Μαρτιου 1ΤραΥμυ'1υιινιι|- &] εύρεία σύσ-κεψις ε|ς τά Γρα- φείσ τού Κονσερδοποιείου 'Αγριάς είς τή… όποίαν & κληΘή να µετά… αηη καί ο ύφυπουργός Γωργίαςικ Μανέντης καί καθ ήν & έξετασΘή από πάσης πλευράς 16 ζήτημα τής φρουτοπαραγωγης ως καί το ιληπτέα μέτρα προς προστασίαν της Είς τήν έν λόγω σύσκεψιν θα µετάσχουν οί πρόεδροι των συνε- ταιριιαµδν καί το… κοινοτήτων ":… φρουτοπαραγωγικιων περιοχών τής περι…φερείαις: µας, καθως καί ω- ρισµένοι' παραγωγοί, οί όποίοι Ξ- χ.ουν άσ'χοληθή οίδικως µέ το Θέµα της προστασίας της φρουτ-οτταρα- γωγής… Η ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣ1Σ ΕΛΑ|'ΩΝ ΑΡΓΑΛΑΣΤΗΣ ΄Αφί-κοντο χθές ιένιταύθα έκπρό- σωποι τού συνεταιρισµού ΄Αργσλ|σ- στής, οιί όποίοι σιυνιειργάσθη.ιΜν ;µέ τούς. όρµο-δί-ους τής "Αγροτικής Τραπέζής καί τής 'Εινώσεως συνε- ταιρισµών Πηλίου Επί τού ζητή- µατος τής' παραδόσεως ε'λσιών ύ- 116 των µελών τού αυνεταιριισ'μού είς τήν συγκέντρωσιιν. Συνεφωνή- 0η όπως τήν προσεχή Παρασκευή… .µετα5ή εΙςι ΄Αργσλαστιήν δ διευθυν- τής τήςι 'Ενώσεως κ. Γ. Ζαχα- ρίου, διά κ: ρ-υΘµισΘούν οί λεπτο- μέρειαι τής παραδόσεως, ωστε &- πό τής προσεχούς έδδσµάδος νά &…" ύπό ":… παραγωγών ή πα- ρόδοσιις Βοιών. Η ΕΛΑ|Ο'ΚΑΙΛΛ11ΕΡΓΕ|Α ΕΙΣ TO ’NOTION HHIAION Oi έλαιοκιτηµατίαιι τού Νοτίου µηδενιισΘο΄ύν εαν εξακολουθήση έπί τινας Με»… ηµέρας ή Επικρατού- σα όινοµ6ρία. Η Σ…'ΥΝΕΛΕΥΣ III TH Σ «1ΞΛΑι|ιΟΥΡΓΙ ΚΗιΣ» 'Ο πρόεδρος τής (Ενώσεως Συ- ν.…..ρ…µ… Πηλίου κ Κωστακό- πουλοςι καί ό αντιπρόεδρος αύτής κ. Κολέτισος αναχωρούν είς Αθή- νας, δια να λά6οιυιι μέρος είς τήν γενική… σιυνιέλευ-σιιινι τήςι «΄ιΕλαιουρ- γικήςι», ή όποία θά πραγµατοποιη- Bf] τήν προσεχή ιΠσιρασιυευ…ήν΄ 22αν τρέχοντος. Κατά τήν παραµο-νήν των είς: ΄Αθήνας οί ανωτέρω έκπρό- σωποι τής ιΕιικί>σι'.ο:ς θά καταδίκ- λουν ένεργείας διά την χορήγησιν τής εγω…"… ύπό τής ΄Αγροτι- κής Τραπέζης δια τήν συγκέντρω- σιν µαυρο… έλαιο… µιιιιιροτέρωνι µε- γεθών, ήτοι από 381—450 τεµα- χίων κατ΄ όκδινι. 0 ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΩΝ ΓΕΩΡΓΙΚΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤ|ΚΩΝ ΟΡΓΑΙΝΩΣΕΩΝ Αρµοδίως άνιεκιοιινώθηι, ότι 6 δη- µιουργηθείς Θέµιδος περί 16v E- λεγχον των γεωργικών συνεταιρι- στιικων οργανώσεων δέν ανταποκρί- νεται πρός τά πράγµατα, δεδομέ- νου, δτιι ένιεριγείται έξονυχιστιικός διοικητικός, διαχωριστικές: καί oi- :xovopux6q έλεγχος minim ύπό εί- δι'κής ύπηιρεσίαςι τιήιςι ,Αγρ=.οτιικής Τραπέζης, είςι ήν μ-ετε6ι-6άσθη ό κρατικός] Ελεγχος. nm. ΜΑΣ BAEI'IOYN OI EENOI ΥΠΟΔΟΧΗ 'ΣΤΗ ΝΕΑ ΟΠΩΣ ΚΑΙ TO AOYAO-YAAKI HIITTE'Z ΠΟΥ AIAOYIN MIA 20v ..Σύµφωνα µέ ιµιά πωηά ελληνική παράδοση τούς ξένους δέν τούς πρού- παντούν έξω από τό οίκηµα, τό όποιο πρόκειται νά έπισκι:Μν, … Βγαί- vow καί τούς. υποδέχονται µακρυά ε…' αυτό. το µέλη τού δηµοτικού σνμ6ουλι΄ου τής |Νέας ΄|ωνίας ύπεδέχθησαν τήν σο- 6ιετική αντιπροσωπεία σέ µιά γέφυρα, .… ανν51΄.:ι τήν 'Νέα "Ιωνία µε τόν Βό- -.λον. |Κατε6ήκαμε άπό τά αυτοκίνητα καί προχωρήσαμε πρός τό δημαρχείο μέ το πόδια. ΣΕ δύο τό µήκος τής διαδρο- ιµής, σπάνε) στά στενά πεζοδρόµια καί σέ µιά εξέδρα, πού ανήγειραν ιµέ …µε- ιλεια, περίµεναν όιµάδες άν%άπωγ µέ ΜΜΜ… στά χέρια. "Ανόιµοσα τους ήταν νέοι, Με: καί γρηούλιες, πού φ:- ρούσαν τά γιορτινά τους. "Ο-λοι χα- ρούμενο-. "να" το χερι τας, χειµ- ψτών Μιά λ.:πτωαµωμινη κοπελα… ..ε ρα µάτια, προχωρεί πρός τόν {awh- μενω µ' Ενα ιµιπσυκέτο Μ…… καί χάνοντάς τα από τή συ…γκίνησι άρχισε νά Main. Τήν έλεγαν Πωγώνι: Τί…- γ…. 'Η νεολαία άνό… στήν Μπέλλα αύτή νά χαιρετήσηι τού» ξένους στά ού- να… πού χωρίζουν τόν Βόλο από τήν Νέα 'ι|ωνία. Τά πρόσωπα … άνθρωπον είναι χα- ρούµενα καί φαίνονται συγκοκινηι=ένα. "Ενας άνδρας σηκώνει… ψηλά, πάνω από τό κεφάλι του, τά χύµα του καί σφίγ- γει τίς παλάµες του σε Ξνι5ειξιι χαιρε- τισιµιού. Τήν ίδια στιγµή φτάνει τροχα- '..'# τος ι,…ιιέ ποδήλατο Ενας πιτσιρίκος µέ µαύρα "έξυπνα ιµάτια, κατε6αίνει απ΄ σύτό καί προχωρεί µέσα από 10 πλή- θος στίς πρωτες γ:ραµιµιέις. Σάν νά φαί- νεται πι΄.ς άργησε Ιλίιγο καί ψωναζει κάτι τό ενθουσιαστιικό, από τόν δρόµο ακόµα. το χειροκροτήµατα γίνονται όλο καί πιό ένΘουισιώδιη. Μπροστά στό οίκηµα τού Δηµαρχεί- ου ξεχωρίζει στο τό πλήθος ιµιιά Ναυή γυναίκα ντυµένη κοµψά. -΄'ιΑς άνΘήσιη ή Φιλία ψας που τό λοιΛλω5άκι αύτό! φωνάζει καί προσφέ- ρει στόν Σσυλίιµιενκο Eva χρυσά-Θεµα. ‘H: |Σοι΄Λλα Momma, όπως Ιλ-έγεται ή ιγυναίκα αύτή, Θέλησε νά προσφέρη 16 &… αύτό από µέρους τής οίκο-γε- νείας της. Τά λόγια της έπιιδοκ.ιιµάζον- ται άπό τίς έπαφιηιµιί…ες τού πλήθους. Στό ψαρά οίκηµα τού δηιµαρχείου εί- ναι τόσοι πολλοί, ούτοί πού θέλουν νά ακούσουν τήν αντιπροσωπεία µας, m oi δηµοτικοί σύµ6ουύοιι καί οί φιλο ιξιενώμενοί τους αναγκάζονται νά στο.- θούν Επάνω στά σικαλοπάτια τού δη- ιµαρχείου. .. "Η θεριµότητα καί ή εΐλιικιοίνεια πού δείχνουν γενικά στήν ΕιλιλάΞα γιά τούς ισο5ιετιιιωύς ξένους, σννωδ:υαν µόνιμα &- καί τήν αντιπροσωπεία τού Ροστώ6. "Ετσι όναγκάσιΘη.κιε νά παροιμ'είνη στή- ιΝιέα ΄Ιωνία καί στόν Βόιλο καί τήν ε΄- mop-£1111 mi τήν ιµειΘεποιµένη. Οί momma. σεις νά έπιακιεφΘή τά Εργοστάσια, τους -…ργάτες, τούς ψαράδες καί τους έιμπόιρους ήταν τόσες πολλές καί τόσο σπίιµονες, ωστε ή "Μπι τους δέν ή- ταν δυνατή. «I'H (iii-811a δέν Μάτι" τά δικαστή ΕΝΤΥΠΩΣΕΙΣ PM!" 1111110Σ10ίΡΔΦ01 11110 ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΕΙΣ 1'11|1 ΠΜ… ΜΑΣ ΙΩΝ1Αι.-- «ΑΣ ΑΝ011ΣΗ Η Φ|ΆΙΑ ΜΑΣ, ΑιΥΤΟι.. ΟΤΑΝ Η ΑΛΗ- .)).- θΕ|ιΑ ΔΕΝ ΦΟιΒΑΤΑ| TA AIKAIITHIPIA.-— O ΛΑΟΓΡΑιΦΟΣ Kl- ΤΣΟΣ MAIKPHZ‘ KAI TO MIIKPO TOY MOYZEI'O.— OI ΜΕΛΟ- 1ΔΕΑ ΤΗΣ ΛΑι|'ΚΗιΣ ΤΕΧΝΗΣ ρια», λέει .… σοφή παροιιµία. '11,)an- σε µόνο νά συναντηθή κανείς… Ετσι άι- πιλά, ιµέ τούς απλούς εργαζοµένους τής ενώ", γιά νά νοιώση αµέσως πόσο ξένοι είναι αύτοί ιµέ τήν εχθρότητα καί τό µίσος πού κηρύσσουν µερικοί κύολοι τα"; εξωτερικού γιά νά υπονοµώσων τήν είρήνη. Τήν Κυριακή & Κίτσος Μαρής µάς περίµενε ακρι66ς στήν ο… του, για νά µάς όδηγήση στο σπίτι του, όπου & exam-1: τό μικρό τα: µουσείο. Μιά Σ:6ραλΕτ, κίτρινη σάν καναρίνι, ξεκίνησε αµέσως κι' αφού διέσχισε τήν παραλία, έστριψε από µερικά στενά δροµάκια καί ma; µετέφερε. έξω από τήν πάλι. T01: είδαµε καί τίς µεγάλες καταστροφές πού προξένησαν οί σεισμοί στόν Βόλο. Στους σεισµαπαΘείς όδω…ν τήν ύπόσχεσι ότι θά xopquoC-aav όση- 6ήμοτα γιά τήν επισκευή ή τήν ε.… να… ι'.-.…. 'ι:":τ τα.; το πως"; £300— σαν ..::. .::.αν- :ι-Σ>.' "Οι Ω-'. -. τα. -'Εγω προσωπα… είπε : Μακρής, πήρα µόνο το "ένα δέκατο τού ποσού, πού ιµού χρειάζεται γιά νά χτίσω τό σπίτι ιµου. Μά Εγώ έχω καί µερικά άλ- ι'λα έσοδα.... 'Ο Κίτσος Μακρής είναι… κάτοχος ιός Μικρού τυπογραφείου. Αότό τού δί- δει τήν δυνατότητα να mafia. µέ τίς έρευνές του καί, πράγµα πολύ πο- όαρό γι΄ οι)τόν, νά έκδί'δηι τά 6:ι6ιλιία του… καί τά ιλωκώιµατά του. Αύτά το κυ- κιλοφορεί & Κίτσος δωρεάν μεταξύ τόν ασχολοι'µε΄νων µέ τήν λαογραφία. "Οπως .μάΘσιμ-, καί ή γυναίκα τού Κίτσου φγάζετσι σ ένα φωτογραφείο τού Βολου καί ο µισθός της συµπληρω- νει κατά ένα ιμ1ος τά έξοδα των δρου- …. στίς όποί-;ς 16 ζεύγος αύτό Εχει αφιερώσει τή ζωή του. .."; ξ- Τό καινούργιο σπιτάκι, πού τό ζεύ- γος Μακρή χτίζει µέ δικό του σχέδιο… δέν .προ6λέπει τόσο τήν έπίτ-:υξι κομ- φάρ γιά τούς ίδιους τους ο΄ικοδεισπότες. άλλο αποσκοπεί κυρίως σε" ψιά επιτυχή διαρρύθµισι γιά τήν τοπΘέτησι το… τις- θυµάτων. Η σύζυγος τού Κίτσου, ή Κυδέλιη, μιά όχι ψηλή Macao-monk}; γυναίκα, .µ&ς όπο5ι΄:χΘη µέ τό τριετές παιδάκι- της στά χέρια. Στό πρώτο δωµάτιο, πού χρησιιµεύει για γραφείο τού οίκοδεστπότη, δέν οπώ- ιχει τίποτε άλλο εκτός από ένα γρα- φείο καί ιμερικά ξύλινα σκαµινιά. Σ…"… νεοχρωµατισιµένως τοίχους κρέµονται πολλές γρα6ιούρες καί εικόνες µέ πα- λιά γραπτά. 'Η ιΚυδέλη, τό 'ι΄διο πεντακάθαρηι, & πως καί τά ιµιιιιφά δωµάτια τού σπιτιού, πού τά ("γυρίζει µόνη τηις, τοποθέτησε επάνω στο τραπέζι: ιµιιά µιποτίιλια λι- κέρ καί Ελληνικά γιλιιικίισ1µατα mi αφού ιµάς ζήτησε συγγνώµη… γιατί δέν θά µπορούσε νά ιμιετάσωη στή συζήτηση απεχώρησε. "Επρεπε νά πάη στή 6ου- λειά της. Ζιητήσσιµιε άπό 16v οικοδεσπότη νά ιµάς εξηγήιση τούς τρόπους τής δου- ιλιιάς του.. -'΄1σως Θά έπρεπε νά σας δείξω πρό (ΣΥιΝιΕΧΕ.|ιΑ είς τήν 4ην Μίδα) … "οι… .Διεκοψε τι… ΑπεΡι'ιΑΝ:ιπειΝ….' META ENAEKA‘THMEPAZ :KAI'II‘IPOINI, 19.— 'HI αρχηγός τής φοµινιστιικ-ής αίγυπτιακιής κινήσεως «Ματίας τα"; Νείλου» ΙΝΙτόιρια Σα- φήκι διέκοψε τήν απεργία τής ”uh/11g σµέχρι Θανάτου» τήν οποίαν είαιεν άρ- πίσει τήν 6ην Φεδρουαρίω είς ένδειξ.ν διαµαρτυρόας έναντίον τού δικτατορι- κού …αυτό… τού προέδρου ιΝασ:π΄,ρ καί τής man-aid; των ίσραηιλι-.ι.κδν δυνάμεων επί αιγυπτιακού εδάφους. "Η κ, ιΝτόρια Σαοήκι "πιούµε…" Επί Ενόσω ήιµίρας νήστις, χωρίς όµως, νά κατω… νά δηµιουργός… (:… σό- ΔΑΝΕΙΑ ΕΙΣ ΔΗΜΟ)". ΥΠΑΛΛΗΛ0ΥΣ Κατ΄ όνακοίνωσιν τού δουλευ- τσύ κ. Μήτρου, ένεκρίθη ή χορήγη- -σιιςι είς τούς κάτωθι-ι δηµοσίους ύ- παλ.λήλου.ς: τζιν έξήςι δανείων: Γ. Βολιώτην 5.600, Γ. Γαυγίδ'η'ν 5600, Αι. Δηιµηιτιράκην 7400‘, K. Ka- ψοι΄ιρηιν 10.100, ΄Ε'λένη Μωρα'ίτου 7.400, |. Παπαδηµητρίου 3.450, "Αιννα Σακιπλ.λάρη, 7.800, ΄Αλειξ. Στούρναεν7.050, Βασ. Στεργιόπσυ- λον 7 450, Χρ. Σπυρόπουλον 6.650 καί "Εµ. Χριστοο0ρέκην 4.100. fll "|… 1111111111 ΕΜΥ… ΠΙΣ ΙΙΥΥΙΙΙΙΙΙΥ Π.ληροφορούµεθα ότι ή Ε.Πο διά τηλεγραφιικής όντοιλιής της πρός τόν ένταύθα όντιπ-ρόσωπον τού Ku- πέλλο-υ 'Ελλάδος καθώρισεν όπως τήν προσεχή Κυριακή… είς τήν πό- λ' ιν μας πραγµατοποιηθούν δυο &. γώνες τού ανωτέρω θεσµού. Συγ- κεκιριιµένως είς τό γήπεδον τής N. ΄|ιωνίαςι ό Παγασητιικιόςι σε: ο…- µετωπίση τόν Κένταυρου, Eve} είς τό γήπεδον τού 'Αναύρου, ό Όλυµ- πιακόςι άναµιετρ&ταιι ιµέ τήν όμάδα τού Γ. ιΣ. "Αλµυρού. Κατόπιν τού- του τήν Κυριακήν ούδείς φιλικός ως… θα διεξαχθή είς τήν πόλιν µας. ΤΟ Π PQTAGAHMA ΜΠΑΣΚΕΤ Τήν ιπρω'ίαν τής προσεχούς. Κυ- ριακής άρχεται είς; τή νπόλι'ν µας τό τοπικόν πρωτάθλημα µπάσκετ. Ούτω είς τό γήπεδον τής Ν. ’11.)- Μας Θα πραγιµατο…ποιιηθή ή έξόχως έν-δι-αφέιρουσα συνάντησιςι Νίκης- Τρίτωνος. 'Η δυνσμ'ιικότης το… δύο όµάδων καί ή τεχνική κατάρ- τι.ισις' το… παιικτών του, αποτελούν έγγύησιν ότι οί φίλαθλοί p0; θα παρακολουθήσουν ιµίαν ισιυναρπα= στικήν &ναµέτρησιιν. Σ-χετικώς' πλη ροφορούµιεθα ότι… μέ τήν 'Νίικην θά αγωνι>σ-'θοιύν καί οί Δάμτσας καί Σταµατίου, .μετακαλούµ-ενοι πρός τούτο έ… Θεσσαλονίκης καί Εξ 'Α- θηνών, όπου ούτοιι διαμένουν. ΓΑΜΟΥ ΦΙΛΑΘΛΩΝ Τό απόγευµα τής παρελθούσης Κυριακής είς τόν ίερόν Ναόν τής |Ειύσιγγολι'στρ'ίας έτελέσθησαν οί γάμοι τού σύµπαθσύς ποδοσφαιρι- στού τής Νίκης Νικ. Σι…νάκη 'pc- τό τής οίκο…κυροπούλιαςι Δήµητρας ΄Αραµπατζή. Πρόςι τούς εύτυχείς νεονιύµιφους oi ψίλαθλοι τής πόλε- ως µας δια6ι6άζουν τάς πλέον έγ- καρδίως εύχάς των. MIA ENAIA¢EPOYZA ΓΝΩΜΗ Διιορμηνεύοντες. τάς απόψεις… ί- κανού αριθµού φιλάθλων 510111111013- µεν τάς. άπόψειςι των περί ένιόςι σο δαρού θέματος. Σιι.ιγ-κιεκριιµένως οί φίλαθλοι! όλων των σωματείων καί 18101 έκείνων πού ούρίσκιονταιιι είς ίκα'νοποιιητι'κ-ήν οίκονιοµι.κήν κατά- στασιιν έκφρόζο-υν τήν γνώµην όπως παλαιοί παύκιταιι τών όµάιδΏν των οί όποίοι ακόµη; ασχολούνταν έπρ- γώς µέ τήν δραστηριότητα των συλλόγων των &… προπονηταί αύ- τών, αποσταλούν δαπάναις τών οί ικε'ί.ων ε.…ή…… των είς σχολός προπονητών τού έξωτερικού. Οί]τω µέ πολύ όλιγωτέρας δαπάναςι, τό σωματεία 'μας & έχουν προπονη- 101; npoepxo.pév0-u;. |ένα τών ίδίων παικτών των καί οί όποίοι καί- τήν νοοτροπία… των νέων ποδοσφαιρι- στών Θα γνωρίζουν καλλίτερον καί πλέον συνδεδεµένοι Μικτός µέ τόν σύλλογό… των θά είναι. Ποία… γνώμη-ν έχουν επ σύτού ή Νίκη, ό ΄0λυμπιακός, ό Παγαση- τικός καί & "Εθνικός; ΕΝΤΥΠΩΣΕΙΣ ΜΟΥ ΙΙΙΙΗΘΣΙΙΙΙ'ΡΑΦΠΥ 111111 ΕΠΙΣΚΕΨΙΙΥ Ε (ΣΉΝ=ΕΧΕ|:Α οκ τής 3ης σολίδος) τα τούς θησαυρούς ιµου, ιµας ότι: ιµέ ένα… συγκρατηιμένο χαµόγελο ό Μακρής. Δειµένος στενό µέ όλες αύτέ τίς πα- λιές ιγιρα6ιού.ρες, τίς Βλάχικα, φορε- σιές, τίς ποιιµενικές φλογέρα, τίς λα… οκάδες, & οίκοδ:σπότης ιµας 0.111111060— ιλε΄ι', Βλέποντας .ότι' όλα αύτό το πρά- γιµατα τό. προσέχουν οί ξένοι του µέ έν- διαφέρον, Σ-νμπΜρώθηκαν ήδη είκοσι ένα χρό- νια από 1.61: πού εξεδόθη τό πρώτο 6ι6ιλίο του. Αυτό ήταν αφιερωµένο στή ζωή καί 10 δημιουργικό έργο τού .101- κού "Ελληνα ζωγράφου θεοφίιλον. Τώρα ό Κίτσος Μακρής είναι our/9001213; Εξ ι6ι6ιλίων. Τό τολ=:υτσίο του πού αφορά τίς ΄παλιές ενδυµασίες, τό τύπωσε στό τυπογραφείο του σέ 3'50‘ αντίτυπα καί τό 100 Με: αύτό τό χάρισε… Δέν είνα… πολύς καιρός πού ό K1- τσος Μακρής έκαµε "εκθεσι- σέ διεθνές |σννέδριο γιό τή ιµ":λίΤ.η τού Βυζαντίου καί ήλθε σέ επαφή ιµέ επιστήµονες τής Γαλιλίαςι καί τής ΄.|ποΙλίας. -'Ποιλύ θάθελα, ιµιΞς είπε ό Κίτσος να γνωιοισθδ µέ τούς |Σο6ιετικούς λαο- ιγιράφους. ΕΤιµαι ύποχρεωιµέινος στή 61- 6λιοθήκ>η σας τού Λένιν. "Οταν παρε- κάλεσα νό ιμού στείλουν τό όι&λίσ πού χιρειάσΘηικα, άπήντησεν αμέσως στήν πα ωάκιλιη-σί ιµο.υι… "H‘- ένειργητιικότης καί ή όργατικότ.1ς τού 1Κίτσου Μακρή είναι πραγµατικά καταπληκτική. Παρά τό γεγονός ότι 6- οχαλείται ιµέ τήν …συ|λιλο…γή τον ιµόνο στίς Υ|ΜΙΙ 11111 1111 11111111111 ΑΘΗΝΑΙ, 19-:. 'Η τιµη τής χρυσής λίρας 'Λγγλίας διακυµάν- θη σήμερον πέριξ τών 322 δραχ. Μετοχαί Τραπεζών: 'Ελλάδος 1.270, ΄Εµπορικής 137, Κτη- µατική-ς 200, Λαϊκής 680 «0.1 Έθνι'κής-'Αθηνών 680. Δάνεια 1881. —— 1884 72, 1887 -— 1889 µονοπώλιο: πάγια 63,50, 1910 110 έκστσµ.. 56,50, 1914 500 έκατοµιμυρίων 104,50, 1902 Σ ιδηροδρόµων 49, 1924 προσφυγικά: είς ιλίρας 101 , 1925 ύδρεύσεως 3.100, 1931 παραγωγικού 109, µεταναστεύ- σεως 3, ανταλλαξίιμων 8% 8,60, 1931 λιπασµάτων 550, 1954 παραγωγικού σειραί Α΄, Β΄, Γ΄ 140, σειρά Δ΄ 144, σειρα Ε΄ 155, σειρά ΣΤ΄ 170, Κτ-ηµ…ατιικής είς λίρας 197, 'Ελ- λήνων ύπιηκόων 2,65, 1907 11, 1850 Λαρίσης 59. Η ΛΙΡΑ ΕΙΣ ΒΟΛΟΝ 'Η τιµή τής λίρας είς Βόλον |8ιεκύμάνθη χθές µεταξύ 321 - 324. ..…. 111111111111: "όπου…" ΚΑΡΔΙΤΣΑ, 19.— 'Υπτό άπω… τού Τµήµατος ΄ΜΜλείας συνελήφθη χθές, άς τόν σιδηιρσδροιµικόν σταθµά & σεσηιµασιµιένος πορτοοολάς ,ιΑθ. Νονό- πουλος ή "Τσιτρ&ς ή Παυλίδης, που 52, I'm Έρέιστιανης Λακωνίας… ‘O Να- νόιπουιλιος έποχιείιρητσιε να αφαιρέση χρη- ιµατιικιόν ποσόν άπό τό θυιλάκια όµιπό- ρου ένώ ούτος προΘ:τπάΘ:ι νά ανέλθη Επί τής αμαξοστοιιχίας. 'Εγέ…νετο όµως αντιληπτός καί ων5λήιφθη ύπό τού ί- δίοιι, διοιφυιγών όµως τών χ-:ι-ρών του έσπευσε να άνό.λιΘιι όπί στω€ιµιώοντος αύτοκινήταυ σε νά δ'ιαφύιγη. Συνελή- φθη 101: ύπό οργάνων τής 'Ασφσιλείας, τά 011010 καί έξηικρί6ωσαν ότι ούτος εί- ναιι έξ Επαγγέλµατος πιορτοφο'λάς, κα- ταδιικασιθείς διά κλοπας :1; διαφόρους "ψυχάς "τής κέρας Μάρκ… ή επιγραφή… ΣΤΗΝ 111111111 ΜΑΣ λίγες ώρες τής άναπαύσ:ύς του, έχει σνγκεντρώσει5ιακόσια διαφορετικά cv- 11-x1:1.p1:v0 λαϊκής τέχνης. Στά λευκώ- ιματά του ύπάρχουν περισσότερες από πέντε χιλιάδες φωτογραφίες καί aimi- νες. Στό σπιτάκι, όπου καί πρώτα χρη- σίμευε για µουσείο, υπάρχουν κάθε ε΄ι΄- δονις εκθέµατα. ιΝιο΄:΄ έπί παραδείγµατι, ιµιό "ως": τοιχογραφία ένός χωριάτι- κου σπιτιού. .Αύτό «επεστράφη από τούς σεισµούς. 'Ο |Κ΄ι΄τσος όµως καί ή γυναίκα του µάζ:ψαν ιµέ προσοχή το κοιμµάτια τού τοίχου ιµέ»σα Με: τό ερεί πια καί συναριµαλόγησαν τήν είκόνα. Χωριάτικα ύφαιντά, κεντήµατα καί ύ… φάσματα... "Νά, ιµιό ολοκληρη συλλο- ιγή από διακοσμημένες ιγικιλίτισες.., Μιά παλιό λύρα... ΙΜιό 106190 "τή-ς έποχής τής τουρκοκρατίας. Πάνω σ΄ 011111- ύ- «Στήν ύγιεία σας, φίιλοι'.». 'Μ:.λιό,πιτιες από ζυιμάρι καί ζάχαρι, πού όνο.µόζονται …οκκοναν&ς». κάθε ιμελόπιττω είναι ένα μικρό έργο τής ιλα'ι'.κής τέχνη-ς. 'Α=5.ρά.χτια, παιγνι- 601110, ιμετωλιλικό …άντιικείιµενα οίκω- .κής χοήσ:ως ιμ-έ ΄ιλεπτό σκαλίσιµατα κάθε όντικείιµενο πού ανακαλύπτει ό Κίτσος καί τό φυιλάει µέ πσοσσ…χή καί αγάπη "για την Ιστορία, σποτ:λεί τήν ιμαρτυρία τού ιμεγάλου καλλιτεχνικού ταλέντου τού λαού. "Η ιγν.ωριιµ|ία ιμας ιμέ τόν ιΚίτσο M0- κρή ιµ&ς Βοήθησε νά κατανοήσουµε πά- ρα .πολιλό γιά τήν πνευματική ζωή τής σύγχρονης Ειλιλάδος. ΤΟΥ ΕΡΡΙΞΕ IITPIOAI ΔΙΟΤΙ ΤΗΝ ΚΑΤΗΤΘΡΗΙΕ O" AIHI'E ΕΚΛΥΤθΝ ΒΙθΝ ΘΕΣΣ…ΑΛΟΝΙΚΗ 19.-ΕΙί-ς τήν 'Κα τεριν-ην χήρα, τής οποίας τό Βνοµα δέν άνω.…" έρριψε 6ιτοιαλιον r1; τό πρόσωπον τού N1. Ζηζιώλια, έτι?" 30, ιόνταλλήιλσυ ξενοδοχείου, ό 1011010; υπέ- ιστη ελαφρό έγκαύιµατα, ιµετσιφερ'θείς είς ικιλιινικήν. 'Η δράσης προέ6ιη :ίς τό διάδηµα της διότι άποιλιΙΘεΤ=σο πρό τετιρωµήνου εκ τού ξενοδοχείου, :1; τό όποίον είµ- ιγάζετο, ιµέ τήν ικατηγο;ίαν ότι διήγεν Ξκλυτον 610v, Με…: τό «γεγονός είς την ι:ι΄.ς δάσος της είΙσήγησιν τού θύµα- τος τό όποιον είι…ογάζετο Επίσης είς τό Πδ ιόν ξενοδοιχι= 10v ΠΡΘΙΚΛΗΣΙΣ ΣΙΙ!ΜΘΠΛΗΚΤΩΝ Π.ρ-οσκαλούνται οί κάτωθι δικαιούχοι -5-ανεί ου έπ ιοικιευής, όπω ς προσέλ 90w είς τό 107 '-Ειογοτάξιον καί κατά τας έδρας 12—2, mpomxc.p1§0v1:; καί τό όι6.λιάριον τής Τραπέζης: Σακελλαρίδης Δηµοσθένης, Συκιά:- .του Ε'λιένη, Σταµατάκη Μαρία, Σµυρ- νιούδη Πέλια, Σοφοκλέους '|ωάννης, ,Στέφας Πέτρος, ΣιγΝροιµάιλιλη'ς Κων- σταντίνος, Στεργίου Εύανθία, |Σωτηρο- .πούλοιι Καλλιόπη, Σπήλιου M01910, Σά- .χου Σταµατία, Σιενιουκτισή ΄Ειλισάδιετ, Τσακαλιός Σωτήριος, Τζανέτου "Αννα καί Φρόσω, Τζαοει…ροπούλου ΄Αποστοιλία Ταµ6άκ-ης Δηµήτριος, Ταμτζή Φανή, Αη ιµ.ήτ.ριος, Τράσυσµαντ 'Ελ-έν.η, Τζανέτου Κύµα-ΜΠΕ, Τσουιράπας Κωνσταντίνος, Τί-γκας Στέφανος, |'Υ΄ζουι|.ι.έιρτηις Σπυρί- δων καί Εύτυχία, Χριστοδούλου 'Ελέ- νη, Χατζιηαναγνώστου" "Αστερια Χάνα "Αλεξάνδρα, ΧονΙδρονάισιου Ευθυµία, Χαλκιάς Γεώργιος, Χριστοφόρου 'Ξ:λ.έ. νη Χαλκιάς Βασίλειος, Χατζή ΄.Αιθανα- σία. . 'Επίοιης δια τόν σύτόν ακοπιόν ποσα- ικαλούντσι οί «0112:491- δικαιούχου δανείου κατασκευής, όπως προσέλθουν είς '10 107 ,Ειργοτάξιον (|Κουιµου-νδοι΄Λρου-΄Α- ιλεξάνδρας) κατά τός 6ρας 12—2: Βάθος ΄Ιωάννης, Γεωργίου "Άννα, «ψηλά… 'Ανδροµά-χιη, Κωνσταντινίδου ΄|ιωάννα, Μητρόπουλος |Νικόλαος, Μα- 'Ψΐ1ς Χρήστος, Χαντζη:µατού Παρασκευή. | ΠΕΝ0Η Τήν προσφιλή μας μητέρα…. αδελφήν καί μάμμην ΕΥΑΝ0|ΑΝ N. ΑΙΑΛΕΤΤΑ 6ανούσαν έκηδεύσαµεν χθές. ΄Εν BIS->110 τή 19 Φε6ρουαρίου 1957 το τέκνα: ΓεώΩν…σ καί Ρ-΄λι'….ιι-. - . α» "> " 'Ρ"'-"ν κυ6ερνήτου µεγάλας εξουσίας καί ανεξέλεγκτον δύναµιν, αί όποί αι εΤναι άξιοι τής Ιμπεριαλιστ:- κής νοοτροπίας ή όποία έπεκρά- τει πρό 200 ετών. Μετα τόνι ικ. ΄Α6έρωφ τόν ιλόγον ΄ε΄λα68ν ό αντιπρόσωπος τής" Αύ- στιραλίας σόρ Σπέντελ, ό όποίος ίισχυιρίσθηι, ότι ή (Ελλάς ζητεί νό προσαρτήση τήν Κύπρον… καί προ- σέθεσεν, δτιι πάσα έπέμιδασιςι τής 'Ελιλ-άδος ή τήις Γενικής Συνελεύ- σεως είς τό πρόδ.λημα τής Κύπρου σε: είχεν ως αποτέλεσμα νά καθυ- στ'ερήση τήν αύτο=ν.οµίαν τής νή- σου. 'Ακολούθωςν ώµί…λησεν ό αντιπρό- σωπος τής Κεύλάνηςι κ. -Ούγκάνι|νν τε. Ούτος έπέκιρι-νε…νι ώριισµε΄νας ά- πό τάς ένεργείαςι τών 581dech- μένων χωρών, καί έν συνεχεία απηύ- θυνεν έκκλησιν πρός τήν 'Ελλάδα ΤΑ ΠΕΡΙ ΔΙΑΚΟΠΗ! ΤΩΝ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΤΗ! ΒΟΥΛΗ! ΑΘΗΝΑΙ, 1…9.- 'Ο πρόεδρος τής Βουλής, αναφερόµενος είς τα γραφέντα, 51-1 ή Κυ5έρνησις έπι- ζητιεί τήν διακοπή-ν τών Εργασιών τής Βουλής διά να άποφύγη τήν συζήτηισιν έπί τού Κυπριακού, εί- πεν, ότι είθισται τάς παραµονός ":… ΄Απόκρεω να διακόπτωνται επ' όλίγσ,ς ήµέραςι αί έργασίαι τής Βουλής καί ή διακοπή αύτη, ή 6- 11010 πρόκειται να γι΄:νη τήν προ- σεχή έδδοµάδα, είναι άσχετος µέ τό Κυπριακόν. ΑΘΗΝΑΙ, 19.— Κύκλοι τού κόµµατος Φιλελευθέρων, αναφερό- µενα. είς δημοσιεύµατα απογευµα. τικής έ=η::;ίδσς, Ξ΄ ών «που… να ail-.011 ή Ελλάς καλως ιό.-π…. σοδ…αζευσα τούς πατριώ- τσς τής Κύπρου μέ όπλα καί ότι είναι όρθ.ή ή ακολουθουµένη πολι- τική τής Κιυ6ερνήσεως, -έξέφραζον τ-ήν κατάπληξίν των διά τα γραφό- µενα καιί παρετήρουν, ότι ή Κν- 6έρνησιςι δέν είναι δυνατόν να άρ- νείται είς τό έξωτερικόν όσα δια- 'κηρύσσοινται είς… τό έσωτεριικόν. Είς άπάντησιιν οί κυδειρνητικοί κύκλοι έξέφρασαν τήν .λύπην των, 51611 6 κ. Παπανδρέου έσπευσε ινόι Ι.-:΄ σχολιά-αη όνώθυνα καί άποψή δηµοσιεύµατα. θΑ ΙΔΡΥΘΗ ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΟ: ΣΤΑΘΜΟΣ … :γΝοικιεΜοΝ XPYzoxo'I'AH 'Ο διοικητής τής 'Υποδισικήσεως BIS λου κ. Πούλος ιµετέ6η προχθές είς "Α- νω |Βόιλον καί έξήτσσ: τό ζήτηιμα τής άνεγέ,ρισεως άστυνοµικού σταθµού διά τόν Μοίον έχει εξασφαλισθή πίστωσις 200.000 δραχµών. ‘0 σταθμός ούτος κρίνεται… ότι… πρέπει να γίνη Με: τόν συνοιικισιµόν Χςου:σοχο΄ι΄ιδη καί …επι-κών π.ροκειιµένου νδ καταστή :1; τό µέλλον τό 150v αστυνόµιικόν τµήμα Βόλου µετά τήν πρός 6ο;οιρόν επέκτασιν τής πόλεως. 'E1; τήν περιόχήν αύτήν ύπαρχει έν οίκόπε'δον τού κ. Χρυσοχοΐδη ιµικρότερον τα? πηρο6|λεποµιένου ύπό τής µελέτης, αλλά πάντως έόιν ό κι. Χρυσοχοΐδης δε- χθή να κόµη ιµίαν σο6αιρόν Εκπτωσιν |… τήν ι5ιάθ:σίν του, θαµώνων Μ' 6- ψιν τόν σκοπόν σε: τόν όποίον & χρη- σιιιµοιποιηιθή, είναι: πιΙΘαινόν να προτοµή- θή τό οίκόιπε5ον τούτο ανεξαρτήτως τής έικτάσεώς του. 'Ο κ. Πούλος είχεν έπί τού ζητήμα- τος συνε…οιγασίαν ιµέ τούς προέδρους … κοινοτήτων 'Αγίου Γεωργίου κ. Α. Κα- ραιλέτον καί "Αγίας Παιρ……ής & Μα ;κιρήν καί ιµέ τόν πρόιειδιρον τού "Εξω- ρα'ι'ιστιικού Συλλόγου Χρυσοχο'ι"δη κι Α, Πολιίτην. ΑΠΟΓΡΑΦΗ ΕΛΚΥ1ΤΗΡΩΝ KAI OAOHOIHTIKQN MHXANHMATHN 'Ανωκοινούταιι Η" διετάχθηι γενική &- πσγιραφή γεωργικών έιλικυστήρωιν καί ό- δ…ιητικών ιµηχανηιµάτων (ιπ,ροωθητών γαιών, ίσοπο5ωσών, απόξεστών, σε… ιστιρωτήιρων, &ε.ροσυιµπιεστών, σκωπ- θρωυιστδν, ιμαλ|αικτή.ρων, σικυ,μοδέιµατος| ιγορανών όκσκαφέων, κυλινδρικό… cr-uu- :πιεστών, ιµηχανικών σαρώθρων όργο…:πα ισίων, παραγωγής άσφαλτοιµίγιµατος, …η ;χανηιµάτων Ιδιιαστρώσ:ιως άσφαλπομίτγ|μα τος, άσφαλτο [λε6ήτων θεριµάνσεως καί ||:ιο:ντ«ιισιµού (αύτοκίνητος 100 γαλ.), ά- σφαλτολ-ε6ήτων θειριµάνσεως καί ραντι- οµού (έιλκόιμεινοι 1000 γαλ., 53010 γαλ. καί 225 γαλ.) ολοκλήρου τού Νοµού ίΜαγνη:οίας. 'Η απογραφή αύτη δι΄ όλόκλιη.ρον τόν |Νοιμόν Μαγνησίας θά γίνη οίς τό Κέν- τρον απογραφής αυτοκινήτων Νομού Μα γνησίας (Τιμήµα Στρατολογίας τού An ιµαρχείον Βόλου), θά αρχίση δέ τήν [ην Μαρτίου έ. E. καί σε: λήξη τήν 3|ην Ιδίου µηνός. O ΦΟΝΕΥΣ ΧΩΡΟΦΥΛΑΞ ΑΡΝΕΙΤΑΙ ΝΑ ΑΠ0ΛθΙ'ΗΘΗ ΛΕΥΚΑΣ, 19.- Συνεχίζονται είισέτι οιί ανακρίσεις διό: τό Εγκλη- μα είς τό χωρίον Βασιλικό Λευ- κάδος. ιΟ δράστης χωρνοφύλαξ Κ. Φαρµάκης, ό όποίοιςι έπ-υ-ρο66λησε καί έφόνευσε τόν Ιένωµοτάιριχηιν : Μ.πουράτσαν καί έτ-ραιυµιάτιισε τόν ύποµ.οίρσρχοιν Γ. ΚωνσταντάκΙην, αρνείται να άπολογηιθή, άναµένων, ως ιλέγει, τόν άνώτερον Διοι=κητήν Χωροφυλακής ΄Ιωσννί-ν…ων. ’Ev τώ μεταξύ, 6 φονιάς ίσχυρίζεται, ότι προέ6η είς τό έγκλημα του διά λόγους τιµής. Ούτως όποστηρίζει, ότι τά δύο θύ µατα παρηνώχλουν τήν 24έτιδα σύζυγόνι του Δή µη- τραν. 'Η οίκία τού χ-ωιροφύλαικος εύρΐσικεται έναντι άκριι6ώς τού 0- a1-uvop11xofi τιμήµατος. το SHMEPINON ΡΕΣ|ΤΑΛ ΤΟΥ r. Δ|ΜΑΣΙΩΤΗ Μέ Ιδιαίτερο ενδιαφέρον ανωμιένεταιι τό ρεσιτάλ τραγουδιού τού συιµπο.λι΄ιτου 6αρυτό… κ. Γ… Δαµασιώτ.η, τό όποίον θά δοιθή τήν … ιµ. ιµ. σήµερον είς τόν «Κρόνον». Τό πλούσ 10v πρόγραµµα θά «0102111111— 1ξη ι…ιιέ τήν ποιικ-ιλιίαν του. |Κόιθε τραγούδι |θό άκομπανιάιρεται &… ιµσ-γν.ητοφωνη- …µε", ειπε, να ανεχ6ωµεν πρα- ξεις τρομοκρατίας είς 0101:8111”.- τε μέρος τού κόσµου καί ό κόσµος έχει τό δικαίωμα να γν-ωρίζη τός πράξεις αυτός». 'Εκάλεσεν έν συνεχεία τήν Με- γάλην Βρεταννίαν να αναγνωρίση τό γεγονός, ότι 6 λαός τής Κύ- πρου έπι'θυμεϊ τήν αύτοδιάΘεσιιν. «"Εάν, είπεν, ή 6ρεταννιικιή κυ6έρ- νησις έχιη άμφιιδολίας καί θεωρεί τό περί αύτοδιιαΘέσεως αίτημα ως τεχνητόν, γνωρίζει κάλλιστα κατά ποίον τρόπον δύνανται να έξωκρι- δω…] τήν γνώµ»ην του, ε΄ι΄τε διά της διεξαγωγής δηµοψηφισµατος, ειτε δια τής αποστολής επιτρο- πή)ς τού Στέμματος». Είς τό τέλος τής όµιιιλίας του ό αντιπρόσωπος τής Κεύλάιης έ- ξέφρασε ."… εύχήν όπως ή Ελ- λάς καί η Αγγλία έπιδιώξουν τήν έξεύρεσιιν ίδίας λύσεως είς τό δ- λον πρόδληµα. θ'-τ τα" :… Με; Με #5; cxp- χών. 'Ο ά-.-.ιπρόσωπος τού Καναδά ύπεστήριξε τήν αγγλική-ν άποψιν καί συνέστησε τήν αποδοχή-ν τού ψευδοσ…τάγµ'ατος καί! ό Φιλιπ- πίνος άντιπ.ρόσωπος! συνέστησε φι- λικήν λυσιν δια διαπραγµατεύσεων. 'Ο Σέρ6ος αντιπρόσωπος έκτι- ρύχιθη όναφαινιδόιν- ύπέρ τού Κυπρια- κού .λιαού καί κατήγγειλε τήν c’xy- γλικιήν τρομοκρατία…. Αύριον να είναι ή πλέον αποφα- σιστική ήµέρα διά τήν σνζήτησιιν τού θέματος. Θα όμιλησουν οί άν- τ-ιπρόσωποι Ρωσίας, "Αμερικής καί άλλοι, ενδέχεται δέ ό ΄Αµερι- κανός αντιπρόσωπος να ύπο6άλ.η ίδιικόν του σχέδιον έπιλύσεως τού Κυπριακού. 'Εν τό µεταξύ, οί "Άγγλοι κα- τα6άλουν .λυσσαλέαν προσπάθειαν διά να µή γίνη δεκτή ή έλληνιική πρότσσ:ς περί αποστολής, είς τήν πρώτος έντυπωσει τήν δημιουργη€εισ είς τήν Πολιτικήν ΟΗΕ καί 101; χ( των αρχηγών των 'Ε'λλάδσς, "Αγγλία ΄Ως έδηλώθη σήι ή Κυ6έρνησις-, συμι tum/70.109 της, 8 κήν µάχην διό τήν Θεσιν µέ πίστιν ι 511 ό αγών θα άπι Θησιν τού δικαίου Κυπριακού -λαού. ΛΟΝιΔΙΝΟ|Ν, 1‘ άποψινήν συζήτηση κού είς τήν α΄γγλικι τ'ιπρο'σωποςι Τω" Γκάλιαγκαν είπεν, δέν πρέπει να έξι Κυπρίους να παρα ωτοκρατο.ρίαν ύπ τής ξι'Φαλόγχηςι Π 1'11 ΠΑΡΤΥ… T1111 11111P11111 KPATOYMEflnfljlt ΤΑ ΣΤΡΠΤΠΠΕΙΙΠ ΦΟΒΕΡΑΥ ΑΠΟΚΑΛΥΨΞΙΣ ΔΥΟ ΑΞΣΜΟΦΥΛΑΚΩΝ ΛΟΝΔΙιΝ-ΟιΝ, 19.-Δύο τέως 51:01:0- φύλακες στρατοπέδου κρατουιμένων :ίς τήν Κύπρον κατήγγειλαν είς Λονδίνσν ότι Βοεταννοί στρατιώται συµπεριφέ- μόντα κακώς προς τούς κρατούµενους καί Τους έκτυπουν ιµΣ τους υπο(1ΤΓά- νους τις… όπλων των ως… ε΄κειντο επί τού εδάφους. Οί δύο δεοιµοφύλακες είναι 6 Ού΄ι'ιλλιαµ Ούίκοιµ, 49 ετών καί ό Ντέ- 16 Τούν, 37 έτδν. Ούτοι ο……" mi µερον προς τους αντιπροσώπους τού Τύπου κατά τήν διάκειαν ειδικής συγ- κεντρώσεως είς τήν Βουλήν των Κοινο- τήτων, οργανωθείσης ύπό τού Έργα- τικού 6ουλευτού «. Μπρεκγουαίη, προέ όρου τής κινήσεως διά τήν όλευθφίαν των αποικιών. ΑΑμφότεροι οί διεσ1µοφόλακες €πέΞει- gay ;1; τούς δηµοσιογράφος αντίγρα- φα εγγράφων ωυ5……όι…ν τας κα- ταγγελοµένας πράξεις. Είς τό έγγραφα, τό οποία άπεστάλησαν είς τόν ΟΗΕ δεί": νό χρησιµοποιηθούν κατά τήν συζήτησιν τού Κυπριακού, ά…φέΡ:…. µπαξύ άλ- λων ότι τήν 24ην Σπτεµ6…οίω Μετρ- ρήθησαν αναταραχαί μεταξύ τών 300 κρατουµένων τού στρατοπέδου K01152110- τριιµνθίας. Οί Βρετανοί στρατιώται εξε΄ δαλον διαίως τούς κρατουμένους από τούς θαλάμους των καί άπειιλούντες αύτούς διό τών όπλων τούς ώθησαν όπί το… συ;µατ-οπιλιεγιµάτων, προκαλ-έσαντες τόν τραυµατισµών παλιλών é; αύτΐόν. Τό ιµαρτύριόν των όκράτησεν όπί 1121900- μον. Έπίσηις τό έγγραφα αναφέρουν άλλος σκληρός καί απανΘρώπόυς πρά- ξεις τών Βρεταννών στρατιωτών… ΛΕΥΚΩΣΙΑ, 19.—.‘E1’; τήν 'Λεµεσόν £11265- ήθη σήµερον απαγόρευσις τής κυ- κλοφορίας καθ΄ όλη-ν τήν ήιμέραν καί νύκτα δι΄ όλους τ:ύς "Ελληνας Κυπρί- ους ηλικίας 12-21 ως… Τό µέτρσν όλήφθη κατόπιν τής όπεργίας ή όποία έκηρύχθη όκ:ΐ. Τό έν Appear; καταστή- ιματο Ξκλει.σαν σήµερον ένίό οί ιµαθηταί ΤΗΛΕΓΡΑΦ ΑΙΑΜΑΡ1 ΤΩΝ EKI’IAM AOHNAI, 19.— τών επαρχιακών κέ λον τ-ηιλ-εγρσφήματε 6έρνησιν, δια των τύρονται διό τήν έγ Μέσης Παιδείας και ψιιν µέτρων ύπέ.ρ κατσι6ο.λ,ήν έπιιδόµε κής είς τούς έκπσι ετεκε mm AAA' ΑΠΕ HTO HPOB/ ΤΡΙΚΑΛΑ, 19. κριτού ιμας).- Εί Βασιλική µία .ττρο'€ Δε-λή έγένν.ησε των μετά τόν τοκετόν ές ΕΝΕΡΓΕ|ΑΙ ΒΟΛΟΥ ΔΙΑ το Π Τό "διοικητικά συμδούλιον τής Ένώσεως Γεωργικών Σιµέ- τσιρισµών Βόλου είς τελευταίαν συνεδρίασίν του έξήτασε τήν δυσχερή κατάστασιν τού Παστε- ριωτηρϊου καί αναζήτησε τάς έ- νεργείας είς τάς οποίας £7160}— λεται να προδή ή ΄Ένωσις, προ- κειµένου να 6ελτιωθή ή θέσις τού εργοστασίου, διά να κατα- στή δυνατή ή λειτουργία του. (Ως γνωστό, είς τό εργοστάσια προσκοµίζεται πρός παστερίωσιν έλαχίστη ποσότης αγελαδινού γά- λακτος, ττερ= τας 1200 όκ. ήµερη- σίως, ένώ διά να συνεχίση τούτο τήν λειτουργίαν του καί να Συ- νηθή να δώση ίκανοποιητικήν τι- μήν είς τούς αγελαδοτρόφ:υς πρέπει νά επεξεργάζεται ηµερη- σίως 4 χιλ. περίπου άάδας γά- Wax-reg. TE) συµδούλιον τής Ενώσεως έλαόεν άπω… όπως αναχωρή- σουν τήν Κυριακήν είς ΄Λθή'.'ας ό πρόεδρος τής 'Ενώσεως κ. Μπάζας καί ο 'διευθυντής αύτής κ… Β. 'Αγγείλ-όπουλος διά να προ- δούν είς σχετικός ένεργείας παρε": τοϊς άρμοδίοις. Οί έ-κπρόσωπο. ΤΗΣ ΕΝΩΣΕΩΣ τών σχολείων ("εστάλησαν είς τάς οί- INA! "|| κίαςτων. Οί έργάται δέν προσήλθαν είς ΕΠ"|ΓΗ ΕΝΤΟΣ τό στρατιωτικά Εργα τόν "Αγγλι--/ ΄ Είς ή" ΄ ΛΑ, 19, πολλά κα ζ)…- E11l ,… 8.- ετής ως τισιθησαν αλαθών ριφθείισης ναντίον π,"? ,το… Κ? me- ήν σ ,? , πρως … ρι΄ου Πυλί | ': ill! τ" ΙΚΩΝ ΓΙ 19.- ΑΣΤΕ ΜΕΤΑΒΑΣΙΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΕΙΣ ΑΘΗΝΑΣ τής 'Ενώσεως & επισκεφθούν τόν Μιπρόεδρον τής κ…υ6ερνήσε- ως ικ. 'Αποστολίδην, τόν υπουρ- γόν Εµ:πορίςυ κ. Παπαληγούραν καί τας αρµοδΞας υπηρεσίας τού υπουργείου πρός τούς όποίους & εκθέσουν τή; δηµιουργηθείσαν αναφορικώς μέ το έργοστάσιον κατάστασιν καί & ζητήσουν τήν λήψιν ριζικά… µέτρων. ιΩς πλη- ροοορούμεθα, oi εκπρόσωποι τής 'Ξνώσεως οι ζητήσουν συγκεκρι- μέτως τήν δια τής νοµοθετικής ό- 500 επιδολήν τής υποχρεωτικής παστεριώσεως τού γάλακτος διά να κατασ"τή δυνατή ή συγκέντ "- 6:; είς τό εργοστάσιον ολοκλή- ρου τής παραγοµένης ποσότητ0ς αγελαδικού γάλακτος. ΣΥΝ)ΣΜΟΣ ΕΙΣ ΚΡΟΚΙΟΝ Δ1΄ ΕΚΤΕΛΕΣΗ! ΚΟΙΝΩΦΕΛΩΝ ΕΡΓΩΝ Είς τό χωρίον Κρέκιον ίιδρύθη συνεταιρισµός διάχειρίσεως χόρ- του. το έσοδα τού συνεταιρισμού έκ τής ενοικιάσεως τής xopT-ovo- ,.ής % διατίθενται δ:ά τήν έκτέ- λέων κοινωφελών έργων είς τό χωρίον. ΑΘΗΝΑΙ 19.— Είς τήν Εφη- µερίδα τής Κυ6ερννιήσεως (τεύχος Β΄ άρια 441 δηµοσιεύεται άπω… σις τού ύπουργού Συγκοιινωνιιών καί Δηµοσίων "Εργων, διό τής ό- ποίας όρίζεται, ότι- απαγορεύεται έφεξής χορήγησις αδειών κυκλοφο- ρίας είς έπι|6ατικό πετρελαιοκίνη- τα αύτοκί-νηται οίασδήποτε… χρήσε- ως (δηµοσίας ή ίδιωτιιική!ς) τό πρώ- τον τιθέ'µεινα είς κυκλοφο'ρίαν έν "Ελλάδι. 'Επίισης απαγορεύεται ή χορήγησις! του… κυκλοφορίας είς φορτηγά ίδιωτικής χρήσεως τό πρώτον µέλλοντα να κυκλοφορή- σουν ιόν 'Ελλάδι, άπό ωφελίμου φορτίου δύο τόπων, συμπεριλαµ- 6αν.οµένων καί κάτω. "Επίσης ά- παγορεύεται ή άντι-κατάστασις τών 6ε-νζινοκινητήρων ":… ήδη κυ- κλοφορούντων έπι6ατι-κών αυτοκι- ΔΕΝ 011 ΕΠΙΤΡΑΠΗ Η ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑ ΝΕΩΝ ΠΕΤΡΕΛΑΙ0Κ|ΝΗΤΩΝ ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΩΝ ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ ΜΕΤΑΤΡΟΠΗ ΒΕΝΖΙΝΟΚΙΝΗΤΩΝ νήτων δηµοσίας ή ίδιωτικής χρή- σεως, καθώς καί των φορτηγών αύ- τοκινήτων ίδιιωτι-κής χρήσεως, από δύο τόννων, σιυμπεριλαμ6ανοµένων, καί κάτω, διό πετρελαιοκινήτων. Τών ανωτέρω άπαγορει΄ισεων έξω- ρούνται τά νέα αυτοκίνητα, το 6- ποία μέχρι τής δηµοσιεύσεως τής αποφάσεως είς τήν "Εφηµερίδα τής Κυ6ερνή…σεως είσήχθησαν έξ άλλο- δαπής ή ήγοράσΘησαν συμδολαιο- γραφικός ή προσυιεφωνήθη όµοίως ή αγορά των. ΄-Επίσης έξαιρούνται τό έν κυκλοφορία αυτοκίνητα έπι- 6ατικό πετρελαιοκίνητα οίασδήπο- τε χρήσεως καί τά φορτηγό παρε… λαιοκί'νητα ίδιωτικής χρήσεως &- πό δύο τόννων καί κάτω, έφ΄ όσον οί πετρελαιοκι'νητήρες των ήγ.ο…ρά- σθησαν µέχρι τής δηµοσιεύσεως τή αποφάσεως. ΤΡΙΚΑΛΑ, κριτού μας . µ.ιµ. έπραγµ'ατοποιήιΘη είς τό Δημαρχείον ι'ιπό τήν προεδρ'ιαν τού Δημάρχου σύσκεψις των δη- μοτικών συµδούλων καί εκπροσώ- 1 9. ( T00 ανταπο- πων όλων «:… όργανώσεων τής πόλεων, κατά τήν όπ.οίαν συνεζη- τήθησαν τό ζήτημα τού ήλεκτρο- φωτι…σµού, ή =διαπλάτυνσις τής σι- δηροδρομικης γραμμης Βόλου- "λ " .…….,…- .. - -; ,-…-... …-.- ΣΥΣΚΕΨΙΣ ΕΙΣ ΤΑ ΤΡΙΚΑΛΑ ΔΙΑ ΤΑ ΤΟΠΙΚΑ ΓΕΝΙΚΑ ZHTHMA‘I’A δικτύου ύπουόμων καί διά τό ζή- τημα τής δροµολογήσεως τού φέρ ρ»μπώτ από τό Πρίντεζι πρός ιΙ-Ιγο'.;'ιιενίτσαν καί 6x1 πρός λι- μένα τής Πελοποννήσου, ώστε να έξιπτηρετηθούν τουριστικός ή Θεσ σαλίσ. καί ή "Ηπειρος… Μετά μακρά-ν συζήτησιν γη επιτροπή έκ τού Δηµάρχου καί εκπροσώπων τών οργανώσε- ων, ή οποία μέ έπιτροπή τής πό- λεως Καρδίτσης θά μετα6ή είς έξελέ- χώρας. ΄Εµπορίου προήδρευ κτηνοτρόφων διό τό ! ζήσω; της τιµής1 , και των τυροκιομικτ ιΗ σύσκεψιςι θα έτι οιον. ΑΠΕΙΛΟΥΝ ΝΑ | ΤΑ ΚΑΤΑΣΤΗΜι ΑΘΗΝΑΙ, 19.-΄'Εικ" νοιµοσπονδίας "Επαγιγειλ τεχνών Έιλιλόδος ένα…? ιρολικυστική στάσις τώι ότι όµως": τήν έπί:λυσι αίτημάτων τής του… (Έλλην 3ύ.σιν Με» τό κιλ-ι ταστιη:μάτων καί των ο 'Η συντονιστιικι΄ κλάδου σε συνέλ'θη Τετάρτην πρός λήψιν ΤΙ Η ΕΚΤΕΛΙ ΟΔ|ΚΩΝ Η ΑΘΗΝΑΙ, 19.— Δηµοσίων "Εργων κ. κοίνωσε τήν εσπέρ ν ποι'ι"ας ικαιί γεφυρώιν Educ-11101 είς "τό πρ τρέχοντος έτους. Ν περιλαμ6άνεται' ή δι' ΄Ιωσ-ννίνιων, 51011 κατοµμινρίων, τό 65 Πηλίου 3 έκατοµµιυι Λαρίσης - Τεµπών νης 20 έκατο.µ'µ-υρίω — Τρικάλων 20 έκατ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ" Τ ΞεΝΘΔσΧΩΝ ΑοΗιΝΑι, 19.— ζουν αί ιέργωσίαι τοί Συνεδρίου ξενο-δόχωιν µατα: Τουριστική ξεν .λιιτιική, ένοιικιοστάσι ματιική στέγη, φορολο φιοµα καί Ταµείον Τό Συνέδριον 02: δι…ήμερον, έκλήΘησαιν στουν είς αύτό οί οί αρχηγοί τών κοµµ "- Π ΑΡΑΤΑΣΙΣ EEO ΟΦΕΙΛΩΝ ΤΩΝ 'Η 'Αιγροτιική- Τράπεζι ύπόιµν.ηιμα σχετικώς ιμέ ναοτολής έξοφ|λήσως τι είς τούς ύποσ»τάντας & νιών καλλιοργιηιτός καί τούτων διό σπόρων καί ναι… ινοί αφρό… ς τού Κεντρικού πρός το" ταστήιµατα τής Τραπέζη ζητουιμένην Μάταια… ι οφειιλ&ν των :1; τούς προήλθαν είς τήν ένίισχι τως όφςι)υών πηρός &… καλλιεργψικ&ν των ά… ότι ΑΙ ΑΡΧΑΙΡΙ ΤΩΝ απο…"… Κατά τάς ιγ:νοµένας ; τσίας τού Συλλόγου οι τών εξελέγησαν Ι) Δια 1 Κων. ΚολΙληιμ.ένος, 11,. K Ματής, Σοφ. *Κωνστα=ν1& αυλής. 2) Διά τήν έξε-λεγ πήν ‘N. Λιι…ιινιώτης, Δ. ιΚι '.Α-σηιµέλιης καί 3) διό τό 'Οιμοοπονδίας 'Αθ Εστί O κ ΜΟΔΑ! El! 1 ΠΑΡ1ιΣ|ιΟ…|, 19.——

ΦΥΛΛΑ ΛΟΓΟΥ ΤΕΧΝΗΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: ΜΙΧΑΛΗΣ ΣΤΑΦΥΛΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΔΗΜΟΤΙΚΑ: ...... "Εσείς πουλιά του Γρε6ενοι'ι -— Τούτο τό καλοκαίρι καί τήν "Ανοιξη. Κ. ΣΑΘΑ: ........................ Oi τελευταίες ώρες του Παπαθι΄.ιμιου Βλυχάδα. Θ. ΠΕΤΣΑΛΗ - Δ|ΟΜΗΔΗ: Σκυλόσοφος - '0 Επίσκοπος Τρίκκης καί Λαρίσης. Λ. Ι, ΒΡΑΝΟΥΣΗ: .......................... 'Ο ανήσυχος έφηδος τής Θεσσαλίας Ν. Κ. ΜΟΥΤΣΟΠΟΥΛΟΥ: ............................ τα Θεσσαλικό "Αμπελάκια. ΣΤΕΦ. ΤΗΛ|Κ|ΔΗ: ...................................... Προσδοκία (ποίημα). ΝΙΚΟΥ ΜΠΑΖ|ΑΝΑ: .................................. 'Ο χωρισµός (ποίημα). ΚΙΤΣΟΥ Α. ΜΑΚΡΗ: .. Συµδολή οτή μελέτη τής πολεοδοµίας τών χωριών του Πηλίου. Π. |. ΒΑΣΙΛΕ|ΟΥ: ............................... τό άρματωλίκι τών 'Αγράφων. ΓΙΑΝΝΗ ΒΛΑΧΟΓ|ΑΝΝΗ: ..................................... "Ετσι ήτανε ..... ΜΑΚΗ ΛΑΧΑΝΑ: ............................... '0 άνθρωπος καί τό τέχνηµα. ΛΑΜΠΡΟΥ ΜΑΛΑΜΑ: .......................... 'Απλοί στοχασμοί γιά τήν Τέχνη. ΑΝΑΣΤ. ΤΣΟΥΦΗ: .................... 'O "Αχιλλέας ΤΖάρτΖανος ώς εκπαιδευτικός. ZAXAPIA ΠΑΠΑΝΤΩΝ|ΟΥ: ........................... Θάνατος 'Apxoiou Θεού. ΑΓΓΕΛΟΥ ΓΑΝΝΑ: ............................ Συζήτηση με το Ζωγράφο Δανιήλ. Ζ. ΚΑΛΟΓ|ΑΝΝΗ - ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΥ: ................ "Evo ήλιοΘασίλεµα (ποίηµα). ΑΛΕΞ. ΧΑΤΖΗΓΑΚΗ: ............................. Λαογραφικά τής Πίνδου - B' AX|/. Γ. ΚΑΡΑΝΑΣ|ΟΥ: ............................ Παροιμίες τοι": τόπου µας. ΓΙΑΝΝΗ ΑΘ. ΑΔΑΜΟΥ: .............................. 'Ελασσονίτικες παροιμίες. ΕΜΜ. Γ. ΚΑΡΑΜΑΝΩΛΗ: ........................... 'Η "Αρχιεπισκοπή Φαρσάλων. ΛΙΝΑΣ ΚΑΡΑΜΠΑ: ............................... "Από τό μετανάστη (ποίηµα). |. Α. ΝΤΟΜΑΛΗ: ........................ "Η Θεσσαλική Οίκονοµία καί το 1821 Γ. Δ|ΛΜΠΟΗ: ....................................... Θεσσαλικό Τοπίο (ποίημα) Α. ΠΛΑΚΩΤΑΡΗ: ..................................... "Απολογισμός (ποίημα) Δ. ΣΤΑΜΠΟΛΟΥ: ............................... Βρήκα νά σεριανίσω (ποίηµα) A. ΚΥΡΙΑΚΟΠΟΥΛΟΥ: .................................. Χαιρετισμός (Ποίημα) ΑΠΟ ΦΥΛΛΟ ΣΕ ΦΥΛΛΟ: 'Η υποδοχή … Σάς αρέσουν τα δαλτονερια; - Το κατεστη- µένο - Σχόλια, Κριτική γιά τα 6ι6λία τών Α. MopKéTou, A. OuvooéKou, T. Λάππα, Γ. Λύ- χνου. Τ. Δόξα΄ Χ. Ζήση΄ Ν. Χιονίδου. Δ. Σκ. Σούτζου, Γ. ΝέΖου, Τ. ΣτρουΘιδ. B. Βαλ- λή. Φ. Κωνσταντίνου. Δ. Μωρέ… καί Α. Κλώντια - 'Αλληλογρσφία —- Νέα Βι6λία - Οί συνδρομητές μας. ΕΙΚΟΝΕΣ: Μ. Καταφυγιώτη: Βλαχά6ας 'Av. ΄Αστεριάδη δυό χαρακτικά από τ' 'Α- µπελάκια - Πλατεία Μακρινίτσας, Αμφιθέατρο "Αγ. Λαυρεντίου (δυό όψεις) - Φ. Τσικρικτσή: καλτερίμι τής Μακρινίτσας …- ‘O. Φ, Τσικρικτσής. 1'Ο ΤΕΥΧΟΣ ΔΡΧ. 20 OEIIAAIKEI ΙΕΛΙΔΕΙ ΑΦΙΕΡΩΜΕΝΕ! ΣΤΟ ΑΘΑΝΑΤΟ 2| ΘΕΣΣΑΛ|ΚΗ ΕΣΤΙΑ ΛΑΡΙΣΑ - ΜΑΓΝΗΣΙΑ - ΤΡΙΚΑΛΑ - ΚΑΡΔΙΤΣΑ - ΦΘΙΩΤΗΣ EYPYTANIA — I‘PEBENA ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ ΚΑΘΕ ΔΥΟ ΜΗΝΕΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: ΜΙΧΑΛΗΣ ΣΤΑΦΥΛΑΣ ΓΡΑΦΕΙΑ ΣΥΝΤΑΞΕΩΣ: ΜΟΥΡΟΥΖΗ 18 - ΛΑΡΙΣΑ - ΤΗΛΕΦ. 226.144 Διευθύνσεις σύμφωνα µε το Ν.Δ. 346)1969 άρθρ. 9 § 3 : ΄Υπεύθυνος - "Εκδότης - "Ιδιοκτήτης Σ. Κατσώνη, Δηµάρχου 'Αστεριάδη 3 Λάρισα. Προϊστάµενος τυπογραφείου: Κ. Γκιζπλης Βασ. Φρειδερίκης 11 ΛάρισαΔ Τιμή τεύχους δρχ. 20. Έτησία συνδροµή: Εσωτερικού δραχ. 120. "Εξω- τερικού λίρ. 6 δολ. 10. "Οργανισμοί, Νομικά Πρόσωπα. '|δρι΄ιµστσ. Δήμοι. Κοινότητες: δρχ. 500. Γιά διαφηµίσεις ίδισίτερη συµφωνία. "Εγγραφή συν- δροµητών - εµδάσµατσ οδός Βασ. Σοφίας 33 Γ' όροφος Γραφ. 25 κ. Κοτσώνη. Δωρεάν καί τιμής ένεκεν δεν διατίθενται. Βι6λίσ, έντυπα. συνεργασίες, ανταποκρίσεις στό Διευθυντή ΣυντόΕ8ως Χειρόγραφα δεν επιστρέφονται ΄Ανάτυπα δεν γίνονται "Η "Θεσσαλική "Εστία-ι δεχεται τους φίλους καί συνεργάτες στά Γραφεία τής Δισχειρίοεως Βασ. Σοφίας 33 — 30c όροφος Γραφ. 25. τηλ. 224-755, κάθε Πέμπτη 7-9 τό Βράδυ. ΓΡΑΦΕΙΑ ΚΑΤΑ ΝΟΜΟΥΣ: ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ: "Αναλήψεως 247. τηλ. 271 - 10 Βόλος. "Αντιπρόσωπος: Γιάννης Γ. Μουγογισννης. ΤΡΙΚΑΛΩΝ: Γαριδσλδη 12. τηλέφ. 27-500. 'Αντιπρόσωπος: 'Αχιλ. Γρ. Καρανάσιος. ΕΛΑΣΣΟΝΑ: 6ης 'Οκτω6ρίου 109. τηλεφ. 22-226. "Αντιπρόσωπος: Γιάννης "Αθ. 'Α- δάμου. ΚΑΡΔΙΤΣΑ: "Αντιπρόσωπος: Θωµάς Πλατανιάς. ΄Επιθεωρητής Δηµ. 'Εκπσιδει'ιοεως, Βασαρδάνη 5΄ τηλεφ. 21 -428. 'Η «Θεσσαλική Εστία» πωλείται: στήν !ΑΘήνα στό βιβλιοπωλείο τής 'Εστίας, Σταδίου 38. Στή Θεσσαλονίκη στό Βιβλιοπωλείο Παναγ. Poo/181 Τσιµισκή 41 Τηλ. 29—010 'Ετυττώθη σε χαρτί τής «Θεσσαλικής Χαρτοποιίας» το Μάρτιο του 1973 - Τόπος εκδόσεως Λάρισα αΤΥΠΟΓΡΑΦΙΚΗ» Ο.Ε. ΚΩΝ. ΓΚ|ΖΕΛΗΣ - ΓΕΩΡΓ. ΧΑΡΟΣ Μία Πογιιυ τα… και ΠοΠιιιστικη5 κοΠΠιεργειο€ Μπρπίωα-πλατεΐα "Μ…" ΙΤΙΙ MEAETH ΤΙ|Σ "ΜΜΜ… ΙΙΙΙΙ ΙΙΡ|ΙΙΝ ΙΙΙ |ί|ΙΜΙΙΙ ΠΡΟΛΟΓΟΣ τά χωρια τού Πηλίου ασκούν µιαν Ιδιαίτερη γοητεία στον επισκέπτη τους. Λύτό, βέβαια. όφείλεται, σε µεγάλο βα- Θµό, στήν ωραία αρχιτεκτονική των σπι- τιών τους, στίς Θαυµαστες εκκλησίες καί στίς σκαλιστές βρύσες. "Οφείλεται, ακόµα, στή µαγεία τής φύσης τους, µε τήν Ιδιαίτερη όµορφα": κάθε εποχής. Πέ- ρα, δµως, από τίς λεπτομερε-ακές αύτες όµορφιές, τό πηλιορείτικο χωριό έχει µια ξεχωριστή αρμονία σα σύνολο Πού να όφείλεται αύτή; Είναι. απλως. ή γραφι- κότητα πού δημιουργείται καθώς τό χω- ριό αναπτύσσεται τυχαία, χωρίς να ακο- λουΘεί (ξυρισµένους άγραφους κανόνες; 'Ο απαιτητικός θεατής, πού δε µαγεύεται από τήν εύκολη γραφικότητα. προσπαθεί να ξεδιαλύνει τό µυστήριο αύτής τής αί- σθησης αρµονίας καί τάξης πού τού δίνει τό πεοιδιάβασµα µέσα στα σοκάκια τού χωριού. Δεν έχει τόν απλοϊκό φόβο µή- πως ή αποκάλυψη των κρυφών νόµων πού διέπουν τήν αρµονία αύτή θα καταστρέ- ψει κάτι από τή µαγεία πού εξασκεί απά- νω του Ξέρει πως οί νόμοι αύτοί δεν εί- ναι ψυχρα κατασκευάσµατα ενός στεγνού µυαλού. Είναι ή συλλογική εύαισΘησία, πού. χωρίς ή ίδια να τό καταλαβαίνει, βρήκε τούς νόµους πού δεν είναι ακαμ- 11101, µα προσαρµόζονται πάντα στίς Ιδιαίτερες συνθήκες κάθε περίπτωσης. Κανένας δεν έχασε τή γοητεία από τα παιχνιδίσματα καί τσακίσµατα πού κάνει Tofi κιτΣογ Λ. ΜΑΚΡΗ τό νερό, καθώς κατεβαίνει αλαφρό στα βουν[σια ρυάκια, επειδή ξέρει πως 6 νό- μος τής βαρύτητας 16 κινεί. Στή φύση καί στήν αληθινή τέχνη οί νόµοι πλά- θουν όµορφια σε αφάνταστη ποικιλία µορφών. Χωρίς, λοιπόν. κανένα φόβο Θα προσπαθήσουμε, στήν εργασία αύτή, να επισηµάνουµε μερικά από τα συνθετικά στοιχεία τού πηλιορείτικου χωριού. Θα πρέπει ναχουµε πάντοτε στό νού µας πως 16 χωριό δεν έγινε για ια 16 χαίρονται οί ερασιτέχνες αίσΘητικοΙ τής πόλης αλλά για να τό ζούν οί χωριάτες, µε τούς ίδιαίτερους τρόπους εργασίας καί κοινωνικής ζωής. "Ετσι ή όιιορΦιά του δεν είναι µια καλα τοποθετηµένη ήθογραφική σκηιογοαφία αλλά τό λου- λούδι πού βγαίνει µέσα από τό 'ιδρωπο- τισµένο χωµα τής ζωής. Θα πρέπει &… µα, να ξέρουμε πως οί όροι εργασίας καί κοινωνικής ζωής άλλαξαν και ή προσαρµογή τού χωριού στίς αλλαγές αύτες είναι απαραίτητη προυπόθεση τής βιοσιµότητάς του. Για να Φέρουµε δύο µόνο παραδείγµατα από τή ζω'ι «:… πη- λιορείτικω…ν χωριών Θα σηµειώσουμε πως ή εξαγωγή «:… προϊόντων δε γίνεται πια µε καραβάνια ζώων ότι… µε αύτο- κίνητα καί πως ένα µεγάλο μέρος τής παραγωγής τής ενώ… (βασικού προϊόν- τος τού Πηλίου) δέ γίνεταιέπί τόπου άι- λα σε είδικα εργοστάσια (π. χ στό με- γαλο κονσερβοποιείο έλαιδν τής Άγριας). Τα δύο αύτα στοιχεία, καί απειρα άλλα είναι φυσικό να επιφέρουν καί τίς ανά- Συµβολή στή μελέτη τής πολεοδομίας των χωρίων τού Πηλίου 79 λογες τροποποιήσεις στή σύνθεση τού πηλιορείτικου χωριού. 'Λκριβώς εδώ βρί- σκεται ή αξία τής έρευνας τών νόµων για τούς οποίου: µιλήσαµε πιό πάνω. Οί λύσεις πού απαιτούνται από τήν αλλαγή των συνθηκών Θα µπορέσουν να προσ- αρµοσΘούν στό…χαρακτήρα των χωριών όταν έχουµε κάπως προχωρήσει στό πνεύ- µα τής σύνθεσής τους. 'Η σηµερινή εργασία αποβλέπει περισ- σότερο στό τα επισημάνει 16 θέµα καί τα προβλήµατα πού απορρέουν από αύ- τό, παρα στό να δώσει έτοιµες λύσεις, ανέφικτες σε µια προδροµική προσπά- θεια. ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΤΥΠΟΙ ΠΗΛ|ΟΡΕ|Τ|ΚΩΝ ΧΩΡ|ΩΝ Πολλά από τα χωριά τού Πηλίου δη- μιουργούνται γύρω από µεγάλα µονα- στήρια, (Μακρινίτσα-Παναγία Μακρινί- ιισσα, Πορταριά-Παναγία Πορταρέα, Ζαγορα-Παναγία Σωτήρα. "Αγιος Λαυ- ρέντιος-µοναστήρι 'Αγίου Λαυρεντίου κ. αλλά). Στήν ακολουθία τού "Αγίου Γερα- σίµου, πού τυπώθηκε στήν "Ελληνική τυ- πογραφία τού 'Ιασίου, στα 1820 µε έξο- δα τού Μ.ακρινιτσιώτη Γεωργίου Γούση, αναφέρεται για τή Μακρινίτσα (σελ. 25) 6'ΕσυνάχΘησαν καί έκτισαν όσπήτια οί ανθρωποι τριγύρω τής εκκλησίας καί κατ' όλίγον όλίγον έσυγκροτήθη αρκετή πόλις πολυάνθρωπος καί φιλόχριστος...-. 'Αλλα χωρια προέρχονται από µικρούς οίκισµούς πού αναπτύσσονται καί άλλα από ομαδικές μετοικεσίες. Στήν εκλογή της τοποθεσίας τών χωριών σπουδαίο ρόλο έπαιξε καί ή καταλληλότητα για άµυνα από πειρατικές ή ληστρικές έπι- δρομες. 'Ο Διονύσιος Πύρρος, 6 παλιός βηµεν είς Μακρινίτσαν, πόλιν δ υ ν α τ ή΄',ν ," µέ κατοίκους 2.000». Σε τρείς τύπους µπορούµε να χωρί- σουμε τα πηλιορείτικα χωριά 'Ο πρώτος, ό ά π λ ό ς, & περιγραφή τού πηλιορείτικου χωριού δί νει 6 Νικόλαος Μάγνης εδώ καί έκατό περίπου χρόνια: «Etc 16 κεντρικότερον µέρος εκάστου χωρίου είναι κτισμένη µεγαλοπρεπής έκ- κλησία προικισµένη καί προικιζοµένη πάν- τοτε από τούς εύσεβείς με κτήµατα. Πλησίον αύτής, είναι ή πλατεία (παζαρ) λι- Θόστρωτος, σκιαζοµένη από ύπερµεγέθεις πλατάνους,ένιός αύτής, ή εκτός είναι κρή- νη, χέουσα άφθονον καί ψυχρότατον ύδωρ. Πέριξ τής πλατείας ύπαρχουσι καθίσµατα λίθινα καί είς έν μέρος αύ τής 01061 ή περί- στύλιον (χαϊατι). Αύτού πλησίον είναι κτι… σµένοι ξενώνες (χαίρια) ούτω τούς όνο- µας…… εκεί, είς τούς όποίους κατα- λύουσιν οί διαβαται δωρεάν. ΑΙ εντός των χωρίων όδοί είναι λιθόστρωτοι καί αί αγουσαι είς τα κεντρικότερα µέρη των κτηµάτων...» * τα ίδια περίπου γραφει στή «θεσσα- λία» του καί 6 παλιός δήμαρχος τού Βό- λου, Ηικόλαος Γεωργιάδης, μόνο πού- πιό µεθοδικός αύτός- συνδέει τήν περι- γραφή µε τή λειτουργία τής κεντρικής πλατείας: «κατά τό κεντρον δε εκάστου χωρίου παρατηρείται πλατεία ίκανώς 1. Ν. Μάγνηι:ος: Περιήγησις ή τοπογρα- φία τής Θεσσαλίας καί Θετι:αλικής Μαγνη- σίας. "Εν 'Αύήναις 1860. σελ. 47. 2. Διονυσίου Πύρρου τού (Bamako-3: Πε- ριήγησις Ιστορική καί βογραφία. 'Ev "Αθή- ναις 1848 σελ. 39. πού περιλαµβάνει Και τα …… περισσότερα χωριά, αποτελείται από ένα …' ' νι΄ιτταρο µε κεντρικό πυρήνα, όπου συγ- ιι"ντρώνεται ήκοινωνική ζωή τού χωριού ΙΙρησκευτική, εµπορική καί ψυχαγωγική I ι΄ιρω από τόν πυρήνα αύτόν υπάρχει ή µάζα τών σπιτιών, µε τα καλντιρίµια, πού ξεκινούν ακτινωτα καί προχωρούν ανάλογα με τή διαμόρφωση τού εδάφους. |Ιιισικό στοιχείο τού κέντρου τού χω- ριού αποτελεί ή πλατεία. Κοντά της, λί- … πιό πάνω-λίγο πιό κατω, βρίσκεται η κεντρική εκκλησία τού χωριού. "Ωραία 'Λμφιι9ε΄ατρο 'A γ. Λαυρεντίου 80 Συμβολή στή μελέτη τής πολεοδομίας των χωρίων τού Πηλίου εύρεία καί καλώς λιθοστρωµένη, σκια- ζοµένη ύπό µεγάλων πλατάνων, ύ1ό τήν σκιάν τών όποίων ε6κτιστοι κρήναι προ- χέουσι διαυγές ύδωρ. 'Η πλατεία αύτη είναι ή αγορα τού χωρίου, Ever: ανα 1161- 00v Κυριακήν καί έορτήν συνέρχονται οί κάτοικοι συναλλαττόµενοι πρός ελλή- λους καί συζητούντες τα κοινά τού χω- ρίου συµφέροντα.» ' Βασική αρτηρία τού χωριού είναι τό ανηψρικό raw-15011.11 πού ξεκινάει από τό ΄Κατώτερο σηµείο τού χωριού καί αφού περάσει από τή πλατεία, φτάνει ώς τό ψηλότερο 0111.15'1'0 του. Τό καλντερί- µιαύτό φειδοσέρνεται ανάλογα µέ τίς ύ- ψομετρικές διαφορές ώστε ή κλίση να μήν είναι πολύ µεγάλη καί ή ανάβαση εύκο- λη στούς ανθρώπους καί στα ύποζύγια. 'Λπό τήν αρτηρία αύτή ξεκινούν πλαγινα καλντερίμια-προσπελάσεις πρός όλα τα σηµεία τού χωριού. Χαρακτηριστικό είναι τό γεγονός ότι τα πιό φροντισµένα καλν- τερΙµια τού χωριού έχουν ανταπόκριση µέ τα µονοπάτια ή τα καλντερίµια πού όδηγούν στίς κύριες αγροτικές περιοχές. όπου βρίσκονται τα χτήµατα καί τα κα- λύβια τών χωρικών. Δίπλα τους, όπου αύτό είναι δυνατό, ύπάοχουν βρύσες. 'Η ακτινωτή διάταξη τών κυριότερων δρόµων τού χωριού γύρω από τό κέντρο του, έξυπηρετεί τή λειτουργία τού χω- ριού. 'Η εκκλησία καί τό έµπορικό κέντρο του είναι προσιτά από όλες τίς συνοι- κίες. Οί χωριάτες γυρ΄ζοντας από τα χτήµαια τό βράδυ περνούν από τήν πλα- τεία γα ν' ανταλλάξουν είτε τα κοινω- νικα νέα τού χωριού είτε τίς επαγγελ- µατικές πληροφορίες (πορεία τής καλ- λιέργειας. εµφανιση ασθενειών τών φυ- τών σέ διάφορα σημεία κ. τ. λ.). "Ας µήν ξεχνούµε καί τό ρόλο τής βρύσης τού χωριού στή ζωή τών γυναικών. 'H 61100- ξη δεύτερης ή καί τρίτης πλατείας στόν από τύπο τού πηλιορείτικου χωριού δέν αλλάζει τό βασικό χαρακτήρα του για- τί µόνο ή κεντρική πλατεία συγκεντρώνει τα στοιχεία πού αναφέραμε. Οί άλλες έχουν λειτουργία έποχ;αιή ή περιστα- σιακή. 'Ο τύπος αύτός τού χωριού αναπτύσ- σεται πάντα όμόκεντρα απωθώντας 11061; τα έξω τα στοιχεία πού, ένώ έπρεπε να είναι έξω καί δίπλα από 16 χωριό,'µ…έ τήν ανάπτυξή του αγκαλιάζονται από αύτό. (Παραδείγματα οί µεταφορές τών νεκροταφείων τής Μακρινίτσας καί τού Λαύκου, τών Βυρσοδεψείων τής Μακρινί- τσας καί αλλων). M610 φυσικά ή αλλά 611116510 έπηρρεάζουν τήν όμόκεντρη αύ- τή αναπτυξη (ή ύπαρξη βαθειού ρέµμα- 1. Νικ. Γεω;γιάδου: Θεσσαλία. "Εν Βό- λφ 1894 σελ. 108. τος ή χαράδρας, μεγάλες έκκλησιαστικές Ιδιοκτησίες κ. τ. λ.. 'Απλού τύπου χωρια τού Πηλίου είναι ή Μακρινίτσα, ή.Πορταριά. ή Δρακια, 6 'Αγιος Λαυρέντιος, ή Βυζίτσα, οί Πινα- κάτες, οί Μηλιές, 6 'Αγιος Γεώργιος, ό Λαύκος, τό Προµύρι, τό Τρίκερι. ή 'Λργα- λαστή, τό Κασαµπάσι, ή Ηιάου, τό Μού- ρεσι, ή ΜακρυρράΧη. τό 'Λνήλιο, τό Που- pl, 16 Κατηχώρι καί αλλά µικρότετρα. 'Ο ο ύ ν 0 ε τ o ς τύπος τού πηλιορεί- τικου χωριού αποτελείται από τέσσερα έφαπτόµενα κύτταρα, µέ Ιδιαίτερο τό κα- θένα τους πυρήνα Κοινωνικής ζωής: Δέν πρόκειται για τέσσερα διαφορετικά χω- ρια, τό ένα δίπλα στό άλλο, αλλά για ένα ενιαίο σύνολο, πού ξεκινάει από ένα στο»… κύτταρο κι' αντί να αναπτυχθεί 06 όµόκεντρους κύκλους, ακολουθεί τόν κυτταρικό τρόπο πολλαπλασιασμού, τό διαµερισµό. Κλασικό παραδειγµα ή Ζα- γορά όπου από τό αρχικό κύτταρο τής Παναγίας Ζαγο:ας (Σωτήρος) δηµιουρ- γούνται καί µορφωνονται οί συνοικίες τού "Αγίου Γεωργίου, τής 'Αγίας Κυρια- κής καί τής Περαχώρας. κάθε µια από τίς συνοικίες αύ'ιές έχει Ιδιαίτερη ένο- ριακή εκκλησία. σχολείο καί καταστή- µττα. Πάντως ένα είναι τό κέντρο τού χωριού, όχι παντοτε τό αρχικό, όπως στή Ζαγορά όπου τό κέντρο µετατοπί- στηκε στόν "Αγιο Γεώργιο γιατί ή µε- γάλη εκκλησία τής Παναγίας κάηκε καί ό αύτοκινητόδρομος Βόλου - Ζαγοράς σταµατάει στόν "Αγιο Γεώργιο. οι συ- νοικίες αύτές συνδέονται µεταξύ τους µέ δρόµο πού αποτελεί καί τήν κύρια αρτη- ρία τού χωριού. Παρα τό χωρισµό τους σέ συνοικίες τα χωριά αύτα αποτελούν ένα σύνολο καί 16 ανώτερα Ιδρύµατα εί- ναι κοινά. (Παλιότερα τό 'Ελληνοµου- σείον καί σήµερα τό Πολυµέρειο γυµνά- σιο Ζαγοράς. ή 'Εµπορική Σχολή Τσαγ- καράδας κ. τ. λ). Σύνθετου τύπου χωριά είναι ή Ζαγο- ρά, μέ τίς συνοικίες πού αναφέραµε, ή Τσαγκαρά5α (συνοικίες Ταξιάρχη, "Αγία Παρασκευή, 'Αγίου Στέφανου, Άγ. Ku- ριακής) 'Ανω Βόλος ("Αγιος "Ονούφριος, "Αλλη 115016 'Ανακασιά, 'Λπανω Μαχα- λάς). 16 χωρισµό αύτό τόν είχαν 1100- σέξει καί οί παλιοί λόγιοι. Για τή Ζα- γορά οί Δημητριείς στα 179] γράφουν: τδιηρηµένη... είς 4 μαχαλάδες είς τήν Πέ- ρα χώρα, 'Λγία Κυριακή, "Λη Γιώργη καί 'Αγία Σωτήρα». Οί ίδιοι για τήν Τσαν- καράδα: (είναι διηρηµένη είς 4 µαχα- λάδες µέ 4 εκκλησίες». 'Ο Ηικόλαος Μά- γνης για τα ίδια χωρια γράφει: «καί διαιρείται (ή Τσαγκαραδαί είς τέσσαρας συνοικίας, (µαχαλάδε() (I): έκαστη έχει Ιδίαν 6100111011“- .‘ «Διαιρείται (ή Ζαγορά] 1. Νικ. Μαγνητος: op. cit. σελ. 82. Συµβολή στή μελέτη τής πολεοδοµίας των χωρίων τού Πηλίου 81 ιίς τέσσαρας συνοικίας, έκαστη τών όποίων έχει ίδίαν έκκλησίανι' 'Ο ΄|ωάν- νης Ρηµατισ[δης για τόν 'Ανω Βόλο:'Η κωµόπολις αύτη είναι διηρηµένη είς τέσ- 110015 συνοικίας τού "Αγίου 'Ονουφρίου, τού "Αγίου 'ίωάννου ('Ανακασιά), τήν &- νω συνοικίαν καί τήν 'Αλλην Μεριάν. έχουσα έκαστη ίδίαν έκκλησίαν, ίδιον αλληλοδιδακτικόν σχολείον καί έν κοινόν ίλληνικόν 11016 τήν &… συνοικίαν». * "Αλλα χωρια 116 16 ίδιο όνοµα καί 116 τό διαχωρισµό "Ανω-Κάτω ('Ανω Λε- χώνια, Κάτω Λεχώνια, "Ανω Γατζέα- Κάτω Γατζέα) αποτελούν ίδιαίτερο τί καθένα χωριό 116 ξεχωριστή λειτουργία καί φυσιογνωµία. 'O τρίτος τύπος, 6 τύπος τού 6111- νει…ου, έξυπηρετεί τίς Θαλάσσιε; συγ κοινωνιακές ανάγκες ένός µεγάλου χω- ριού (τό Χορευτό είναι έπινε ο τή; Z6- γοράς, ή "Αγία Κυριακή τών Τρικέρων κ. ο. κ.). 'Εδώ τό χωριό διαµορφώνεται 11616 µήκος τής παραλίας, µε 1111106 βά- 005. 'Ολα 16 κτίρια έχουν στραµµένη τήν κύρια όψη τους 11065 τή θάλασσα. Οί δύο ή τρείς δρόµοι τού βάθους είναι παράλληλοι 11065 τήν παραλιακή όδό, 1161 συνδέονται 116 αρκετούς κάθετους. Συνήθως τα 6111v510 βρίσκονται στόν πιό κατάλληλο για λιμενισμό όρμίσκο τής περιοχής. Τέτοια χωριά είναι ή 'Α- γριά, ή 'Αφησσος, τό Χορτο, ή Μηλίνα, η "Αγία Κυριακή, τό Χορευτό κι' άλλα 11111061606. 'Ολα τα χωριά, καί τών τριών τύπων |κµεταλλεύονται τη φυσική διαµόρφωση τού έδαφους για να έχουν καλό ήλιασμό καί 66010116. 'Ολα είναι στραµµένα πρός τήν ανατολή ή τή µεσηµβρία. Μόνη 6561- 06011 τό χωριό "Ανήλιο. πού βλέπει πρός τή δύση. Είιαι χαρακτηριστικό τό όνομα τού χωριού αύτού ('Ανήλιο) πού, 116 τήν αντιδιαστολή πού κρύβει, δείχνει τή συ- νιιδητή φροντίδα για τό σωστό ήλιασµό τών πηλιορείτικων χωριών. Πέρα 611’ όλα αύτά, ή φροντίδα για τήν αξιοποίηση, από σπίτια καί πλατείες, 1315 θαυμαστής θέας πού παρέχει ή γύρω φύση, ή έναρµόν:ση τού σχήµατος καί τού χρώµατος τών εκκλησιών καί τών γιφυριών στό γενικό τόνο, ή δηµιουργία ιών καλντεριµιών, οί απροσδόκητες προο- 11111165 πού δημιουργούνται 06 κάθε γύ- µισµα τών δρόµων, ή άφθονη βλάστηση φυσική καί τεχνική-οί καλοχιισµένες βρύσες, τα χτιστα ρυάκια πού κελαϊδούν ιιιήν ακρη τών καλντεοιµιών, όλα, σοφά …ήν απλότητά τους, δίνουν στα πηλιο- ,ιιίτικα χωρα αύτή τή μαγευτική αρµο- νία πού σηµειώσσµε στήν αρχή. "Αµφιθέατρο -'Αγ. Λαυρεντίου (όψη τής πλατείας από ") θέση τών θεατών) ΜΕΡΙΚΕΣ XAPAKTHPIITI (EX ΕΙΔΙΚΕΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ Σ M' όλο που 16 πηλιορείτικα χωρια έχουν, 06 κάθε τύπο, τήν ίδια σύνθεση, τήν ίδια αρχιτεκτονική τών σπιτιών καί τών εκκλησιών, οµοιόµορφη βλάστηση 1' ανατολ κα κι' οµοιόµορφη τα δυτικά, κάθε χωριό έχει τήν Ιδιαίτερη φυσιογνω- µία του. Κανένα δεν είναι ανιίγραφο ένός αλλου. Έδώ ακριβώς είναι πού 6011110- τουργεϊ ή έπινοητικότητα τών κατοίκων τους. K666 περίπτωση ζητάει καί µιαν ίδιαίτερη λύση. Καί είναι τόσες οί περι- πτώσεις πού δηµιουργούν άπειρες λύσεις. H6 προσπαθούσε κανένας να 115 6111011- 116v51 όλες είναι σα να έπιχειρεί να 116- νει µια λεπτοµερειακή περιγραφή όλων τών πηλιορείτικων χωριών. 66 11501001- 0100116 μόνο 06 μερικές χαρακτηριστικές περιπτώσεις, πού είναι 60116165 y16 να 11615 δώσουν µια κάποια είκόνα αύτής τής ικανότητας να δίνονται λύσεις προσαρ- µοσμένες τόσο 0115 51511165 656111vo- γικές συνθήκες, όσο καί στήν προγραµ- µατισµένη λειτουργία κάθε χώρου Στο χωριό "Αγιος Λαυρέντιος, πίσω από τό 1606 τής έκκλησίας τού 'Αγίου 1. Νικ. Μάγνητος: op. cit. σελ. 85. 2. Σ. Ρηματιοίδου: Συνοπτική περιγραφή τή; Θεσσαλίας καί τινων παρά τοΣς ώσα- λοϊς.έύίμων. Σμύρνη 13-1874 σελ.;23-24. ι λέτ τ πολ 8080 ΄α των (|) ι'ων τ()ί) | [ηλίου Σ βολή στή με ll ης µι ς χ p > , Οι! Η ντεριμιού τής Μακρινιτσσς ί . . ' - λ " Η υποδοχη του κι: Τσ…ρ…τσή) ('Εργ. Φ. ' έννια " έ ένα λαμπρό αµφιθέατρο µ . “N (τ,ΞΞόεσιδε"ις αναβαθμίδες. Επειδή προρρί & ζεται για παρακολοι'ΞθηΞΞ ξεΧι;88ρΖα&ς" α αθ [δες αύτ ς ν . . ' (όξιαΐό.βδίνόυν όµως τή δυνατότητα σ 6 ' έ πηλιο- να λέπουν. Στρωµµένες µ ' )ραε,ί,τΞκη Ξλάκα καί χτισµένες µέ ντότττΏ πέτρα προσαρµόζονται΄περίφημα α Ο. -περίγυρό τους. Κάτω απλώνεται ευρ χωρη ή πλακόστρωτη πλατεία, καί ό ανα: ΄΄ . ( τολικός τοίχος τής εκκλησίας δημιουργει ,; ένα ίδεώδες φόντο που δέν αφίνει τιά µά- υν. ί τ ν προσοχή να ξεµακρα νο . Μ?άΚΞικρήήόκτάγωνη χτιστή έξέδρα, κέαγ- ξ ; κελόφραχτη, ύψώνεται Σαν? έξι; ?ραΐοί εία γι ν … πεδο της πλαζ, άς…» τό πλήθοΘς πουέ'γεες- - .ό ώ ο.Σκάλες'σοφα ρυ µισμ ν , "» :… Ξίξξιέξ έξέξρες σέ διαφορέα ξΞ?ΞΞξριξέ(ς : λ ύονται τίς φυσικ ς - +΄ι΄ζιεατΞόρές καί µοιράζουν τ'ό πληθος σέ . ποικίλους οµίλους. ΔιευκολυξουνρτΞςνγκ& ΄ δηµιουργουν πει χ…; κλοφορία καί … έ , Οί όγκοι, ' 'σεως των ιδρωµ νων . όι'ι-εξο?είΞς, τα ποικιλόσχηµα έπίπείδα, οξ κλίσεις έχουν συντεΘει µε σοφ α κα αίσθημα. [ υ Τό αµφιθέατρο τού "Αγίου Λαυρεντδο . είναι ένας χώρος μοναδικός για τήέ η. . µιουργία τουριστικών εκδηλώσεων ξ τε. … πικό χρώμα. Θα πρέπει έδω νά ιατ . πώσουμε τήν εύχή να δρΘει µεγαλη προ. σοχή στό ξαναχτίσιµο της παληας έκκ η. σίας πού καταστράφηκε από τους σεεϊ σµούς. Είναι απαραίτητο να πρ.οσε,χτ ή διατήρηση τού αρχιτεκτονικού τυπου τής πηλιορείτικης βασιλικης, ή χρησιµΞ. ποίηση ντόπιων ύλικων (τουλάχισδτον ή σων είναι φανερά) καί ά σεβασµ.ς Ιστ ι διαρρύθµιση τού χώρου. Ολα έκει ενζ- τόσο σοφά στήν απλότητά τους, που »… μ…Μΐ΄ … ζ. & ύ νέου ύπάρχει µια δέ;- ' ίνεται, στό πανηγύρι, ξίδι 2>>.ίετιΦτυουόγία. Τό πανηγύρι του Αγίας), 'βποστόλου τού Ηέου γίνετΕαζ:ιάθΐπξρτά ' 16 Αύγούστςυ και … . . Χτ(ι)όστττόςλυάνθρωπα της περιοχης. "Επιχ. ται σ' αύτό όχι µόνο κάτοικοι 11331 τό τ νϊ>ν χωριών. µα κι, από τό,Βάπζ, τή έσωττρικό τής Θεσσαλ|ςς1. 7? …αν ένα Μακεδονία ΐκόµα. ξύξιταποΞ γιορτάζον- ικ πα… , . μικρΞ;όοπούς ντόπιους αγωγιάτες. Αρ » : 'Αποστόλου το ταν " . . € Η σήμε- ο ωνία σε ένοχλεί πολύ. έκταση που χ ποιαδηποτε παρ φ . γότΞρα πηρε την , ανάγκη ανατολικό Πη. ρα,δκαί τοξΐΘΞΐΐΐΉίΞΐή πλατεία Στό χωριό Πουρί. στό να ιαρρυ ι ντ ικ πλατεία είναι χωρκσµένη ξιέο,ττόί;εή:ικι?κλικά, σχεδόν όµόκεντρα επίπεδα, γιατί τό έδαφος είναι ανηφοι- ρικό. Σε άλλα χωριά, σέ παρόµοια πες . πτωση, έφαρµόζεται ή λυση της πο ι τής έκκλησίας. 'Ο χώρος έχει διασκευα- --΄ ' : 'Ιστορία τού . Σωκ στους Βαμβακου, - . . χωριών "Αγριο; Λαυρέντιος. από , &?! σ."ρχίεξι2ο7 τάτων χρόνων μέχρι σήµερον. mu τείας- έξώστη. πού τή συγκρατεί ψηλός, σελ. 52. Συμβολή στή μελέτη της πολεοδομίας τών χωρίων τού Πηλίου αναληµµατικός τοίχος. 'Οχι πως οί λύ- σεις εκείνες είναι κατώτερες. Τίς ση- µειώνουµε απλώς για να αίτιολογήσουμε τήν αρχική µας διαπίστωση πώς κάθε χωριό έχει τήν ίδιαίτερη φυσιογνωµία του καί δέν εφαρµόζει όµοιόμορφες λύ- m ις. Τα τρία τούτα διαφορετικά έπί- 1ιεδα, µέ αρκετή ύψοµετρική διαφορά. δίνουν μ αν ανοδική κίνηση πού ακολου- θεί τή φορα τού τοπίου. ‘H πιό ένδιαφέρουσα είδική περίπτωση βρίσκεται στή Μακρινίτσα. ανάμεσα στίς έκκλησίες τού 'Αγίου 'ΑΘανασίου καί τού Αγίου Γεωργίου. 'Η έκκλησία τού "Αγίου "Αθανασίου, άγνωστο πότε πρωτοχτι- σµένη, έπισκευάζεται για τρίτη φορα στα I792. Είναι τρίκλιτη ξυλοσκέπαστη βασι- λική. Δίπλα στή νότια πόρτα της είναι εντοιχισµένη ανάγλυφη επιτύµβια έπι- γρτφή τού µοναχού Νείλου Μαλιασινού, της γνωστής βυζαντινής οίκογένειας πού Εχτισε καί τό µοναστήρι τής Παναγίας. 'Αξίζει να σας µεταφέρω µερικούς από τούς τόσο συγκινητικούς στίχους τού |πιτύµβιου: Τόν ναόν δειμάμενον, τόν σελασφσ'ρον ούρανομήκη καί τερπνότατον όλον Ποικιλόχροα κατεστηµένον &… 'Αλλ' α΄) Θεανώ δρα έδρα ξένα '0 τύμβος ούτος, οί΄μοι, φεύ, καί λέγειν καί λίθος ούτος δ΄; πικρό; πώµα nil/15L Ισωι7εν Μόδα τόν περίκλυτον άνδρα, Λίγο χαµηλότερα είναι ή έκκλησία΄ τού 'Αγίου Γεωργίου. τρικλιτη κι' αύτή βασιλική. χτισµένη γύρω στα 1766. Τό Θέµα, συνεπώς, είναι ή σύνδεση δύο θρησκευτικών χώρων πού βρίσκον- ται σέ µικρή σχετικα απόσταση αλλα δια- φέρουν ύψομετρικά. Πρέπει να σηµειωθεί ακόµα ότι ή απόσταση τών δύο έκκλη- …… συµπίπτει µέ τήν κύρια ανηφορική αρτηρία τού χωριού, πού ξεκινάει από ιήν Κουκουράβα καί ανεβαίνει στήν πλα- ιιία, για να συνεχισθεί φειδωτά ως τήν |πανω συνοικία- Καί οί δύο έκκλησίες περιβάλλονται από πλακόστρωτες πλα- ”qu. Δηµιουργήθηκε, λοιπόν, ένα άνηφο- … ,ιικό καλντερίµι, πολύ καλοκαμωµένο, W" … άνετες αναβαθµίδες, «δρασκελιές». ί. Δεξιά καί αριστερά του περιβάλλεται από δυό τοίχους απόξερολιΘια πού στέ- ψιινΤαί από προπαντιώτικη πλάκα. Οί …ίχοι ακολουθούν τήν κλίση τού καλντε- ,ιιιιιοί). µέ άραιές κλιμακώσεις. Κατα δια- ι-ιή|ιστα, στα χείλια τών κλιµακώσεων ιι'ιιών, τοποθετήθηκαν µεγάλες πήλινες . Ado-mac µέ αθάνατους. "Εκείνον πού Ανηφορίζιι τόν ύποδέχεται, ακριβώς στήν "πόθο τού διαδρόµου, µια βρυσούλα µέ τ…,…υιρό νερό. Δίπλα στούς τοίχους, 'Ο Φίλιππος Τσικρικτσής κι από τίς δυό πλευρές ύψώνονται ψηλό- κορμα κυπαρίσια. πού δίνουν καί τόν α- νάλογο θρησκευτικό τόνο αφού έιώνουν δυό εκκλησίες. Στίς δυό καταλήξεις τού καλντεριµιού ύπάρχουν µερικά σκαλο- πάτια πού τό ανακουφίζουν από όπερ- βολική κλίση. Στήν επάνω είσοδο, πανω σέ χτιστές κολώνες καµαρώνουν οί γνω- στές πήλινες προτομές τού Ρήγα καίτού Διάκου, πού διακοσµούσαν άλλοτε πάμ- πολλες αύλόπορτες. Αύτές οί τόσο κοινές προτοµές, τοποθετηµένες στό περιβάλλον εκείνο παίρνουν µιαν εντελώς άλλη αξία. Τό κοινόχρηστο αποχωρητήριο, δίπλα ακριβώς από τήν πλατεία τού 'Αγίου 'Α- θανασ'ου είναι χωνευτο στόν αναληµα- από τοίχο πού στηρίζει τήν πλατεία. ΄Ετσι. ένώ είναι τόσο προσιτό, συγχρό- νως είναι καί αθέατο Είναι μια χαρα ν' ανεβαίνεις τό σκιε- ρό αύτό διάδροµο. τα αρχικά σκαλοπά τια, πού φαρδαίνουν στό άνοιγµα, σε ύποδέχονται σάν ανοιχτή αγκαλια. ένώ σέ καλωσορίζει τό σιγαλό τραγούδι τής βρυσούλας,πού σέ φιλεύει δροσερό νερό. Καθώς διασχίζεις τό καλντερίµι, οί κο- λώνες τών κυπαρισόκορµων σέ συντρο- φεύουν στήν πορεία σου. Αύτή ή ρυθμι- κή έπανάληψη τού ίδιου στοιχείου δη- µιουργεί µια κίνηση πού παρασύρει τόν διαβάτη. "Επάνω σέ ξεπροβοδούν, οίκεϊοι 83 84 .… σοβαροί καί αξιοπρεπείς. οί δυό ή- ρωες. Στήν κάθοδο οί ρόλοι αλλάζουν µα στό διαβάτη αποµένει ή ίδια 50x61- ριστη αίσθηση οίκειότητας. Κάποτε σέ αγαπητό φίλο έξοµολογήθηκα πως αί- σθανόµουνα δικό µου τό κοµµάτι τούτο τής Μακρινίτσας. Μού απάντησε πως τήν ίδια αίσθηση είχε καί κείνος αν καί πρώ- τη φορά τό έπισκέπτονταν. Δέν άμφι- βάλλωγ πώς όσοι τό επισκέφθηκαν τό ίδιο θα αίσθάνονται. ΦΙΛΙΠΠΟΣ ΤΣ|ΚΡ|ΚΤΣΗΣ 'Η τελευταία περίπτωσή µας έφερε στό έργο τού Φίλιππου Τσικρικτσή, τού αύτοδίδακτου πολεοδόµου τής Μακρι- νίτσας. Δική του σχεδίαση καί πραγµα- τοποίηση είναι ή λύση πού σχολιάσαµε παραπάνω. Έδώ πρέπει να µιηµονεύσω πώς τήν πρώτη ένδειξη για τήν ύπαρξη τού αύτοσχέδιου αλλά καταπληκτικού αύτού πολεοδόµου µού τήν έδωσε ό συµ- πολίτης δικηγόρος και µουσικός, αγά… πητός φίλος Μένιος Μουρτζόπουλος. 'Η συστηµατική έρευνα έφερε στό φώς καί άλλα στοιχεία τής ζωής καί τού έργου τού Φίλιππου Τσικρικτσή. ‘H αποκάλυψη αύτή είναι πολύτιµη όχι µόνο γιατί δια- σώζει μια µορφή πού δεν τής έπρεπεν ή λήθη αλλά καί γιατί έχουµε µιαν ασφα- λή ένδειξη πώς οί διάφορες λύσεις πού συναντούµε στα πηλιορείτικα χωρια δέν είναι αποτελέσµατα καλής τύχης, καί τής δικής µας καλοπροαίρετης διάθεσης να θαυµάζουµε, αλλά σωστα προγραµ- µατισµένες έφαρµογές. "Εχουμε χειρό- γραφα τού Τσικρικτσή όπου ύποδεικ* ύον- ται, μέ πολλές λεπτομέρειες, λύσεις δια- φόρων πολεοδοµικών προβληµάτων τής Μακρινίτσας. Τή χρήση τών χειρογράφων αύτών όφείλω στήν καλωσύιη τ;ύ ανε- ψιού του κ. 'Ιωάννη Λεµική. "Ας σταθούµε τώρα γ c‘x λίγο στα κα- θέκαστα τής ζωής τού Φίλιππου Τσι- κρικτσή. 'Η είκόνα του, πού διασώθηκε, µας τόν παρουσιάζει σε γεροντική ήλι- κία. "Ενα φαρδύ μέτωπο καταλήγει σέ πυκνά φρύδια πού σκιάζουν δυό φωτεινά µάτια γεµάτα καλωσύνη κι' ένεργητικό- τητα. Τό παχύ άσπρο μουστάκι του ένώ- νεται µε τή ,αφράτη διχαλωτή γενιάδα του. 'Η έκφραση τού προσώπου αποπνέει µια ήρεμη αποφασιστικότητα καί φανε- ρώνει άνθρωπο πού ξέρει να οραµατί- ζεται. 'Ο ίδιος, άλλωστε, σε ένα του χει- ρόγραφο σηµειώνει µέ µια πικρή είρωνία «όνειρα τής νύχτας». Μόνο πού όΤσι- κρικτσής είχε τήν ίκανότητα τα όνειρα τής νύχτας να τα κάνει έργα τής ήµέρας Γεννήθηκε στή Μακρινίτσα γύρω στα 1825. 'Ακριβή χρονολογία τής γέννησής του δεν έχουμε γιατί τα χαρτιά τού λη- ξιαρχείου τής Μακρινίτσας αρχίζουν από τα 1645. Γράµµατα δέν έµαθε στήν παι-… δική καί νεανική του ήλικία. Στήν αρχή Συµβολή στή μελέτη τής πολεοδοµίας των χωρίων τού Πηλίου δούλεψε χτίστης στό χωριό του. 'Η Θη- τεία του αύτή τόν πλούτισε µέ πολύτιµη κατασκευαστική πείρα πού τήν αξιο- ποίησε αργότερα. "Οταν πια αποφασίσει να ασχοληθεί μέ τα πολεοδοµικά προ- βλήµατα τής Μακρινίτσας θα έχει ένα σταθερό τεχνικό βάθρο στούς όραµατι- σµούς του. "Υστερα άνοιξε δικό του βυρ- σοδεψείο στή Μακρινίτσα. TH1cxv ή έπο- χή πού ή κατεργασία τού δέρµατος ήταν ένας από τούς σπουδαιότερους πόρους τού χωριού αύτού. 'Ο αδελφός του Χρή- στος είχε βυρσοδεψείο στήν Οδησσό. Παντρεύτηκε καί έκανε δύο παιδιά, τόν Δηµήτριο καί τήν Αίκατερίνη. Ταξίδεψε πολύ: στή Ρωσία, στήν Κωνσταντινού- πολη, στό "Αγιον ”Opoq καί αλλού. ch- ρακτηριστικό είναι πως, ένώ είναι τόσο ταξειδεµµένος, δέ µεταφέρει στό χωριό του έτοιύες λύσεις, όπως κάνουν τόσοι έπιστήµονες,αλλα όλες του οί ύποδείξεις καί οί κατασκευές είναι απόλυτα προσ- αρµοσµένες στό χώρο του. 'Ογδόντα χρονών, σέ ήλικία πού άλλοι έχουν έγκαταλείψει τα πάντα, ό Τσι- κρικτσής αίσΘάνεται τήν ανάγκη να µάθει γράµματα. Πόσα χρωστάει ή νεοελλη- νική ζωή σ' αύτούς τούς γραµµατισµέ- νους τών γερατειών. "Ας θυµηθούµε τό στρατηγό Μακρυγιάννη. 'Αγαπαει τό χω- ριό του καί θέλει να τό καλυτερέψει. Πρέπει να καταστρώσει ύποµνήιιατα πού να τα στείλει στούς κοινοτικούς άρχον- τες τού χωριού. Me τα κολυβογράµµατά του συνθέτει τα ύποµνήµατά του. Βέ- βαια στήν ανορθογραφία του ουναγωνίζε- ται μερικούς ύποψηφίους τού Πανεπιστη- µίου καί οί τόνοι του δέν ανταποκρίνονται πάντα στήν τονισμένη συλλαβή. ΤΟύ τό παρατήρησαν. Πικαρισµένος ό Θαλερός γέρος παίρνει καί γράφει ένα ύπόµνηµα όπου δέν βάζει ούτε έναν τόνο. 'Αφού τελειώσει καί ύπογράψει προσθέτει από κάτω τρείς τέσσεςες αράδες µέ όξείες καί περισπωμένες καί σημειώνει: Τίς όξείες καί περιοπωµένες βάλτε τις έσείς όπου ταιριάζει. 'Επειδή βλέπει πώς µέ ύποµνήµατα δέν πετυχαίνει τίποτα, αποφασίζει, σέ ήλικία 90 χρονών να αναµιχθεί στή διοί- κηση τής Κοινότητας. Στίς 24 Μαρτίου 1914 έκλέγετσι κοινοτικός σύµβουλος καί µένει δύο τετραετίες, ώς τίς 6 Μαρτίου 1922. "Εκτός από τό έργο του πού είδαµε. κατασκευάζει τό µονοπάτι µέ τοιχοποιία από τήν Κουκουράβα ώς τόν "Αγιο ’O- νούφριο, τό καλντερίµι από τόν "Αγιο Νικόλαο ώς τή θέση Φείδι στό Σαρακηνό. τή γέφυρα στή θέση τού Βυρσοδεψείου Κάτια καί άλλα έργα. Πέθανε σέ ήλικία 105 χρονών, στίς 27 Φεβρουαρίου 1930 από γεροντικό μαρασµό. ‘O Φίλιππος Τσικρικτσής είχε πάντα το χαµόγελο στα χείλια και µια διάθεση χιουμουριστική. "Απειρα είναι τα ανέκ- Συμβολή στή μελέτη τής πολεοδοµίας των χωρίων τού Πηλίου hora πού τού αποδίδονται. Κατέχουµε ένα γράμµα πρός τό γιό του από τίς 25 Μαρτίου 1905. Πρόκειταιγια ένα γράμµα πού ασχολείται μέ οίκογενειακα καί οί- ιονομικα θέµατα. Κι' όµως, πρίν αρχίσει στή θέση τής ήµεραµηνίας σηµειώνει: «Τό έτος καί ήµεροµηνία σας ταγρά- φιλι ό υίός σας Φίλιππος» Πρα….µατικα πιο τέλος τού γράµματος προσθέτει λί- γα λόγια ό έγγονός του καί βάζει καί … χρονολογία. "Ολα τα προβλήµατα τού χωριού τόν ι'νδιαφέρουν καί σημειώνει τόν τρόπο μέ ων όποίο πρέπει να λυθούν. "Από τα χειρόγραφα, πού µια καλή τύχη µας δια- ι|ιι΄)λαξε, ανθολογώ μερικές παράγραφες πού χαρακτηρίζουν τό θετικό τρόπο µέ τόν όποίο έβλεπε τα πράγµατα 6 Τσι- κρικτσής καί πρότεινε τα µέτρα πού χρειάζονταν. "Δια να κερδίσω… τή γέφυρα «μέ- γα ρεύµα» θα κόψωμε τα νερά είς δύο ρι-ι΄;ματα από το βουιό. Τό ένα µέρος είς της Πορταριάς το ρεύµα, το άλλο είς τής Καονάς τό ρεύµα καί ασφαλίζεται ή ,. ιρυρα». «τα δέντρα πού θα φυτευθούν από Μπράνη βρύση έως τα πλάτανάκια θ' ά- νοιγούν οί γούρνες από ένα µέτρον ή µία καί θα φυτεύονται από δυο δέντρα uh; κάθε μία». «Είς τόν "Αγιον Νικόλαον εύρίσκε- 1… μία κακία κι' έχει πολλούς κλώνους για φύτεµα». «Είς τήν 'Ανωμαλ.ια να φυτεύσωμε αµπέλια». -«'Η πόρτα τής Σχολής να τήν γυρί- uouv ανατολικά». «τα µάρμαρα τής 'Αγίας Τριάδος να σηκωθούν να χρησιµεύσουν δια τήν ,…)ρνα είς τήν αγοράκι. Δύο µήνες πρίν πεθάνει, ό Φίλιππος |…κρικτσής. τήν πρωτοχρονιά τού 1930 ιίνδιιτφέρεται για τήν έκκλησία τού κοι- |ιι|τηριού τής Μακρινίτσας. 'Ολόκληρη ||ιλί=τη κάνει" τεχνική καί οίκονομική. ίίάζει πρώτα τή χρονολογία: 1930 "|α- νι…άρι πρώτη: '|δού σηµειώνω λίγα σχέ- nux διά τήν έκκλησίαν. I) Πρώτον θα έπιβλέψουν οί έπίτροποι τιμ… Κοιμήσεως να γίνει. είς τό κοιμη- ιι΄|µιον. ?) 'Η των [03. έκκληοία να έχει χώρον άνω 3) "Αµφια καί λοιπά από τήν έκκλη- σίαν τής Κοιµήσεως. 4) Είς τήν βρύση να έλθει τό νερό. 5) Μία καµπάνα iUO όκάδων. 6) Θα γίνουν καί το έγκαίν:σ. 7) 'Η έκκλησία θα γίνει να Βάπτονται οί πλησιέστεροι άνω τής αγοράς καί πη- γαδάκι κατά καθώς βούλεται ό καθείς. 8) Οί συνδροµητσί προπληρωτέοι % πληρώνουν. 9) Ζήσης Λιβανός...» 'Ακολουθούν πολ- λά όνόματα γνωστών Μακρινιτσιωτών. "Υστερα θυμάται πώς ξέχασε το όνοµα- τίσει τήν έκκλησία. Συμπληρώνει στήν κάτω άκρη τής σελίδας. «'Η ε'κκλησ[α είς µνήµην τών 'Αρχαγ- γέλων θα έορτάζετσ.ι». "Av για τό Φίλιππο Τσικρικτσή βρέ- θηκαν στοιχεία, δέ σηµαίνει πώς είναι 6 µόνος πού ασχολήθηκε µέ παρόμοια θέ- ματα στό Πήλιο. Είµαι απόλυτα σίγουρος πώς καί σέ πολλά άλλα χωριά θα ύπήρ- flow ανάλογοι όραματιστές-έκτελεστές. Δέν κρατήθηκε τό όνοµά τους, είναι 6- µως τα δημιουργήµατα πού µαρτυρούν τήν ύπαρξη δηµιουργού. ΕΠΙΛΟΓΟΣ "Ενα τόσο πλατύ θέµα, σαν το θέµα τής σύνθεσης τών πηλιορείτικων χωριών δέ µπορεί να όλοκληρωθεί, βέβαια, µέσα στα στενά όρια ένός άρθρου. Φιλοδοξία µας σήµερα είναι, απλώς, να ξεχωρίσου- µε τό Θέμα σαν αντικείμενο µελέτης καί να πούµε τίς πρώτες… µας απόψεις. Τό ούσιαστικό είναι πώς τό αντικείµενο ύπάρχει. Στόν καλό αύτό τόπο πού ζούµε, δυό βήματα έξω από τής πόλης τήν άχρωμη µονοτονία. μας περιµένει ένας κόσμος γεµάτος όµορφια καί ποίηση. "Ενας κό- σµος πού, ξέχωρα από τή χαρα πού προσφέρει στήν καρδιά µας, ξυπιάει καί στό µυαλό λογής έρωτήματα καί µας ξα- νοίγει σέ απέραντα πελάγη λογισµών. Κι' αν ακόµα οί απαντήσεις μας στα έρωτήµατα δέν είναι παντα ίκανοποιη- τικές, µας µένει το µεγάλο κέρδος πώς τούτα τα τόσο κοντινά καί τόσο οίκεία µας πράγµατα µας προσφέρουν αφορµές γόνιµου πνευµατικού µόχθου. Καί είναι γόνιµος καί µόνο πού ύπάρχει. Εύλογη- µένος ό τόπος πού αναπαύει τήν ψυχή καί παρακινεί τό µυαλό πάντα κάτι να γυρεύει. 85

APIG. 725 …… 26 OKT. '77 A m. 22 , . ;" ΄ .? … …' | ! …» ‘MAKInAz πεί… …, εξ' : ξ …… ν……" MAIAZIA … Ή; '- ; .… …;, "Η…" . - … … % " "A mm Puma _ p .…" το και…"… …. - - :… mnPEMA-nuvnnBEP ' "Ετος 280 Τεύχος 725 26 'Oxmvflpiou — 8 Noequiou 1977 ΓΥΝΑΙΚΑ ΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ το ΣΗΜΕΙΩΜΑ TOY EKADTH ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ: ΕΞΏΦΥ-ΜΟ 'Ενα εντυπωσιακό πλεκτό από τη συλλο- γή μος, που ea Βρείτε στίς σελίδες µόδας. Φωτογραφία: Ευσταθία Ναυπλιώτου, 76 ΜΑΤΙ ΝΑΙΝΟΥιΡ!ΓΙΟ: ΤΟ ΦΟΡΕΜΑ-ΠΟΥΛΟΒΕΡ: ΙΚο=µψα καί πρακτικό σπορ σύνολο προτείνουν oi "Ιταλοί μαίτρ. I32 ΠΛΕΚΤΑ TOY XEIMQNA: Διαλεψιµέ'να γιο σάς. ΟΜΟΡΦΙΑ 138 ΜΑιΚ|ιΓΙΑΖ '78: "Ανταύγειες και αρώματα στο πρόσωπο. Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ ΤΗΣ 87 ΤΟΣΕΣ |ΠΟ|ιΚΙιΛ|Ε|Σ ΜΕ ΚΟΤΟΠΟΥΛΟ: Συνταγές. 92 ΠΑΤΡΩΝ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑ ΓΙΑ ΕΥΚΟΛΟ ΝΤΥΣ|.ΜιΟ: Ξεσηκώστε το. γιά να paws": μόνη σας τα µοντέλα πού σας ταιριάζουν. 96 ΓΥΝΑΙΚΑ…- |ΔΕιΕιΣ: Oi σελίδες με τίς χρήσιµες συμβουλές. 115 ΦΤΙΑΞΤΕ TO IHVE‘PI‘BOAI ΣΑΣ: Κήπος. 120 ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: 'H είικόνα τής αποχής μας. 124 IMH ΨΩΝ|ΖιΕιΤΕ ΜΕ ΚΛΕΙΣΤΑ MATIAI Το ΚΕιΠΕίΚ δίνει µερι- κές δασικές ουμδουλες. ΘΕΜΑΤΑ | Z'AIPANITA ΧΡΟΝΙΑ ΠιΡΟΣΦΟΠΑΣ: T00 Κίτσου Μακρή. για τή … διάσωση της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. 22 ΦΙιΝιΛΑιΝΔΕΖΕΣ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΙ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ: Μίλησον για τα πρα6λήματα τής χώρας τους. 23 ΟΧΙ ιΠ|Α Α'ΝΑ-ΜΟΡΦΩΤΗΡΙΑ! Mld αµερικανική é‘ralpia νοµικών -ανα.λαµ66νει την υπεράσπιση ανηλίκων κατηγορουµένων. 24 H ΜΟΥΣΙΚΗ ΜΠΗιΚΕ ΣΤΗΝ ΨΥΧΗ ΤΗΣ ΝΕΟΛΑΙΑΣ: Ti uno- ρούµε νο προσφέρουμε στο παιδιά. 26 H ιΚΑΡΟΛΙ|ΝΑ ΔΙΑΛΕΞΕ: 'Αρραι6ωνιοοτηκε έναν κοινό θνητό. 28 O ΛΟΓ|ιΚΟΣ ιΠ.ΑμΑΛοΠοΣ ΙΟΝΕ;ΣΚΟ: Με οι:-Ζήτηση. 31 ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΕΝΑ =ΣΥΜ|Π…ΟΣ|Ο» ΠΟΥ El-Fl-E ΠΟΛΛΑ: Συ- ζήτηση; για το µέλλον τής δημοκρατίας. 32 ΣΤΑ 90 ΤΗΣ… ΑΚΟΜΗ ΣΤ|ιΣ ΕιΠΑ'ΛΞΕ|Σ: 'Η Σουζάνα Παναγο. ασύλου. ουινιδιοικτήτρια τής «HBH». 39 AYTH ΞΕΡΕΙ ΤΙ ΘΕΛΕΙ: 'H «θετική» γυναίκα. 4-4 TA XIPQMATIZTA ΣΠΙΤΙΑ ΤΟΥ IKEMI'I ΕΚ: το χρώµα κυριαρχεί. 47 NB OWVMAN: ‘H αγαπηµένη τοι'ι Μπέργκµαν. 52 ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ KAI ZQH: Στο έργο του ιΜπου'Ζιανη. 56 BOTA'N'OOEPAIHEIA: '0 σημερινός άνθρωπος στρέφεται καί πο… λι στο Βότανα με τίς θεραπευτικές Ιδιότητες. 62 ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΑ lKOZIMHMATA: Τής εποχής µας. 68 TO BANE EAINAPXETAI: Που οφείλεται ιή επιστροφή; 144 ΕΠΙΠΛΑ ΑΛΒΑΡ Α|ΝΤΟ ΣΤΟ ΖΑ|Π|ΠΕ|Ο: Σχεδιασµένο από το διάσηµο Φινλανδό αρχιτέκτονα. 182 Σ|ιΓΟΥΡΕ|Σ ΣΤΟ ΤΙΜΟΝΙ: Για τίς γυναίκες όδηιγούς. 190 'ΚΑΤ'ΑιΡΓΗι΄ΣΤΕ ΤΗ ΖΑΧΑΡΗ: Θ' αποκτήσετε ή σε διατηρήσετε τιή σιλουέτα σας. χωρίς νο «newborn-an. I92 ΠΟΣΟ ΑΛΛιΑΞΕ Η ΖΩΗ ΜΑΣ: Οί αναγνώστες επισημαίνουν. ΡΟΥΜΠΡ|ΚΕΣ 4 ΄Από δώ κι από κεί. 8 "Ακούω καί Βλέπετε. I2 Χρονογράφημα. 14 τα σύκα-σύκα. I26 Το µενού. I72 Νεες κοπέλλιες. 176 Ένας άντρας µεταξύ µας. 179 Πνευματικο παιχνίδια. 198 "Αγαπητή «Ir-u- ναίκοπ. 210 Μι.λοι'ιν τ' αστρα. ΑΝΑΤΝΩΣΜΑΤΑ 148 Μια αλληλογραφία (αίαθ. νου8έ.λα). 160 Επικίνδυνες γνωριµίες ('Α-στυν. διήγηµα). 202 'Η πράσινη σκιά (Aloe. μυθιστόρημα). "Αν... Τα οσα παραινετικά έγραφα στο προηγούμενο τεύχος για τίς γυναίκες έκλογιείς καί έκλόγιμες, πού πρέπει να κινητοποιη- θούν, για να δικαιολογήσουν τήν κατάκτηση τής ψήφου καί το δικαίωμα να εκπροσωπούν το 500) o περίπου τού εκλογικού σώ- ματος στή Βουλή, το είδα περίπου όµοια στο χρονογράφηιμα τής κ. 'Ελένης Βλάχου στήν ι«ιΚωθήµειρινή» τής 9ης τρέχοντος. "Οχι ότι ή εκλεκτή |ο*ηµ.οσι=ογράκρας καί συνάδελφος έκδότις είδε τό... αριστούργημά μου στή ωΓυναίκα» κι έπιασε τήν Πδέα. Προς Θεού, τέτοιο πράμα. "Αλλωστε, το περιοδικό μας κυκλοφόρησε τρείς μέρες αργότερα, στίς 12 τού ίδίου μηνός. M’ Με λοιπον πρέπει να συμπεράνουµε ότι γενική είναι ή απορία, γιατί οί 'Ελληνίιδες µε τα τόσα αίτήματά τους για συµ- μετοχή στα κοινά, με τίς τόσες κινητοποιήσεις για απελευθέρωση από το |ζιυγο τών ανδρών, τώρα πού τούς δίνεται ή εύκαιρία, κα- ταιθέτουν τα όπλα καί τούς αφήνουν ν' αλωνίζουν μέσα στή Βου- λή. Καί νά τώρα, έξ οίκείιων το Θέλη: «Ούτε ένα γράµμα δεν έχει φθάσει στήν εφημερίδα, γράφει ή κ. Βλάχου, πού ν΄ ασχολείται µε τή γυναικεία παρουσία µε τήν Εκλογική αναμέτρηση.. Ούτε μια οπαιδιος δεν ήρθε να προδάλει κάποια ύποψήφια. "Αν οί έκλιογες έπρό'κειτο να λά6ουν χώρα σέ κάποιο μακρινό πλανήτη, δεν θα ύπήρχε μεγαλύτερη αδιαφορία», Καί, παρακάτω, παραθέτει συγκλονιστικούς αριθµούς για τήν εκλογική δύναμη τών γυναικών, πού οπερτερούν μάλιστα αύτών τών ά)Θλίίων ανδρών οί οποίοι, ενώ είναι μειοψηφία, κρατούν ολη τήν τράπουλα στα χέρια τους. Καί τα σπαθιά δικά τους καί οί 6αλοδες καί το δύο το καλο καί το ιδέκα το καλό. Κρατήστε λοιπον τήν αναπνοή σας, ιδια6άζοντας αύτή τήν παράγραφο πού εμπεριέ- χεται στο ίδιο χρονογράφηµ.α: «Στίς 20 Νοεµ6ρίου θα ψηφίσουν ή πιο σωστά Θα έχουν τή δυνατότητα να ψηφίσουν, διότι είναι έγγεγραμμένες στούς έκλ-ο- γικούς καταλόγους, 3.197.631 γυναίκες, περίπου έξι χιλιάδες περισσότερες από τούς 8.191 .624 εγγεγραμμένους άνδρες». Α… πιο ύπερ6αίνει κάθε οριο. Κι εγώ πού το διά6ασα αίσθά- νοµαι τώρα να τμειονεκτώ μια καί "δεν το ήξερα. Καί κάθομαι καί συλλογιί1ζομαι πόσα λιγότερα δεινά θα τρά6αγε αυτος & τόπο-ς, ή "Ελλάδα μας κι & λαός της, άν... "Αν οί γυναίκες με τήν εύφυία πού τίς διακρίνει καί μέ τή θε- τική αντί-λήψη πού έχουν καί στα δυσκολότερα τών πραγµάτων, μετείχαν στα κοινά κι &ναλά'μ6αναν δηµόσιους τομείς στούς δ- ποίους οί άνδρες το κάνουν θάλασσα... "Αν, ένα τή ύπο|θέσει, είχαμε γυναίκα ύπουργιο τών Κοινωνι- κών 'Υπηρεισιών! Ποιός άλλος, παρα ή γυναίκα μπορεί να νοιώ- σει τον ανθρώπινο πόνο κι έχει τον τρόπο να τον απαλύνει; "Av, όχι ύπουργό, αλλά ύφυπουργ.ο τού 'Ε'μπορίου, είχαμε γυ- ναίκα! Φό6ος καί τρόμος στήν πιάτσα: («Για έλα δώ, κύριε έμπο- ρα, πού µού κάνεις ψεύτικες ΄έκπτώσιεις». «Για έλα 'διώ, κύριε χα- σάπή, πού µοι") πουλάς σάπια κρέατα. Θα σε 6άλω να τα φας έσύ, για να καταλ-ά6εις». Καί ούτω καθεξής.… "Αν είχαμε γυναίκες οπουργιο καί ύφυπουργιο τής Παιδείας, πό- σο αύτος & τομέας θα είχε φτάσει στα ανώτατα επίπεδα! Μήπως &… τή μάνα μας δεν έχουμε μάθει τήν πρώτη άλφα6ήτα; Ποιός άνδρας, παρά "ή γυναίκα μπορεί να καταλά6ει τήν ψυχολογία τοι") παιδιού; Αύτή να το 6οη!θιήσει πραγματικά στα πρώτα δήματά του για τή Γνώση κι αύτή έχει τον τρόπο να το ποιδ'ηγετήσει στον κακοτράχαλο ιάνή'φ-ορο τής ανώτερης Παιδείας. Να είναι, λέτε, μόνο αύτοί οί τομείς στούς οποίους ή γυναίκα μπορεί να προσφέρει απ' τα απέραντα αποθέματα τής εύψυχίας τ ς; ηΚάποτε, στήν αύγή τών α'ίώνων πού το ανθρώπινο είδος συνει- δητοποίησε τήν παρουσία του c’ αύ'τον τον πλανήτη, επικρατούσε το καθεστώς τής μητριαρχ'ί.ας. Καιρος είναι νοµίζω, ν, ανακτήσει ή γυναίκα ένα µέρος απ τα δικαιώματά της. "Ενα μέρος, είπα... Ε. ΤερΖόπουλος 3 ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ 4o XPONIA ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ ΣΤΗ ΔΙΑΣΩΣΗ ΤΗΣ ΛΑΙΚΗΣ ΜΑΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΄Εργο ζωής έκανε 6 Κίτσος Μακρής τήν παράδοση τού Πηλίου και τή συντήρησή της, συμπληρώνοντας εφέτος τέσσερις μεστες δεκαετίες μελέτης καί έρευνας πάνω σε όλες τις μορφές τής λαϊκής μας τέχνης. 16 πρεπε να ζού|σ-ατε στο Βόλο γύρω στο ’55. Μετά τούς σεισμούς. "Οπου, γιά v’ ανοίξουν δρόμους, έδεναν 15 ένα χον- τα "συρματόσχοινο κάτι αρχοντικά γεµάτα άπό τοιχογραφίες, ξυλόγλυπτα, φεγγίτες καί άλλα άριστου…ργήμιατα. Τά τρά6αγε μια µπουλντό|ζα καί τα διέλυε. "Οχι ένα, ή δύο ή τρία, ή δέκα… 'Ο σεισµός άπλώς έπιτάχ=υνε το ρυθµό τής καταστροφής. Για- τί ή καταστροφή καί πιριουπήρχε τών σει- σμών… καί συνεχίστηκε μετά...». 'H χαρακτηριστική περιγραφή 6156101- σµένων καί άινεύ|θυνων ιένεργειών, πού μας έχουν στοιχίσει τήν ιάνεπανόρθωτη κατα- στροφή άΙμέτιρητων θησαυρών τής λαϊκής πολιτιστικής μας κληρονομιάς, άνήκει στον K1100 Μακρή. Τον άνθρωπο, πού έκανε έργο |ζωής τή συντήρηση καί διάσωση τής λαϊκής τέχνης καί παραδόσεως γενικά καί τής πηλ'ιορείτικης είδικόίτερα. Σαράντα χρόνια (1937—1977) προσ- φοράς στή διαφύλαξη τών στοιχείων, πού συνθέτουν τή συνοπτική ίστοριία τού έ- θνους, κλείνει εφέτος & μεγάλος «λαογρά- φος. Χρόνια γεμάτα μόχθο,-άντιξοότητες ύπιοκειμενικες καί άντικειμενικ…έ.ς, διω- γμούς. Άλλα .καί μελέτες καί έρευνες μο- ναδικές πάνω σε όλες τίς µορφές ΄-χωρίς έξαι΄ιρεοη- τής λαϊκής καλλιτεχνικής έκ- φιρ'ά'σεως: στή "ζωγραφική, αρχιτεκτονική, γλυπτική, ύφαντική,, |ξυλογλυπτική, κερα- μική, ενδυμασία καί άλλα. Καί & αύτά, άπο προσωπική πρωτο6ουλία. Με μοναδικό κίνητρο το πάθος του γιά κάθε τι, πού Βγήκε από τα χέρια τού άγνού λα-'ικού καλ- λιτέχνη: Τυπώνοντας 10‘1 συμπεράσματα τής δουλειάς του -έχει γράψει περισσότε- ρ'α άπο είκοσι 6ι6λία καί δεκάδες άρθρα- από Κυριακή σε Κυριακή στο τυπογραφείο τού πατέρα του στο Βόλο, μια καί τήν ύ- 116101117] έΘδο|μά|δα, το τυπογραφείο δού- λευε τίς έμποιριικές παραγγελίες. Καί &- κό'µ..η, χωρίς τήν παραμικρή κρατική συµ- παράσταση. Με εξαίρεση 20.000 δρχ., πού τού παραχωρήθηκαν στή διάρκεια τών σει- σμών. -- Να σας ιπώ. ”Evin είµαι εύχαρ=ιστημέ- νος, όταν δέν μ' έμπαδίζου.ν στο έργο μου. Δέν φτάνουν οί φιλοδοξίες μου μέχρι τού νά με συμπαραστέκονται, λέει. Κι" όταν παρατηρώ, ότι μια τέτοια ιδή- λωση, κ…ρύδει πολλή πίκρα, δεν διστάζει νά ξιεδ.ι-αίλύνει τή σκέψη του. …Μά, δυστυ.χώς."Οταν & πρώτος, πού διώ- χτηκε στήν έπταετία από τον ,Οιριγαν…ισ-μο Χειροτεχνίας, ήμουν ενώ; - Γιατί τάδωλαν είδικά µε σας; — K011’ αρχήν, γιατί ήµουν καλος ύπάλ- ληλος, πράγµα, πού δημιούργησε θέμα... εξοντώσεώς μου! K1’ έπειτα, γιατί, όπως συμβαίνει παντού, διάφορα άεργα πλουσι- όπαιδα ήθελαν να κάνουν το λάτιρη τής λαϊκής τέχνης ίσως καί τον Μαικήνα της. 'Η ύπαρξη ή δική μου δέδαια στο Πήλιο, κατά κάποιον τρόπο, τούς έδενε 101 χέρια. Γι αύτο κι ένας 0171’ αύτούς, καί το λέω μέ πλήρη εύΘύνιη τών νομικών συνεπειών, νομαρχ-ι'α'κος σύμδουλος τότε, τής δικτατο- ρίας, φρόντισε 1101 0101x111) καί μέ έμμεση προσπάθεια, να ιέξοντωθώ καί φυσικά... Το 1974, αμέσως μετά τή μεταπολίτευ- ση ο Κίτσος Μακρής έπανήλ|θε |στον Ε- …… 10107101111000 'Ελληνικής Χειροτεχνί- ας στον οποίο ε.ίχε διοριστεί το 1962. Αύ- τή τή φορά, ώς διευθυντής για "τή Θεσσα- .λία. Γεννημένος στή Λάρισα το 1917, & Κί- τσος Μακρής μετακόμισε το 1926 οίκογε- …νει…ακώς στο Βόλο, |όπου ο πατέρας του, έκδότη…ς τής λαιρισινής έφη,μερι'δας «Πρόο- δος» καί ί'διιοκτήτης '6ι6λ-ιοπωλείου καί τυ- πογραφείου είχε έγκατασταθεί από το 1925. 'Η μητέρα του, ένας πολύ καλλιεργηµέ- νος άνθρωπος, «καταλ…α'6αίνετε μιά νοικο- κυριά τού 1925 μέ δική της διύλιοθήικη 017110 300 διδλ'ία ήταν κάτι πρωτοφανές», έσπρωξε 101 παιδιά της προς τίς τέχνες καί 101 γράμματα. Καθηγητής τού διολιού στο "Ελληνικό Ωδείο έγινε ο "Αρης. Δη- μοσιογράφος ο Φαίδων (πρόκειται γιά τα μέχρι πρότινος, πρόεδρο τής 'Ενώσεως Συντακτών Θεσσαλίας καί Στερεάς Ήλ- λάδος), λαογράφος καί συγγραφέας & Κί- Ξυλόγλ…η πόρτα στο σπίτι τού Ντίκα - Πορταριά. κάηκε το I943. τινος. "Η άδελφή τους πέθανε πρόσφατα. T0 1937, δεκαεννιά χρόνων έφηδος ο Κ. Μακρής δοηθάει στίς προδολές, «νεαρος έγώ, ασχολούμενος περί 101 γράμµατα», τον αείμνηστο καθηγητή τής ίστορίας τής Τέ- χνης στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Δη- μήτρη Εύα-Υγιελίίδη, πού ΄6ρ-ίσκεται στο Βό- ,λο γιά σειρά διαλέξεων. ' -«.'.Μού φαίνεται ότι έζησε ένα διάστημα έδώ & Θεόφιλος. Δέν ψάχνεις 1101 61051; στοιχεία», λέει κάποια στιγμή, στον μέ τίς θολές άκόμα ικαλλιτεχνικές τάσεις, νεαρό 6οηθό του δίνοντάς του, χωρίς 1101 το ξέ- ρει, ένα συγκεκριμένο στόχο. Αύτή ή τυχαία, άύίαστη ύπόδειξη στά- θηκε αφορµή ν" αποδειχτεί, ότι πράγματι ο Θεόφιλος |έζησε 101 τριάντα κυριότερα σέ δημιουργία χρόνια τής ζωής του στο Πήλιο καί ήιάρχή τής σαραντάχρονης κα- ριέρας τού Κίτσου Μακρή. Δύο χρόνια άκρι6ώς, άιριγότερα, το 1939, τυπώθηκε μέ πρόλογο τού ίδιου τού Εύαγ- γελίδη ΚΟ ζωγράφος Θεόφιλος στο Πή- λιο», πρώτο Θι6λίο τού Μακρή καί πρώτη συστηματική μελέτη τού σχεδον άγνωστου άκόµη τότε, ζωγράφου. Οί αντιδράσεις στο 6161110 στάθηκαν ποικίλες καί άντιφατικές. '0 μεγάλος αρχιτέκτονας Δημήτρης Πι- κιώνης, οί ζωγράφοι Έγγονόπουλος καί Χατζηκυριάκος, & γλύπτης Τόμπρος έν- θουσιασμένοι 6οηθούν οίκονομ.ικά τήν έκ- ! | " . Y ,:Η;ω 20 … - 231:» 8ΡΡξ", ΄ ' Τµήµα άπό τοιχογραφία τού 181m τού Πατριάρχη στήν Πόλη. Μοναστήρι 'Αγ. Λαυρεντίου. Κσταστράφψιε. Θεόφιλου: 'Αθαινάσιος Διάκος - "Ανδρούτσος - Μέγας 'Αλέξανδρος. Τοιχο- δοση. "Αντίθετα, ή εφημερίδα «Έστία» φρύαξε μ, 0101011 τον «άθλιο σοδατζή, πού δέν ήξερε 1101 ζωγραφίζει», φτάνοντας v01 µιλήσει καί για «μιά πελώρια άπάτη, πού κρυ'δόταν πίσω σε όλη αύτή τήν 10100101». "Οσο για τον Ζαχαρία Παπαντωνίου τον οποίο 0 ίδιος & Μακρής ξε.νάγησε στο Πήλιο (1939—40) δείχνοντάς του καί δουλειά τού Θεόφιλου, πέρασε το ζωγράφο «γενεές δεκατέσσερις» μέ τρία άρθρα του στο «Βήμα». Πάντως μετά το ξεκίνημα, άνθρωποι 00111 1011 Γ. Σεφέρη, τον Ν. Βέη, τήν "Αγγελική Χατζημιχάλη, τον Γιάννη Κο,ρδάτο, παραστάθηκαν ζεστά στήν προσ- πάθεια τού …έκλεκτού λαογράφου. 'Η πρώτη γνωριμία τού Κίτσου Μακρή µέ 1011 θεόφιλο έγινε στήν 'Ανακασιά, έ- να χωριο τού "Ανω Βόλου. Τα πήγε έκεί, & Δηµήτρης, γιος τού Γιάννη Κοντού, 010 σπίτι τού οποίου ύπάιρχει ένα μεγάλο δω- μάτιο διακοσμηµένο ολόκληρο μέ τοιχο- γραφίες τού Θεόφιλου (το σπίτι σώζεται σήµερα σχεδον άνέπαφο) . Είναι κυρίως ελεύθερα αντίγραφα άπό τίς τοιχογραφίες τού Φον "Ες τού Μονάχου, στολισμένες μέ πλήθος διακοσμητικά, άπό τοπία τού Πή- λίου, θυρεούς καί άλλα. ΄Ιίήν έποχή, πού ο Κ. Μακρής, άπό σπίτι σέ σπίτι κι άπο χωριο σέ χωριο τού Πηλίου, άνακαλύπτει το Θεόφιλο, δέν ύ- πάρχουν διαμορφωμένα κριτήρια σέ 0,11 αιώνα πού παρίστανε τήν πομπή τής (“demons γραφία σέ καφενείο στον Κάραδο Πορταριάς. Καταστράφηκε στο ……6λεµο. 17 άπαρρίίθµ.η,ση τών καταστροφικών γιά τήν πολιτιστική μας κληρονομιά παραγόντων, άναφέρεται στήν|έρήμωση τών σπιτιών,…- τά τον έκπιατρισ'μιό τών παλιών άρχόντων καί τήν έγκατάλειφή τους άπό τούς πολυ- πληθείς κληρονόμους, άπό τούς οποίους κα- νένας δέν παίρνει τήν πρωτοόουλία τής έ- πισκευής γιά νά καταλήξει στο νόμο πού ορίζει τά νέα σπίτια νά χτίζονται στον τοπικό ρυθμό. Μέ έξαί…ρ΄εση «μερικές σεμνές περιπτώ- σεις», τρ-αγικά χαρακτηρίζει 6 Κ. Μακρής τά ιώποτελνέσμ-ατα αύτού τού νόμου. «κυρίως στον "Ανω Βόλο, όπου ιοί κάπως εύκατά- στατοι Βολιώτες θεωρούν άπαραίτητο να κάνουν καί µιά Βίλα σέ τοπικό ρυθμό, χω- ρίς ούτε |έκείνοι νά τον ξέρουν καί νά τον &- γαπούν, ούτε καί οί άρχιτέκτνονες. "Ετσι, 6λέπετε άνάμεσα στά παραδοσιακά σπίτια, ένα πλήθος από γελοιοποιή.σεις τής πα- ρα'δό"σεως, ώστε σκέπτεται κανείς μήπως θά'τ'αν προτιμότερο νά τούς άφηναν νά χτί- ζουν τσιιµ.ε'ντένια κουτιά, παρά αύτά τά φρικτά, τραγικής άσχή'μιας «παραδοσια- κά» λεγόμενα σπίτια. Το μόνο καλό μ" αύ- τό το νόμο, είναι ότι µας γλυτώνει από με- γέθη, πού θά χαλούσαν τίς άναλο'γίες τού χώρου. Δέν μπορεί, άς πούμε, νά χτίσει κανείς ένα όχταώροφο στον "Αν-ω Βόλο. Από αύτή τήν άποψη έχουµε έξ΄ασφαλι- στει». Τή στροφή τού κόσμου προς τή λαϊκή τέχνη δέν τή θεωρεί καθόλου τυχαία 6 κ. Μακρής. ,Αντίίθετα, ύποστη:ρί.ζει ότι είναι μιά άκραία συνέπεια τού τεχνολογιάού πο- λιτισµ.ού. Γιατί οί άνθρωποι έχουν π-ιά κου- ραστεί άπό αύτά τά ψυχρά, ομοιόμορφα, αδιάφορα προϊόντα τής όιο=µ.ηχανικής πα- οποία "Ο δεύτερος λόγος είναι ή άνάγκη νά- χιουμε ρίζες, έξαιτίας τού έθνικού αποχρώ- .ματ'ισμού σέ παγκόσμια κλίµακα: Γιά μας τούς Έλληνες είναι άκριόώς ή στιγμή πού άρχ'ί'ζουιµ.ε νά συνειδητοποιούµ.ε ότι μετα- θαλίλό!μαστε σέ κοσμοπολίτες. Καί θέλου- με νά κρατήσουμε τίς ρίζες μας. "Ασχετα μέ το άν αύτή ή τάση παίρνει συχνά τή 20 µορφή μόδας. "Ασχετα μέ το άν 6λέπουμε τήν έπ»ιφάνεια καί όχι το όάθος, ή τάση είναι γνήσια. Είναι μια μόδα. Αλλά δέν παύει νά προέρχεται άπό μιά ούσ…ιαστική άνθρώπινη άνάγκη. -'Επομένως, ή συντήρηση τών στοιχείων πού συνθέτουν το λαϊκό μας πολιτισμό εί- ναι άπολύτως απαραίτητη… τονίζει 6 Κ. Μακρής. Γιατί αύτά είναι οί κρίκοι, πού µάς συνδέουν μέ ολόκληρο το παρελθόν μας. Γιατί κανένας λαος δέν μπορεί νά ζήσει χωρίς ί.σ:τορική μνήμη,. "Ας μήν έ- πανα'λάύουμε το σφάλμα πού κάναμε, δια- γράφοντας 2.000 χρόνια για νά πάµε πίσω στήν άρχα'ιό'τήτα μέ το ν-εοκλιασικισμό, πού είναι οι… εύρύτειρα κοινωνικό. Καί πού το πληρώσαµε πολύ άκρι6ά. Το κακό είναι ότι καί 6 νεοκ΄λασικισμός τής οδού Πανεπιστημίου δέν ήρθε άπό τήν "Ακρό- πολη στήν Πανεπιστημίου. Από τήν ’A— κροπολη πήγε στή Βαυαρία κι άπό τή Βαυαρία ήρθε στήν οδο Πανεπιστηµίου. Μέ τή φωτογράφο - σύντροφο τής ζωής του καί τή μοναχοκόρη του, άπόιφ.οιτο τού Πολυτεχνείου, ζεί στο σπίτι του στο Βόλο, 6 Κίτσος Μακρής. Διώροφο, φτιαγμένο κι έπιπλωμένο στον τοπικό ρυθμό, είναι σιω- στο μουσείο πηλιορείτικης τέχνης.Γιατί,σ αύτό στεγάζεται ή θαυμαστή συλλογή του, πού πειρι.λα|μόάνε-ι 500 περίπου έργα λαϊ- κής ζωγραφικής (22 τού Θεόφιλου, δο-υ- λειά έπί.σης τών Παγώνηδων, Χριστόπου- λου, Μάργαρη, Κουτσοδόντη κι άθλων. Κι ά)κόιμ.α χάλκινα καί ξύλινα άντικει΄'µ.ενα κι ύφαντά) . "Επίσης, 3.000 φωτογραφίες καί σλάιντς άριστουιργηµάτων πού σώζονται ή έχουν ήδη καταστραφεί. Είναι όλα όποµ.νη- µατισμένα λεπτομερειακά. »… Κ-ί=΄τσο Μακρή έχουν άπονεμηθεί πολλές κρατικές τιμητικές διακρίσεις, &- νάμεσα στίς οποίες, πέρυσι, καί το όρα6είο τής "Ακαδημίας "Αθηνών. "Εχει λά6ε;ι μέ- ρος μέ άνακοινώ…σεις του σέ διεθνή καί έλ- ληνικά συνέδρια. "Εχει συνεργαστεί µέ τά έγκυρότερ'α έλληνικά καί ξένα έντυπα, έ- νώ ή συλλογή του λαϊκής τέχνης έχει έκ- τεθεί στήν "Αθήνα, Βόλο, Θεσσαλονίκη καί Γενεύη. Μέλος τής Διεθνούς 'Ενώσεως Τε- χνοκριτών, τής "Εταιρίας 'Ελλήνων Λογο- τεχνών κ.αί άντιπρόείδρος τής 'Εταιρίας Θεσσαλικών Μελετών, πλούτι'σε το συγ- γραφικό του έργο, το χρόνο πού μάς πέ- ρασε, μέ τό μνημειώδες όιόλίο «'Η Λαϊκή Τέχνη τού Πηλίου» ('Εκδόσεις «Μέλισ- σα»), στο οποίο δίνεται όλόκλη-ρη ή είκό- να τής έξελίξεως τής Τέχνης στήν περιο- χή αύτή. "Αληθινό ίστορικο - πολιτιστικό ντοκουμέντο, τό όι6λίο αύτό, άποτελεί τή συνισταμένη τού σα,ρ.αντάχρονου μόχθου τού συγγραφέα του. Τόσο τά κείµενα όσο καί ή είκονογράφηση, καταγράφουν κι &- ξιολογούν καί τίς πιο μικρές δηµιουργίες τής άγνής κι άνό'θευτης λαϊκής τέχνης, δασικά τού 18ου, 19ου καί άρχών τού 20ού αίών'α. «"Αν αύτή ή έριγασία δέν είναι τέρμα, είναι ασφαλώς, ένας σημαντικός σταθµός», γράφει ο" αύτο το τελευταίο 6ι6λίο 6 Κ. Μακρής. Κι όταν τού διατύπωσα τήν άνη|:υχία μου, σχετικά μέ το νόημα αύτών τών… λέ- ξεων, παραδέχτηκε: -'΄Οταν έΘγ-αλα τή «Λαϊκή Τέχνη τού Πηλίου» αί-σθάνθηκα λίγο - πολύ ένα εί- δος πνευματικού συνταξιούχου. Τώρα, πού το ξανασκέφτο,μαι, λέω ότι έκείνα τά λό- για είναι ένας ύποσυνιειίδητος φό-όος ότι τελει'ώνω, ότι είναι το τέρμα. Βέβαια, 6- πάρχουν μερικότερα θέματα πού μέ άπα- σχολούν τώρα καί θά συνεχίσω, άλλά μέ μικρότερες έργασίες. Σάν αποτέλεσµα τών έιριευνών του στήν "Ήπειρο, 6 Κ. Μακρής, έκφ=ράζει τήν κα- τάπληξ'ή του για τον πολιτιστικό πλούτο τής περιοχής, γιά τον ρυθμό τής κατα- στροφής του, άλλά καί γιά το γεγονός ότι, ένώ ή "Ηπειρος έχει πολλούς λογίους μέ παράδοση, δέν δώθηκε ένας άνθρωπος να αφιερώσει τον έ-αυτό του καί να μας πα- ρου-Μάσα όλον αύτό τον πολύτιμο θησαυ- ρό, πού καταστρέφεται μέρα μέ τή μέρα. -Σέ τί σημείο Βρίσκεται σήµερα ή λαϊ- κή μας τέχνη; τόν ρωτώ, - Δέν ύπάιρ!χει σήµερα λαϊκή τέχνη, λέει. Γιατί αύτή ήταν προϊόν τών μικρών οίκο- νομικών καί πολιτιστικών ένοτήτων, στίς οποίες ήταν χωρισμένος ολόκληρος 6 έλ- ληνικός χώρος. Τώρ-α, έχουμε χειροτε- χν-ία μόνο, πού λειτουργεί μέ τελείως δια- φορ-ετικό τρόπο άπό τήν παλιά λαϊκή τέ- χνη. "Επειδή άπευ'θύνεται σέ διεθνές κοι- νό δασικά, ή χειιρ-οτεχνιία μας χρήσιμο- ποιεί στοιχεία, πού δίνουν περισσότερο χα- ρακτήρα, άς τον πούμε ξωτικό. Γιατί αύ- τοί οί άνθρωποι δέν μπορούν νά συλλά- όουν τίνος νοήματος καί περιεχοµένου εί- ναι φορέας τό κάθε άντι'κείµενο, το κάθε διακοσμητικό θέµα. -Τώρα είμαστε σίγουρα πελαγωµένοι! Τί πιστεύετε; Θά όρού|με το δρόμο μας; Τόν ρωτώ, πρίν άπ-οχαιρετιστούιµ.ε. —— Το έλπόζω. Εύχομαι μόνο να μή γίνει αύτο πολύ άργά, τόσο πού νά έχουμε χά- σει τά χνάρια μας. "Avvu Xéppa -Ζυµσροκη — > 22

ωΓΓέΦοι Έ ωµά… c .'ο & ν ||. &! J» ν |. - --…--"-"----ωµ ? εργασία αυτή επιχειρεί να παρουσιάσει µιά σινοπτική εικόνα της τεχνης των Βλάχων ζωγράφων της Σαμαρίνας από τα τ€λη του 1δου αιώνα ως τις αρχ!ς του 2006. Βεβαια, οι χειροτίχνες ζωγράφοι του ορεινού αυτού χωριού δεν δημιούργησαν κάποια ιδιαίτερη "Σχολή", πράγμα που συμβαίνει µε όλους τους οµότεχνους που κατάγονται α- πό διάφορα χωριά όχι µόνο της περιοχής αλλά ολόκληρου του ηπειρωτικού κορµού της Ελλάδας. Ξεκινούν όλοι από κοινός ρίζες, δ!χονται τις ίδιες περίπου επιδράσεις, ερ- γάζονται κάτω από παραπλήσιες συνθήκες, κινούνται στον ίδιο κάρο, καλύπτουν συγγε- van: agfiyxcc και εκφράζουν την ίδιαν ιδεολογία. Ωστόσο, οι υπερβολικ!ς γενικεόσεις είναι επικίνδυνες επειδή υπάρχουν και ιδιαιτερότητες που, όσο κι αν δεν διαφοροποι- σάν ριζικά τις δραστηριότητες που ακτινόνονται από πολλά κόντρα, προσφερουν µιά γο… ητευτική ποικιλία αποχρώσευν, βοηθούν στην επισήµανση των διαθλάσεων που προκαλεί το πολιτιστικό µικροκλίµα κάθε τόπου και προσφερουν στοιχεία στο µελλοντικό µελετη- τή που θα επιχειρήσει μιά συνθετική µελέτη της νεοελληνικής ζωγραφικής παράδοσης. Η αγιογραφία των ζωγράφων της Σαμαρίνας αρχικά συµπορε6εται με την αγιογραφία των Χιονιαδιτόν ζωγράφων1. Υπάρχει όµως µιά στιγµή, χοντρικά γύρω στα 1860, που παρατη… ρείται σημαντική…απόκλιση. Οι x ονιαδίτες ζωγράφοι τρέπονται και σε άλλες µορφές υγραφικής. …το τοπίο, στη νεκρή φάση, στην ιστορική σκηνή, στην προσωπογραφίαι H ανανεω,ική πιεση που υφίστανται από την αλλαγή του πολιτιστικοδ κλίματος διοχετεύε- ται κυρίες =:ην "κοσµική"ζωγραφική κι έτσι παραµξνουν συντηρητικότεροι στην? από τη μέση της βραδυκίνητη, αγιογραφία. Οι ϊ…µαρινιάτες, όμως, ζωγράφοι περιορίζονται απο… κλειστικά στην αγιογραφία και η ανανεωτική πίεση διοχετεύεται με τόλμη στο είδος απ… τό της τέχνης, όπως θα δούμε όταν θα εξετάζουµε το Εργο τους.΄Οσο κι αν η κοινωνία των χωριών όπου ζούν και εργάζονται είναι παραδοσιακή και η οικονοµία τους αγροτο… πτηνοτροφική "ο µεσολαβητικός ρόλος αυτών των στρωμάτων |μεταπρατική αστική τάξη και διανοοίµ…νοι/ στην παραδοσιακή και θεµελιακά αγροτική ελληνική κοινωνία, τείν'… να τη διαηεσοποιήσει, δηµιουργόντας τους όρους που θα επιτρίψουν µε το πέρασµα το" χρ5νου, την …;κονομική και πολιτιστική συσωµάτωση του ελληνισµού στο δυτικό κόσμο"ΐ… Στη ζωγραφική, καθώς και στις άλλες τέχνες, φτάνουν, Εστω και καθυστερημίνα και εξα- σθενημίνα, τα ρεύματα της ευρωπαϊκής τ!χνης όπως το µπαρόκ και ο νεοκλασσικισµόςο Και δεν αναφερόμαστε εδώ στο "λόγιο" νεοκλασσικισμό των µεγάρων της Αθήνας, της λύ- ρας, της Θεσσαλονίκης, της Καλαµάτας, της πάτρας και άλλων αστικών κόντρων, οδτε στο "λατκό" των ταπεινόν χτιοµάτων στις συνοικίες τους, αλλά στις νεοκλασσικ€ς ζω- γραφιές σε σπίτια ορεινών παραδοσιακών οικισµών, όπως το πάπιγκο, το Νυμφαίο, η Κλει- σούρα.... Ας σημειώσουµε #64 ότι η Σαμαρίνα δεν ήταν µόνο µεγάλο κτηνοτροφικό χωριό z αλλά και δραστήριο μεταποιητικό και εμπορικό κέντρο. Η µελότη της σαµαρινιώτικης αγιογραφίας θα στηριχθεί στους πιό αντιπροσωπευτι- κούς ζωγράφους κάθε φάσης της εξόλιξής της, στο γενικό πολιτιστικό κλίμα των βλάχι- κων ορεινών οικισμών αλλά και στην ιδιοµορφία της ζωής του χωριού αυτού. Λεν πρεπει να ξεχνούµε πως η Σαμαρίνα ερηµύνεται τελείως από το Φθιπόπωρο ως την ΐινοιζη και οι κάτοικοί της σκορπίζονται είτε στα κτηνοτροφικά χειμαδιά είτε σε αστικά κόντρα, παλιότερα σχεδόν αποκλειστικά στα Γρεβενά, τα Τρίκαλα και τη Λάρισα, αργότερα όµως και σ'άλλες µεγάλες πόλεις όπως η Λθήνα, η Θεσσαλονίκη και ο Βόλος. λυτό είχε, βεβαι- α, σοβαρός συνόπειες στη διαµόρφωση της ιδεολογίας των.Δπό παλιά οι Σαµαρινιύτες συµβιώνουν μόνο μερικούς µήνες. τους υπόλοιπους είναι σκορπισµόνοι σε πολιτείες, χω- ριά και λιβάδια. Είναι κτηνοτρόφοι, Εμποροι, βιοτόχνες, µικροεπαγγελµατίες, επιστή- µονες, υπάλληλοι, δηλαδή Εχουν ενταχθεί σε ποικίλες επαγγελµατικός-ταξικός ενότητες. ΄Βχουν συχνός επιγαμίες µε ελληνόφωνους.'Ετσι, δεν Εχουν κοινά όθιμα Χριστουγόννων, δοξασίες γιά το Δωδεκαήμερο κ.λ.π. Εποχιακά μετακινούµενοι πληθυσµοί ήταν και οι Σα- ρακατσάνοι, αλλά αυτοί, την περίοδο που μελετούμε, ήταν αποκλειστικά κτηνοτρόφοι µε σταθερή μορφή κοινωνικού βίου στηριγμόνη στην κτηνοτροφική μονάδα, το τσελιγγάτο, ενιαία ιδεολογία και κοινός μορφές του υλικού βίου. ΄Οπως σηµειώνει η Αγγελική ξα- τζηµιχάλη,"..ενώ οι Κουτσόβλαχοι, σαν αποκαταστημόνοι ηµινομάδες, εκμεταλλεύθηκαν και βιοτεχνικά το κτηνοτροφικά επάγγελρα και οι περισσότεροι ασχολούνταν, όπως είναι γνωστό, με τις τόχνες και το εµπόριο, οι έαρακατσάνοι ποτό δεν εκμεταλλεύθηκαν βιο- τεχνικά τα προϊόντα τους και κανόνας δε σκέφθηκε να φτιάσει ίνα αντικείμενο γιά με- ταπά>ληση"3ο Γάμοι ΐαρακατσάνων µε Βλάχους ή Γραικούς ήταν σπανιότατοι.΄Ολα αυτά, βό- βαια ως τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Στούς Σαµαρινιύτες σημαντική βαρύτητα Εχουν τα Εθιμα του Δεκαπενταύγουστου, όταν γιορτάζει η κεντρική εκκλησία του χωριοά, η Με- γάλη Παναγιά, την πρώτη μέρα με το γιορταστικό ψήσιµο σουβλισµόνου αρνιού, όπου συγ-, κεντρόνεται το συγγενολόγι, και τη δεύτερη με τη γενική σύναξη στην ευρύχωρη αυλή… της εκκλησίας, όπου χορεύεται ο "τοιάτσιος". Δεν πρόκειται για καθαυτό χορό αφού δεν έχει ούτε χορευτικό ρυθμό ούτε ποικίλους βηματισμούς. Ουσιαστικά είναι πολυάνθρωπη πυκνή αλυσσίδα που κινείται αργά. Θα ελεγε κανόνας πως εκείνη την ώρα αισθάνονται ότι αποτελούν όνα σ ύ ν ο λ ο που σμίγει ύστερα από πολύµηνο χωρισµό και χαίρονται αυτό το σµίξιμο. Η διαδικασία αυτού του ανταμόματος συντελείται σε τρείς ενρυνόµε- , | νους κύκλους: τις παραµονός συγκεντρώνεται η οικογένεια, που μερικ€ς φορές ειναι σκορ- πισµόνη σε διάφορα μόρη |παιδιά που εργάζονται σε τόπους µακρινούς, ξενοπαΐτρεµόνα κορίτσια.../, τη µέρα της γιορτής ανταμόνουν γύρω από τα σφαχτά συγγενείς ΐαι στε- νοί φίλοι και την επόµενη µόρα ολόκληρο το χωριό στον "ΐσιάτσιο". θα πρόπε να ση- μειώσουµε ότι o πανυγηριψµός της 16ης Αυγούστου γίνεται χωρίς φαγοπότι, που πάλι θα χώριζε τη σύναξη σε μικρές ομάδες. Μέσα στο πυκνό πλήθος ακούγονται από παντού χαρού- µενα συναπαντήματα, φωνές έκπληξης γιά το αγόρι που χνούδιασαν τα μάγουλά του,γιά το κορίτσι που φούσκωσε ξαφνικά σε γυναίκα, για το καινούργιο βράφος της οικογένειας, γιά το πόσο καλά "κρατιέται" ο παππούς. Ανταλλάσσονται τα νέα της χρονιάς και οι ευχές ψ γιά την επόµενη συνάντηση. Μικρότερες γιορτές γίνονται στις 26 Ιουλίου, της Αγίας Πα- ρασκευής, που θεωρείται προστάτρια των κτηνοτρόφων. "Έξω από το χωριό υπάρχει το μο- ναστήρι της Αγίας παραακευής. Σε πολλά βλάχικα χωριά η κεντρική εκκλησία τιμάται στο όνοµα αυτής της Αγίας. To έργο των αντιπροσωπευτικών ζωγράφων της Σαµαρίνας θα έδειχνε µετέωρο αν, παράλ- ληλα µ'αυτό,δεν µας απασχολούσε και η συνεισφορά των ταπεινών οµότεχνών τους που είτε προετοίμασαν τις διαδοχικές φάσεις πρίν αυτός βρούν την πληρέστερη έκφρασή τους στο έργο των προικισμένων, είτε επωφελήθηκαν από την αξιοποίηση και κωδικοποίηση που οι ταλαντούχοι έκαναν στις µικρές και, μερικές φορές, αδιόρατες συνεισφορές των πολλών. Η συγκέντρωση του ύλικού γιά την εργασία αυτή συνάντησε πολλές δυσκολίες. Ta έρ- γα είναι σκορπισµένα σε µεγάλη έκταση, µέσα και έξω από τα σύνορα της Ελλάδας και σε πολλές περιπτώσεις.σε μέρη δυσπρόσιτα. Οι πρόσφατες εθνικές περιπέτειες εξαφάνισαν το μεγαλύτερο μέρος από τα χειρόγραφα και τα άλλα στοιχεία που θα ήταν χρήσιμα γιά την πλαισίωση των πληροφοριών που παρέχουν οι ζωγραφιές και η βιβλιογραφία. Αλλά και δύο χειρόγραφα που υπάρχουν στη Ρητρόπολη Γρεβενών και τα είχε επισημάνει παλιότερα φίλη ερευνήτρια στάθηκε αδύνατο να τα συμβουλευθούµε γιατί δεν μας το επέτρεψε o Μητροπο- λίτης Γρεβενών κ. Σέθιος. Ta χειρόγραφα αυτό περιέχουν πληροφορίες γιά τη Σχολή Ζω- γραφικής, µάλλον το εργαστήριο μαθητείας, που λειτουργούσε στο µοναστήρι της Αγίας Παρασκευής Σαµαρίνας. Δεν μας παρηγορεί το γεγονός ότι . την ίδιον άρνηση αντι- μετώπισαν και άλλοι ερευνητές, αξιότεροι από µας, όπως ο αξέχαστος Λίνος Πολίτης που ο ίδιος Μητροπολίτης δεν του επέτρεψε την τελική παραβολή των τυπογραφικών δοκιµίων με το χειρόγραφο του Λεξικού του Φωτίου, που το είχε φωτογραφίσει όταν !!ητροπολίτης Γρεβενών ήταν o προκάτοχος του σημερινού, αλλά οι φωτογραφίες είχαν μερικές ασάφειες. Επίσης δεν μας επιτράπηκε η φωτογράφιση μερικών εκκλησιών της περιοχής, μ'όλο που εί- χαµε τη νόμιμη άδεια και σύσταση τη; αρμόδιας Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων. Ευτυ- χώς µερικοί φίλοι μας πρόσφεραν φωτογραφίες τραβηγμόνες πρίν από πολλά χρόνια. Πολύτιµη συµπαράσταση βρήκαμε από πολλούς Σαµαρινιώτες και περισσότερο από την οικογένεια Μάνθου Παπαζήση, ιδιαίτερα από τη φιλόλογο κόρη του Μάχη, τον κ. Μιχάλη Ποντίκα, το συνταξιούχο δάσκαλο κ. Μιλτιάδη Παπαθανασίου, τον καθηγητή κ. Φάσο Δουζέ- νη, τον ιοτοριοδίφη κ. Διµήτριο Μακρή, το γιατρό κ. Ζόν,Γιώτσα, τον κ. Γεώργιο Τσού- ρη, τον κ. Τάκη Ψαµπούχα και το Σύλλογο Σαµαριναίων Λαρίσης και Περιχώρων. Τους ευχα- ριστώ θερµά, όπως και την κυρία Βικτωρία Νικήτα που μου παραχώρησε αρκετές φωτογρα- φίες που είχε από παλιότερες έρευνές της.Εντελώς ιδιαίτερα θέλω να ευχαριστήσω το Ινστιτούτο Λαϊκού Πολιτισμού της Αλβανίας και το Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικών και Ζωγρα- φικών µνημείων της Γιουγκοσλαβικής Μακεδονίας που όχι µόνον επέτρεψαν αλλά και βοή- θησαν σηµαντικά τις εκτεταµένες έρευνές µου και μου έδωσαν πολύτιµες πληροφορίες.Στή Βουλγαρία συνάντησα απροθυµία και δυσπιστία από τις αρμόδιες υπηρεσίες. Αισθάνοµαι ευγνωμοσύνη προς τον κ. Πάνο Καραγιώργο που έθεσε στη διάθεσή μου την ανέκ- δοτηµετάφρασή του του έργου: οι Πομάδες της Πίνδου)των WAGE και THOMPSON. Σ Κ Α Ρ I Φ Η Η Α I Σ T O P I A Σ T H Σ Σ Α Ρ Α Ρ I N Α Σ To θέμα της ίδρυσης και της παλιότερης ιστορίας της Σαμαρίνας συνδέεται με το πρό- gin α της προέλευσης των βλαχικών πληθυσμών στην Ελλάδα, ένα πρόβλημα γιά το οποίο προτείνονται διάφορες λύσεις που ο υποφαινόµενος δεν έχει αρμοδιότητα να ελέγξει και ΄ να αξιολογήσει. Ακόµα και η λέξη Β λ ά χ ο ς δεν έχει γιά όλους τους ερευνητές τό ίδιο περιεχόμενο.'Αλλωστε είναι σκορπισμένοι σ'δλόκληρη την Ελλάδα και πολλά είναι τα χωριά που έχουν σαν πρώτο συνθετικό του ονόματός των τη λέξη Βλάχος, χωρίς να εί- ναι σίγουρο πως αυτό έχει κάποιο εθνολογικό νόηµα ή είναι δηλωτικό ποιμενικής κοινω- νίας: Ελαχοκάτουνο Δωρίδας, Βλαχοκερασιά µαντινείας, Βλαχομάντρα Ναυπακτίας, Βλαχο- πουλάτικα Παξών, Βλαχοπούλι Πυλίας, Βλάχος Γορτυνίας, Βλαχο:ά…τη Γορτυνίας, Βλαχοχώρ οι Λακεδαίμονος, Βλαχιά Χαλκίδας, Έλαχογιάννη Έλπσ ένας, EX ν'΄?αδο Ολύµπου, Βλαχο- µαχαλάς |΄Αλλη Μεριά/ Πηλίου και άλλα4. Εδώ µας ενδιαφέρει ζ-ή "αμαρίνας όπως έχει διαµορφωθεί από τις τελευταίες δεκαετίες του 1Θου &, .. πρώτες του ?Όού αιώνα. Δεν παραβλέπουμε, βέβαια, τη δύναμη επιβίωσης που έχουν παλιότερα στοιχεία στην παρα- γωγική διαδικασία κυρίως των κτηνοτροφικών προϊόντων όσο και στην κοινωνική ζωή και την τέχνη.΄0που συναντήσουμε σίγουρα τέτοια στοιχεία θα τα σηµειώσουµε. Πάντως η προ- έλευση του ονόµατος του χωριού από το Σάντα Μαρίνα5 δεν φαίνεται πιθανή,γιατί στις περιπτώσεις που ένα χωριό έχει όνοµα Αγίου αυτό προέρχεται από την κεντρική, ή τη μό- νη, εκκλησία του χωριού και στη Σαμαρίνα δεν υπάρχει εκκλησία Αγίας Μαρίνας. Και στην περίπτωση ξαναχτισίµατος ναού, ο δεύτερος παίρνει το όνοµα του παλιού, πολύ περισσό- τερο όταν αυτός είναι o κεντρικός του χωριού. Βέβαια υπάρχουν και σπάνιες μετονομα- σίες ναών, µα κάτι τέτοιο είναι εδώ εντελώς απίθανο γιατί το όνομα Καρίνα δεν συνηθί- ζεται στη Σαμαρίνα. Κι αυτό έχει σημασία γιατί το όνομα του Αγίου που τιμάται ιδιαί- τερα σ'έναν τόπο δίνεται συχνά στίς βαπτίσεις. Αυτό αποκλείει την πιθανότητα ύπαρξης παλιότερης εκκλησίας μετο όνοµα αυτό γιατί σε τέτοια περίπτωση θα έπρεπε να υπάρχουν πολλές Μαρίνες, αφού κατά κανόνα σχεδόν απαρά9το, … "ουτεγγονή παίρνει το όνοµα της γιαγιάς της. . δζψ€|. ‘ Γ';κιγι.,α 'ων'… Η…) ." 7»… ΐι΄.Γα;…γ ό'ΛΓΜ»Ν'΄ω το… Χ φ(΄|"λ)α' 5 κατά την Τουρκοκρατία, από τη συνένωση μικρών οικισμών που τους αποτελούσαν κτηνοτρο- φικές φάρες. Φαίνεται, όµως, ότι αντιμετώπισαν προβλήµατα υπερπληθυσμού και, εδώ και μερικές εκατονταετίες, σημειώνονται οµαδικές µετοικεσίες πρός τον Όλυμπο. Υπάρχει μιά τέτοια παράδοση στα βλάχικα χωριά του σύμπου, την οποία o Λπόστολος Βακαλόπου- λος6 βρίσκει αξιόπιστη γιατί υπάρχουν πολλές οµοιότητες ανάμεσα στα ονόµατα, στη γλώσ- σα, στην προφορά, στα ήθη και τα έθιµα των Βλάχων του Ολύμπου και της Πίνδου/Σαμαρί- νας κ.ά./. '0πως είναι φυσικό, στην αρχή επικρατεί καύστη Σαμαρίνα η ιδεολογία της κλειστής πατριαρχικής φόρας. Εερικά στοιχεία της επιβιώνουν ως τα τέλη του-19ου αιώ- να. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε ότι για το γάµο δεν ζητούσαν τη γνώμη των μελ όνυμφων που, άλλωστε, δεν είχαν καμµιά προσωπική επαφή. 'Ολα τα κανόνιζαν οι γονείς µε τη με- σολάβηση προξενητή7. Η σ υγκρότηση μεγάλου χωριού δημιούργησε την ανάγκη και άλλων δραστηριοτήτων, εμ- πορικής, μεταποιητικής και επισκευαστικής καθώς και της προσφοράς υπηρεσιών. Καθώς μεγαλώνει η παραγωγή κτηνοτροφικών και υλοτομικών προϊόντων είναι πιά απαραίτητη η ύπαρξη οργανωµένου εμπορίου για τη διάθεσή τους σε άλλες αγορές. Η ανάπτυξη της οικο- νοµίας και το φυσικό της επακόλουθο, το ανέβασµα του βιοτικού επιπέδου, προκαλούν ζήτηση ειδών που δεν παράγονται επιτόπια. Πρέπει να οργανωθεί και ο µηχανισμός µετα- φορών, σύµφωνος µε τις συγκοινωνιακές συνθήκες της εποχής. Οι Σαµαρινιώτες, όπως και οι κάτοικοι των άλλεν χωριών της περιοχής "ασχολούνται με την υφαντουργίαν, την υλοζ τοµίαν, τε εµπόριον ". =τνοτροφίαν, την ελληνορραπτικήν, τσαρουχοποιίαν, ορειχαλ. κουργικήν, υαχαιΛΛ…Πιΐα σαγγ:τ΄ε;ΐαν, Πλείστο, επίσης είναι κυρατζήδες /αγωγιάται/ και τυροκόµοι"8. δηµιουργείται έτσι µία "πολυπληθής αστική τάξις"9. Οργανώνεται µάλι- στα ετήσια εμποροπανήγυρη "ειδικευµένη στο ζωεµπόριο και τα ζωοκομικά προϊόντα"10 I 'Ενα μέρος τα: εμπόρων ξενιτεύεται και εγκαθίσταται σε βαλκανικά εμπορικά κέντρα και φτάνει ακόμα ως την Ουγγαρία. . Βέβαια, η τοπική δραστηριότητα σταματάει τους χειμε- ρινούς µήνες. Πιθανότατα η εμποροπανήγυρη γινόταν γύρω στο Δεκαπενταύγουστο. Είναι η καταλληλότερη εποχή γιά το κλίµα της λαµαρίνας αλλά και γιατί τότε γιορτάζει η κεντρι- κή εκκλησία του χωριού, η Μεγάλη Παναγιά. Σχεδόν πάντοτε τα εμπορικά πανηγύρια συνδιά- ζονται µε τις θρησκευτικές γιορτές. Η δηµιουργία, όµως, τάξης εµπόρων και βιοτεχνών προκαλεί Ρύτματα στην παλιά ιδεολογία χωρίς να την εξιφανίζει.0ι γεωργοκτηνοτροφικοί πληθυσµοί στηρίζονται κυρίως στην προγονική πείρα. H καλλιέργεια των κτημάτων και οι διάφορες κτηνοτροφικές εργασίες καθορίζονται από το απόσταγμα μακροχρόνιας πείρας, σχεδόν αμετάβλητης. Αυτό διαµορφώνει πολύ συντηρητική νοοτροπία. Αντίθετα, η εργασία του βιοτέχνη και του έμπορου προυποθέτει συνεχώς ανανεούμενη γνώση. Ο βιοτέχνης πρέ- πει να ,…»αα,Ρ,ς…Ήη 61γς «(sq κατασκευαστικές µεθόδους, στις αλλαγές της ζήτησης προτόντων του. Χτυπητό παράδειγμα από ένα άλλο Ελατοχώρι είναι η εισαγωγή της τεχνι- κής του φιλιγκράν στη ασημουργία του Συρράκου. O έμπορος πρέπει να ξέρει να γράφει και να λογαριάζει, να ενηµερώνεται για τις διακυμάνσεις των τιμών και την ισοτιµία των νοµισµάτων. Υποχρεώνεται να ταξιδεύει και πολλές φορές να εγκαθίσταται μόνιμα ή για κάποιο µεγάλο διάστημα σε πολιτείες της ξενητειάς. Αυτά τον κάνουν περισσότερο πληροφορηµένο σε ό,τι συµβαίνει στον "έξω κόσμο", πρόθυµο δέκτη νέων ιδεών και συγχρο- νων μορφών ζωής και τέχνης. 'Όλα αυτά, βέβαια, µέσα στη σχετικότητα του τόπου και της εποχής. οι ζωγράφοι της Σαμαρίνας εργάζονται σε µεγάλη γεωγραφική περιοχή που αρχίΈει από τη σημερινή νότια Γιουγκοσλαβία και τη Βουλγαρία και φτάνει ως την Πελοπόννησο12. Σ'αυτούς, όµως, υπάρχει μιά ιδιοµορφία" οι ζωγράφοι των άλλων χωριών εκτελούν τις τοι- χογραφικές εργασίες κυρίως τους ανοιξιάτικους ή καλοκαιρινούς µήνες και το χειµώνά επι- στρέφουν στα χωριά τους, όπου κατασκευάζουν µικρές φορητές εικόνες ή εκτελούν παραγγε- λίες δεσποτικών εικόνων είτε σε κάποιο χώρο του σπιτιού τους είτε σε ανεξάρτητο εργα- στήριο. Η Σαμαρίνα, όµως, ερημώνει κατά τους χειμερινούς µήνες και συνεπώς κάπου αλ- λού έπρεπε να έχουν το εργαστήρι τους ενώ το καλοκαίρι εκτελούσαν τις τοιχογραφικές εργασίες είτε στον τόπο τους είτε σε άλλα χωριά" Είναι χαρακτηριστικό πως η αγιογρά- φηση της Μεγάλης Παναγιάς τελειώνει στις 30 Ιουλίου 1829 και της Αγίας Παρασκευής στις 15 Οκτωβρίου 1818. 0 πληθυσμός της Σαμαρίνας, φυσικά κατά τους θερινούς µήνες, είναι πολυάριθµος. 0 Κώστας Κρυστάλλης στα 1891 τον υπολογίζει χοντρικά σε 5,ΟΟΟ13. Λίγα χρόνια νωρίτερα ' '; * Γ'ττεί… του ελληνικού Υπουργείου Στρατιωτικών δημοσιεύει τον αριθµό 3,170 « κατοίκων΄Δ. Στα 1913, μετά την προσάρτησή της στην Ελλάδα, η Σαμαρίνα έχει 4,198 κα- τοίκους15.Ψα αποτελέσματα των κατοπινών απογραφών εξαρτώνται από την εποχή που έγιναν. Επειδή το χειμώνα αδειάζει εντελώς και µένουν μόνον δύο ως τέσσερες φύλακες, και από την άνοιξη αρχίζουν να ανεβαίνουν πρός το χωριό οι κάτοικοί του, ο πληθυσμός κυµαίνε- ται εντυπωσιακά. ΄Ετσι, στα 1928 η 8αµαρίνα παρουσιάζεται με 603 κατοίκους, στα 1940 με 1,175 και στα 1953 µόνον µε 416.Η εικόνα που παρουσιάζει το χωριό αυτό κατά τους θερινούς μήνες ακόμα και τώρα δικαιολογεί το χαρακτηρισμό του Κώστα Κρυστάλλη "µεγα- λη βλαχική κωµόπολις"17. Στούς τόπουττης χειμερινής τους εγκατάστασης ; Σαµαρινιώτες αναπτύσσουν σημαντική δραστηριότητα. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε πως στη συνοικία Αγίας Μονής των Τρικάλων Θεσσαλίας υπάρχει δραστήριος Γεωργιπός Βιοτεχνικός Συνεταιρισµός Σαμαρίνας µε πάνω από 120 µέλη και πολυάριθµα συνεργαζόµενα άτομα. 'Εχει ιδιόκτητες εγκαταστάσεις με καλό τεχνικό εξοπλισμο18. Τα τελευταία, όμως, χρόνια δοκιμάζει τις δυσάρεστες συνέπειες της κρίσης στη φλοκάτη.Αξιόλογος αντίστοιχος συνεταιρισµός υπάρ- χει και στη Αάρισα. µεγάλη ακίνητη περιουσία είχαν …η σε άλλα μέρη. Στο Πραιτώρι ανα- 1 φέρεται πως το µισό χωριό ήταν τσιφλίκι Σαµαριναίων τσελιγγάδων. Κατά το 180 αιώνα ήταν ιδιοκτησία της οικογένειας Χατζημπύρου19. Οι δύο µεγάλες κοινωνικές ομάδες της Σαμαρίνας, όπως και των άλλων βλάχικων χωριών µε παρόμοια σύνθεση, οι κτηνοτρόφοι και οι εμποροβιοτέχνες, δεν είναι αυτές που καθο- ρίξουν την κοινωνική διαστρωμάτωση. Υπάρχουν πλούσιοι κτηνοτρόφοι, οι τσελιγγάδες,µε πολυάφθµα κοπάδια, αλλά και οι μικροκτηνοτρόφοι, καθώς και φτωχοί που εργάζονται στα κοπάδια με ιδιότυπη σχέση εξαρτημένης εργασίας, οι ΕπιστικΞΞ. To ίδιο ισχύει και για τους εμπόρους που άλλοι είναι πλούσιοι και άλλοι α χοΠούνται με το λιανεµπόριο για κά- ποιες πενιχρές απολαυές. Οι βιστέχνες κατά κανόνα ανήκουν στη µεσαία τάξη. Περιθωρια- κό τµήµα του πληθυσµού είναι οι "Γύφτοι", οι περισσότεροι σιδεράδες που κατασκευάζουν ή επισκευάζουν µεταλλικά εργαλεία και σκεύη για γεωργϊκή, κτηνοτροφική, µεταποιητική και οικιακή χρήση. προίβονται σε είδος2ο. Μερικοί από αυτούς τρέπονται και σε άλλα επαγγέλματα, γίνονται αγωγιάτες και οργανοπαίχτες. Πολές φορές έχουν το επάγγελμα του οργανοπαίχτη σαν συµπληρωματικό γιατί δεν τους εξασφαλίζει μόνιµη απασχόληση. Οι περισ- σότεροι αγωγιάτες είναι βλάχοι και μερικοί από αυτούς πλούσιοι µε εκατοντάδες υποζυγί- ων o καθένας και πολυάριθµο υπηρετικό προσωπικό.΄Ενας από τους πλουσιότερους αγωγιάτες της Σαμαρίνας είναι o Χατζηπύρος. Δεν κάνουν μόνον µεταφορές εμπορευµάτων αλλά και εμ- πόριο για λογαριασμό τους, χρηματαποστολές, μεταφορά αλληλογραφίας και ταξιδιωτών. Συνή- θας κάθε καραβάνι έχει σταθερές δυό-τρείς διαδροµές που τις εκτελεί κατά διαστήματα,. όχι πάντα σταθερά.Κατά τα τέλη του 19ου αιώνα και τις αρχές του 20ού οι τακτικές δια- δρορές των σαµαρινιάτικων καραβανιών έφταναν ως την Κορυτσά, τη Φλώρινα, τη Βέροια, τη Λάρισα, την Καρδίτσα και την Ηγουµενίτσα, όπως πιό αναλυτικά φαίνεται στο σχεδιάγραµµα που συνοδεύει το κείµενο. Μέσα στους πόρους των κατοίκων πρέπει να αναφέρουµε και τη ληστεία, την οποία δεν πρέπει να αντιμετωπίζουμε με σημερινά ηθικά κριτήρια. Οι τραχει- ές συνθήκες διαβίωσης, η κυριαρχία του ένστικτου, η αντίθεση µε τους Τούρκους και τους Κοτζαµπάσηδες έτρεφαν πολλούς πρός τον κλέφτικο βίο που συχνά εναλλάσσεται με του αρ- ματολού τη δράση. Είναι γεγονός πως "όσοι δεν ήταν ικανοί να(;ερδίσουν τη ζωή τους µε το εμπόριο στράφηκαν προς τη ληστεία"21.Ηέσα στην περίοδο που μας απασχολεί η δράση των κλεφτών αρχίζει να αποχτάει εθνικό αντιστασιακό περιεχόµενο. Ο Σαµαρινιώτης καλό- γερος Δηµήτριος συμµετέχει στα επαναστατικά κινήµατα του Θύµιου Βλαχάβα και βρίσκει 22 µαρτυρικό θάνατο στα Γιάννινα από τον Αλή Πασά % Ανάμεσα στις δύο µεγάλες κοινωνικές ομάδες υπάρχουν μερικές διαφορές. οι κτηνοτρό φοι ζουν στις παρυφές του οικισμού, και είναι φυσικό αυτό επειδή χρειάζονται μεγάλη έκταση γης για την εργασία τους και ευκολότερα μετακινούν τα ζώα τους. Οι έμποροι και οι βιοτέχνες κατοικούν (u; εργάζονται στα κεντρικότερο σηµεία του χωριο623. Η διαφορά εκφράζεται και με το χρώμα της φορεσιάς τους, που είναι άσπρο για τους κτηνοτρόφους και μαύρο για τους αστούς24. Αρχουσα τάξη είναι οι µεγαλέµποροι και οι πλούσιοι τσελιγγάδες. Από αυτούς προέρ- χονται και οι προεστοί, κοτζαμκάσηδες ή µουχτάρηδες και δημογέροντες. Tn µεσαία τάξη αποτελούσαν οι βιοτέχνες και µερικοί μικρέμποροι, καθώς και οι μικροκτηνοτρόφοι. την κατώτερη οι µπιστικοί, οι υπάλληλοι των εµπόρων και των βιοτεχνών και οι υπηρέτες των µεταφορέων, τα κοΞΞλια.Τις ταξικές αυτές διαφορές φρόντισαν να τις κατοχυρώσουν και µε την ανέπογή'ιδεολογική κάλυψη. Σαθιερώνεται σαν κοινωνική αρετή o σεβασµός προς τις αρχοντικές οικογένειες, που σ'ένα άλλο βλαχοχώρι µε την ίδια περίπου κοινωνική δοµή, στό Μέτσοβο, φτάνει ως την απαγόρευση της κυκλοφορίας των φτωχών στην κεντρική πλατεία και σε διπλανό δρόμο25 . Γενικά στη Σαµαρίνα είναι έντονος ο διαχωρισµός του κοινωνι- κού συνόλου σε ιδιαίτερες ομάδες κατά φύλο, επάγγελμα και ηλικία.Αυτό εκφραζόταν ως τις πρώτες δεκαετίες του αιώνα μας στο μεγάλο κυκλικό χωρό του Δεκαπενταύγουστου, τον "Τσιάτσιο", όπου οι χορευτές σχηµατίζουν δύο οµόκεντρα ηµικύκλια, το εξωτερικό με τις γυναίκες και το εσωτερικό µε τους άντρες. Ma και κάθε ηµικύκλιο ειναι χωρισμένο σε μι- κρότερα τόξα µε ομοιογενείς ομάδες το καθένα τουςι γέροντες, πρώτη ομάδα τραγουδιστών, l άντρες ντυµένοι σε άσπρα, άντρες ηλικιωμένοι, δεύτερη ομάδα τραγουδιστών, άντρες νεό- τερης ηλικίας, γερόντισσες, ηλικιωμένες γυναίκες, γυναίκες ντυµένες βλάχικα, γυναίκες νεότερης η*ικίας, όπως φαίνεται και σε δημοσιευµένο σχεδίασµα26. Επιβεβαιώνεται και από φρτογραφία του 1906, που συνοδεύει το κείµενο τούτο, όπου ξεχυρίζει η οµάδα των ασπροντσρένων κτηνοτρόφων. Στούς εμποροβιοτέχνες και υπάλληλους έχει πιά από τότε κο- ριαρχίσει η ευρωπαϊκή φορεσιά. Δεν πρέπει να είναι εντελώς τυχαίο που ο συντάκτης λί- θινης επιγραφής, που θα τη συναντήσουµε στο κεφάλαιο για την τέχνη της Σαµαρίνας, όταν καλεί στην εκκλησί τους κατοίκους του χωριού τους ξεχωρίζει σε γέροντες, άντρες νέ- ους, γυναίκες και παρθένες. Από τα τέλη του 1θου αιώνα η οικονομία της Σαμαρίνας ξαναγυρίζει σχεδόν αποκλειστι- κά στην πρωτογενή παραγωγή, ενώ µεγαλώνει το ποσοστό των Σαμαριναίων, όπως και όλων των Ελλήνων, που ασχφλούνται με τη μεταποίηση και την προσφορά υπηρεσιών. Αυτό έγινε γιατί οι έµποροι και οι βιοτέχνες,πΙΧΙΠΙΙΙΙπου το χειμώνα µετέφεραν τις έδρες των σε αστικά κέντρα, από την ώρα που οι πόλεις αρχίζουν να µονοπωλούν την οικονομική δραστη- ριότητα, βρήκαν ασύµφορη τη διακοπή της επαφής των με πελάτες και προμηθευτές. Οι υφάν- τριες, που είναι πολλές εκατοντάδες,είναι οργανωμένες στούς Συνεταιρισμούς της πόλης διαμονής των οι οποίοι διαθέτουν, καθώς είδαμε, σύγχρονες τεχνικές εγκαταστάσεις για το λανάρισμα, τη βαφή κ.τ.λ. των μαλλιών. Πολλοί αποχτούν μόρφωση και διορίζονται δηµό- σιοι ή ιδιωτικοί υπάλληλοι, µερικοί σπουδάζουν και ασκούν την επιστήµη τους μακριά από ορεινή πατρίδα. Για όλους αυτούς η Σαμαρίνα παραμένει τόπος οικογενειακού παραθερισ- µού. Στοχωριό ανεβαίνουν μόνον όσοι εξυπηρετούν τις παραθεριστικές ανάγκες, μανάβη- δες,μπακάληδες, κρεοπώλες, φητοπώλες, εστιάτορες, παφετζήδες...΄Βτσι, παρά την επι- στροφή της οικονοµίας στην πρωτογενή παραγωγή, σχεδόν αποκλειστικά στην κτηνοτροφία και την υλοτοµία, οι ιδέες και τα ήθη επηρεάζονται όλο και βαθύτερα από τα αστικά κέντρα. Αντίθετα, παρατηρείται φανατική προσήλωση σε ορισμένα έθιμα, όπως ο "Φαιά- τσιος", η δηµοπρασία για τη φιλοξενία της εικόνας της Αγίας Παρασκευής, µερικές ιδιο- µορφίες στη µαγειρική κ.α. που λειτουργούν σαν ακατάλητα από το πέρασμα του χρόνου σημεία κοινής συναισθηµατικής αναφοράς των χιλιάδων Σαµαριναίων που συγκεντρώνονται στό χωριό από κάθε γωνιά της ελληνικής γης, ακόµα και από το Εξωτερικό. Επορούμε να θεωρούμε πιθανό πως τα σαμαρινιώτικα έθιμα θα είχαν χαθεί οριστικά χωρίς αυτή τη µά- ζωξη τόσων ανθρώπων με κοινές ρίζες αλλά κάθε ηλικίας, ποικίλου επίπεδου μόρφωσης και προκοπής. Ανθρώπων εγκλωβισμένων στο τσιμέντο των πόλεων, ξερριζωµένων και τραγικά μόνων, που κάποιαν ώρα του έτους αισθάνονται πως ανήκουν σε κάποιαν ανθρώπινη κοινό- τητα με δική της φυσιογνωµία, µε παρελθόν όπου εντάσσονται και οι δικές τους οικογε- νειακές µνήμες, µε τα παιδιά να διαβάζουν έκπληκτα το ονοµατεπώνυμό τους σε κάποιες επιγραφές με παλιές χρονολογίες - και νάναι του παππού ή του παραπαππού. HOAITIXTIKH ZQH-TEXNH_ Οι κάτοικοι της Παραρίνας, σ'όλη την περίοδο που µελετούµε, είναι δίγλωσσοι' μι- λούν και τα ελληνικά και τα βλάχικα. 'Ολες, όµως, οι επιγραφές σε εκκλησίες, σπίτια και βρύσες είναι γραµµένες στην ελληνική γλώσσα, ενώ αλλού, όπως σε επιγραφή του Κλει- νοβού υπάρχει μετάφραση στίχων στα βλάχικα, αλλά µε ελληνικούς χαρακτήρες21. Ας θυμί- σουµε εδώ πως η γλώσσα αυτή δεν έχει δική της γραφή. Δεν ξέρουµε από πότε ακριβώς από πότε λειτουργούν ελληνικά σχολεία στη Σαμαρίνα. Αν κρίνουμε από τις επιγραφές σε τοιχογραφίες και λιθανάγλυφα μπορούμε να συμπεράνουμε ότι από τις αρχές του 19ου αι- ώνα η εκπαίδευση βρισκόταν σε ικανοάΐητικό επίπεδο. Στα 1874 ιδρύεται Αδελφότητα για τη βελτίωση των σχολείων του χωριού. Σρα 1891 υπάρχουν τέσσερα σχολεία. Πάντως, τις πρώτες δεκαετίες του αιώνα μας τα σχολεία της Ξαµαρίνας δίνουν γερές βάσεις για ση- µαντική πνευµατική ανάπτυξη µερικών μαθητών τους. Παράδειγµα 0 Μίλων Σακελλαρίόης, που γεννήθηκε εκεί στις αρχές του αιώνα και φοίτησε στο σχολείο του χωριού. Συνέχισε στο Γυμνάσιο της Κοζάνης και ύστερα στο Πανεπιστήµιο της Αθήνας. ΄Ήξερε άριστα μην ελληνική και λατινική φιλολογία, τα Γαλλικά και τα Γερμανικά. Γετέφρασε διάφορα φι- λοσοφικά c ,γοάµµατα. Δίδαξε τα Ελληνικά στην Αλβανία, την'Ηπειρο και τη Θεσσαλία. Πέθανε στι, 6 Αυγούστου 1895 στη Σαμαρίνα και του έγινε επιβλητική κηδεία28. Στά 1879 αν ιδρύεται στη Καµαρίνα "αρωμούνικο" σχολείο που στην αρχή είχε μαγάλτ επιτυχία. & ντο- νισµένες, όµως, προσπάθειες καταφέρνουν να το συρρικνώσουν και το αυντριπτικά μεγαλρ- τερο ποσοστό των µαθητών πηγαίνει στα ελληνικά σχολεία. Πάντως και το "αρωµούνικο" λει τουφγεί γιά πολλές δεκαετίες, έστω και µε περιωρισμένο αριθμό μαθητών. Η µαρτυρία του Κρυστάλλη ότι δεν ιδρύθηκε ποτέ εκεί τέτοιο σχολείο, άν και είχε παρασυρθεί µέρος της φιλεκπαιδευτικής Αδελφότητας, είναι ανακριβής. Στις αρχές της δεκαετίας του 1910 οι WAGE και THOMPSON το βρίσκουν σε λειτουργία.φ1ς 513 ηςΘ;Πον Μι… …τιξ… . Γράμµατα µάθαιναν και αρκετές γυναίκες, µερικές από τις οποίες συνέχισαν την εκπαίδευση έξω από το χωριό και έγιναν δασκάλες. Τα τραγούδια του χωριού είναι άλλα βλάχικα και άλ- λα ελληνικά, όπως τα "Μιά κόρη απ'την Ανατολή", "0 Ζήτρος κάνει τη χαρά", "Εβγάτε α- γόρες στο χορό"...Στους γάμους ποτέ δε μεταχειρίζονται βλάχικα τραγούδια29.Ο ρυθµός του στίχου προσαρµόζεται στη δοσμένη μελωδία που κι αυτή αυταποκρίνεται στο είδος του τραγουδιούιχορευτικό, επιτραπέζιο, της δουλειάς, μοιρολόΐ. Ειδικότερα στον "…σιάτσιο" ο ρυθμός του χορού επέβαλε εξωτερικές προσθήκες -βρε γιέ μ'- που κόβουν το στίχο έ- πειτα από ορισμένες συλλαβές έστω και κόβοντας στη µέση τη λέξη. Οι βηματισμοί του χορού δε συγχωρούν καµµιά µετρική παράβαση για χάρη της ακεραιότητας των λέξεων. Έκ- τός από αυτό, ανάµεσα στούς αφηγηματικούς στίχους του τραγουδιού παρεμβάλονται και άλλοι µε βλάχικα επιφωνήματα, "όλελε", "λέλε" και µε ελληνικές τιμητικές προσφωνήσεις "αντριωµένε", "αγρήγορε". Αν αφαιρεθούν οι εξωτερικές προσθήκες και οι επαναλήψεις συλλαβών, από τους δώδεκα στίχους του τραγουδιού παραµένουν τρείς: Ο Τσιάτσιος εκατέβαινε, o Τσιάτσιος κατεβαίνει. - Τσιάτσιο μ'αμπούθε έρχεσαι, αµπούθε κατεβαίνεις; - Από τη Φούρκα έρχομαι, στη Σαμαρίνα πάνω. Μα και στους δύο πρώτους στίχους η εσωτερική τοµή χωρίζει δύο ταυτόσημες και σχεδόν όμοιες φράσεις. Στον πρώτο αλλάζει ο χρόνος του ρήματος και στο δεύτερο χρησιµοποι- ούνται παραπλήσιας σημασίας ρήµατα, από τα οποία το "έρχεσαι" επαναλαμβάνεται στον τρίτο στίχο αλλά σε πρώτο πρόσωπο. Ολόκληρο το τραγούδι αποτελείται από δεκατέσσερες λέξεις, τρία ρήµατα, τρία κύρια ονόματα, δύο επίθετα, δύο προθέσεις, δύο άρθρα, ένα επίρρημα και μία αντωνυµία. Κατά κανόνα την ίδια φτώχειιπαρσυσιάζει και η μουσική των τραγουδιών, που αποτελείται από μία ή δύο επαναλαμβανόμενες μουσικές φράσεις, όπου και ο αμύητος διακρίνει βυζαντινές καταβολές.0ι ίδιες καταβολές διαπιστώνονται και στην εκτέλεση, όπου "πάντες μεν κρατούσι το μ π ά σ o ν /ίσον/, είς δε, ο καλλι φωνότερος, ψάλλει το άσμα εν θλιβερωτάτω και θρηνώδη ήχω", κατά τον Κρυστάλλη. Η αντίθεση πρός τον Τούρκο κατακτητή εκδηλώνεται κυρίως με τη φανατική προσήλωση στην Ορθοδοξία και µε ατομικές ανταρσίες από τα "κλεφτόπουλα Παιδιά απ'τη Σαµαρί α" κατά το γνωστό δημοτικό τραγούδι. Από τις αρχές, όµως, του 19ου αιώνα η κλεφτουργιξ αρχίζει να παίρνει το χαρακτήρα δυναμικής ένοπλης αντιστασιακής πάλης. 0 τραγουδημξ- νας από τη λαϊκή Μούσα Γιάννης Πρίφτης και ο Μίχος'30παλιότερα, ο Λεωνίδας Χατζηπύρ- _\ -.΄-. -- ο ,.-. --κ-.Χ…….:…ρ «Inn Πιιιι…αι΄Λιι Tmnuul‘umu n άλµατα! ναι άλλεν Η΄….νΑτ|Λπ 11 (ίνονται φόβητρα των Τούρκων. Βέβαια, δεν πρέπει να ωραιοποιούμε τις καταστάσεις. Ρα- σικό κίνητρο παραμένει το οικονοµικό. Δε δείχνει, ασφαλώς, αναπτυ µένα εθνικό φρόνη- µα το ότι " ο Γιάννης Παπάς/Πρίφτης| είχε κατορθώση µε τη συμµορία του να καταστή o φόβος και τρόµος των πάντων και για να αφήνη τους αλβανούς κακοποιούς να περνούν από την περιφέρειά του ανενόχλητοι τους υποχρέωνε να του δίνουν το 1/3 από τα πλιάτσικα που έκαναν"31.Αν υπολογίσουμε τη Θέση της Σαµαρίνας εύκολα καταλαβαίνουµε ότι το δρο- µολγιο επιστροφής των "κακοποιών" προς την Αλβανία ξεκινούσε από κάποια ελληνική πε- ριοχή. Η ανάµνηση ενός σπουδαίου αντιστασιακού γεγονότος, της νικηφόρας καταδίωξης του Βελή-Ηπέη από το ύπουκουβάλα µέχρι τη Σαµαρίνα διατηρήθηκε στο όν.µα της "βρύσης του νπουκουβάλα"32. Ανάλογο υπήρξε το πνεύµα και σε άλλα βλαχοχώρια. Ας θυµη90ύμε πρόχειρα το Γιωργάκη Ολύμπιο από το Βλαχολίβαδο και το Γρηγόρη Λιακατά από τον Κλει- νοβό. To αντιστασιακό πνεύμα συνδέεται και µε αρχαιοελληνικές μνήμες, και αυτό του δίνει µιάν εντελώς ιδιαίτερη απόχρωση. Κατά το 190 αιώνα µαζί με τα χριστιανικά ονό- ματα συχνά εµφανίζονται και άλλα που προέρχονται από προσωπικότητες της Ελληνικής Αρχαιότητας, Λεωνίδας, Μιλτιάδης, Ευρυπίδης, Μίλων..Γενικά η αναδροµή στο ηρωικό πα- ρελθόν χαρακτηρίζει ξυπνημένο αντιστασιακό πνεύµα. Ο Λεωνίδας Χατζηπύρρος "εσεμνύνε- το τη από του αρχαίου Πύρρου και του Μεσαιωνικού Μερκουρίου Μπούα καταγωγή του". 0 chnofipLoc Υπούας, ελληνοαλβανός γεννηµένος στο Ναύπλιο, έδρασε ηρωικά κατά το 16o αιώνα και τα κατορθώματά του ύµνησε σε ανούσιους στίχους o Ιωάννης Κορωναίος. 0 δουημένος χώρος της Σαμαρίνας, σε υψόμετρο 1,ΔΟΟ µέτρων από την επιφάνεια τχς Θάλασσας, απλώνεται γύρω από την κεντρική πλατεία, όπου υπάρχουν καταστήματα εµπορι- κά και καφενεία. Παλιότερα εκεί βρισκότανε και το χάνι του χωριού, γι αυτό και σήμε- ρα ακόµα η πλατεία ονομάζεται "Χάνι".Ο μητροπολιτικός, όµως, ναός του χωριού δε Βρί- σκεται µέσα ή δίπλα στην πλατεία, όπως συμβαίνει συνήΘως στα ελληνικά χωρία. Φόσα αυτός, όσο και οι τρείς άλλοι ναοί του χωριού βρίσκονται στις τέσσερες άκριες, με προφανή την αποτρεπτική πρόθεση33. Είναι η Μεγάλη Παναγιά, η μικρή Παναγιά, o Αγιος Αθανάσιος και 0 Προφήτης Ηλίας'ο τελευταίος, για να είναι κανονικότερη η συµµετρία, Θα έπρεπε να είναι διακόσια περίπου μέτρα βορειοδυτικά από τη Θέση του, αλλά λειτούρ- γησε η δέσμευση της παράδοσης που Θέλει τις εκκλησίες του Προφήτη Ηλία στην κορυφή λόφου, T0 παλιό νεκροταφείο του χωριού βρίσκεται στη νότια πλευρά της εκκλησίας του Αγίου Αθανασίου, στην παρυφή του χωριού, από το οποίο το χωρίζει μικρό ρέμα. Αυτό δεν πρέπει να είναι τυχαίο. Παρατηρείται και σε άλλα χωριά της ελληνικής υπαίθρου. Στα 730/0 των χωριών της Αττικής ανάμεσα στον οικισµό και τό νεκροταφείο υπήρχε κά- ποιο μικρό ποτάμι ή ρίμα. Η ίδια σχέση παρατηρήθηκε σποραδικά και σε νησιά των Κυ- κλάδων και της Δωδεκανήσου, επίσης σε πολλές περιπτώσεις της Δυτικής Θράκης και της _ . ο 12 Σαμοθράκης. Σχετίζεται με πανάρχαιες δοξασίες κατά τον Γ. Δημητροκάλη, που μελέτησε το φαινόµενο34. Από τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα Χρησιμοποιείται 11 ως νε- κροταφείο και το βόρειο τμήµα της αυλής της Μεγάλης Παναγιάς. Τα παλιότερα χρονολογημένα σπίτια της Σαμαρίνας είναι του Χατζηδήμου /11 Ιουλίου 1847} και του Μητσιοµπούνα /30 παίου 1873/ που έχουν λίθινες επιγραφές με εξώγλυφους χαρακτήρες και προφυλακτικό σταυρό. Παρόμοια είναι και άλλα, αχρονολόγητα, που όµως με σιγουριά μπορούμε να τα τοποθετήσουμε γύρω στα μέσα του 19ου αιώνα. Τα σπίτια δεν αντέχουν στο πέρασµα του χρόνου όσο οι εκκλησίες και μάλιστα στις τραχειές κλιματολο- γικές συνθήκες του χωριού. H τοιχοποιία τους είναι ευτελέστερη και το ύψος τους μεγα- λύτερο από το εμβαδόν της έδρασης ενώ στις εκκλησίες συμβαίνει το αντίθετο. Είναι με- γάλα, διόροφα, χτισμένα µε γκρίζα ντόπια πέτρα και πλακοσκέπαστα. Σήμερα σχεδόνςπο σύ- νολο των σπιτιών η σχιστολιθική κάλυψη της στέΥηζ έχει αντικατασταθεί από αυλακωτές λαμαρίνες. Το ίδιο έγινε και σε εκκλησίες, πράγμα που αλλοίωσε τη γενική όψη του χω- ριού, γι αυτό και οι πιό ευαίσθητοι κάτοικοί του λένε με πικρή ειρωνεία πως χάθηκε πιά η παλιά όμορφη Σαμαρίνα και κατάντησε Λαµαρίνα. Σημαντικά χάλασε το χαρακτήρα του χω- ριού η πρόσφατη οικοδομική δραστηριότητα με τα "τυρολέζικα" σπίτια και τις κακές απο- μιμήσεις από βίλλες των αθηναϊκών προαστείων. O Κώστας Κρυστάλλης στο μελέτημά του για τη Σαμαρίνα, αλλά σε σηµείο που αναφέρεται γενικά στα βλαχοχώρια, γράφει πως "έχουσι οικίας λιθοκτίστους και λιθοσκεπάστους,ευρυχώρους και υψηλός, πλήρεις ωραιότητος ίξ'- ΄ευ, έσωθεν δε κοµψοτΞτας και πλουσίας. Περικοσμούνται δε αι οικίαι των υπό εκτενών κΐ- πων ευφορωτάτων"35. Η κάτοψή τους είναι τε ράγωνη ή σε σχήμα Γ. ΄Ξχουν μικρά και λίγα σιδερόφραχτα παράθυρα. Σε λίγες περιπτώσεις υπάρχει στην πρόσοψη ανοιχτός εξώστης στον οποίο ακουμπάει, παράλληλα προς τον τοίχο, ανοιχτή ξύλινη σκάλα που οδηγεί στον επάνω όροφο. Στο ισόγειο βρίσκονται άνετοι χειμωνιάτικοι χώροι με τζάκια και μεντέοια. Στη "ιµαρίνα η ανάγκη θέρμανσης δεν παρουσιάζεται μόνον κατά τους μήνες του ημερολογιακού Χειµώνα. Γενικά, τα σπίτια είναι προσαρµοσμένα στο μεγάλο υψόµετρο του χωριού και στο τραχύ του κλίμα. Στη Σαμαρίνα δε συνηθίζεται στην είσοδο του σπιτιού εσοχή, άλλοτε κα- μαροσκέπαστη και άλλοτε με επίπεδη οροφή, όπως συμβαίνει στα γειτονικά χωριά Φούρκα και Φιλιππαίοι, άν και είναι αρχιτεκτονικό στοιχείο πολύ εξυπηρετικό γιατί προστατεύει την είσοδο από ανέμους.βροχή και χιόνια. Λιτό είναι και το εσωτερικό των σπιτιών, Χωρίς Συ * λόγλυπτη ή ζωγραφική διακόσµηση. Τον τόνο της αρχοντιάς, αυτό του ο Κρυστάλλης ονομάζει "κομψότητα", δίνουν κυρίως τα άφθονα "κεντητά στον αργαλειο" πολύχρωµα υφαντά, έργα των γυναι«ών από το γνέσιµο του μάλλινου νήματος ως τη βαφή |τιλιότερα! και την ύφανση. Στα χ1μηλύματι του χαριεύ οιήρχαν τα υδροκίνητα"µαντάνια" όπου γινότινε το χτύπημα των υφτν- 13 των. Μπατανίες, μαξιλάρια, καρπέτες, µπουχαροσκούτια, χαλιά, όλα είναι καταστόλιστα από πολύχρωμα σχηµατοποιημένε φυτικά διακοσμητικά θέματα /λουλούδια και κλαδιά/ επά- νω σε κόκκινο ή σκουρογάλαζο κάμπο. Η βαφή γινότανε άλλοτε με δυτικές χρωστικές ύλες αλλά τώρα χρησιμοποιούνται χημικές βαφές του εμπορίου. Ηητροπολιτικός ναός του χωριού είναι η Μεγάλη Παναγιά /Κοίμηση της Θεοτόκου/. Έκ- κλησίες με τ'όνομα "Μεγάλη Παναγιά" υπάρχουν και άλλες στην Ελλάδα36. Στη νότια πλευ- ρά της υπάρχει υπόστεγο με χτιστούς κίονες και τοξο-τοιχία' ανατολικά καταλήγει σε παρεκκλήσι. Από τον τοίχο του ιερού προέχει μόνον µία µεγάλη κόγχη, οι δύο μικρότερες, της πρόθεσης και του διακονικού, εγγράφονται στο πάχος του τοίχου, πράγμα που παρατη- ρείται και σε άλλες μεγάλες εκκλησίες του χωριού και της περιοχής. Επανω στη στέγη της κόγχης φύτρωσε ένα βουνίσιο πεύκο που μεγάλωσε σιγά-σιγά και τώρα είναι κανονικό δέντρο. Σε φωτογραφία βγαλμένη πριν από τα 1912 παρουσιάζεται λίγο μικρότερο. Η μεγά- λη Παναγιά χτίστηκε στα 1818 και αγιογραφήθηκε δέκα χρόνια αργότερα. Εξωτερικά, και κυρίως γύρω από τη νότια πύλη, έχει ενδιαφέροντα λιθανάγλυφα με φυτικά διακοσμητικά, πουλιά, ανθοδοχεία, τον ήλιο και το φεγγάρι, τον ΄Αη Γιώργη, τους Αγίους Κωνσταντίνο και Ελένη με το σταυρό ανάμεσά τους ελάφια και μερικά κτηνοτροφικά ζώα, βόδι και πρό- Βατο. Ta λιθανάγλυφα αυτά ανήκουν σε δύο τεχνίτες, ίσως και σε δύο εποχές αν, όπως υποθέτουμε, στη θέση της σημερινής εκκλησίας υπήρχε άλλη παλιότερη , της οποίας χρη- σιμοποιήθηκε μέρος του οικοδομικού υλικού, φαινόμενο πολύ συνηθισμένο. Αντίστοιχη πε- ρίπτωση, βεβαιωμένη από τις επιγραφές, παρουσιάζεται, όπως θα ιδούμε, στη µικρή Πανα- γιά. Πάντως, το λιθανάγλυφο του ΄λη Γιώργη και μερικά πουλιά που βρίσκονται κάτω ιτό την παράστασή του χαρακτηρίζονται από δύσκαμπτο σχέδιο και έντονη αναγλυφικότητα ενώ στα υπόλοιπα κυριαρχεί η ευκίνητη γραμμή και µιά καλλιγραφική αντίληψη του σχεδίου που τείνει πρός τη χάρη. To ψηλό ξυλόγλυπτο τέµπλο της εκκλησίας είναι δουλεμένο με την τεχνική των "κεν- τητών" ή "σκαλιστών στον αέρα", όπου είναι φανερή η επίδραση του ευρωπαϊκού μπαρόκ. Οι μορφές είναι έντονα ανάγλυδες με πολλά διαμπερή κενά ανάµεσά τους, ητσύνθεση πυκ- νή και ανήσυχη. Μέσα σε πλέγµατα φυτικών διακοσμητικών θεμάτων φίδια, λιοντάρια, πε- ριστέρια και άλλα ζώα του Παραδείσου συνωστίζονται σε όλη την έκταση του τέμπλου. Ανά… µεσά τους προβάλλουν ανθρώπινες µορφές και συνθέσεις: άγγελοι, αρχάγγελοι, οι Πρωτό- πλαστοι, o Μυστικός Δείπνος, η Σταύρωση, η Ανάσταση, η Αποκαθήλωση, η Αποτομή του Ιω- άννου, ο Ευαγγελισμός, ευαγγελιστές, η Παναγία βρεφοκρατούσα...όλες στο ύφος της επο- χής, των πρώτων δεκαετιών του 1800 αιώνα. Συχνή και η παρουσία της διακοσμητικής ακι- βάδας. Το έργο έγινε πιθανότατα από πετσοβίτες τεχνίτες. Η εκκλησία έχει ευρύχωρο γυ- ν1ικωνίτη που τώι1 χρησιµοποιείται σαν πρόχειρο "ουσείο τοπικής εκκλησιαστιΚΞς τέχνης. 14 Η υγρασία του χώρου και οι άλλες δυσμενείς συνθήκες δεν ευνοούν καθόλου τη συντήρηση των έργων που φιλοξενούνται. Η Υικρή Παναγιά πρωτοκτίστηκε στα 1799, όπως αναφέρει λιθόγλυφη επιγραφή που σή- µερα είναι εντοιχισµένη δίπλα στη νότια πύλη του ναού8 ; ΜΠΑΓΙΑ ΘωΤΟΚΕ ΈΟΙΘΙΣΒ ΤΗΣ ΔδΛΌΣ - ..- ΣΒ ΤΌ/Σ ΚΑΤΙ…ΑΣ Η TI ΧΩΡΑ ΤΑΥΤΙ ΑΡΧΙ- ΣΡΑΤΞΒδΤΟΣ ΡΑΕ/ΡΜ ΤΕ ΠΛΗΙΕΡΟΤΑΤδ ΚΕ θΈΌΠΡΟΒΛΙΤδ ΤΙΣ ΑΓΙΒ'ΡΑΤΗΣ Ι(ΜγΟΝ ΜΙΤτΡΟΠΟ- …σε o σκοπο»: παµπ αν. που ΓΞΡΟΠΑΜ | Η τπτ 1799 mm 7 ζισιμ0ς 'Οταν η παλιά εκκλησία έπεσε από καθίζηση του εδάφους στη θέση της περίπου ξαναχτίστη- κε η σημερινή. Η σχετική λιθόγλυπτη επιγραφή πανω από την πύλη αναφέρει ότι: Η ΥΕΝ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙ HACK TEX ΠΑΝΑΓ.!!! ΠΒΡΙΒΔΠΤΟΣ ΟΥΈΟΣ ΠΟΙιΞΩ ΣΜΏΡΙΗΑΣ/ AAA KAI ΑΥΘΙΣ ΕΙΣ ΚΌΣ!!ΟΠ ΔΈ…ΙΣΘΒ. ΔΗ ΔΟΞΑ ΘΕΩ ΤΩΝ ΟΛΩΝ. ΙΕ'?ΑΡΧ(…ΟΣ Τα)". ΙΕΚ??? ??ΑΡΚΙΑΣ ΚΨΜ ΓΠΨΜΙΟΥ ΜΤΈΌΥ ΤΕ ΤΠΣ| ΣΟΦΙΑΣ ΕΠΈΈΔΞΙΑ ΔΕ ΠΟΛΗ ?Έ.ΤΑ ΖΉΛΌΥ ΖΉΣΞ ΕΞΑΡ- ΧΌΥ Η"… ΧΑΤΖΕΝΙ/ XOY. FEPONTEE EASETE ΑΝΔΡΕΣ ΤΕ ΝΕΟΙ, ΓΥΝΑΙΚΕΣ Δ? "??? ΕΔΩ Ω/ πιΡοποΙ KAI HPOEKTKETE em το οΥΡ.ιπΙΩ αν τους) τα… κι1/ ΚΑΡΔΙΑΣ σε Με: 1865 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 2 ΜΑΣΤΟΡΛΣ ΡΙΑΝΗΣ Η διαφορά των δύο επιγραφών στην ορθογραφία και τη σύνταξη είναι ενδεικτική της ανό- δου της Παιδείας στη Σαµαρίνα κατά τον 19ο αιώνα. Η παράλειψη ενός από τα δύο συνεχό- μενα όµοια σύµφωνα, σε μερικές λέξεις, προέρχεται πιθανότατα από λάθος αντιγραφής του λιθογλύπτη. Αυτό είναι συνηθισµένο φαινόµενο σε όσους σχεδιάζουν το κείμενο μιάς επι- :"… ν « …;. "ερικΞ λιθανΞγλυφα της πρώτης εκνλησίτς, αέτπι1ς τέχνης, χτηπιποποιοί;τ ι οικοδοµικό υλικό της νεότερης, όχι πάντα σε κανονική θέση, 3 "ικρή Παναγιά |Γέννηση της Θεοτόκου| είναι τρίκλιτη ξυλόστεγη μονόκογχη βασιλική, χωρίς εσωτερικές τοιχογραφίες. Το τέμπλο της τυπικό δείγμα κουφυτού ξυόγλυπτου του τέ- λους του 180υ αιώνα ή της αρχής του 190v. fiafvctaL πως έγινε από τους ίδιους τεχνίτες του σκάλισαν και το τέµπλο της "εγάλης Παναγιάς. Ο ναός του Αγίου Αθανασίου είναι κι αυτός σε ρυθμό τρίκλιτης ξυλόστεγης πλακοσκέ- παστης βασιλικής, κάπως βαρειάς εξωτερικά και χωρίς υπόστεγα. Πρέπει να χτίστηκε προς τα τέλη του 18ου αιώνα. Μαζί με την εκκλησία, ή λίγα χρόνια αργότερα έγινε και το τέμ- πλο της, ωραίο δείγμα ηπειρώτικης ξυλογλυπτικής. Τα δυακοσμητικά θέµατα και οι παρα- στάσεις του θυµίζουν τα τέμπλα από τις δύο Παναγιές, Μεγάλη και Μικρή. Συγγένεια υπάρ- Χ€ι, ακόµα, στη συνθετική αντίληψη και στην αίσθηση της φόρμας, αλλά η τεχνική εδώ εί- ναι περισσότερο επιµελημένη. Οι σημαντικότερες διαφορές παρουσιάζονται ανάµεσα στα τέµ- πλα Μεγάλης Παναγιάς και Αγίου Αθανασίου, παρά την ύπαρξη πολλών κοινών στοιχείων ό- πως η αχιβάδα, οι ζώνες με εναλλασσόµενους οόδακες και ρόμβους, το ίδιο σκάλισμα στα πλαίσια από τις ποδιές. Οι ιοδιές στη "εγάλη Παναγιά έχουν μεγαλύτερο τλΐτ"-'. 176 15 από το ύψος τους, το ανάγλυφο είναι χαµηλό και αφίνει να φαίνεται πολύ ο επίπεδος κάμπος, τα θέµατα ζώα και φυτά σε σύνθεση που στηρίζεται στην αντίστροφη συµµετρία µε κέντρο έναν νοητό κάθετο άξονα. Στο τέµπλο του Αγίου αθανασίου οι ποδιές έχουν 6- ψος µεγαλύτερο από το πλάτος τους, το ανάγλυφο είναι έντονο και πυκνό, τα θέματα σκηνές από την Αγία Γραφή και χωρίς απόλυτη συµµετρία. Σε δεσποτική εικόνα του τέµ- πλου υπάρχει ενθύµιση, γραµμένη από το ζωγράφο, χαρακτηριστική του πολιτιστικού κλί- ματος της Σαμαρίνας. Ενώ κατά κανόνα οι ενθυµίσεις καταγράφουν τοπικά γεγονότα, εδώ έχουμε προσπάθεια να περιγραφεί με στοιχεία η σιτοδεία που χτύπησε τη νότια Βαλκανι- κή στα 1793. "'Ev έτη 1793 έστορίΘησαν είκόνες δηά έξόδου τών χριστιανών τής πολιτεί- ας ταύτης. Τόν αύτόν καιρόν Ξγηνεν άκρήΒεια µεγάλη σέ όλα τά µέρη, !!ορέα 'Αρβανητιά Λάρισα Τρίκαλα. Τό φόρτοµα στή Λάρισα πάησεν γρόσια 40, στά Τρίκαλα γρόσια 50, 'Ανα- σελήτζα Γρεβενά τά όµοια ήχεν, παρέξ τής Βουλγαρίας τό μέρος τό λεγόµενον Σάπη κέ Σκόπια. Κουβαλούσαν τά καρβάνια σάν τή µίλησα κέ έπροφθάσθηκεν ό τουνιάς και γράφο- μέν το µεταγενεστέ διά ένθήμηση". Τις πληροφορίες της εικόνας αυτής, των Τριών Ιεραρ- χών, επιβεβαιώνει αντίστοιχη ενΘύμιση στο τέμπλο της Αγίας Μαρίνας Κισσού, στο Ανατο- λικό Πήλιο: "είς τους 1793 έγινεν µεγαλοτάτη άκρίΒεια όπου έπολίΘη τό σιτάρι πρός 8 γρόσια τό κόσκινο"3Τ H εκκλησία του Προφήτη Ηλία /΄Αη Λιάί αναφέρεται σε στίχο δημοτικού τραγουδιού του 1750 για τον Τόσκα "Βόηθ'Αη λιά του Μπαρµπουτζό κι από τη Σαμαρίνα". Το πρώτο εί- ναι το σηµεοινό Έπταχώρι του Ποµού Καστοριάς, για το οποίο ο Χριστόσορος Περοτι35ς υποσηµειώνει "Χωρίον πλησίον του οποίου κείται βουνόν, εις δε την κορυφήν αυτού υπάτ- χει Ναός του Προφήτου Ηλιού, οµοίως και εις το χωρίον Σαµαρίνα, του οποίου την βοή- θειαν επικαλείται 0 Τόσκας προ της μάχης"38. Το τέμπλο του ναού, ασφαλώς µεταγενέστε- ρο από τα προηγούμενα, έχει αδρότερη τεχνική µε μορφές µεγαλύτερες, σε έντονο ανάγλυ- φο και µε κάποια τάση πρωτόγονου ρεαλισμού. Ιδιαίτερα ενδιαφέροντα είναι τα µ.γάλα κεφάλια, σχεδόν σε φυσικό μέγεθος, µε ωραίο πλάσιμο και ζωντάνια στην έκφραση. Ερί- σκονται στις κολόνες, στο ύψος των κάτωκεταµπέδων. Οι ποδι ες του τέµπλου αυτού δεν είναι σκαλισµένες' την επίπεδη επιφάνειά τους κοσµούν ζωγραφιστά ανθοδοχεία σε τυπι- κή, όµως, απόδοση και µε κάποια καλλιγραφική αντίληψη αν και έχουν χρωµατική ευαισθη- σία. Απέχουν από τα αντίστοιχα έργα σε ποδιές του Πηλίου ή σε τοιχογραφίες αρχοντικών στό Πήλιο, τ'Αµπελάκια, τη Σιάτιστα, την Καστοριά και τα Ζαγοροχώρια. Το βηµόΟυρο εί- ναι εντελώς ασκάλιστο και καταλαµβάνεται ολόκληρο από µεγάλη ζωγραφική σύνθεση του Έυαγγελισµού. Στο αριστερό ημίφυλλο o 'Αγγελος και στο δεξιά η Παναγία. Η σκηνή έχει 1το ΕΞ"σς απεικόνιση πολιτείας με πυκνό ψηλά κτήρια. , - . . . . . .! οι ς!χαι… « "'ζιΑ1μξ …ς π;…χ, αςχιίζκτΟνική, Λιδογλυπτινη και ξυλογ πιικ , ει- 16 ναι επαγγελµατικές απασχολήσεις ξενόφερτων µαστόρων. Σ΄αυτόν λοιπόν τον τοµέα η Σα- μαρίνα δεν προσφέρει κάτι δικό της. H συµμετοχή των κατοίκων της περιορίζεται στην επιλογή των µαστόρων και στην αποδοχή των έργων τους, πράγμα που σηµαίνει ότι τα έρ- γα αυτά τους εκφράζουν. Και αυτό είναι το σηµαντικό.΄Αλλωστε, η ,πάντα π.ριορισµένη, ιδιοµορφία κάθε τ=πικής πολιτιστικής ενότητας, εκφράζεται σε ωρισµένες µόνον µορφές αποκλειστικής δηµιουργίας και σε παραλλαγές γενικότερων τύπων.΄Οπως έγραφα και παλιό- τερα, "όσο θα προχωρεί η έρευνα, που τώρα άρχισε, τόσο πιό διάτρητα θα γίνονται τα στεγανά των τοπικών τεχνών. ?α ήτανε σωστότερο να µιλούµε όχι για "αυτόχθονα" στοι- χεία αλλά για τα ε π ι κ ρ α τ € 0 τ ε ρ α κάθε περιοχής, αυτά που έγιναν κοινωνι- κώς αποδεκτά, χωρίς να ξεχνούµε πως δεν αποτελούν προνόµιο και αποκλειστικότητά της?39 'Ισως η κατηγορηµατικότητα της διατύπωσης αυτής να δίνει την εντύπωση μιάς γενικής και ανελαστικής εφαρμογής της, κι αυτό δεν είναι σωστό. H συνοπτική περιγραφή της πο- λιτιστικής ζωής και της τέχνης της Σαµαρίνας δεν γίνεται εδώ για να αναδειχθεί η µο- ναδικότητά της αλλά για να καθορισθεί το πλαίσιο µέσα στο οποίο διαµορφώθηκαν και ερ- γάσθηκαν οι ζωγράφοι της.΄Αλλωστε αυτοί δούλεψαν σε βλαχοφώρια και σε άλλα γεωργοκτη- νοτροφικά χωριά. Είναι χαρακτηριστικό πως δεν έγιναν αποδεκτοί στα Εφτάνησα και στα ορεινά ηµιαστικά κέντρα της Σιάτιστας και της Καστοριάς, για να περιοριστούµε µόνον σε τόπους που δεν απέχουν πολύ από τη Σαµαρίνα. Από τη ντόπια παραγωγή δεν αφορούν το θέµα μας τα προϊόντα της κτηνοτροφίας, της υλοτοµίας, της ελληνορραπτικής, της τσαρουχοποιίας Και της σαγµατοποιίτς. Για τα υ τν- τά µιλήσαµε παραπάνω. ΄Οπως σε όλα τα κτηνοτροφικά χωριά, η ποιµενική µικρογλυπτική είχε µεγάλη διάδοση στη Σαµαρίνα με τη µορφή της ερασιτεχνικής απασχόλησης των βοσκών. "ε πολύ απλά εργαλεία φιλοτεχνούσαν χέρια από γκλίτσες,ρόκες, σφοντύλια, κουτάλια, πη- ρούνια και φλογέρες. Αυτές οι "δηµιουργίες της µοναξιάς"είναι έργα επιµονής και υπο- μονής. 'Ολα αυτά τα αντικείµενα έχουν τα ίδια βασικά σχήµατα και παρόµοια διακοσμητι- κά θέµατα με τα αντίστοιχα των άλλων κτηνοτροφικών χωριών. Το φίδι, το πουλάκι, 0 δρά- κοντας, τα γεωμετρικά διακοσµητικά, αποδίδονται με µικροτεχνική επιµέλεια αλλά και με κάποια "αρχαϊκότητα" στην αντίληψη της μορφής4ο. H τεχνική είναι συνήθως επίπεδη, η σύνθεση απλή, χωρίς συµπλέγµατα µορφών.Λπό τα αντικείµενα χαλκουργίας που συναντούµε σήµερα στο χωριό είναι πολύ δύσκολο να ξεχωρίσουµε ποιά έγιναν στον τόπο και πιά αγο- ράστηκαν στα µέρη της χειμερινής διαμονής των Σαμαριναίων. Είναι σκεύη οικιακής και επαγγελµατικής χρήσης απλά, με τη λειτουργικότητα που τους έδωσε η μακροχρόνια παρά- δοση, χωρίς πλούσιο χαραχτό ή ανάγλυφο διάκοσμο. Σήμερα η τοπική φορεσιά, αντρική και γυναικεία, έπαψε πιά να φοριέται στην καθη- μερινή ζωή και εμφανίζεται µόνο σε παςι*οσιακές κοινωνικές εκδηλώσεις από οργανυµΞ- Ο 17 νους χορευτικούς οµίλους. Τη φορούν νέοι και νέες των οποίων το βάδισµα και οι κινή- σεις έχουν διαµορφ δεί από το σύγχρονο τρόπο υπόδησης και αµφίεσης. Η αντρική φορεσιά είναι ινε είδος µάλλινου επενδύτη χωρίς μανίκια και με πολλές πιέτες, τα λαγκιόλιΞ,στο κάτω µισό, που, καθώς περιζώνεται στη μέση από φαρδειά ζώ- νη, μοιάζει µε φουστανέλλα. To πουκάµισο είναι φαρδοµάνικο. Στο κεφάλι φοριέται φέ- σι χωρίς φούντα και στα πόδια μάλλινες κάλτσες που κουμπώνουν πίσω στη γάµπα, οι πανωφόρι, η φλΞκΞΞα.Για τους, περισσότερο εκτεθειμένους στις δύσκολες καιρικές συν- θήκες, βοσκούς απαραίτητη είναι η χοντρη από τραγόµαλλο ΞέΞΞ µε κουκούλα. H μαύρη φορεσιά των εμποροβιοτεχνών και η άσπρη των κτηνοτρόφων διαφέρουν µόνο στο χρώμα. Η γυναικεία φορεσιά αποτελείται από άσπρο πουκάμισο και το κύριο ένδυµα, τα Ξιγκούνια ή τσιπούνια, κλειστά στο στήθος, με κεντήµατα από κόκκινο μεταξωτό γαϊτά- νι, πλούσια στο στήθος και απλούστερα στον ποδόγυρο και τις άλλες παρυφές. 3 µέση τονίζεται µε χρυσή ή επίχρυση ζώνη΄ για τις φτωχότερες γυναίκες αρκεί μιά δερµάτινη ζώνη µε επάργυρη πόρπη, την τοκάδα.Τα στολίδια συμπληρώνονται από σειρές χρυσών ή επίχρυσων φλουριών, τα γιορντάνια, που κρέµονται στο στήθος. Στο κεφάλι οι νέες γυ- ναίκες φορούν κόκκινο χρυσοκέντητο φεσάκι με μακριά φούντα και σειρές από φλουριά. Οι ηλικιωµένες φορούν στο κεφάλι απλό σκουραγάλαζο μαντήλι και σπανιότερα το-;Ξάλ- ’00, σκουρόχρωµο µαντήλι δεμένο µε περίπλοκο τρόπο. To χειµώνα προστίθεται βαρειά κεντπτή φϊοκΐτη Με τα |λόκια ττην εσωτερική επιφάνεια. Ta έντονα απλά φυτικά σχηµατοποιηµένα µοτίβα που κυριαρχούν επάνω στο 00161:»- μο φόντο των υφαντών, 0 ένας τραγουδιστής που συνοδεύεται από το επίπεδο "ίσο" των πολλών άλλων, η έλλειψη συµπλεγµάτων στα ποιµενικό ζυλόγλυπτα, εκφράζουν την ιδεο- λογία της πατριαρχικής φόρας, αρχικού κύτταρου της σαµαρινιώτικης κοινωνίας. 0 a0- χηγός καθορίζει τα πάντα στην ισοπεδωµένη µικροκοινωνία ττυ τσελιγγάτου, όπου "6- ποιος είναι στο ίδιο τσελιγγάτο έχει τις ίδιες υποχρεώσεις και µπαίνει κάτω από τον ίδιο αυστηρό νόμο της κοινής δουλειάς"41, με βάση απλούς κανόνες καθαγιασµέ- νους από το χρόνο, χωρίς αμφισβητήσεις και επικαλύψεις αρµοδιοτήτωνο Η υφαντική, το τραγούδι, ο χορός και η µικρογλυπτική είναι οι κύριες εκφράσεις της κτηνοτροφι- κής κοινωνίας. Η ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ -…...-…..-----…------------… Πι ρίζες της :ιµαρινιώτικης αγιογραφίας δεν είναι δυνατό, για την ώρα να εντο- , πισθούν τε απόλυτη σιγοτ>ιά. Πολύ ?αθειές τις υπολογίζει ο τιττας Κρυστάλλης."ιπό των μτσ1ιωνιιάν χρόνων η Σαμαρίνα εξήγιγ% πλείστους ζιγρξρους, αγιογραφους μάλλον ια . ., …, … …… . … f. η? , , -… ' …. "… _ … … ΑΟ Φιπιι'4, " μη.-«Ή… :ει.ι1νν.'.« … . ιι ιιε-,ε :ιΠ..…|Γ Η η.…*.ι, …!", νω-…ιι ' ιζ ποιητή είναι ακλόνητες, αλλά οι θεωρητικές του κατασκευές δεν έχουν την ίδια αντοχή στον έλεγχο. Επιχειρεί τεχνοτροπικές συγκρίσεις των τοιχογραφιών του Αγίου Νικολάου Συρράκου -που τις θυμάται πριν καεί η εκκλησία αυτή και τις αποδίδει σε ΣαμαριναίΟ ζωγράφο- με τις µισοσβυσμένες τοιχογραφίες που είδε στο εσωτερικό του Παρθενώνα και που έγιναν όταν 0 αρχαίος ναός είχε μετατραπεί για ένα διάστημα σε χριστιανική εκκλη- σία της Αγίας Σοφίας. Ας σημειωθεί πως αυτό έγινε γύρω στα 450 και με αρκετές αλλοιώ- σεις της αρχιτεκτονικής του. Στα 1206 μετατρέπεται σε καθολική εκκλησία. Κατά το διά- στηµα αυτό έγιναν οι τοιχογραφίες. Στα 1453 γίνεται µουσουλμανικό τέμενος και στα 1687 καταστρέφεται από τα πυροβόλα του Ήοροΐίνι. Αυτές, λοιπόν, τις τοιχογραφίες θεωρεί ο Κρυστάλλης έργα του ίδιου ζωγράδου "ή εάν όχι, θα είναι μαθητής τούτου o τον ναόν του Αγίου Νικολάου ιστορίσας Σαμαριναίος". Ας σηµειωθεί ότι τις καταστραμμένες από την πυρ- καγιά αγιογραφίες του χωριού του υπολογίζει καμωµένες "πολύ προ της Επαναστάσεως", φρά- ση που, βέβαια, δε μπορεί να σημαίνει χίλια ή και περισσότερα χρόνια. Πιθανότερη είναι η υπόθεση πως η ανάπτυξη της σαμαρινιώτικης αγιογραφίας συνδέεται µε την ίδρυση του εργαστήριουτης Αγίας Παρασκευής που πρέπει να την τοποθετήσουμε στις τελευταίες δεκαετίες του 18ου αιώνα, ίσως στα 1771. Σκόρπιοι Βλάχοι ζωγράφοι εμ- φανίζονται και νωρίτερα, όπως ο Σαµαρινιώτης Μιχαήλ που μαζί με τον Ηλία από το B000- βουτσικό ζωγραφίζουν το μοναστήρι της Θεοτόκου στο χωριό Σπήλαιο στα 165843. Οι τοιχο- γραφίες αυτές έχουν υποστεί μεταγενέστερες επιζωγραφίσεις που τους έδωσαν τα στοιχεία που διέκρινε o Ενισλείδης και που χαρακτηρίζουν την σαμαρινιώτικη αγιογραφία των τε- λευταίων δεκαετιών του 1900 αιώνα. Πρόσφατα έγιναν συστηματικές εργασίες καθαρισμού, "ταίρεσης των επιζωγραφίσεων και συντήρησης αλλά η καταστροφή ήταν προχωρηµένη από την υγρασία των τοίχων. Ο Αναγνώστης Δημήτριος από το Μέτσοβο μαζί µε τον ιερομόναχο Σερα- φείµ το Χίο τοιχογραφούν την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου Ρεντίνας στα 171944. 0 Δημή- τριος Ζούκης συνεργάζεται με το μαθητή του Γεώργιο στο νάρθηκα της Υπαπαντής νετεώρων /1784/45.Βίναι o πρώτος Σαµαρινιώτης ζωγράφος στο έργο του οποίου δυακρίνονται στοιχεία της τοπικής αγιογραφίας όπως αυτή εμφανίζεται στα τέλη του 18ου αιώνα και συνεχίζει, στο ίδιο ύφος ως τα μέσα περίπου του επόμενου. Κέντρο της αγιοΞΩαφικής δραστηριότητας θεωρείται το μοναστήρι της Αγίας Παρασκευής. 0 X. Σνισλείδης διατυπώνει την άποψη πως ίσως οι πρώτοι που δίδαξαν την αγιογραφία στη Σαμαρίνα είναι οι ντόπιοι ιδρυτές του 46 μοναστηριού Νικηφόρος και Διονύσιος, που έμαθαν την τέχνη στο ΄Αγιον ΄Ορος . H άποψη αυτή θα μπορούσε να συζητηθεί άν ηταν γνωστή άν όχι η χρονολογία, τουλάχιστον κάποια . ευρύτερη χρονική περίοδος, της ίδρυσης του µοναστηριού. To μόνο που ξέρουµε είναι πώς το καθολικό χτίζεται στα 1713: "Ούτος δ ναός τής άγήας δοηοπαρθενοµάρτυρος τσ Χριστού Παρασκεβής έκτήσθη & άπό τής ένσαρκίησην έτι 1713"47Ή επιγραφή αναφέρει κα- 319ά πως "ξΧτή63η", ούτε για ξαναχτίσιμο μιλάει, ούτε για επισκευή. Αυτό, βέβαια, 'Σν είναι ιτό*ειΐε, ίν1ι όμως µιά ισΏ ή ένδειξη. Πάντως, ινεξΐρτητα από ': τότε , .... : I n- ' .. η 19 λειτουργία εργαστήριου μαθητείας στο μοναστήρι δε µπορεί να τοποθετηθεί νωρίτερα από τις τελευταίες δεκαετίες του 1800 αιώνα βασίζεται σε δύο γεγονότα. To πρώτο είναι η ανυπαρξία πληροφοριών που να καθιστούν αν όχι σίγουρη, τουλάχιστον πιθανή την ύπαρξη τέτοιου εργαστήριου. To δεύτερο είναι η διαπίστωση πως η ανάπτυξη χωριών-ζωγραφικών κέντρων είναι φαινόµενο των μέσων του 1800 αιώνα, όταν ζωογόνηση της οικονοµίας και η άνοδος του πολιτιστικού επιπέδου δηµιούργησαν τις προΌποθέσεις τοιχογραφικής δια- κόσμησης σπιτιών και περισσότερων από πρίν εκκλησιών.Την εποχή αυτή εµφανίζονται τα οικιακά εργαστήρια των Χιονιάδων. Τότε δημιουργείται στο Φουρνά των Αγράφων το εργα- στήριο µαθητείας του Διονύσιου48. Ο Διονύσιος ασχολήθηκε με τη διδασκαλία της ζωγρα- φικής από την εποχή που µόναζε στις Καρυές του Αγίου ΄0ρους'έγραψε και την πολύτιµη "Ερµηνεία της ζωγραφικής τέχνης". H λειτουργία του εργαστήριου στο Φουρνά πρέπει να τοποθετηθεί ανάμεσα στα 1733, οπότε ο Διονύσιος επιστρέφει και µένει -µε κάποιες δια- κοπές- στο χωριό του, και στο θάνατό του που υπολογίζεται γύρω στα 1750, λίγα χρόνια µετά την αποπεράτωση του μοναστηριού που έχτισε. Στα 1744 "θα ήταν γύρω στα εβδομήν- τα του χρόνια" τα τελευταία αυτά, πολύ ταραγμένα και ίσως όχι απαλλαγμένα από ασθέ- νειες, επόμενο ήταν να τον έχουν καταβάλει ώστε µπορούµε να πιστέψουμε ότι δεν επέζη- σε πολύ..."4 . To ότι υπάρχουν και μερικοί παλιότεροι Σαμαρινιώτες ζωγράφοι δεν επι- βεβαιώνει την ύπαρξη εργαστηρίου µαθητείας γιατί σκόρπιοι ζωγράφοι από πάµπολλα χω- ριά υπάρχουν από παλιότερα. Το µόνο που μπορεί να σημαίνει είναι το ότι υπήρχαν στ: ιό οι προΌσθέσεις για τη… ίδρυση κάποιου αγιογραφικού ::γ;ΞΞίςι;υ καί ζι ' '1 πρ, . , πως γράφει 0 Γ.Θ.Λυριτ7ής΄ . Υπήρχαν ασφαλώς νέοι με κάποιαν έφεση προς τη ζωγταφι…η, ιερικοί και ατοµικούς ή οικογενειακούς δεσµούς με την Εκκλησία. Έκτός από τους κληρι- κούς αγιογράφους, πολλών άλλων τα επώνυµα φανερώνουν οικογενειακή εκκλησιαστική παρά… δόση, όπως Παπαϊωάννου, Παπαδάµος /µε πρώτο συνθετικό τη λέξη Παπάς/, Αναγνώστου |από τους κατώτερους εκκλησιαστικούς βαθµούχους ή και κοσµικούς που διαβάζουν τις ιερές γραφές στο εκκλησίασµα|, Οικονοµίδης |από το Οικονόµος, αξίωμα έγγαμου παπά που καθο- ρίστηκε από τη Ζ΄Οικουμενική Σύνοδο/. Στο εργαστήριο αυτό οι νέοι μάθαιναν την τέχνη αρχίζοντας από τις απλές βοηθητικές εργασίες και προχωρούσαν προς τις περισσότερο υ- πεύθυνες ώσπου να τελειοποιηθούν. H ίδρυση, λοιπόν, του εργαστήριου στο μοναστήρι έρ- χεται να καλύψει μιαν ανάγκη που υπάρχει. Εδώ θα πρέπει να σηµειωθεί πως η λειτουργία του εργαστηρίου δεν πρέπει να προογραφεί στις αγαθοεργές δραστηριότητες του μοναστη- ριού. Η εκμάθηση της τέχνης αποτελεί ένα είδοα αμοιβής για τις υπηρεσίες που προσφέ- ρει 0 νέος στον έµπειρο τεχνίτη. Βοηθόντας τον µαθαίνει να τρίβει τα χρώματα στο "τρι- βίδι", να τ'ανακατώνει στις σωστές αναλογίες µε τις κόλλες, να πετυχαίνει οµοιόµορ- οες χρωµατικές ε"ιράνει€ς και σιγά-σιγά σε την πρακτική εξάσκηση τελειοποιείται και | 20 γίνεται έτσι πιό χρήσιμος στο "δάσκαλο". Η παραγωγή μεγάλου αριθµού φορητών εικόνων στο εργαοτήριο όσο και η εκτέλεση μεγάλων τοιχογραφικών συνόλων απαιτούν την ύπαρξη βοηθών. Στα εργαστήρια αυτό η μαθητεία διαφέρει ριζικά από την εκπαιδευτική διαδικα- σία μιάς σχολής.Αυτό δηµιουργεί άλλους κανόνες ελέγχου. Δεν υπάρχει το μαθητικό δο- κίµιο που κρίνεται με επιείκεια, φιορθώνεται αιτιολογημένα και επαναλαμβάνεται. 0 μα- θητευόμενος είναι από την αρχή επαγγελματίας, η καλή ή κακή απόδοσή του επηρεάζει το επίπεδο παραγωγής του εργαστηρίου, η πρόοδός του παρακολουθείται και ελέγχεται από τον αρχιτεχνίτη. H προαγωγή του σε ποό υπεύθυνες εργασίας εξαρτάται τόσο από τη δική του ικανότητα και επιμέλεια όσο και από τις ανάγκες του εργαστήριου. Από τα μέσα σω- φρονισμού των σχολείων της εποχής το μόνο πουχρησιμοποιείται στα εργαστήρια είναι η σωµατική ποινή. Πέρα από την εκμάθηση της τεχνικής, ο νέος εξοικειώνεται με το "εί- δος" των Λγίων, με το αγιογραφικό πρόγραµμα του ορθόδοξου ναού και αποθησαυρίζει σχέ- δια και ανθίβολα χρήσιμα για την κατοπινή ανεξάρτητη απαγγελματική του σταδιοδρομία. ΄Ισως θα µπορούσαµε να μιλήσουμε με περισσότερα στοιχεία αν ο 'Αγιος Γρεβ8νών μας εί- χε επιτρέψει να συμβουλευθούμε τα σχετικά παλιά χειρόγραφα της Μητρόπολης, χειρόγρα- φα που δεν είναι προσωπική του περιουσία και θα έπρεπε να είναι στη διάθεση των ερευ- νητών, με τις αναγκαίες, βέβαια, προφυλάξεις. Αργότερα, η ύπαρξη δύο ή περισσότερων γενεών σε οικογένειες ζωγράφων δείχνει πως και στη Σαμαρίνα λειτουργεί το σύστηµα της ενδοοικογενειακής µαθητείας. Η ευλάβεια, η κλίση και η οικογενειακή παράδοση προσανατόλιζ1ν προς τη ζωγρ1ξι ην πιεστική ανάγκη επαγγελµατικής απασχόλησης. H μετανάστευση, η μεταποίηση και άλ λα επαγγέλµατα -ανάμεσα σ'αυτά η ζωγραφική- ανακούφιζαν τον πληθυσμό του χωριού από τα πλεονάσµατα ΙΧεργατικού δυναμικού που άφηνε η κτηνοτροφία και η υλοτοµία. Από ε- κεί και πέρα τα φυσικά προσόντα έκαναν τη διαλογή σε καλούς και μέτριους ζωγράφους. Η παραδοσιακή αγιογραφία µαθαίνεται όπως η γραφή, χωρίς βέβαια η εκµάθηση της γρα- ψής μόνη της να δηµιουργεί λογοτέχνες. Εκείνο που χαρακτηρίζει το έργο όλων των µα- στόρων της παραδοσιακής μας τέχνης είναι το μεράκι. Αν σ'αυτό προσθέσουμε τη στέρεη βάση που προσφέρει στους τεχνίτες 0 μόχθος των γενιών που προηγήθηκαν καταλαβαίνου- με γιατί η λαϊκή δηµιουργία έχει πάντα ποιότητα. Κι εδώ όμως είναι επικίνδυνες οι γενικεύσεις. Υπήρξαν Σαμαρινιώτες ζωγράφοι που το µεράκι τους δεν έφτανε ως το ση- µείο να γεμίζουν με πυκνές μορφές τις συµφωνηµένες επιφάνειες, όταν η αμοιβή δεν ή- ταν ανάλογη. Ξίναι χαρακτηριστικό το περιστατικό που μνηµονεύει ο Μιχ. Καλινδέρης51. 'Οταν δύο Σαμαρινιώτες ζωγράφοι διαπραγματεύονταν την τοιχογράφήση της εκκλησίας Κα- τΞκαλης ΐρεβενών και η αμοιβή του τους προσφερόταν ήταν χαμηλή, ο ένας ρωτάει συνθη- ματικί τόν ϊλλο 1ν θα ζωγραφίσουν τοις Αγίους "ύλί Τσιΐτσιου ή 1λά κλεϊρτόπουλα", - . Ο 21 πράγµα που σήμαινε "πυκνά ή αραιάι" επειδή στο ρό Τσιάτσιο οι χορευτές είναι κολλητό ο ένας στον άλλο ενώ τα κλεφτόπουλα, για λόγους τακτικής του κλεφτοπόλεμου, αραίωναν. Σκληρός ήταν ο ανταγωνισμός µε τους ζωγράφους άλλων περιοχών. Στην περιοχή Τρικάλων είχαν οργανώσει ολόκληρο δίκτυο ανθρώπων που φρόντιζαν να πληροφορούνται τις εκκλησί- ες στις οποίες θα γινόταν αγιογραφικές εργασίες και έσπευδαν να πληροφορήσουν, όχι µό- νον από πατριωτισµό, τους συγχωριανούς των ζωγράφους. Κέντρο αυτού του δίκτυου ήταν η συνοικία Αγίας Υονής που "κατοικείται από Έαµαριναίους, ως επί το πλείστον ασχολου- μένους ιδίως εις την εριουργίαν"ΞΞ. Πριν από το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο το δηµοτικό σχολείο της Αγίας 7ονής είχε 151 µαθητές, κι αυτό φανερώνει πολυάριθμη σαμαρινιώτικη παροικία. Γέροντες της συνοικίας αφηγούνται, σε μαγνητοφωνημένες συνεντεύξεις,53 πε- ριστατικά που άκουσαν από τους γονιούς των και αναφέρονται στα μέσα -όχι πάντα άψογα- 100 χρησιμοποιούσαν για να αποκλείσουν από τις παραγγελίες άλλους ζωγράφους προς όφε- λος των συμπατριωτών τους. Υπάρχει, ακόμα, ένα σχετικό γράµμα άγνωστης χρονολογίας, πα που πρέπει να στάλθηκε γύρω στα 1890 µε 1900: 'Αγαπιτέ φίλε Γεώργιε, Εύχοµαι ή παρούσα μου νά σάς εύρη έν ύγεία. Ηανθάνω ότι θα κοσμίσουν τήν έκκλη- σίαν τού Ξ 'Αγίου Δημητρίου ένταύθα και διαπραγµατεύονται µέ ήπειρώτας ζωγράφους ί … , ? έκ Χιονιάδων. α πον είς τούς έπιτρόπους ότι αύτοι ειναι κακότεχνοι καί νά άνα- 4 ο , , , , u 1' 1: | μεινουν προσφοραν και έκ µέρους Χαμαριναιων ζωγραφυν οιτινες ειναι άριστοι εις 'ΐν τέχνην ΄υν. ΞΞεύΘε, τό λοιπόν, νά έλθης έντα751 διά νά τρολάβωμεν, ς έγ-νε , ,, . . 7 : … ται κατά τό παρελθόν. ΄ά έργα ια ειναι µεγαλη καί ύπαργο…ν χρήµατα [*Σ- & ι)" Ο ( 'Αµερικής. "Εμαθον ότι έβρίσκεσαι είς Γρεβενά καί άπευθύνω τήν παρούσαν µου μέ5ω του φιλτάτου συμπατριώτου Νικολάου Μητσιοµπούνα. Σέ άσπΞζομαι ,Ιωάννης Ποντίκας "ό λόγιο ύφος του γράμµατος, οι σχετικά λίγες ανορθογραφίες και, προπαντός, η διαφορά του γραφικού χαρακτήρα της υπογραφής από το κείμενο δείχνουν ότι 0 αποστολέας ανέθεσε σε κάποιον γραμµατισμένο του χωριού το γράψιµο της επιστολής. Ωστόσο, οι συνθήκες παραγγελίας και πληρωμής των Ελλήνων λαϊκών ζωγράφων δεν επη- ρεάζουν την ποιότητα της δουλειάς των. Ακόµα και σε περιπτώσεις κατά τις οποίες 0 ζω- γράφος υποχρεώνεται κάτω από την πίεση ωμής βίας, "στανικώς" να κάνει κάποια ζωγραφιά, =4 αυτή έχει την ίδια ποιότητα και γνησιότητα µε το υπόλοιπο έργο του΄ . Η παράδοση, τ"κ Πο οποίας ο ζωγράφος είναι φορέας, η ηλικία του, το κοινωνικό πλαίσιο, το πολιτιστικό τφος της ε οχής και του τόπου, είναι καθοριστικοί παράγοντες. Εδώ θα πρέπει να κάνου- :ε µία καίρια παρατήρηση. Βέβαια, η ζωγραφικοί και περισσότερο η ιγιογραφία εντάσσον- 22 ται μέσα στα πλαίσια του παραδοσιακού πολιτισµού, όπου η ατομική προσφορά απορροφιέ- ται από τη γενική διαµορφωτική πορεία. A016 συµβαίνει π.χ. και με το δημοτικό τραγού- δι όπου η οµαδική κατεργασία από στόµα σε στόμα και από γενιά σε γενιά του δίνουν τη µορφή στην οποία το κατέγραψε ο λαογράφος. Ta διαδοχικά στάδια από τα οποία πέρασε, τα δάνεια από προηγούµενα χαµένα γραγούδια, οι άνθρωποι-συντελεστές των διεργασιών είναι στοιχεία που αγνοούμε. Στη λαϊκή ζωγραφική, όμως, έχουµε χρονολογίες, συγκεκριμ- µένους χώρους, ονόματα και άλλες πληροφορίες που πλαισιώνουν τις ζωγραφιές. Για να ε- πιχειρήσουµε έναν τολµηρό παραλληλισµό, είναι σα να είχαμε από ένα δηµοτικό τραγούδι καταγραφές του σε μιγάλη χρονική περίοδο με χρονολργίες, τους τόπους και τις συνθήκες κάθε εκτέλεσης, τα ονόματα και άλλα στοιχεία των τραγουδιστών κι ακόµα τη χροιά της φωνής τους, την προφορά τους, το ρυθµό εκτέλεσης. Λιγοστές είναι οι περιπτώσεις τνω- 55 στών ποιητών δημοτικών τραγουδιών μέσα στα οποία έχει συγχωνευθεί η παράδοση στη γλώσσα, στο ρυθμό, στους εκφραστικούς τρόπους/άσκοπα ερωτήματα, το θέμα του αδυνάτου, προσωποποιήσεις,...| και άλλα. Λείπει, όµως, από αυτά η µεταγενέστερη λαϊκή επεξεργα- σία. H λαϊκή ζωγραφική επιτρέπει στον µελετητή να ανιχνεύει, σε μεγάλο ποσοστό, την πο- ρεία της μέσα από το έργο επώνυµων δημιουργών. Αυτό ισχύει, ως ένα βαθμό,και για τη γλυπτική. Πολλές φορές έχουµε και άλλα στοιχεία τους. Αυτό είναι ένα σημαντικό πλεονέ- κτηµα για το µελετητή της λαϊκής ζωγραφικής, όταν δεν τον παρασύρει στον κατακερματισ- αό της γενικής της ροής σε ανεξάρτητες ατοµικές περπτώσεις. Εξάλλου, η ζωγραφική αφί- νει ευρύτερα περιθώρια στην προσωπική έκφραση ή έστω στην πληρέστεοη διατύπωση του το- πικού ιδιώματος της ζωγραφικής γλώσσας σε συγκεκριµµένη χρονική περίοδο, πράγμα που είναι αδιόρατο σε άλλες τέχνες, όπως το κέντηµα και η υφαντική. Σηµειώνουµε εδώ πως η ύπαρξη ορισµένων τοπικών κέντρων ζωγραφικής δραστηριότητας, με κάποιες ελαφρές ιδιομορ- φίες, δεν καταργεί την ενότητα της ελληνικής παραδοσιακής ζωγραφικής, όπως τα τοπικά ιδιώµατα δεν θρυματίζουν την ενότητα της ελληνικής γλώσσας. ΄Αν σήµερα αντιμετωπίζουμε το πρόβλημα των πηγών της σαµαρινιώτικης ζωγραφικής 05 εικασίες, μπορούμε με ακρίβεια και χωρίς χάσματα να παρακολουθήσουμε την τέχνη αυτή κα- τά την περίοδο της μεγάλης της ανάπτυξης, από τις τελευταίες δεκαετίες του 18ου αιώνα ως τις πρώτες του 2Οού. Η εξέλιξη της αγιογραφίας των Σαμαριναίων ζωγράφων -6λης της ελληνικής αγιογραφίας- δεν είναι μιά "εσωτερική υπόθεση" των καλλιτεχνών. Πολλές φορές στα συµφωνητικά καθορίζεται το υλικό της ζωγραφικής|"να είναι του λαδιού", " επί μου- σιαµάδων", "επί σανίδος" αλλά και η τεχνοτροπία, "ακολουθούντες βυζαντινόν ρυθμόν µετά 56 100 φυσικού" . Ειδικότερα στην τοιχογραφία ο τεχνίτης ράζεται κάτω από το συνεχή κοι- νωνικ6 έλεγχο. Οι επίτροποι, οι παπάδες παρακολουθούν καθημερινά την πρόοδο της εργασί- ας. "ε κάθε έξη µέ ες δουλειάς αντιστοιχεί μιά γενική θεώρηση του έργου από το σύνολο ' 23 σχεδόν των κατοίκων κατά την Κυριακάτικη Λειτουργία. ΄Ολοι αυτοί εγκρίνουν ή επικρί- νουν. 0 ζωγράφος δεν µένει ανεπηρέ τος από όλα αυτά. To ευτράπελο "θέλοντας ο Βλάχος και µη θέλοντας o ζωγράφος...." της λαϊκής παροιμίας µπορεί να είναι υπερβολικό, αλ- λά κρύβει αλήθεια. H Έαμαρίνα εμφανίζεται ως ζωγραφικό κέντρο σε περίοδο µεγάλης δραστηριότητας των Ξλλήνων ζωγράφων όχι µόνον στην αγιογραφία αλλά και στην τοιχογραφική διακόσμηση σπι- τιών της Δυτικής Μακεδονίας, της Ηπείρου και της Θεσσαλίας. Στην τελευταία αυτή δραστηριότητα δεν συμµετέχουν οι Σαµαρινιώτες. Η'περιοχή στην οποία κυρίως κινούνται, η περιφέρεια Γρεβενών, δεν έχει παράδοση στο "αρχοντικό", το μεγάλο και πλούσια δια- κοσμηµένο με ξυλόγλυπτα και τοιχογραφίες σπίτι.΄Οχι µόνο δεν έχουµε μαρτυρηµένα τέτοια έργα Σαμαριναίων, αλλά ούτε µε τεχνοτροπικά κριτήρια μπορούμε να αποδώσουμε σ'αυτούς κάποιες "κοσµικές" τοιχογραφίες. Ακόμα και οι λίγες µεταγενέστερες τοιχογραφίες που υπάρχουν στο γειτονικό χωριό Φούρκα είναι έργα ξενόφερτου ζωγράφου. Νοµίζω πως το φαι- νόµενο δεν είναι ανεξάρτητο και από τη µεγάλη επιβολή που ασκούσε το δραστήριο αγιο- γραφικό κέντρο του μοναστηριού της Αγίας Παρασκευής, επιβολή τεχνική αλλά και πνευ- µατική. Πρέπει να περάσουν πολλά χρόνια, να κλείσει το εργαστήριο του µοναστηριού, να χαράξουν δικούς τους δρόµους οι ζωγράφοι του χωριού γιά να εµφανισθούν, στις αρ- χές του αιώνα µας, μερικές περιορισµένες προσπάθειες τοπιογραφίας, πάντοτε όµως µέσα "το χώρο του ναού. ΄λν είααι ;1'ιµη η εικασία του Χρήστου '»ιπλτίδη πως ιδ… τίς τη" πγιργ:1,ι ..- εργαστήριου είναι οι κτήτορες του μοναστηριού Νικηφόρος και Διονύσιος θα µας ήταν χρήσιµη η γνώση του έργου των. Δυστυχώς ούτε υπογραφή τους συναντήσαµε ούτε άλλο τει- #τικό στηιχείο βρήκαμε. Θα µπορούσαµε να αποδώσουµε σ'αυτούς τις τοιχογραφίες του κα- θολικού της Αγίας Παρασκευής επειδή είναι πολύ πιθανό οι κτήτορες, αν ήταν ζωγράφει, να έχουν κοσμήσει με την τέχνη τους το ναό που ίδρυσαν αλλά και γιατί σ'αυτές συναν- τούµε στοιχεία που δίνουν την κάποια ιδιαιτερότητα στη σαµαρινιώτικη αγιογραφία. Η µορφή του Παντοκράτορα στον τρούλο και τα τάγµατα των αγγέλων που την περιβάλλουν μπορούν να θεωρηθούν, τόσο στο πλάσιµο όσο και στο χρώμα, τυπικά δείγµατα της σαμα- ρινιώτικης ζωγραφικής. Αλλά η χρονολογία που υπάρχει σ'αυτό τον τρούλο, 1821, καθι- στά εντελώς αθςέριφη την υπόθεση να ζωγραφίστηκε από ανθρώπους που πρίν από 408 χςό…ι νια είχαν ιδρύσει το µαναστήρι και ίσως το εργαστήριό του. Εξαιρετικά ενδιαφέρουσες, αλλά ανυπόγραφες και αχρονολόγητες είναι οι τοιχογραφίες που σώζονται, σε όχι καλή κατάσταση, στην εκκλησία του Προφήτη Ηλία. Θαυμαστή είναι η "Κοίμηση της Θεοτόκου". Πρέπει να έγιναν κιτά τι µέσα του 1800 αιώνα. Στο νάρθηκα του ναού µερικές µικρές τοιχογραφίες, όπως του ϊτιΠτού και της Παναγίις, είναι τυπικά δείγματα της ί)ΐιΛύ€ - - . 24 ζωγραφικής κατά τα τέλη του 19ου αιώνα. Πρώτο υπογραμµένο έργο που προέρχεται σίγουρα από µέλος του εργαστηρίου της A- γίας Παρασκευής είναι οι τοιχογραφίες στο καθολικό του µοναστηριού Αγίων Αποστόλων, κοντά στον Κλεινοβό Καλαµπάκας. Επιβλητικό σύνολο, έργο του "ευτελούς και αμαρτωλού" Μιχαήλ Αναγνώστου Δημητρίου, τον καιρό που αρχιερέας Σταγών /Καλαµπάκας| ήταν ο Κύ- ριλλος από την Κοζάνη µε συνδροµή των "εύλογηµένων ίεροµονάχων πατέρων Κυπριανού και Θεοκλίτου δι'έπιστασίας κυρού Χρίστου Σακελλαρίου προεστώτος". H επιγραφή τελειώνει µε τη φράση "κατά μήνα Δεκέµβριον έτελειώθη Δόξα τώ 'λγίω Εεώ", χωρίς να αναφέρει χρο- νολογία, που όμως πρέπει να είναι 1789. Δεν φαίνεται να χρησιμοποιεί τα ίδια πρότυπα µε το ζωγράφο του Προφήτη Ηλία. Η παράσταση π.χ. της "Κοίμησης της Θεοτόκου" παρουσι- άζεται στις δύο εκκλησίες όχι µόνο με σημαντικές διαφορές στο χρώμα αλλά κυρίως 05 σύνθεση διαφορετική στο σύνολο και στις λεπτοµέρειες. Το έργο του Προφήτη Ηλία χαρα- κτηρίζεται από χαμηλή χρωματική κλίµακα με ώχρες, φαιά, καφετιά, γκρίζα, γκριζογάλα- Ca. 0 Πιχαήλ στο µοναστήρι του Κλεινοβού μεταχειρίζεται έντονα χρώματα, κόκκινα, πρά- σινα, κίτρινα. Η ετερότητα των προτύπων δεν διαπιστώνετατ .στο χρώμα επειδή οι χαλ- κογραφίες ή τα σχέδια που µεταχειρίζονται σαν πρότυπα είναι ασπρόμαυρα και κάθε ζωγρά- φος δεσμεύεται µόνο στη σύνθεση, αλλά το ευρύτατο πεδίο της χρωµατικής επένδυσης εί- ναι ανα χτυ γ 'α*τύν. 3πί αρκετές δεκαετίες η σαμαρινιώτικη ζωγραφική θα χαρακτηρίζε- ται από έντονα και φωτεινά χρώµατα και ροδαλές µορφές. Θα πρέπει να υπολογίσουµε ότι το έργο έχει επιζωγραφισθεί σε μερικά σημεία. H σηµαντικότερη αλλοίωση έγινε στο χρώ- 01 του φόντου που από σκουρογάλαζο έγινε γαλάζιο, πράγµα που ανατρέπει κάπως την το- νική ισορροπία. Επειδή το πέρασµα του μεταγενέστερου χρώµατος έγινε με φαρδύ πινέλλο άφησε γύρω από τις λέξεις και ανάµεσα στα γράµµατα των επιγραφών το αρχικό σκούρο χρώ- µα. Ευτυχώς στις φιγούρες οι επεµβάσεις είναι ασήμαντες. Η σύνθεση, όμως, στα δύο έρ- γα µε κοινό θέμα είναι διαφορετική. Στον Προφήτη Ηλία είναι στενόµακρη ενώ στον Κλει- νοβό πολύ πιό φαρδειά. Στον πρώτο, μπροστά στο σκ ήνωμα της Παναγίας ο άγγελος γέρνει πρός τα εµπρός και o Ιεδονίας είναι γονατιστός ενώ στο δεύτερο το σώμα του αγγέλου έ- χει κλίση προς τα πίσω και ο Ιεφονίας είναι καθιστός. Εξαιρετικά ενδιαφέρουσες είναι οι µορφές των Αρχαγγέλων Γαβριήλ και Μιχαήλ στις δύο πλευρές της δυτικής θύρας στο μοναστήρι του Κλεινοβού. Ο Γαβριήλ έχει ήρεµη στά- ση, καθώς γράφει µε φτερό στο ειλητάριο που ανεμίζει ελεύθερο. O Μιχαήλ, 05 τα άκρα του σε ζωηρή φυγόκεντρη κ νηση, τους ανήσυχους κυματισμούς του χιτώνα, τη δυναμική λοξή γραµμή του ξίφους. έχει µιά θεατρικότητα που προδίδει ιταλίζον πρότυπο. Και οι πο- λυπρόσωπες συνθέσεις έχουν έντονη κίνηση. Τα πολλά ειλητάρια µε αρκετά μακροσκελείς επιγραφές δείχνουν πως η "?ιπηνεία" του Διονύσιοα εκ Φουρνά έχει κάποιαν επίδραση.Πάν- 25 τως δεν τηρείται πιστά το αγιογραφικό πρόγραμµα της "Ερμηνείας". Οι 'Αγιοι Απόστολοι Κλεινοβού, εκτός από το έργο του Μιχαήλ, έχουν και άλλες µεταγενέστερες τοιχογραφίες και κυρίως επιγραφές µε µεγάλη σηµασία γιά την οστορία της Τουρκ0ΧΡατΐας51. Δύο Σαµαρινιώτες ζωγράφοι, o Μιχαήλ και o Γεώργιος, ζωγραφίζουν στα 1803 την εκ- κλησία του Αγίου Γεωργίου στο χωριό Κακοπλεύρι Καλαμπάκας. Ο Μιχαήλ αυτός είναι οπωσ- δήποτε άλλος από το ζωγράφο των Αγίων Αποστόλων Κλεινοβού. T0 κενά ανάµεσα στα εγκόλ- πια είναι μονόχρωµα γαλάζια χωρίς των πλούσιο φυτικό διάκοσµο που συνήθως τα περιβά- λει. Οι μορφές είναι στατικές, κάπως βαρειές, η χρωµατική κλίµακα πλουσιότερη. Διαφέ- ΡΟυν, ακόµα, και τα γράµµατα και τα συµπλέγµατα των επιγραφών. Εκτός από την τοιχογραφική δραστηριότητα, σηµαντική είναι και η παραγωγή δεσπο- τικών εικόνων και μικρών φορητών εικόνων καθώς και τρίπτυχων. ΄Ξνα από τα τρίπτυχα αυτά, µικρών διαστάσεων /25,4 Χ 37,5 αναπτυγµένο/ έργο του 1813, στο αριστερό φύλλο και σε τρείς απανωτές ζώνες έχει τους Αγίους Παρασκευή, Χαράλαµπο, Αναστάσιο και Γεώρ+ γιο έφιππο, στο στέλεχος τους Αγίους Πάντες σε"κυκλική σύνθεση και κάτω τον Παράδεισο και στο δεξιό φύλλο τον Προφήτη Ηλία και τους Αγίους Νικόλαο, Στυλιανό και Δηµήτριο έφιππο. Σε τόσο µικρό χώρο 34 µορφές, από τις οποίες δύο έφιππες και µία ένθρονη, εί- ναι απόδειξη της ικανότητας του αγιογραφικού εργαστήριου της Σαµαρίνας να ετοιµάζει τεχνίτες όχι µόνο για µεγάλα τοιχογραφικά σύνολα αλλά και για µικρογραφικές επιτεύξεις. Οι αδελφοί Δηµήτ"ιος και "ιχαήλ Αναγνώστου, ο δεύτερος είναι ο ζωγράφος του Υλει- .0. .αζί µε τον λ:αγν5στη Παπαϊωάννου τοιχογραφούν στα 1919 την εκκληΟί1 της 'Ξ€1" µόρφωσης του Σωτήρα, κοντά στο μοναστήρι της Αγίας Παρασκευής. Πολλά από τα πρότυπά τους είναι τα ίδια µε του Κλεινοβού, όπως και σε πολλά σηµεία η ίδια διάταξη των θε- µάτων επάνω στους τοίχους. ΄?χουν περάσει όµως τριάντα χρόνια. Τώρα η ζωγραφική εί- ναι πιό ώριµη, το χρώμα σε συνδιασµούς κυρίως γαλαζοπράσινου και κόκκινου, έχει λάµ- ψη. Πλήθος µορφών ολόσωμων ή σε προτομή, απανωτές πολυπρόσωπες συνθέσεις, ποικίλα Χι… ακοσµητικά, δηµιουργούν εντυπωσιακό σύνολο. Μερικές συνθέσεις, όπως τα θαύµατα του Αγίου Πικολάου, o Ιησούς που κρίνεται από τον Πιλάτο και η μεταµέλεια του Ιούδα είναι έργα υψηλής ζωγραφικής ποιότητας. Τα θαύµατα του Αγίου Πικολάου ανήκουν στα λαµπρότ-- ρα επιτεύγµατα της νεοελληνικής θαλασσογραφίας.΄Αλλον ζωγράφο µε το επώνυµο Αναγνώ- στου, τον Αθανάσιο, θεωρεί 0 Μιλτιάδης Παπαθανασίου ως Σαµαρινιώτη58. Ωστόσο, η τεχνο- τροπία και οι ανορθογραφίες του, στα µέσα του 19ου αιώνα, δεν καθιστούν πιθανή την &- ποψη αυτή. Λέκα χρόνια αργότερα, στα 1829, οι αδελφοί Χρήστος, ιερέας, και Αντώνιος Παπαϊω- άννου κάνουν τις τοιχογραφίες της Μεγάλης Παναγιάς. ΐίναι σίγουρα αδελφοί του Αναγνώ-΄ *τη : λ! ςεν συνεργάζονται µαζί του. Οι τοιχογραφίες της Ηεγάλης Παναγιάς έχουν δια- . 26 φορές από της Υεταµόρφωσης, αν και είναι φανερή η προέλευση των ζωγρ φων από το ίδιο εργαστήρι. Ξδώ το κόκκινο χρώµα έχει µεγαλύτερη ένταση, καθώς µάλιστα γειτονεύει µε το πράσινο, και πιάνει µεγαλύτερη επιφάνεια. Οι συνθέσεις και οι µορφές που γεμί- η ζουν πυκνά τις µεγάλες επιφάνειες των τοίχων δεν έχουν, βέβαια, το σίγουρο σχέδιρ-κατ την άρτια σύνθεση της Μεταµόρφωσης. Εκτός από τη λαµπρή ποιότητα του χρώµατος, οι τοι- Χ0Υραφίες έχουν λαϊκή αφηγηματική διάθεση και µερικά ενδιαφέροντα ευρήµατα. Γενικά, το έργο δηµιουργεί ατµόσφαιρα γιορταστικής οικειότητας. Η επιγραφή είναι μικρογράµµατη και γράφηκε από τον ιερέα Χρήστο, αφού τον ίδιον ακριβώς γραφικό χαρακτήρα συναντούµε σε επιγραφή έργου που το έκανε μόνος του. Πρόκειται γιά τις τοιχογραφίες στην εκκλη- σία του Αγίου Νικολάου στο χωριό Βασιλική, ανάµ σα Τρικάλων και Καλαµπάκας. Η εκκλησία αυτή "ανεκαινίσθη εκ θεµελίων" στα 1818 από τη γυναίκα του Αλή Πασά κυρά Βασιλική και τ'αδέλφια της Γεώργιο, Νικόλαο, Δήµο και Ιωάννη59. ?Ο ξΡΥΟ τελείωσε στις 22 Μαρτίου 1839. Λίγα χρόνια αργότερα, στα 1845, ζωγραφίζεται και o νάρθηκας µε τη Δεύτερη Πα- ρουσία. Στην κάτω ζώνη των τοιχογραφιών οι τιµωρίες των αµαρτωλών, "ό παραυλακυαστής όπου χαλνάη τά σινουρέµατα", "δ µπακάλης όπου ζυγίζει ξύκικα"," η ποτάνα".΄Έργα απλο- ϊκής φαντασίας, σε εκτέλεση λιγότερο επιµεληµένη από τις τοιχογραφίες του κυρίως να- 05, η 0πΟΐ€ς όµως; έχουν υποστεί σοβαρή φθορά από την υγρασία. Ενδιαφέρουσα είναι η µορφή του νεοµάρτυρα Γεωργίου, αυτής της λεβέντικης µορφής Ρωµιού φουστανελλά, η ο- ποία γνώρισε τόση διάδοση στην ελληνική Αγιογραφία μέσα ος λίγα χρόνια." ΄ /1838/. Τον Αντώνιο Πι- παϊυάννου συναντούµε να ζωγραφίζει στα 1833 την εκκλησία του Αγίου Δηµητρίου στο χω- ριό Δαµασούλι€οΟ Αντώνιος επαναλαµβάνει χαλαρά το ζωγραφικό ύφος του αδελφού του Χρή- στου. Από µέλος της εικογένειας Παπαϊωάννου προέρχεται ασφαλώς η εικόνα σε σανίδι του Αγίου Στεφάνου, έργο του 1846, που βρίσκεται σε προσυνητάρι του καθολικού Αγίου Στεφά- νου Μετεώρων και υπογράφεται συντομογραφικά="χείρ Π.Π.'Ιω. σ.μ.ρ." δηλαδή Παπαϊωάννου Ταµαριναίου. Ακολουθεί μιά σειρά µέτριων ζωγράφων, όπως o Μ.Γ. Χώτος που έργα του βρίσκονται στον 'Αγιο Βασίλειο Ανταρτικού /1844/, καθώς και µιά εικόνα του στο γυναικωνίτη της Μεγάλης Παναγιάς Σαµαρίνας. Τρείς ζωγράφοι συνεργάζονται στο µοναστήρι Ταξιαρχών Γρε- βενών, ο Βασίλειος, 0 Νικόλαος και o Ιωάννης /1848/. Μέσα στη µέτρια παραγωγή της περιόδου αυτής εντελώς ιδιαίτερο ενδιαφέρον οι τοι- χογραφίες στην εκκλησία της Ζωοδόχου Πηγής Καρδίτσας /1853/, έργα 060 ζωγράφων από τη Σαµαρίνα που υπογράφουν μόνο µε τ΄αρχικά Α - 9. Οι συνθέσεις έχουν την αφελή αφηγηματι- κότητα εικονογραφήσεων λαϊκών µυθιστορημάτων. Έτη "Βρεφοκτονία" όλη η επιφάνεια γεµί- ζει από πολλές μορφές σε ανήσυχη κίνηση. Ρυναίκει'. µε ξέπλεκα µαλλιά και τραβηγυένα απ" 27 τον πόνο χαρακτηριστικά αγωνίζονται να σώσουν τα παιδιά τους από άγριους Ρωµαίους στρατιώτες µε σπαθιά. 'Αλλες τραβούν απελπισµένες τα µαλλιά τους, άλλες σηκώνουν αλα- φιασµένες τα χέρια. Μιά νέα 05 γυµνό το πλούσιο στήθος της παλεύει µε σκυθρωπό στρα- τιώτη που κατεβάζει ορµητικά το σπαθί του ενώ µε το δεξί του την αδράχνει από την κώμη. Το παιδάκι της λουφάζει έντροµο πίσω από το µητρικό κορµί. Βρέδη σφαγµένα στο έδαφος. Το βαθύ κόκκινο χρώµα του αίµατος, σκορπισµένο σε όλη τη σύνθεση εντείνει την ατμόσφαιρα ταραχής, αγριότητας και φρίκης. H περιγραφή της ζωγραφιάς αυτής θα α- πέδιδε το ύφος του έργου αν ήταν γραµμένη δτην αδέξια και µεγαλόστοµη καθαρεύουσα των λαϊκών αναγνωσµάτων της εποχής. Οι τρείς "κήρυκες θεοφόροι".µιάς άλλης σύνθεσης. ανήκουν στη γενιά των καβαλάρηδων της λαϊκής µας, όµαιμοι των κυνηγών στα σπίτια του Ζαγοριού. 'Ενας άλλος Σαµαρινιώτης τεχνίτης υπογράφει με τ'αρχικά Α.Δ. την εικόνα " Ο Ba- σιλεύς των Βασιλευόντων"|1857/ που ανήκε σε παλιό ναό της Κορυφής Βοΐου61. Ο 'Ιωάν- νης !!. σαµαρινέος" υπογράφει στις 4 Ιουνίου 1864 µιά λιγοπρόσωπη και γλυκερή εικόνα της Κοίμησης στην εκκλησία της Θεοτόκου ΒελανιδιάςάΝομού κοζάνης. Αναφέρονται, ακόµα, τα ονόµατα µερικών Σαµαριναίων αγιογράφων, του Ζήση Χατζή |γύρω στα 1860/, 100 Ήικό- λαου Ασηµένιου /184Ο-1919/, Ζήση Παπαγεωργίου, Ζήση Νούλη και Βασ. Βούλγαρη, που ερ- γάσθηκαν στη Θεσσαλία62. Στο µοναστήρι της Παναγίας Γρανίτσας πάνω από το εσωτερικό υπέρθυρο επιγραφή µας πληροφορεί ότι " ΄Ιστορήθη ίερά εκκλησία τής Θεοτόκου κοιμήσεας λ:ΑΤΡ ΐχ""νΤοΨ τοΗ στρέλα. ?τιτεοπεύων τής εκκλησίας Γεωρνίο' "ύµ1ι' "΄στου.1ηίΓ ΕβΏΟυαρίου Ξ. Δια χειρός Ζς και Υιχαήλ Γεωργίου 'Ιωάννου εκ κώµης αµαρίνης" ;. ΐτο µοναστήρι της Παναγίας και στο χωριό ΄Αλωνα της Φλώρινας υπάρχουν επίσης εικόνες των ζωγράφων Ζήση και Μιχαήλ. Στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου Αγναντιάς Καλαµπάκας εικό- να του Αγίου Γεωργίου καβαλάρη έγινς"Διά συνδροµής καί καπάνης τών κ.κ. Κωνσταντίνου 1τράλια Κωνσταντίνου γκάλουρη έστω είς Βοήθειάν των : 1888 µαρ. 26. 'Ξφηµερεύοντος Ιω. 'Ιερέως Επιστασία Νικολάου µοναχού Διδάσκαλος Κ:Π. Κουσαίτης: εκ Καστανές χ/ειρ/ Καργιούκου Σαµαρινέος". Κάτω από εικόνα των Αγίων Πάντων υπογράφει o "Ζήσης ΄Ιω. P16— θα Σ.µ.ρ.". Στον ΄Αγιο Αθανάσιο ΣπηλαίουνΓρεβενών ο Γ. Οικονοµίδης ζωγράφισε σε θύρα του τέµπλου τον ΄Αρχοντα Ήιχαήλ /1869/ έργο χαµηλής τέχνης' στο ίδιο επίπεδο είναι και τα έργα του στο Ήεσολούρι/1883/. ΄Αλλοι Σαµαρινιώτες ζωγράφοι της εποχής αυτής είναι 0 Ιωάννης Παπαδάµ /Σµίξη 1870, ο Συµεών /µοναστήρι Προδρόµου Καισάρειας στο "ο- 06 Κοζάνης 1874/64, ο Ζήσης Χατζή του Γεωργίου /1873, εικόνα Αγίου Πικολάου στην εκ- κλησία της Κοίµησης στη θέση Λάσδα Καναλίων Καρδίτσας/, o Κυριάκος και ο Γεώργιος που τοιχογραφούν το µοναστήρι του χωριού Ζέρμα στα 188065ο Ζήσης "ούλας | 'Αγιος Πι- .'ι5,λ…1(π λ΄Οπ|ξνωυ ΤτΕ-τ "ιάιικιιιι…η/ n Ι:… .-… ,-…νν- .. ν.ιν'ν'ο|υ*' & ζονται …'1 1867 έν : τιιικκ..ν Γ'…ττ-.δάιι µανίκια, .... - ..-…--,. ., 28 στην αγιογράφηση του καθολικού του µοναστηριού Αγίας Τριάδας Γιαννωτών και αµείβονται με 4,600 γρόσια, όπως αναφέρει επιγραφή στο εσωτερικό υπέρθυρο της δυτικής θύρας του ννού. O Σαµαρινιώτης ιστοριογράφος Δηµήτριος Μακρής σηµειώνει, ακόµα, τα ονόµατα των ζωγράφων Ιωάννη Κράτα, Νικόλαου Νούλη, Δηµήτρη Σακελλαρίου/1850/ και Ηλία Ζωγράφου66. H επεξεργασία των εικόνων του τέµπλου Αγίου Νικολάου στο Κρούσοβο "ανετάθη εις τους εκ Σαµαρίνης ζωγράφους Μιχαήλ και τους υιούς αυτού Δανιήλ, πρωτοσύγκελον του Αγίου Πε- λαγονίας και Πικόλαον, οι οποίοι είχον µετοικήσει ολίγον πρό της ανεγέρσεως"5?. Ο Δα- νιήλ πριν γίνει καλόγερος λεγότανε Δηµήτριος και, µαζί µετον αδελφό του Νικόλαο, βοη- θάει τον πατέρα του σε αγιογραφικές εργασίες του μοναστηριού Αγίου Νικολάου Ήπίγκορ- σκι στα 1831. Δεν περιορίζεται µόνο σε βοηθητικές εργασίες αλλά εκτελεί και υπογράφει δικές του εικόνες, όπως της Θεοτόκου, της Σύναξης των Αγγέλων και των Τριών Ιεραρχών. Στην τελευταία γράφει σε πρώτο πρόσωποι" ΔΙΑ XEIPOC EMOY TOY TAHEINOY AHMHTPIOY.."'O- λες οι επιγραφές στις εικόνες είναι σλάβικες ενώ οι υπογραφές πάντα ελληνικές. O Νικό- λαος ήταν και ξυλογλύπτης, σκάλισε το βηµόθυρο του τέµπλου στο µοναστήρι Ιωακείµ Οσο- γκόρσκυ. Ο Μιχαήλ µε το Δηµήτριο εργάστηκαν στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου στο χω- ριό Ραϊτσίτσα, κοντά στο Ντέµπαρ. Ο Μιχαήλ είναι ονοµαστός ζωγράφος της εποχής του γι'αυτό του αναθέτουν εργασίες σε εκκλησίες της πόλης Μοναστήρι /Μπίτολα/ και στο ξα- κουστό µοναστήρι της Ρίλας στη Βουλγαρία. O Μιχαήλ και οι γιοί του δρουν σε µιάν επο- χή µέτριας αγιογραφίας. Διακρίνονται, όµως για την επιμέλεια της δουλειάς των και για την επιµονή στην απόδοση των λεπτοµερειών. Οι θρόνοι του Χριστού και της Παναγίας απο- δίδονται µε αξιοσηµείωτη δεξιοτεχνία σε όλες τις λεπτομέρειες της ξυλογλυπτικής των ΧΚΧΧΙµικρογραφιών που τους κοσµούν, οι φορεσιές µε τα σχέδια της ύφανσης και τα λογής κεντίδια, τα ευαγγέλια και τα άµφια των Τριών Ιεραρχών µε θαυµαστή ακρίβεια, ο θώρακας του Αρχάγγελου Μιχαήλ µε όλο τον πλούτο των σφυρήλατων διακοσµητικών θεµάτων του. Τα πρόσωπα, όµως, έχουν τυπική και ουδέτερη διατύπωση, η προσπάθεια φυσικότητας στις πτυχώσεις των υφασµάτων δεν είναι αποτελεσματική.΄Ατονη η χρωµατική κλίµακα. Η εµφάνιση της οικογένειας Πιτένη, από τα 1872 και πέρα, δίνει καινούργια πνοή στη σαµαρινιώτικη ζωγραφική, την ανανεώνει τεχνοτροπικά και θεματολογικά, την αποσπά- ει από τη μακαριότητα στην οποία είχε βυθισθεί. Ενώ φαίνεται να συνεχίζει τους ζωγρά- φους της προηγούμενης γενιάς, κατά έναν περίεργο τρόπο µεταβάλει σε προτερήματα τα ελαττώµατά τους. O πατέρας Δηµήτριος Αδάµ Πιτένης εµφανίζεται, από όσα µας είναι γνω- στά, στο ναό του Αγίου Δηµητρίου Μηλιάς N. Κοζάνης, όπου εργάζεται κατά διαστήµατα α'ό τα 1872 ως τα 189168. Το έργο του δραστήριου αυτού ζωγράφου είναι τεράστιοδ9και άνισο.Θα σταθούµε σε µερικές µόνο από τις ζωγραφιές του, εκείνες που εκφράζουν πλη- Οξστ€Ωα την ανανεωτική πνοή που χάρισε, αυτός αλλά και τα παιδιά του, στη σαµαοινιώ- 29 τικη ζωγραφική. Στην εκκλησία της Θεοτόκου, στο Πυλωρί Βέντσιων, κατά την επιγραφή "'Ιστορίθη ούτος δ Τέµπλος έν έτει 1883 10βρίου 20/ Διά συνδρομής καί δαπάνης παπα Γεωργίου άπό χωρίον Παλεο|χώρι καί Κωνσταντίνου Γρίββα καί τού λοιπού χωρίου δι έπι/ τροπής δέ Ιωάννου Δ. Βλάχου καί 'Αθανασίου µοναχού| Αίωνάι τους ή µνήµη: Διά χειρός Δηµητρίου 'Α. Πιτένη/ Σαµαριναίος". Στις ποδιές του τέµπλου, αντί για τα συνηθισµένα ανθοδοχεία ή µπαρόκ διακοσµητικά, ο Πιτένης ζωγραφίζει τοπία. Μα η πρωτοτυπία του δε βρίσκεται εκεί, τοπία, έστω και σπάνια συναντούµε και σε άλλες ποδιές τέμπλων, όπως π.χ. στο ναό του Αγίου Κωνσταντίνου στο χωριό Αγία Σωτήρα Βοΐου /1867| και στον ΄Αγιο Αθανάσιο Διδυµοτείχου. Αυτό που είναι η µεγάλη του καινοτομία είναι ο λιτός και αυστη- ρός τρόπος µε τον οποίο τα αποδίδει, η μεταφυσική ατµόσφαιρα που αποπν =ουν. Πολύ πρίν από το Τζιόρτζιο ντε Κύρικο ζωγραφίζει µπροστά από έναν γαλαζοπράσινο ουρανό πα- ράξενο μοναχικά κτίρια, σιωπηλά και µυστηριακά. ΄3να μονόχρωµο παραπέτασμα µε βαρειές πτυχώσεις σκεπάζει µεγάλο µέρος της ζωγραφικής επιφάνειας. Τα άΞ1ΐ&! απροσδιόριστα, λιτά στο χρώμα, µε αψιδωτά στρόγγυλα και τετράγωνα ανοίγµατα που χάσκουν άδεια και άφωνα µε µιά σιγή γεµάτη µυστικά µηνύµατα. Κανένα δέντρο ή λουλόύδι δε γλυκαίνει το τοπίο. Στα 1901 - 2 ζωγραφίζει την εκκλησία των Αγίων Κωνσταντίνου και Έλένης στους Φι- λιππαίους, χωριό κοντά στη Σαµαρίνα. Εδώ το ζωγραφικό κλίµα είναι διαφορετικό. O Δηµ. Πιτένης συνδέει την αγιογραφία µε τις καλλίτερες επιτεύξεις της σύγχρονής του κοσμι- .'΄,ς λ".ϊκής γ,, τικής.Αν η ιγιογ;αφία είναι, ΄'εως την είπαν, ""Η ΄ι.'1 …' ΄ . εδώ γίνεται "δηµοτικό τραγούδι µε χρώματα". ο καβαλάρης 'Αγιος Ευστάθιος παµ…πξρπει στον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο ή στο "εγαλέξανδρο που την ίδιαν εποχή ο φουστανελλΐς 0εόφιλος φιλοτεχνούσε πάν ΄στούς τοίχους των πηλιορείτικων σπιτιών. Παραπέµπει, ακό- µα στούς στίχους που περιγράφουν έναν άλλον καβαλάρη "Αγιο, τον Γεώργιο:"..γριΒοκα- βαλάρη, αρµατωµένος µε σπαθί και µ΄αργυρό κοντάρι". Η Κοίμηση της Θεοτόκου, αν και ξεκινάει από παλιότερα πρότυπα, είναι περισσότερο ένα συγκινητικό χωριάτικο ξύδι. Μερικά κεφάλια γυναικών έχουν την αφέλεια αλλά και τη δύναµη των λαϊκών προσωπογρα- φιών της εποχής. Φυσικά, o Δηµ. Πιτένης δεν είναι ένα φαινόµενο ξεµοναχιασµένο από τον κοινωνικό του περίγυρο. Ζεί και εργάζεται σε παραδοσιακή κοινωνία που αποδιοργα- νώνεται, δεν είναι όµως ακόµα έτοιµη να παραδεχτεί και να αφοµοιώσει τις βαθειές κοι- νωνικές µεταλλαγές που την ελκύουν και τη φοβίζουν. Αισθάνεται πως µπαίνει σ΄έναν κόσµο άγνωστο και προσπαθεί να γαντζωθεί σε όσα της είναι οικεία και δοκιµασµένα στο χρόνο. ΄ΐτ1ι, ίσως, πρέπει να ερµηνεύσουμε τις ταλαντεύσεις του Δηµ. Πιτένη από το ςόβο του άγνωστου στη αιγουριά του κοντινού και γνώριµου. « . . … , ι . , ι κι Κία γιϊι αν, ι…υγιος κιι (ικόλ1ος, τοιχογραφ…υν στα 1908 την ι*"λΠσια 10€ 30 Θεοτόκου Κνίδης, στα Βέντσια. Επάνω σε γαλάζιο φόντο όρθιοι ΄Αγιοι στέκονται με ύφος χωρικών µπροστά στο φωτογραφικό φακό. Ανάμεσά τους ενδιαφέρουσες µορφές ο φουστανελ- λάς Νεﵴαρτυρας Γεώργιος "εξ Ιωαννίνων" και 0 'Αγιος Χριστόφορος µε το µικρό Ιησού στον όµο του. ΄Αλλοι ΄Αγιοι σε εγκόλπια, τα οποία περιβάλλονται από πλέγµατα κλιµατί- δας σε χρωµατική απόδοση που σκοπεύει στο διακοσμητικό αποτέλεσµα χωρίς να δεσµεύεται από τους φυσικούς χρωματισµούς. Αν και οι τοιχογραφίες είναι σχετικά πρόσφατες, έχουν υποστεί σηµαντικές φθορές. Στα 1909 επανέρχονται στην εκκλησία της Θεοτόκου στο Πυλω- ρί. Συνεχίζουν µε επιτυχία την πατρική παράδοση του λαϊκού καβαλάρη, με τα ίδια ίσως πρότυπα αλλά σε άλλη, ζεστότερη.χρωματική απόδοση. Μιά "υπερρεαλιστική" σύνθεση βρί- σκεται στο γυναικωνίτη. Πρόκειται για " Τό παγκόσμιον καί άδέκαστον Κριτήριον τού Κυ- ρίου καί Σωτήρος ήµών 'Ιησού Χριστού". Είναι μιά σύνθεση όπου κυριαρχούν το γαλάζιο σε δύο τόνους, το καφέ-γκρίζο και το κίτρινο. 'Ενας πελώριος αυγόσχηµος ήλιος με αν- θρώπινο πρόσωπο δεσπόζει στη σύνθεση. Θολό ποτάμι χωρίζει δύο ομάδες ανθρώπων. Αριστε- ρά, χοντρή αλυσσίδα περιζώνει την οµάδα των αμαρτωλών, ενώ η δεξιά ομάδα είναι ελεύ- θερη. Μέσα στο ποτάμι παρασύρονται από το ορμητικό νερό "οι άσεβείς", οι "πόρνοι" κ. λ.π. και όλοι οι "μιαροί καί άκάθαρτοι και προ πάντων οι άγνώµων 'Ιουδαίοι γραµµατείς και φαρισαίοι", όπως τους χαρακτηρίζουν επιγραφές σκόρπιες στο νερό. Τα ψυχρά χρώµατα, η μεγάλη κίτρινη κηλίδα του παραµορφωµένου,από κάποιαν άγνωστη πίεση, ηλιακού δίσκου, οι χοντρές αλυσσίδες, δημιουργούν ατμόσφαιρα φόβου και µυστηρίου. Ο Γεώργιος Δηµ. Πιτένης, που τον συναντούµε να ζωγραφίζει από τα 1883 στην Κι…"- 8ίτσα, τοιχογραφεί στα 1911 το νεότερο τµήµα του καθολικού Κοίµησης της Θεοτόκου στο Σπήλαιο Γρεβενών. Σε σχήµα αψίδας φιλοτεχνεί την Κοίμηση, σύνθεση λαϊκής φαντασίας, όπου ο Χριστός δέχεται την ψυχή της Παναγίας μέσα σε νεφέλη δόξας καφετιά με γκριξό- µε: ςι= 'τ…=.1ι?ώ….ιο. Φον … ; αν", γεµίζουν …-« _ pf; π.χ-'γε΄..'…ι…) νι Δ.…'ι΄ι ν ΄,. ! '…΄ . δε- ξιά και αριστερά των ιεραρχών δύο αγγελούδια ιταλικού ύφους. Τα κτίρια στο βάθος θυ- µίζουν εκείνα που βρίσκονται στις ποδιές του τέµπλου της Θεοτόκου στο Πυλωρί. Οι αραι- οί όρθιοι ΄Αγιοι προβάλλουν σε φόντο που µιµείται τοίχο χτισµένο ισοδομικά µε µεγάλους µαρµάρινους κυβόλιθους. Η κάτω σειρά των κιβόλιθων έχει χρώμα ώχρας µε καφετιά νερά, οι επάνω ανοιχτογάλαζονς µε σκουρογάλαζα νερά. Λεν πρόλειται για τη συνηθισμένη απο- µίμηση ορθοµαρμάρωσης που συνάτούµε στη χαµηλή ζώνη τοιχογραφημένων εκκλησιών, δηλα- δή για αντικατάσταση µε τη φτηνή ζωγραφική της δαπανηρής επικάλυψης του τοίχου µε μαρ- µάρινες πλάκες. Κύριο χαρακτηριστικό αυτών των απομιµήσεων είναι,οι ομόκενροι ρόμΒοι που σχηματίζουν τα νερά του µαρμάρου, όπως γινότανε συνήθως και στις πραγµατικές ορ- θοµαρμαρώσεις µε την κοπή σε φέτες του µαρµάρου και την τοποθέτησή τους αντικρυστά, κάθετα και οριζόντια. Στον Πιτένη άλλοι κυΞόλιθοι έχουν οριζόντια νερά, άλλοι κάθετα ' 31 λοξά, χωρίς συµμετρία. ΄Αλλωστε, δεν θα ήταν νοητή η αγιογράφηση επάνω σε ορθοµαρμά- ρωση. 3δώ ο Πιτένης αποσπά τους Αγίους από τη μεταφυσική απομόνωσή τους μεσα σ'ένα χρώµα -το γαλάζιο των Σαμαριναίων, κι όχι µόνον αυτών, ανακαλεί την απεραντωσύνη του ουρανού- και τους εντάσσει σε συγκεκριµμένο περιβάλλον που δίνει, µάλιστα, την αίσθη- ση της υλικής βαρύτητας. 'Οσο κι αν δεν ξέρουμε τις προθέσεις του ζωγράφου, το γεγο- νός της αποδοχής του έργου από τον επίτροπο της εκκλησίας Ιωάννη Ζήση και από τούς κατοίκους του χωριού φανερώνει πως με την αλλαγή της ιδεολογίας ακόµα και η συντηρη- τική αγιογραφία μπορεί να δεχθεί σημαντικές καινοτομίες. Και μιά παρατήρηση για την επιγραφή. Σ'αυτή o ζωγράφος µνημονεξει πως το έργο τελείωσε στις 19 Αυγούστου 1911 και συμπληρώνει:" ΑΡΧΙΕΡΑΤΕΥΟΝΤΟΣ το! ΠλΝΙΕΡΩΤ.ΤΟΤ ΑΓΙΟΥ ΓΡΕΒΕΝΩΝ Κι K: ΑΙ!!ΙΛΙΑΙΤΟν ΛΑΖΑΡΙΔΗ". Λίγο αργότερα, την 1η Οκτωβρίου του ίδιου χρόνου o Αιµιλιανός, σφοδρός επικριτής της ανθελληνικής πολιτικής των Νεοτούρκων, συλλαμβάνεται από αυτούς και σκοτώνεται στο χωριό Σχίνοβο. H δολοφονία αυτή ξεσήκωσε ζωηρές διαµαρτυρίες των Έλ- λήνων αντιπροσώπων στην τουρκική Εθνοσυνέλευση και παράλληλα οργανώνονται σε πολλά µέρη μνηµόσυνα και οµιλίες. Τότε σβύνεται από την επιγραφή η λέξη ΛΑΖΑΡΙΔΗ και στη θέση της γράφεται με πεζά γράµματα η λέξη "'Εθνομάρτυρος". 0 γρφικός χαρακτήρας δείχ- νει πως την έγραψε o Πιτένης. Θα μπορούσε κανένας να παρατηρήσει πως η αντικατάσταση αυτή'νά γίνει από το ζωγράφο με τα ίδια κεφαλαία γράµµατα κι έτσι να διατηρηθεί η o— αοιογένεια της επιγραφής. Αλλά η ημερομηνία της είναι προγενέστερη από το αποτνοικό "άνατο του ιιιιλιινού, κι αυτό έπρεπε να φαίνεται. ΐίναι πιθανή 1λλιγή να έγινε µερικούς μήνες, όταν πιά είχε ελευθερωθεί η περιοχή. Παράλληλα µε τους Πιτένηδες δρά και μιά άλλη οικογένεια ζωγράφων με αργηγό τον Αδάμο Χρ. Κράγια, που εργάζεται άλλοτε µε βοηθό το γιό του Δηµήτριο και άλλοτε τον ΤΟ ανεψΟό και µαθητή του Ζήση I. Ζήβα . Στα 1875 ζωγραφίζει την εκκλησία του λγίου Τω- άννου Καρυδίτσας Ηοµού Υοζάνης μαζί με το µαθητή του ?. Αδάμ, που πιθανό να είναι κι αυτός γιός του. ΄Αλλωστε και ο Δηµήτριος Αδ. Κράγιας, που αναλαβαίνει και µόνος του εργασίες, μερικές φορές υπογράφει ως Δηµήτριος 'Αδάµου υιός, όπως στην εκκλησία Παλαιοχωρίου Γρεβενών στα 1870, άλλοτε βάζει ολόκληρο το πατρώνυµο.πκππππκπκκππκ11ππ Πι παραγωγικότατοι αυτοί ζωγράφοι δεν φαίνεται να ενδιαφέρονται πάντοτε για την ποι- ότητα της ζωγραφικής των ούτε για την αντοχή των υλικών που χρησιμοποιούν. δύο άλλοι ζωργάφοι, ο Δηµήτριος Σίμου και ο Ληµήτριος Ιω. Σακουμάνος τοιχογρα- φούν στα 1102 την εκκλησία του Προφήτη Τλία στο Δρυµό Έλασσόνας. "υπικά δείγµατα της σαµαρινιώτικ1ς ζωγραφικής Χ&Ετων αρχών του αιώνα µας, αυτής που δεν συμµετέχει στο ανανεωτικό κίνηµα των Πιτένηδων. Γαλάζιο φόντο, µορφές στρογγυλές, επιγραφές µε πε- 'αύς 1γακτήρες του εδώ έχοτν εντονότερη την καλλιγραφική αιξοµείωση τον πλάτους των 32 γραµµών τους. Οι ολόσωµοι ΄Άγιοι είναι κοντόχοντροι, οι πολυπρόσωπες σκηνές στατικές, τα φυτικά διακοσµητικά ανάμεσα στα εγκόλπια χωρίς τη συνηθισµένη ευλυγισία. "ι εδώ ζωγραφίζεται o ιδρυτής της µονής Ζάβορδας 'Αγιος Νικάνωρ, όπως συµβαίνει συχνά σε εκ- κλησίες κτηνοτροφικών χωριών. ΄ΟΗως o 'Αγιος Μόδεστος, 0 'Αγιος Νικάνωρ θεωρείται προστάτης της κτηνοτροφίας, αν και η βιογραφία του δεν αναφέρει τίποτα σχετικό µε ία- ση ή άλλη ευεργετική επίδραση στα ζώαΤ1. Σε εικόνες του τέµπλου της Μονής Λεκατσά συναντούμε την υπογραφή του "Σαμαρινέως" Αθανασίου Τσούκα και τη χρονολογία 191672. Μία εικόνα του Νεομάρτυρα Γεωργίου, που βρίσκεται στο Μουσείο της Μακρινίτσας, µε την υπογραφή "χείρ Χ΄Ι: και Οίκ: Σ.μ.ρ.ν.υ." μας δίνει την ευκαιρία να διαλύσουμε την αρκετά διαδεδοµένη πλάνη ότι οι Σαμαρινα!ίοι ζωγράφοι "είναι οι μόνοι που εφιλο- τέχνησαν με φουστανέλλα τον ΄Αγιο Γεώργιο, τον νεοµάρτυρα τον εξ Ιωαννίνω"73. Μερικοί αποδίδουν σε σαµαρινιώτες ζωγράφους ανυπόγραφες εικόνες ή και τοιχογραφικά σύνολα αρ- κεί να συναντήσουν τη μορφή του Γεωργίου. Πρώτος που τον ζωγράφισε, δεκατρείς µόλις μέρες µετά το μαρτυρικό του θάνατο, είναι o Χιονιαδίτης Ζήκος Μιχαήλ και το έργο του αυτό έγινε πρότυπο για απανωτές εκδόσεις χαλκογραφιών από τις οποίες προέρχονται πάµ- πολλα άλλα έργα. Από τα 1838, χρονολογία του θανάτου του, οι Χιονιαδίτες δεν έπαψαν να απεικονίζουν τον ταπεινό ιπποκόµο από το Τσούρχλι74. Εκτός από τους Χιονιαδίτες, και άλλοι ζωγράφοι από χωριά και από τα Γιάννινα, ζωγράφισαν το ίδιο θέμα που το 00- ναντούμε από το Πήλιο /εκκλησία Ταξιαρχών "ηλεών/ µέχρι τη διλιππούπολη75. Χωρίς αξιώσεις εξαντλητικής καταγραφής των ζωγράφων της Σαμαρίνας, σημειώνουμε µερικά ακόμα ονόµατα που τα συναντήσαμε µόνο σε δημοσιευμένα κείµενα: Γεώργιος T00000- ρας, Μάστακας, Νίκζας, Δόντας?6, καθώς και ο " Δηµήτριος έκ κώµης Σαμαρίνης"?7 που δεν πρέπει να είναι ένας από τους τρείς Δημήτριους που ξέρουµε, τον Πιτένη, το Σίμου και το Σακουμάνο, γιατί αυτός ζωγραφίζει εικόνα στα 1856 και εκείνοι υπογράφουν έργα τους ως τις αρχές του 200ύ αιώνα. Στα έργα της σαμαρινιώτικης ζωγραφικής µπορούµε µε σιγουριά να προσθέσουμε και µερικά ανυπόγραφα που έχουν αναμφισβήτητη τη σφραγίδα της τέχνης της, όπως είναι οι τοιχογραφίες στις κόγχες του ιερού στις εκκλησίες του Αγίου Θωμά Ανθούσας και Ταξιαρ- χών Αιανής. Ανακεφαλαιόνοντας σύντομα την πορεία της σαµαρινιώτικης ζωγραφικής σηµειώνουμε πως ξεκινάει από τα αγιογραφικά εργαστήρια του Αγά ου ΄Ορους γιατί η πιθανοί ιδρυτές του τοπικού εργαστήριου εκεί έμαθαν την τέχνη τους αλλά και γιατί τα τεχνοτροπικά χα- ρακτηριστικά των πρώτων εκπροσώπων φανερώνουν έντονη επίδραση της νεορωσικής αγιογρα- ,ίας που κηδεµονεύει την αγορείτικη ζωγραφική από το 180 αιώνα. To φαινόµενο δεν είν1ι 33 τοπικό. Σηµειώσαµε παλιότερα τη σχέση της χιονιαδίτικης αγιογραφίας µε τη ζωγραφική δραστηριότητα της αθωνικής μοναστικής κοινότητας78. To ίδιο ισχύει γιά το εργαστήριο του Διονύσιου στα Φουρνά της Ευρυτανίας. Σε παρόμοια συµπεράσματα μας οδηγεί η απο- σπασµατική γνώση της τέχνης άλλων κέντων ζωγραφικής δραστηριότητας, όπως το Λινοτόπι, x τό Φορτόσι, το Καπέσοβο και η Σέλιρσα. Από τα µέσα του 19ου αιώνα και πέρα άλλα κέν- τρα σβύνουν και άλλα συνεχίζουν ανανεώνοντας τη ζωγραφική τους έκφραση, κατά τις επι- ταγές των καιρών. ΕΠΙΛΟΓΟΣ Η εργασία αυτή προσπάθησε να παρακολουθήσει την εξέλιξη της σαμαρινιώτικης ζωγρα- φικής από την εµφάνιση της συγκροτηµένη; δραστηριότητάς της ως το σβύσιμό της, τις πρώτες δεκαετίες του αιώνα µας. Λεν στόχευσε στή συγκρότηση ενός CORPUS των ζωγράφων της Σαμαρίνας αλλά στην παρακολούθησή της μέσα από το έργο των χαρακτηριστικών εκπρο- σώπων της με σύντομες, μερικές φορές µόνον ονομαστικές, μνείες των "συνδετικών" ζω- γράφων. Γι'αυτό παρέλειψε καλλιτέχνες σαμαρινιώτικης καταγωγής µε πλούσιο και σημαν- τικότατο έργο, αλλά µε καλλιτεχνική αφετηρία και εξέλιξη άσχετες προς τον τόπο κατα- γωγής τους, όπως π.χ. το Δημήτρη Γιολδάση. Λεν παρέλειψε, όμως, μερικές λεπτομέρειες, όπως η παρουσίαση επιγραφών είτε σε φωτογραφία, είτε σε σχέδιο, είτε με τυπογραφικά στοιχεία, πράγµα που ίσως θα ταίριαζε σε άλλου είδους εργασία. Από το πλήθος των επι- γραφών παρουσιάζονται µόνον εκείνες που έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, όπως αυτές που µε τη σύνταξη και την ορθογραφία τους χαρακτηρίζουν το µορφωτικό επίπεδο, άλλες του δίνουν συντοµογραφίες του ονόµατος του χωριού -πράγμα που, απ'όσο ξέρουμε είναι ιδιο- µορφία των Σαμαριναίων- ή δίνουν ερµηνεία του ονόµατος του χωριού, όπως εκείνη που το γράφει "αµαρίνα" από το άϊ-Μαρίνα, δίνοντας στό όνοµα ελληνική προέλευση. Γενικά, όπου έγινε χρήση λεπτοµερειών αυτές διαλάχτηκαν για να χρωµατίσουν το σύνολο. ΄Οπου σημειώνονται βιβλιογραφικές παραποµπές για εικόνες ή σύνολα δεν σηµαίνει πως η µελέτη στηρίχθηκε αποκλειστικά σ΄αυτές, εκτός από τις περιπτώσεις που ρητά δη- λώνονται στο κείμενο. Η επιτόπια μελέτη, σε συνδυασµό µε τη φωτογράφιση, είναι το βά- θρο επάνω στο οποίο στηρίχθηκε η εργασία αυτή. "οµίοαµε, όµως, πως ήταν χρέος µας να µνημονεύσουµε όσους πρίν από µας είχαν συγκεντρώσει πληροφοριακό υλικό και σε με- ρικές περιπτώσεις οι δηµοσιεύσεις τους µας οδήγησαν στούς τόπους όπου βρίσκονται τα έργα, μιάς και ο χώρος μέσα σρον οποίο εργάσθηκαν οι Γαµαρινιώτες ζωγράφοι είναι εν- ρύτατος, από την Πελοπόννησο ως τη Γιουγκοσλαβία και τη Εουλγαρία, µε χιλιάδες χωριών και πολύ περισσότερες εκκλησίες, ξωκκλήσια και μοναστήρια. Ας προσθέσουµε ότι πολλές ηικρές εικόνες θ"ι΄ακονται σε εικ«)νο=':τίοια σπιτιών… -. (. …, .χ … , τ. τ … ΐ1'ΐιΠενΟυ €4…αυι΄ζ' 'ιτ:ιιν Οι ,l'fi, [pjlv-xnvaK'iil Κ1ι ΠΚ|π;' ε;τι…ι1τι… _ . o ' 34 κή" ζωγραφική, µ΄όλη την αντιπάθεια που τρέφει o συγγραφέας του βιβλίου αυτού προς τέτοιυ είδους ταυτίσεις. Εδώ, όμως, είναι τόσο εντυπωσιακή η αντιστοιχία που είναι χρήσιμη η αναφορά σε µορφές σύγχρονης τέχνης γνωστές στο μέσο αναγνώστη. Οι Σαµαρινιώτες ζωγράφοι δεν είναι οι μόνοι που κατάγονται από τη Βορειοδυτική Ελλάδα. Πολλά είναι τα χωριά καταγωγής των ταπεινών αγιογράφων= Καλαρρύτες, Λιγκιάδες, Ψσεπέλοβο, Κορύτιανη, Αοζέτσι, Μπαµπούρι, Αραγομή, ΐονοδέντρι, Γρεβενίτι, "έτσοβο, Παργα, 'Ανω Σουδενά, Φανερωμένη, πηγές, Πωγωνιανή, τέρμα, , Κριμήνι, η πόλη Ριάν- νινα...[διαίτερη επίδοση στην αγιογραφία είχαν το Καπέσοβο, το Φορτόσι και οι γνωστοί μας Χιονιάδες. ? αγιογράφηση των εκκλησιών δεν γινότανε πάντα µονομιάς. Πολλές φορές μεσολαβού- σαν αρκετά χρόνια από τη μία φάση των εργασιών ως την επόμενη, που δεν είχε αναγκα- στικά τους ίδιους εκτελεστές. Στα δύσκολα χρόνια της Τουρκοκρατίας δεν ήταν καθόλου εύκολη η συγκέντρωση του ποσού που χρειαζόταν αν και οι αμοιβές των αγιογράφων κάθε άλλο παρά υψηλές αποδεικνύονται από τα στοιχεία που κατέχουμε. Ρικόνα των επίµονων και μακροχρόνιων προσπαθειών για να ολοκληρωθεί η αγιογράφηση µιάς εκκλησίας µας δί- νει απόσπασµα από "ενθύμηση" εκκλησιάς της Κόνιτσας: "..καί πάλιν µετά πολλά έξοδα 2311 έφτιασαν τόν άρθηκα καί έζωγράφησαν έν πρώτοις τόν άρθηκα καί ύστερα τό άγιο βήμα καί διά νά μήν είναι τίποτα κλισιαστικό διά νά δώσουν τό …ά- των ζωγράφω9 καί έβαλεν ό Παπά "ανθέος δ πνευματικός καί έγραψαν πρόθεδι τό κάθε όνοµα πρός γρόσια έκατό. καί u ι , | , l‘ έγοτΡεν όνόυατα σαράντα Ea υστερα μέ χρονους έχειρ=τονηθηκα εγω δ ταπεινός νικοΛιος &". ερεύς άπό χύ αχιβ /1612/ καί έγινεν πάλιν συνδρομή καί την άποστόρισαν ...καί μετά & | , ταυτα εγραφτη δ Ρίκος δ γραµµατικός δι άσπρα έννεακόσια καί ίστοοίθη καί τό κάτω μέ- 00c τής έκκλησίας' καί τόν τοίχου τόν άλλον τόν ίστόρησε δ νι....μπέκιου καί ό αιχά- Ana" T9. Τώρα πιά τα τέκνα της ?αµαρίνας έπαψαν να ιστορούν τους τοίχους των εκκλησιών και να φιλοτεχνούν εικόνες. Σκορπισµένα στα πέρατα της Ελλάδας, αλλά και της Γης,προκό- βουν στις επιστήµες, στο εμπόριο, στις τέχνες και σε άλλα επαγγέλµατα. Δεν έχουµε πα- ρά να επαναλάβουµε, ύστερα από εβδομήντα χρόνια τη διαβεβαίωση πως "κανένας απ'όσους επισκέφθηκαν το χωριό δεν θα παραλείψει να ευχηθεί γιά την ακµή του και την προκοπή του"8Ο. 2. 3. 9. 1Ο.Ξκδοτική΄ Αθηνών; Ιστορία του Ελληνικού Έθνους. Τόµος ΙΑ΄. Αθήνα 19?Ξ, '€λ. 1"N 11. 12- 13. 14. 15. 16. 17. 18 35 ΠΑΡΑΠΟΜΠΒΣ Κίτσος Α. Μακρής= Χιονιαδίτες Ζωγράφοι. Αθήνα 1981, σελ. 29 κ.ε. Νίκος Γ. Σβορώνος: Ανάλεκτα Νεοελληνικής Ιστορίας και Ιστοριογραφίας. Αθήνα 1951, σελ. 383. Αγγελική… Χατζημιχάλη: Σαρακατσάνοι.Τόμος πρώτος, μέρος α: Αθήνα 1953, σελ. ρδ΄. Περισσότερα στοιχεία για παράγωγα, υποκοριστικά, τόπωνύμια, σύνθετα, στη μελέτη του Δημητρίου I. Γεωργαντή : Περί των Σαρακατσαναίων. Αρχείου του Θρακικού Λαογρα- φικού και Γλωσσικού Υλικού.Αθήνα 1947-48, σελ. 221. Χρήστος M. E010kcf6nj H Πίνδος και τα Χωριά της.Β'έκδοση. Αθήνα 1851, σελ. 87. Την άποψη αυτή υποστηρίζουν και άλλοι. Βλέπε: Ι.Α.Θωμόπουλου= T0 Τοπωνυµικά µας.Θεσ- σαλονίκη 1958, σελ. 48. Απόστολος Βακαλόπουλος: Ιστορία του Νέου Ελληνισμού. τόμος Β΄Τουρκοκρατία 1453-1669. Θεσσαλονίκη 1964, σελ. 84. Στέργιος Z. Παπαγεωργίουι T0 κατά τον Γάµον 'Εθιμα εν Σαµαρίνα της Μακεδονίας. Λαο- γραφία.Τόμος B: τεύχος Β΄- Γ΄. Αθήνα 1910, σελ. 432. Τάκης Γ. Κανδηλώρος: Λήµα'Βλάχοι. Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια Πυρσού. Αθήνα Τηλέµαχος Μ. Κατσουγιάννης Περί των Βλάχων των Ελληνικών Χωρών,Β΄Ξκ του Βίου και και της Ιστορίας των Κουτσοβλάχων επί Τουρκοκρατίας. Θεσσαλονίκη 1966, σελ. 14. ΤΡΑΙΑΝ 3ΤΟΙΑΝΟΥΙ : Ο Κατακτητής Ορθόδοξος Έαλκάνιος ΄Ξµπορος. Ττον τόµο Σπ. Ασ- δραχά /8ισαγωγή - Επιλογή Κειµένων/: Η Οικονομική Δομή 1B0 Βαλκανικών-Χωρών:-1ΞοΞ: 19ος Αιώνας.Αθήνα 1979, σελ. 310. Απόστολος Βακαλόπουλος: όπου παραπάνω, σελ.215. Κώστας Κρυστάλλης: ΄Απαντα. Επιµέλεια Γ. Βαλέτα. ψόρος Β΄. Αθήνα 1959, σελ… 473. Οδοιπορικά Ηπείρου και Θεσσαλίας,υπό του παρά τω Υπουργείω των Στρατιωτικών Γκι- τελικού Γραφείου. Αθήνα 1880. Νιχαήλ Χουλιαράκης : Γεωγραφική και Πληθυσµιακή Εξέλιξις της Ελλάδος, 1881 - 1959. Τόµος Β΄. Αθήνα 19?5. σελ. 89. Νέα Παγκόσµια Εγκυκλοπαίδεια, Τόµος 26ος. Αθήνα. T10 λήµα Σαμαρίνα. Κώστας Κρυστάλλης= όπου παραπάνω, σελ. 425. Κίτσος Α. Ηακρής: Η Χειροτεχνία εν Θεσσαλία. Λάρισα 1966, σελ. 12. 19. ΡΜΜΜ-π Π. Ρέλκος: H Έπισκοπή Δοµενίκου και Ελασσώνος. Ελασσόνα 1980: σελ.1ΟΙ. 20. T‘aoU-Jmfi Ρόκου : To Καµίνι. Ανάτυπο από τα ΞΞΞξρωΞ:κΞ-Ξ;Ξν:κά.Γιάννινα 1981, τλ. 347. 21. TFAIAN 3ΤΟΙΑΝΟ?ΙΟΗ= όπου παραπάνω, σελ. 310. To βιβλίο των WAGE και ΤΗΟΉΡΞΟΝ εί- ναι γεμάτο από πληροφορίες για τη δρά ση των κλεφτών της Σαµαρίνας. Ανεφξρονται και οι Γούσιος Δίσπουλης, Σίµικας, Νάκης Πόλος, Νάκης Καταραχιάς, οι τρεις αδελ- φοί Σκράκου, ο Τζίμας, ο Γιώργης και o Ζήσης. 22, LOUISA SYNDICA . τΑουπρΑ: αυπτΡΕ3 SAINTS LOCAUX DE LA MACEDOINE Β'ομΕςΤ Ξ… ΌΈ ,… ΞΡΙΡΕ ΕΤ ΒΕΠ? ΙσΟΝΟΝσΉΑΡΗΙΕ./Ανάτυπο/. Σόφια 1966. Λεπτοµέρεις του µαρτυρίου του μεταφέρει από τον Πουκεβίλ ο Κ. Σάθας |Τουρκοκρατουμένη Ελλάς,Αθήνα 1869, σελ. 592 - 594/ όπου όµως δίνεται άλλη άποψη για τη στάση του Δημήτριου, όχι και τόσο κολακευτική: "διέτρεξε κατά τας θυελώδεις εκείνας ημέρας τας διηρεθισµξναζ επαρχίας ίνα κατευνάσει τα πνεύματα, και επαναγάγει τους ανθρώπους υπό τον ζυγόν της Ena— …ής. Πλην καταγγελθείς ως δηµεγέρτης συνελήφθη μετά του Ελαχάβα και πλήρης αλύσεω' εσύρθη προ του σατράπου των Ιωαννίνων". ?". Κόστας ι'ρυε.τάλλης : όπου παραπάνω, σελ. 300. ε,. To Σημειώματάριο ενός Ηετσοβίτη 18?1-1943.Επιμξλεια - ΠΩΟλεγδµενα Γεωργίου Σλατά on. Αθήνα 1972, σελ. 11° 26. Ν. Θωμάς: Μία Σχηµατική Παράσταση που δείχνει τη Διάταξη με την οποία ξορεύεται ο "Τσιάτσιος". Εφηµ. Η Ωραία Σαµαρίνα, Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 1981. 27. Κίτσος Α. Μακρής: To Nouaotfipt του Κλεινοβού και οι Επιγραφές του. Βήµατα. Αθήνα 1979, σελ. 252. 28. Γεώργιος Κ. Γάγαρης= Δωδώνη,*Εικονογραφημένον Ηπειρωτικόν Ημερολόγιον.΄Ετος Α'. Αθήνα 1896, σελ. 174. 29. Κώστας Κρυστάλλης: όπου παραπάνω, σελ. 315. 30. n. Αραβαντινού= Συλλογή Δηµωδών Ασμάτων της Ηπείρου.Αθήνα 1880, σελ. 43. 31. Γ. Έαβαρέτος= O Αλή Πασάς από την άλλην Πλευράν./διάλεξη/ Αθήνα 1930, σελ. 5 32. Κώστας Κρυοτάλλης= όπου παραπάνω, σελ. 318 33. Δημ. Λουκάτος= Λαογραφική Αποστολή στα Θεσσαλικό 'Αγραφα. Επετηρίδα του Λαογραφι- κού Αρχείου της Ακαδηµίας Αθηνών.Τόμος 11-12, 1958ξ'59. Αθήνα 1960, οελ.295-312. Αποτρεπτική και φυλακτική ενέργεια έχουν και τα "υψωμένα" δέντρα στα τέσσερα ση- μεία του ορίζοντα/ Γ. Αικατερινίδης= Εαρινά 'Εθιμα από την Περιοχήν των Σερρών. Πρακτικά Α΄Συμποσίου Λαογραφίας του Βορειοελλαδικού Χώρου. Ι.Η.Χ.Α. Θεσσαλονίκη 1975, σελ. 17 - 19. 34. Γ. Δηµητροκάληςτ Θρησκειολογικές και Λαογραφικές Παρατηρήσεις στην Πολεοδομική Διάρθρωση Θρακιτών Όι ι(μών. Πρακτικά Γ'Συμποσίου Λαογραφίας το" Βορειοελλαδικού Χώρου.Θεσοαλονίκη 1979, σελ. 199 - 231. 35. Κώστας Κρυστάλληςϊ'όπου παραπάνω, σελ. 209 37 36. Α. Ξυγγόπουλοη: Μεγάλη Παναγιά. Δελτίον της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Σλλάδος.Τόµος Βος. Αθήνα 1923, σελ. 121. -..-- ..------ 37. Κίτσος Α. Μακρής: H Ξυλογλυπτική του Πηλίου. Βόλος 1958, σελ. 15. 38. Χριστόφορος Περραιβός: Ιστορία του Σουλίου και της Πάργας.Αθήνα 1857, σελ. 35. 39. Κίτσος Α. Μακρής! Ελληνική Καλλιτεχνική Παράδοση και Σύγχρονη Χειροτεχνία. Αθήνα 1981, σελ. 9. 40. Κίτσος Α. Μακρής: Συναπάντημα στους Αιώνες. Περιοδ. Δίαυλος.Τεύχος 2ο. Βόλος 1967. 41. Αγγελική Χατζημιχάλη: Σαρακατσάνοι.Τόμος πρώτος, μέρος Α΄. Αθήνα 1957, σελ. ρπέ. 42. Κώστας Κρυστάλλης: ΄ΑπανΞ3: Εισαγωγή - Κατάταξη - Σχόλια Κ. Πορφύρη. Αθήνα, σελ. 303. 43. Χρήστος !!. Ενισλείδης: Ξ Πίνδος και τα Χωριά της.Β'…Εκδοση- Αθήνα 1951ρσΞΞΟ ζΞδ" λαιο Γρεβενών εργάσθηκαν και άλλοι Σαµαρινιώτες ζωγράφοι. 44. Δημήτριος Σισιλιάνος: 'Ελληνες Αγιογράφοι μετά την ΄Αλωσιν. Αθήνα ‘935, σελ.76. 45. Δηµήτριος Σισιλιάνος: όπου παραπάνω, σελ. 85. 46. Χρήστος Ενισλείδηςι όπου παραπάνω, σελ. 92. 47. Α. :. Β. WAGE — M.S.TEC§PSON:OL Νομάδες της Βαλκανικής. Λονδίνο 1914, κεφάλαιο 5ο, σελ.91. 48. Πάνος Βασιλείου: Ευγένιος Γιαννούλης ο Αιτωλός.Αθήνα 1977, σελ. 102. 49. Θεοφάνης εξ Αγράφων : Βίος Διονυσίου του εκ Φουρνά.Εισαγωγή και Σημειώσεις Κ. 5. Δηµαρά. Αθήνα 1938, σελ. 32. 50. Γεώργιος Θ. Δυριτζής= Οι Αγωνισταί της Σαµαρίνας Δημήτριος o Yeopiotuc Hat 8552;“ ρος ο Εθνοκήρυκας.Κοζάνη 1968, σελ. 6. 51. Μιχαήλ Αθ. Καλινδέρης= Απόσπασμα ΔΘδαχής Κοσµά του Αιτωλού.Θεσσαλονίκη 1965, σελ. 16. 52. Ιωάννης Παπασωτηρίου: Επαρχία Τρικάλων. Θεσσαλικά Χρονικά.Πανηγυρικός τόµος. Αθή- 2223 να 1935, σελ. 291. Αν και o τόµος έχει χρονολογία έκδοσης 1935, τυπωθηκε πο 'αρ- γότερα, αφού αναφέρει γεγονότα ως τα 1938. 53. Αρχείο Κίτσου Α. Μακρή. Εγγραφές 1960 και 1962. 54. Κίτσος Α. Μακρής; Βζωγραφίσθη στανικώς. Βήματα.Αθήνα 1979, σελ. 220. ..-… 55. Νικόλαος Γ. Πολίτης: Γνωστοί Ποιηταί Δημοτικών Ασµάτων. Λαογραφία, τόμος Ξ: τεύ- χος Δ΄. Αθήνα 1016, σελ. 489. r16. Γεώργίοη .Παίσιος= Αγιογραφία και Αγιογράφοι των Χιονιάδων.Γιάννινα 1962, σελ.1Ό1, 107, 110. ‘7. Κίτσος Α. Μακρής: To "οναστήρι του Κλεανοβού και οι Επιγραφές του. Βήματα.Αθήνα 1)ή9, σελ. ΐΓ?ι … η . ?ε … Η υ"'΄ι: ι'1ς ναί . " άφΟι. "μη…. ΐ11ή:΄ττ. Αθήνα 38 59. Κίτσος Α. Μακρής: Η Εκκλησία της Κυρά-Βασιλικής και το Λαϊκό Ποτραίτο της ΌΡ"4- δοξης Γυναίκας του Αλή Πασά. Βήματα.Αθήνα 1979, σελ. 193. 60. Γρηγ. Π. Βέλκος: Η Επισκοπή Δομενίκου και Ξλασσώνος.Ξλασσόνα 1980, σελ. 192. 61.Αάζαρος Α. Παπαϊωάννου: Η Κορυφή Βοΐου.Θεσσαλονίκη 1973, σελ. 51. -...------… 52. ‘firng H. Βογιατζής, ? Θεσσαλική Ζωγραφική. Αθήνα 1980, σελ. 53. ,— αι… Σπύρος Ρουσελίμης= Αρχαιότητες της Θεσπρωτίας.Γιάννινα 1980, σελ. ;…5. O\ να . Ολ & ο Δηµήτριος Μακρής: Σαμαριναίοι Ζωγράφοι του Νοµού Κοζάνης. Περ. Ήακεδονική Ζωή. Τεύχος 84, Μάϊος 1973, σελ. 21. 65. Χαρ. Ρεμπέλης= Η Ιερά !!ονή Ζίρµας. Ηπειρωτικά Χρονικά. ΄Ξτος 5, τεύχος Α-Β. Γιάν- νινα 1930, σελ. 25. 66. Επιστολή του της 10. 10. 1983. Αρχείο Κ.Α.Μακρή. Περιέχει 21 ονόματα ζωγράφων, από τα οποία τα 17 αναφέρονται σε άλλα σηµεία του κειμένου. 67. Νικόλαος Μπάλλας: Ιστορία του Κρουσόβου. Θεσσαλονίκη 1962, σελ. 24. 68. Δηµήτριος Μακρής: όπου παραπάνω, σελ 22. 69.1872: τοιχογραφίες Αγίου Δημητρίου Ασπρούλας. 1877: εικόνα Αγ. Γεωργίου, εκκλησία Αγ. Γεωργίου Αιανής "Διά συνδροµής τού Ασύλου σου στεργιώπκου συνβείας καί XXIII τών τέκνων. αίωνία τους η μνήμη. 1877 Μαρτίου:1Ο". 1878: Μέγας Αρχιεοεός στο δεσ- ποτικό Θρόνο Αγ. Γεωργίου Αιανής "Διά συνδροµής καί Δαπάνης τόν δούλον τού Θεού στερ- γίου κύρινας καί τέκνων αύτού 'Ιωάννου καί Τζότζα εστω είς µνηµόσυνον τζίνιον. 1878 ΄Απριλίου 27". 1880: 'Αγιος Ιωάννης Λευκοπηγής, 1Ο"8= τοιχογΡιΉίες ΐρ- ; Ηλία |Χαμηλού Ηλία/ Κοζάνης. 1888: Μεταμόρφωση Κοζάνης. 1891: Εσταυρωµένος στο ναό Ταξιαρχών Χρωµίου. TO. "... Αδάµος Χρ. Κρόγιας. O τελευταίος φέρεται ζωγραφίσας εις τον "adv του Αγίου Δηµητρίου εις το Μεσολούρι, χορηγούντων των οπλαρχηγών …ότσικα και Γώγου "Λιά χειρός 'Αδάμου Χρ. Κρόγια, µαθητής δε Ζήσης I. zdeag. Μεσολοδρι 1867, Οκτωβρίου 17". Χρ. Ενισλείδου: Η Πίνδος και τα Χωριά της. Αθήνα 1951, σελ. 91. 71. Λουίζα Συνδίκα - Λαούρδα= Μία Εικόνα του Αγίου Πικάνορος. Ανάτυπο από τα Μακεδο- νικά.Θεσσαλονίκη 1958, σελ. 427. 72. Σπύρος Μουσελίµης: Αρχαιότητες της Εεσπρωτίας. Γιάννινα 1980, σελ. 222. 73. Μιλτιάδης Παπαθανασίου: ΄Βκλεισαν 150 Χρόνια από την Αγιογράφηση της M. Παναγιάς. Εφημ. Η Ωραία Σαμαρίνα. Αθήνα, Ιούλιος - Αύγουστος 1979, σελ. 3 74. Κίτσος Α. Μακρής: Χιονιαδίτες Ζωγράφοι.Αθήνα 1981, σελ. 45 και εικόνα 31. 75. KITSOS Α. ΜΑΚΈΙΒ: CHALOOGFAPHIES GRECGUES ΑΟΚ ΡΑΥ3 BALCANIGUES PENDANT LE XIX SIECLE. Ανακοίνωση στο Συνέδριο Βαλκανινών Σπουδών Βάρνας.| Ανάτυπο|. Θεσσαλο- νίκη 1976. , IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII 39 76. Μιλτιάδης Παπαθανασίου: ΄Εκλεισαν 150 Χρόνια από την Αγιογράφηση της !!. Παναγιάς. Εφημ. Η Ωραία Σαµαρίνα. Αθήνα, Ιούλιος - Αύγουστος 1979, σελ. 3. 77. Αοιίζα Συνδίκα- Ααούρδα: Μία Εικόνα του Αγίου Πικάνορος. Ανάτυπο από τα μακεδο- νικά.Θεσσαλονίκη 1958, σελ. 427. 78. Κίτσος Α. Μακρής: Χιονιαδίτες Ζωγράφοι.Αθήνα 1981, σελ. 31. 79. Αθηναγόρας, Μητροπολίής Παραμυθιάς και Πάργας: πέος Κουβαράς. Ηπειρωτικά Χρονικά, ΄Ετος 4o, τεύχος Α και Β . Γιάννινα 1929, σελ. 14. 80. WAGE - THOMPSON: THE NOMADS OF THE BALKANS. Λονδίνο 1914. Στο κλείσαμο του VII κεφάλαιου " Η Ιστορία της Σαμαρίνας".

ΠΡΟΛΟΓΟΣ. H εργασία αυτή επιχειρεί να παρουσιάσει µιά συνοπτική εικόνα της τέχνης των Βλάχων ζωγράφων της Σαµαρίνας από τα τέλη του 18ου αιώνα ως τις αρχές του 200ύ. Βέβαια, οι χειροτέχνες ζωγράφοι του ορεινού αυτού χωριού δεν δηµιούργησαν κάποια ιδιαίτερη "Σχολή", πράγμα που συµβαίνει µε όλους τους οµότεχνους που κατάγονται α- πό διάφορα χωριά όχι µόνο της περιοχής αλλά ολόκληρου του ηπειρωτικού κορμού της Ελλάδας. Ξεκινούν όλοι από κοινές ρίζες, δέχονται τις ίδιες περίπου επιδράσεις, ερ- γάζονται κάτω από παραπλήσιες συνθήκες, κινούνται στον ίδιο χώρο, καλύπτουν συγγε- νικές ανάγκες και εκφράζουν την ίδιαν ιδεολογία. Ωστόσο, οι υπερβολικές γενικεύσεις είναι επικίνδυνες επειδή υπάρχουν και ιδιαιτερότητες που, όσο κι αν δεν διαφοροποι- ούν ριζικά τις δραστηριότητες που ακτινώνονται από πολλά κέντρα, προσφέρουν μιά γο- ητευτική ποικιλία αποχρώσεων, βοηθούν στην επισήμανση των διαθλάσεων που προκαλεί το πολιτιστικό µικροκλίµα κάθε τόπου και προσφέρουν στοιχεία στο μελλοντικό μελετη- τή που θα επιχειρήσει µιά συνθετική µελέτη της νεοελληνικής ζωγραφικής παράδοσης. Η αγιογραφία των ζωγράφων της Σαµαρίνας αρχικά συµπορεύεται με την αγιογραφία των Χιονιαδιτών ζωγράφων1. Υπάρχει όµως μιά στιγµή, χοντρικά γύρω στα 1860, που παρατη- ρείται σηµαντική απόκλιση. Οι Χιονιαδίτες ζωγράφοι τρέπονται και σε άλλες μορφές ζωγραφικής, στο τοπίο, στη νεκρή φύση, στην ιστορική σκηνή, στην προσωπογραφία. Η ανανεωτική πίεση που υφίστανται από την αλλαγή του πολιτιστικού κλίματος διοχετεύε- ται κυρίως στην "κοσμική"ζωγραφική κι έτσι παραµένουν συντηρητικότεροι στην, από τη φύση της βραδυκίνητη, αγιογραφία. Οι Σαµαρινιώτες, όµως, ζωγράφοι περιορίζονται απο- κλειστικά στην αγιογραφία και η ανανεωτική πίεση διοχετεύεται µε τόλμη στο είδος αυ- τό της τέχνης, όπως θα δούμε όταν θα εξετάζουμε το έργο τους.΄Οσο κι αν η κοινωνία των χωριών όπου ζούν και εργάζονται είναι παραδοσιακή και η οικονοµία τους αγροτο- κτηνοτροφική, "o µεσολαβητικός ρόλος αυτών των στρωµάτων |μεταπρατική αστική τάξη και διανοούµενοι| στην παραδοσιακή και θεµελιακά αγροτική ελληνική κοινωνία, τείνει να τη διαφοροποιήσει, δηµιουργόντας τους όρους που θα επιτρέψουν με το πέρασμα του χρόνου, την οικονομική και πολιτιστική συσωμάτωση του ελληνισμού στο δυτικό κόσµο"2. Στη ζωγραφική, καθώς και στις άλλες τέχνες, φτάνουν, έστω και καθυστερηµένα και εξα- σθενηµένα, τα ρεύµατα της ευρωπαϊκής τέχνης όπως το μπαρόκ και ο νεοκλασσικισµ6ς. Και δεν αναφερόμαστε εδώ στο "λόγιο" νεοκλασσικισμό των µεγάρων της Αθήνας, της λύ- ρας, της Θεσσαλονίκης, της Καλαµάτας, της Πάτρας και άλλων αστικών κέντρων, ούτε στο "λαϊκό" των ταπεινών χτισµάτων στις συνοικίες τους, αλλά στις νεοκλασσικές ζω- γραφιές σε σπίτια ορεινών παραδοσιακών οικισμών, όπως το Πάπιγκο, το Νυµφαίο, η Κλει- σούρα.... Ας σημειώσουµε εδώ ότι η Σαµαρίνα δεν ήταν μόνο μεγάλο κτηνοτροφικό χωριό 2 αλλά και δραστήριο µεταποιητικό και εµπορικό κέντρο. Η µελέτη της σαµαρινιώτικης αγιογραφίας θα στηριχθεί στους πιό αντιπροσωπευτι- κούς ζωγράφους κάθε φάσης της εξέλιξής της, στο γενικό πολιτιστικό κλίµα των βλάχι- κων ορεινών οικισµών αλλά και στην ιδιοµορφία της ζωής του χωριού αυτού. Δεν πρέπει να ξεχνούµε πως η Σαµαρίνα ερηµώνεται τελείως από το Φθιπόπωρο ως την ΄Ανοιξη και οι κάτοικοί της σκορπίζονται είτε στα κτηνοτροφικά χειµαδιά είτε σε αστικά κέντρα, παλιότερα σχεδόν αποκλειστικά στα Γρεβενά, τα Τρίκαλα και τη Λάρισα, αργότερα όµως και σ'άλλες µεγάλες πόλεις όπως η Αθήνα, η Θεσσαλονίκη και ο Βόλος. Αυτό είχε, βέβαι- α, σοβαρές συνέπειες στη διαμόρφωση της ιδεολογίας των.Από παλιά οι ?αµαρινιώτες συμβιώνουν μόνο µερικούς µήνες. Τους υπόλοιπους είναι σκορπισµένοι σε πολιτείες, χω- ριά και λιβάδια. Είναι κτηνοτρόφοι, έμποροι, βιοτέχνες, μικροεπαγγελματίες, επιστή- µονες, υπάλληλοι, δηλαδή έχουν ενταχθεί σε ποικίλες επαγγελματικές-ταξικές ενότητες. ΄Εχουν συχνές επιγαµίες με ελληνόφωνους.΄Ετσι, δεν έχουν κοινά έθιµα Χριστουγέννων, δοξασίες γιά το Δωδεκαήµερο κ.λ.π. Εποχιακά μετακινούµενοι πληθυσμοί ήταν και οι δα- ρακατσάνοι, αλλά αυτοί, την περίοδο που µελετούμε, ήταν αποκλειστικά κτηνοτρόφοι µε σταθερή µορφή κοινωνικού βίου στηριγµένη στην κτηνοτροφική µονάδα, το τσελιγγάτο, ενιαία ιδεολογία και κοινές μορφές του υλικού βίου. ΄Οπως σηµειώνει η Αγγελική ξα- τζηµιχάλη,"..ενώ οι Κουτσόβλαχοι, σαν αποκαταστημένοι ημινοµάδες, εκµεταλλεύθηκαν και βιοτεχνικά το κτηνοτροφικό επάγγελµα και οι περισσότεροι ασχολούνταν, όπως είναι γνωστό, με τις τέχνες και το εµπόριο, οι Σαρακατσάνοι ποτέ δεν εκμεταλλεύθηκαν βιο- τεχνικά τα προϊόντα τους και κανένας δε σκέφθηκε να φτιάσει ένα αντικείµενο γιά με- ταπώληση"3. 11άµοι *αρακατσάνων με Βλάχους ή Γραικούς ήταν σπανιότατοι.΄Ολα αυτά, βέ- βαια ως τον δεύτερο παγκόσµιο πόλεµο. ΒΣτούς Σαμαρινιώτες σηµαντική βαρύτητα έχουν τα έθιμα του Δεκαπενταύγουστου, όταν γιορτάζει η κεντρική εκκλησία του χωριού, η Με- γάλη Παναγιά, την πρώτη µέρα µε το γιορταστικό ψήσιμο σουβλισμένου αρνιού, όπου συγ- κεντρώνεται το συγγενολόγι, και τη δεύτερη µε τη γενική σύναξη στην ευρύχωρη αυλή της εκκλησίας, όπου χορεύεται ο "τσιάτσιος". Δεν πρόκειται για καθαυτό χορό αφού δεν έχει ούτε χορευτικό ρυθµό ούτε ποικίλους βηµατισµούς. Ουσιαστικά είναι πολυάνθρωπη πα πυκνή αλυσσίδα που κινείται αργά. Θα έλεγε κανένας πως εκείνη την ώρα αισθάνονται ότι αποτελούν ένα σ ύ ν ο λ ο που σµίγει ύστερα από πολύµηνο χωρισµό και χαίρονται αυτό το σµίξιμο. " διαδικασία αυτού του ανταµώµατος συντελείται σε τρείς ευρυνόµε- νους κύκλους= τις παραµονές συγκεντρώνεται η οικογένεια, που µερικές φορές είναι σκορ πισµένη σε διάφορα μέρη /παιδιά που εργάζονται σε τόπους µακρινούς, ξενοπαντρεμένα κορίτσια.../, τη µέρα της γιορτής ανταμώνουν γύρω από τα σφαχτά συγγενείς και στε- νοί φίλοι και την επόμενη µέρα ολόκληρο το χωριό στον "τσιάτσιο". Θα πρέπει να ση- 3 µειώσουµε ότι o πανυγηρισμός της 16ης Αυγούστου γίνεται χωρίς ΨαΥοπότι, που πάλι θα χώριζε τη σύναξη σε µικρές ομάδες. Μέσα στο πυκνό πλήθος ακούγονται από παντού χαρού- µενα συναπαντήματα, φωνές έκπληξης γιά το αγόρι που χνούδιασαν τα µάγουλά του,γιά το κορίτσι που φούσκωσε ξαφνικά σε γυναίκα, για το καινούργιο βρ(φος της οικογένειας, γιά το πόσο καλά "κρατιέται" ο παππούς. Ανταλλάσσονται τα νέα της χρονιάς και οι ευχές γιά την επόμενη συνάντηση. Μικρότερες γιορτές γίνονται στις 26 Ιουλίου, της Αγίας Πα- ρασκευής, που θεωρείται προστάτρια των κτηνοτρόφων. ΄Εξω από το χωριό υπάρχει το µο- ναστήρι της Αγίας Παρασκευής. ?ε πολλά βλάχικα χωριά η κεντρική εκκλησία τιµάται στο όνοµα αυτής της Αγίας. To έργο των αντιπροσωπευτικών ζωγράφων της Σαµαρίνας θα έδειχνε µετέωρο αν, παράλ- ληλα μ'αυτό,δεν μας απασχολούσε και η συνεισφορά των ταπεινών ομότεχνών τους που είτε προετοίµασαν τις διαδοχικές φάσεις πρίν αυτές βρούν την πληρέστερη έκφρασή τους στο έργο των προικισµένων, είτε επωφελήθηκαν από την αξιοποίηση και κωδικοποίηση που οι ταλαντούχοι έκαναν στις µικρές και, μερικές φορές, αδιόρατες συνεισφορές των πολλών. Η συγκέντρωση του υλικού γιά την εργασία αυτή συνάντησε πολλές δυσκολίες. Ta έρ- γα είναι σκορπισμένα σε μεγάλη έκταση, μέσα και έξω από τα σύνορα της Ελλάδας και σε πολλές περιπτώσεις σε μέρη δυσπρόσιτα. Οι πρόσφατες εθνικές περιπέτειες εξαφάνισαν το μεγαλύτερο μέρος από τα χειρόγραφα και τα άλλα στοιχεία που θα ήταν χρήσιμα γιά την πλαισίωση των πληροφοριών που παρέχουν οι ζωγραφιές και η βιβλιογραφία. Αλλά και δύο χειρόγραφα που υπάρχουν στη Μητρόπολη Γρεβενών και τα είχε επισηµάνει παλιότερα φίλη ερευνήτρια στάθηκε αδύνατο να τα συµβουλευθούµε γιατί δεν μας το επέτρεψε ο Μητροπο- λίτης Γρεβενών κ. Σέρϊος. Ta χειρόγραφα αυτά περιέχουν πληροφορίες γιά τη Υχολή Ζω- γραφικής, µάλλον το εργαστήριο μαθητείας, που λειτουργούσε στο μοναστήρι της Αγίας Παρασκευής Σαµαρίνας. Δεν µας παρηγορεί το γεγονός ότι ΧΚΚΧάΧΧΒΚτην ίδιαν άρνηση αντι- μετώπισαν και άλλοι ερευνητές, αξιότεροι από µας, όπως ο αξέχαστος Λίνος Πολίτης που ο ίδιος Μητροπολίτης δεν του επέτρεψε την τελική παραβολή των τυπογραφικών δοκιµίων με το χειρόγραφο του Λεξικού του Φωτίου, που το είχε φωτογραφίσει όταν Μητροπολίτης Γρεβενών ήταν ο προκάτοχος του σημερινού, αλλά οι φωτογραφίες είχαν μερικές ασάφειες. Επίσης δεν µας επιτράπηκε η φωτογράφιση μερικών εκκλησιών της περιοχής, μ'όλο που εί- χαµε τη νόμιμη άδεια και σύσταση της ιρµόδιας Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων. Ευτυ- χώς μερικοί φίλοι µας πρόσφεραν φωτογραφίες τραβηγµένες πρίν από πολλά χρόνια. Πολύτιµη συμπαράσταση βρήκαμε από πολλούς Ταµαρινιώτες και περισσότερο από την οικογένεια Μάνθου Παπαζήση, ιδιαίτερα από τη φιλόλογο κόρη του Μάχη, τον κ. Μιχάλη Ποντίκα, το συνταξιούχο δάσκαλο κ. Μιλτιάδη Παπαθανασίου, τον καθηγητή κ. Φάσο Δουζέ- νη, τον ιστοριοδίφη κ. Δημήτριο Μακρή, το γιατρό κ. Ζήµ Γιώτσα, τον κ. Γεώργιο Τσού- 4 ρη, τον κ. Τάκη Ταμπούκα και το Σύλλογο Σαµαριναίων Λαρίσης και Περιχώρων. Tong ευχα- ριστώ θερµά, όπως και την κυρία Βικτωρία Νικήτα που µου παραχώρησε αρκετές φωτογρα- φίες που είχε από παλιότερες έρευνές της.Έντελώς ιδιαίτερα θέλω να ευχαριστήσω το Ινστιτούτο Λαϊκού Πολιτισµού της Αλβανίας και το Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικών και Ζωγρα- φικών μνηµείων της Γιουγκοσλαβικής Μακεδονίας που όχι µόνον επέτρεψαν αλλά και βοή- θησαν σημαντικά τις εκτεταμένες έρευνές μου και µου έδωσαν πολύτιµες πληροφορίες.Στή Βουλγαρία συνάντησα απροθυµία και δυσπιστία από τις αρµόδιες υπηρεσίες. ΣΚΑΡΙΦΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ" ΤΗ? Σ'ΑΤ'ΑΡΙ*ΤΑΣ Το θέµα της ίδρυσης και της παλιότερης ιστορίας της Σαµαρίνας συνδέεται µε το πρό- βληµα της προέλευσης των βλαχικών πληθυσµών στην Ελλάδα, ένα πρόβληµα γιά το οποίο προτείνονται διάφορες λύσεις που ο υποφαινόµενος δεν έχει αρµοδιότητα να ελέγξει και να αξιολογήσει. Ακόµα και η λέξη B λ ά χ ο ς δεν έχει γιά όλους τους ερευνητές τό ίδιο περιεχόμενο.΄Αλλωστε είναι σκορπισµένοι σ'δλόκληρη την Ελλάδα και πολλά είναι τα χωριά που έχουν σαν πρώτο συνθετικό του ονόματός των τη λέξη Βλάχος, χωρίς να εί- ναι σίγουρο πως αυτό έχει κάποιο εθνολογικό νόηµα ή είναι δηλωτικό ποιµενικής κοινω- νίας: Βλαχοκάτουνο Δωρίδας, Βλαχοκερασιά Μαντινείας, Βλαχοµάντρα Ναυπακτίας, Βλαχο- πουλάτικα Παξών, Βλαχοπούλι Πυλίας, Βλάχος Γορτυνίας, Βλαχοράφτη Γορτυνίας, Βλαχοχώ- ρι Λακεδαίμονος, Βλαχιά Χαλκίδας, Βλαχογιάννη Ελασσόνας, Βλαχολίβαδο ΟΧύµπου, Βλαχο- μαχαλάς /΄Αλλη Μεριά/ Πηλίου και άλλα4. Εδώ μας ενδιαφέρει η ζωή της Σαμαρίνας όπως έχει διαμορφωθεί από τις τελευταίες δεκαετίες του 18ου ως τις πρώτες του 2Οού αιώνα. Δεν παραβλέπουµε, βέβαια, τη δύναµη επιβίωσης που έχουν παλιότερα στοιχεία στην παρα- γωγική διαδικασία κυρίως των κτηνοτροφικών προϊόντων όσο και στην κοινωνική ζωή και την τέχνη.΄Οπου συναντήσουμε σίγουρα τέτοια στοιχεία θα τα σηµειώσουμε. Πάντως η προ- έλευση του ονόµατος του χωριού από το Σάντα Μαρίνα5 δεν φαίνεται πιθανή γιατί στις περιπτώσεις που ένα χωριό έχει όνοµα Αγίου αυτό προέρχεται από την κεντρική, ή τη μό- νη, εκκλησία του χωριού και στη Σαµαρίνα δεν υπάρχει εκκλησία Αγίας Μαρίνας. Και στην περίπτωση ξαναχτισίματος ναού, ο δεύτερος παίρνει το όνοµα του παλιού, πολύ περισσό- τερο όταν αυτός είναι ο κεντρικός του χωριού. Βέβαια υπάρχουν και σπάνιες µετονομα- σίες ναών, µα κάτι τέτοιο είναι εδώ εντελώς απίθανο γιατί το όνοµα Μαρίνα δεν συνηθί- ζεται στη Σαµαρίνα. Κι αυτό έχει σηµασία γιατί το όνομα του Αγίου που τιµάται ιδιαί- τερα σ'έναν τόπο δίνεται συχνά στίς βαπτίσεις. Αυτό αποκλείει την πιθανότητα ύπαρξης παλιότερης εκκλησίας μετο όνοµα αυτό γιατί σε τέτοια περίπτωση θα έπρεπε να υπάρχουν πολλές Μαρίνες, αφού κατά κανόνα σχεδόν απαράβατο, η πρωτεγγονή παίρνει το όνομα της γιαγιάς της. Αυτό που μπορούµε να θεωρήσουμε βέβαιο είναι πως η Σαμαρίνα δηµιουργείται, μάλλον 5 κατά την Φουρκοκρατία, από τη συνένωση µικρών οικισμών που τους αποτελούσαν κτηνοτρο- φικές φόσες. Φαίνεται, όμως, ότι αντιμετώπισαν προβλήματα υπερπληθυσµού και, εδώ και μερικές εκατονταετίες, σημειώνονται οµαδικές µετοικεσίες πρός τον Όλυμπο. Υπάρχει µιά τέτοια παράδοση στα βλάχικα χωριά του Ούμπου, την οποία o Απόστολος Βακαλόπου- λος6 βρίσκει αξιόπιστη γιατί υπάρχουν πολλές οµοιότητες ανάµεσα στα ονόματα, στη γλώσ- σα, στην προφορά, στα ήθη και τα έθιµα των Βλάχων του Ολύμπου και της Πίνδου/Σαµαρί- νας κ.ά./. ΄Οπως είναι φυσικό, στην αρχή επικρατεί καιστη Σαµαρίνα η ιδεολογία της κλειστής πατριαρχικής φάρας. μερικά στοιχεία της επιβιώνουν ως τα τέλη του 19ου αιώ- να. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε ότι για το γάµο δεν ζητούσαν τη γνώμη των μελΙόνυμφων που, άλλωστε, δεν είχαν καμμιά προσωπική επαφή. 'Ολα τα κανόνιζαν οι γονείς µε τη με- σολάβηση προξενητή7. η σ υγκρότηση μεγάλου χωριού δημιούργησε την ανάγκη και άλλων δραστηριοτήτων, εµ- πορικής, μεταποιητικής και επισκευαστικής καθώς και της προσφοράς υπηρεσιών. Καθώς μεγαλώνει η παραγωγή κτηνοτροφικών και υλοτοµικών προϊόντων είναι πιά απαραίτητη η ύπαρξη οργανωμένου εµπορίου για τη διάθεσή τους σε άλλες αγορές. Η ανάπτυξη της οικο- νομίας και το φυσικό της επακόλουθο, το ανέβασµα του βιοτικού επιπέδου, προκαλούν ζήτηση ειδών που δεν παράγονται επιτόπια. Πρέπει να θργανωθεί και ο μηχανισµός µετα- φορών, σύμφωνος µε τις συγκοινωνιακές συνθήκες της εποχής. Οι Γαμαρινιώτες, όπως και οι κάτοικοι των άλλων χωριών της περιοχής "ασχολούνται µε την υφαντουργίαν, την υλο- τομίαν, το εµπόριον, την κτηνοτροφίαν, την ελληνορραπτικήν, τσαρουχοποιίαν, ορειχαλτ κουργικήν, μαχαιροποιίαν, σαγµατοποιϊαν. Πλείστοι επίσης είναι κυρατζήδες /αγωγιάται/ και τυροκόμοι"8. Δημιουργείται έτσι µία "πολυπληθής αστική τάξις"9. Οργανώνεται μάλι- στα ετήσια εμποροπανήγυρη "ειδικευμένη στο ζωεµπόριο και τα ζωοκομικά προϊόντα"1Ο. 'Ενα µέρος των εμπόρων ξενιτεύεται και εγκαθίσταται σε βαλκανικά εμπορικά κέντρα και φτάνει ακόμα ως την θυγγαρία11. Βέβαια, η τοπική δραστηριότητα σταµατάει τους χειμε- ρινούς μήνες. Πιθανότατα η εμποροπανήγυρη γινόταν γύρω στο Δεκαπενταύγουστο. Είναι η καταλληλότερη εποχή γιά το κλίµα της Σαμαρίνας αλλξ και γιατί τότε γιορτάζει η κεντρι- κή εκκλησία του χωριού, η Μεγάλη Παναγιά. Σχεδόν πάντοτε τα εμπορικά πανηγύρια συνδιά- ζονται µε τις θρησκευτικές γιορτές. Η δημιουργία, όµως, τάξης εµπόρων και βιοτεχνών προκαλεί ρήγµατα στην παλιά ιδεολογία χωρίς να την εξιφανίζει.Οι γεωργοκτηνοτροφικοί πληθυσμοί στηρίζονται κυρίως στην προγονική πείρα. !! καλλιέργεια των κτηµάτων και οι διάφορες κτηνοτροφικές εργασίες καθορίζονται από το απόσταγµα μακροχρόνιας πείρας, σχεδόν αµετάβλητης. Αυτό διαµορφώνει πολύ συντηρητική νοοτροπία. Αντίθετα, η εργασία του βιοτέχνη και του έμπορου προυποθέτει συνεχώς ανανεούμενη γνώση. O βιοτέχνης πρέ- πει να προσαρμόζεται στις νέες κατασκευαστικές μεθόδους, στις αλλαγές της ζήτησης των προΐόντων του. Χτυπητό παράδειγµα από ένα άλλο βλαχοχώρι είναι η εισαγωγή της τεχνι- κής του φιλιγκράν στη ασηµουργία του Συρράκου. O έμπορος πρέπει να ξέρει να γράφει και να λογαριάζει, να ενηµερώνεται για τις διακυµάνσεις των τιµών και την ισοτιµία των νομισµάτων. Υποχρεώνεται να ταξιδεύει και πολλές φορές να εγκαθίσταται µόνιµα ή για κάποιο μεγάλο διάστημα σε πολιτείες της ξενητειάς. Αυτά τον κάνουν περισσότερο πληροφορημένο σε ό,τι συµβαίνει στον "έξω κόσµο", πρόθυμο δέκτη νέων ιδεών και συγχρο- νων µορφών ζωής και τέχνης. 'Ολα αυτά, βέβαια, µέσα στη σχετικότητα του τόπου και της εποχής. Οι ζωγράφοι της Σαµαρίνας εργάζονται σε μεγάλη γεωγραφική περιοχή που αρχίζει από τη σηµερινή νότια Γιουγκοσλαβία και τη Βουλγαρία και φτάνει ως την Πελοπόννησο12. Σ'αυτούς, όμως, υπάρχει µιά ιδιοµορφία" οι ζωγράφοι των άλλων χωριών εκτελούν τις τοι- χογραφικές εργασίες κυρίως τους ανοιξιάτικους ή καλοκαιρινούς μήνες και το χειµώνα επι- στρέφουν στα χωριά τους, όπου κατασκευάζουν νικρές φορητές εικόνες ή εκτελούν παραγγε- λίες δεσποτικών εικόνων είτε σε κάποιο χώρο του σπιτιού τους είτε σε ανεξάρτητο εργα- στήριο. Π Σαμαρίνα, όµως, ερηµώνει κατά τους χειµερινούς μήνες και συνεπώς κάπου αλ- λού έπρεπε να έχουν το εργαστήρι τους ενώ το καλοκαίρι εκτελούσαν τις τοιχογραφικές εργασίες είτε στον τόπο τους είτε σε άλλα χωριά. Είναι χαρακτηριστικό πως η αγιογρά- φηση της Μεγάλης Παναγιάς τελειώνει στις 30 Ιουλίου 1829 και της Αγίας Παρασκευής στις 15 Οκτωβρίου 1818. O πληθυσµός της Σαµαρίνας, φυσικά κατά τους θερινούς µήνες, είναι πολυάριθµος. 0 Κώστας Κρυστάλλης στα 1891 τον υπολογίζει χοντρικά σε 5,ΟΟΟ13. Λίγα χρόνια νωρίτερα το Επιτελικό Γραφείο του ελληνικού Υπουργείου Στρατιωτικών δημοσιεύει τον αριθµό 3,170 κατοίκων1Δ. Στα 1913, µετά την προσάρτησή της στην Ελλάδα, η Σαμαρίνα έχει 4,198 κα- τοίκους15.Ψα αποτελέσματα των κατοπινών απογραφών εξαρτώνται από την εποχή που έγιναν. Επειδή το χειµώνα αδειάζει εντελώς και µένουν μόνον δύο ως τέσσερες φύλακες, και από την άνοιξη αρχίζουν να ανεβαίνουν πρός το χωριό οι κάτοικόί του, ο πληθυσµός κυµαίνε- ται εντυπωσιακά. ΄Ετσι, στα 1928 η Σαµαρίνα παρουσιάζεται με 603 κατοίκους, στα 1940 µε 1,175 και στα 1953 µόνον με 416.Η εικόνα που παρουσιάζει το χωριό αυτό κατά τους θερινούς µήνες ακόµα και τώρα δικαιολογεί το χαρακτηρισμό του Κώστα Κρυστάλλη "μεγά- λη βλαχική κωµόπολις"17. Στοάς τόπουςτης χειµερινής τους εγκατάστασης η Σαµαρινιώτες αναπτύσσουν σηµαντική δραστηριότητα. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε πως στη συνοικία Αγίας Μονής των Τρικάλων Θεσσαλίας υπάρχει δραστήριος Γεωργικός Βιοτεχνικός Συνεταιρισμός Σαµαρίνας µε πάνω από 120 µέλη και πολυάριθμα συνεργαζόμενα άτομα. ΄Εχει ιδιόκτητες εγκαταστάσεις με καλό τεχνικό εξοπλισµο18. Τα τελευταία, όµως, χρόνια δοκιμάζει τις δυσάρεστες συνέπειες της κρίσης στη φλοκάτη.Αξιόλογος αντίστοιχος συνεταιρισµός υπάρ- χει και στη Λάρισα. "εγάλη ακίνητη περιουσία είχαν και σε άλλα µέρη. Στο Πραιτώρι ανα- , φέρεται πως το μισό χωριό ήταν τσιφλίκι Σαµαριναίων τσελιγγάδων. Κατά το 18ο αιώνα ήταν ιδιοκτησία της οικογένειας Χατζημπύρου19. Οι δύο μεγάλες κοινωνικές ομάδες της Σαµαρίνας, όπως και των άλλων βλάχικων χωριών µε παρόμοια σύνθεση, οι κτηνοτρόφοι και οι εµποροβιοτέχνες, δεν είναι αυτές που καθο- ρίζουν την κοινωνική διαστρωµάτωση. Υπάρχουν πλούσιοι κτηνοτρόφοι, οι τΞΞλιγγάδΞς,µε πολυάιθµα κοπάδια, αλλά και οι µικροκτηνοτρόφοι, καθώς και φτωχοί που εργάζονται στα κοπάδια με ιδιότυπη σχέση εξαρτηµένης εργασίας, οι ΕπιΞΞικΞΞ. To ίδιο ισχύει και για τους εµπόρους που άλλοι είναι πλούσιοι και άλλοι ασχολούνται με το λιανεµπόριο για κά- ποιες πενιχρές απολαυές. Οι βιοτέχνες κατά κανόνα ανήκουν στη µεσαία τάξη. Περιθωρια- κό τµήµα του πληθυσμού είναι οι "Γύφτοι", οι περισσότεροι σιδεράδες που κατασκευάζουν ή επισκευάζουν µεταλλικά εργαλεία και σκεύη για γεωργική, κτηνοτροφική, µεταποιητική και οικιακή χρήση. Αμοίβονται σε είδος2ο. Μερικοί από αυτούς τρέπονται και σε άλλα επαγγέλµατα, γίνονται αγωγιάτες και οργανοπαίχτες. Πολές φορές έχουν το επάγγελμα του οργανοπαίχτη σαν συµπληρωµατικό γιατί δεν τους εξασφαλίζει µόνιµη απασχόληση. Οι περισ- σότεροι αγωγιάτες είναι βλάχοι και μερικοί από αυτούς πλούσιοι µε εκατοντάδες υποζυγί- ων ο καθένας και πολυάριθµο υπηρετικό προσωπικό.΄Ενας από τους πλουσιότερους αγωγιάτες της Σαµαρίνας είναι ο Χατζηπύρος. Λεν κάνουν µόνον μεταφορές εµπορευμάτων αλλά και εµ- πόριο για λογαριασµό τους, χρηµαταποστολές, μεταφορά αλληλογραφίας και ταξιδιωτών. Συνή- θως κάθε καραβάνι έχει σταθερές δυό-τρείς διαδροµές που τις εκτελεί κατά διαστήµατα, όχι πάντα σταθερά.Κατά τα τέλη του 19ου αιώνα και τις αρχές του 20ού οι τακτικές δια- δροµές των σαµαρινιάτικων καραβανιών έφταναν ως την Κορυτσά, τη Φλώρινα, τη Βέροια, τη Λάρισα, την Καρδίτσα και την Ηγουµενίτσα, όπως πιό αναλυτικά φαίνεται στο σχεδιάγραµµα που συνοδεύει το κείµενο. Μέσα στους πόρους των κατοίκων πρέπει να αναφέρουµε και τη ληστεία, την οποία δεν πρέπει να αντιµετωπίζουµε µε σημερινά ηθικά κριτήρια. Οι τΩαΧ€ι- ές συνθήκες διαβίωσης, η κυριαρχία του ένστικτου, η αντίθεση µε τους Τούρκους και τους Κοτζαυπάσηδες έτρεψαν πολλούς πρός τον κλέφτικο βίο που συχνά εναλλάσσεται µε του αρ- µατολού τη δράση. Είναι γεγονός πως "όσοι δεν ήταν ικανοί να κερδίσουν τη ζωή τους με το εµπόριο στράφηκαν προς τη ληστεία"21.Μέσα στην περίοδο που µας απασχολεί η δράση των κλεφτών αρχίζει να αποχτάει εθνικό αντιστασιακό περιεχόμενο. Ο Σαµαρινιώτης καλό- γερος Δημήτριος συµµετέχει στα επαναστατικά κινήματα του Θύμιου Βλαχάβα και βρίσκει μαρτυρικό θάνατο στα Γιάννινα από τον Αλή Πασά22. Ανάμεσα στις δύο µεγάλες κοινωνικές οµάδες υπάρχουν µερικές διαφορές. Οι κτηνοτρό- φοι ζουν στις παρυφές του οικισμού, και είναι φυσικό αυτό επειδή χρειάζονται μεγάλη έκταση γης για την εργασία τους και ευκολότερα µετακινούν τα ζώα τους. Οι έµποροι και ο 2 , οι βιοτέχνες κατοικούν και εργάζονται στα κεντρικότερο σημεια του χωριού 3. Η διαφορά εκφράζεται και με το χρώμα της φορεσιάς τους, που είναι άσπρο για τους κτηνοτρόφους και µαύρο για τους αστούς24. Αρχουσα τάξη είναι οι µεγαλέμποροι και οι πλούσιοι τσελιγγάδες. Από αυτούς προέρ- χονται και οι προεστοί, κοτζαμπάσηδες ή µουχτάρηδες και δηµογέροντες. Τη μεσαία τάξη αποτελούσαν οι βιοτέχνες και µερικοί µικρέμποροι, καθώς και οι μικροκτηνοτρόφοι. Ψην κατώτερη οι µπιστικοί, οι υπάλληλοι των εμπόρων και των βιοτεχνών και οι υπηρέτες των µεταφορέων, τα κΞπΞλια.Τις ταξικές αυτές διαφορές φρόντισαν να τις κατοχυρώσουν και µε την ανάλογη ιδεολογική κάλυψη. Καθιερώνεται σαν κοινωνική αρετή o σεβασµός προς τις αρχοντικές οικογένειες, που σ'ένα άλλο βλαχοχώρι µε την ίδια περίπου κοινωνική δοµή, στό Μέτσοβο, φτάνει ως την απαγόρευση της κυκλοφορίας των φτωχών στην κεντρική πλατεία και σε διπλανό δρόµο25. Γενικά στη Σαµαρίνα είναι έντονος ο διαχωρισµός του κοινωνι- κού συνόλου cc ιδιαίτερες οµάδες κατά φύλο, επάγγελµα και ηλικία.Αυτό εκφραζόταν ως τις πρώτες δεκαετίες του αιώνα μας στο µεγάλο κυκλικό χωρά του Δεκαπενταύγοσστου, τον "Τσιάτσιο", όπου οι χορευτές σχηµατίζουν δύο ομ6κεντρα ηµικύκλια, το εξωτερικό με τις γυναίκες και το εσωτερικό με τους άντρες. Μα και κάθε ημικύκλιο ειναι χωρισµένο σε μι- κρότερα τόξα με ομοιογενείς ομάδες το καθένα τους: γέροντες, πρώτη ομάδα τραγουδιστών, ] άντρες ντυµένοι σε άσπρα, άντρες ηλικιωµένοι, δεύτερη οµάδα τραγουδιστών, άντρες νεό- τερης ηλικίας, γερόντισοες, ηλικιωµένες γυναίκες, γυναίκες µτυµένες βλάχικα, γυναίκες νεότερης ηλικίας, όπως φαίνεται και σε δηµοσιευµένο σγεδίασµα26. Επιβεβαιώνεται και από φυτογραφία του 1906, που συνοδεύει το κείμενο τούτο, όπου ξεχωρίζει η ομάδα των ασπροντυµένων κτηνοτρόφων. Στούς εµποροβιοτέχνες και υπάλληλους έχει πιά από τότε κυ- ριαρχίσει η ευρωπαϊκή φορεσιά. Δεν πρέπει να είναι εντελώς τυχαίο που ο συντάκτης λί- θινης επιγραφής, που θα τη συναντήσουµε στο κεφάλαιο για την τέχνη της λαμαρίνας, όταν καλεί στην εκκλησία. τους κατοίκους του χωριού τους ξεχωρίζει σε γέροντες, άντρες νέ- ους, γυναίκες και παρθένες. Από τα τέλη του 19ου αιώνα η οικονομία της Σαµαρίνας ξαναγυρίζει σχεδόν αποκλειστι- κά στην πρωτογενή παραγωγή, ενώ µεγαλώνει το ποσοστό των Σαµαριναίων, όπως και όλων των Ελλήνων, που ασχολούνται µε τη µεταποίηση και την προσφορά υπηρεσιών. Αυτό έγινε γιατί οι έµποροι και οι βιοτέχνες,πΚΧΚπΚδΚΞπου το χειμώνα µετέφεραν τις έδρες των σε αστικά κέντρα, από την ώρα που οι πόλεις αρχίζουν να µονοπωλούν την οικονοµική δραστη- ριότητα, βρήκαν ασύµφορη τη διακοπή της επαφής των με πελάτες και προµηθευτές. Οι υφάν- τριες, που είναι πολλές εκατοντάδες,είναι οργανωµένες στούς Τυνεταιρισµούς της πόλης διαµονής των οι οποίοι διαθέτουν, καθώς είδαµε, σύγχρονες τεχνικές εγκαταστάσεις για το λανάρισµα, τη βαφή κ.τ.λ. των μαλλιών. Πολλοί αποχτούν μόρφωση και διορίζονται δηµό- σιοι ή ιδιωτικοί υπάλληλοι, μερικοί σπουδάζουν και ασκούν την επιστήµη τους µακριά από ορεινή πατρίδα. Για όλους αυτούς η Σαμαρίνα παραµένει ρόπος οικογενειακού παραθερισ- µού. Στοχωριό ανεβαίνουν µόνον όσοι εξυπηρετούν τις παραθεριστικές ανάγκες, μανάβη- δες,µπακάληδες, κρεοπώλες, φητοπώλες, εστιάτορες, καφετζήδες...΄Ετσι, παρά την επι- στροφή της οικονοµίας στην πρωτογενή παραγωγή, σχεδόν αποκλειστικά στην κτηνοτροφία και την υλοτοµία, οι ιδέες και τα ήθη επηρεάζονται όλο και βαθύτερα από τα αστικά κέντρα. Αντίθετα, παρατηρείται φανατική προσήλωση σε ορισμένα έθιµα, όπως ο "Ψσιά- τσιος", η δηµοπρασία για τη φιλοξενία της εικόνας της Αγίας Παρασκευής, μερικές ιδιο- µορφίες στη μαγειρική κ.α. που λειτουργούν σαν ακατάλητα από το πέρασμα του χρόνου σηµεία κοινής συναισθηµατικής αναφοράς των χιλιάδων Έαµαριναίων που συγκεντρώνονται στό χωριό από κάθε γωνιά της ελληνικής γης, ακόµα και από το Ρξωτερικό. "πορούυε να θεωρούµε πιθανό πως τα σαµαρινιώτικα έθιµα θα είχαν χαθεί οριστικά χωρίς αυτή τη µά- ζωξη τόσων ανθρώπων µε κοινές ρίζες αλλά κάθε ηλικίας, ποικίλου επίπεδου μόρφωσης και προκοπής. Ανθρώπων εγκλωβισμένων στο τσιµέντο των πόλεων, ξερριζωµένων και τραγικά µόνων, που κάποιαν ώρα του έτους αισθάνονται πως ανήκουν σε κάποιαν ανθρώπινη κοινό- τητα µε δική της φυσιογνωµία, µε παρελθόν όπου εντάσσονται και οι δικές τους οικογε- νειακές µνήμες, µε τα παιδιά να διαβάζουν έκπληκτα το ονοµατεπώνυµό τους σε κάποιες επιγραφές µε παλιές χρονολογίες - και νάναι του παππού ή του παραπαππού. ΠΟΛΙΤΙΤΤΙΚΗ ΖΩΗ-ΨΞΧΠΗ Οι κάτοικοι της "αµαρίνας, σ'όλη την περίοδο που µελετούµε, είναι δίγλωσσοι΄ υι- λούν και τα ελληνικά και τα βλάχικα. 'Ολες, όµως, οι επιγραφές σε εκκλησίες, σπίτια και βρύσες είναι γραµμένες στην ελληνική γλώσσα, ενώ αλλού, όπως σε επιγραφή του Κλει- νοβού υπάρχει µετάφραση στίχων στα βλάχικα, αλλά µε ελληνικούς χαρακτήρες24, Ας θυμί- σουμε εδώ πως η γλώσσα αυτή δεν έχει δική της γραφή. Δεν ξέρουµε από πότε ακριβώς από πότε λειτουργούν ελληνικά σχολεία στη Ταµαρίνα. άν κρίνουμε από τις επιγραφές σε τοιχογραφίες και λιθανάγλυφα µπορούµε να συµπεράνουµε ότι από τις αρχές του 19ου αι- ώνα η εκπαίδευση βρισκόταν σε ικανοπΐητικό επίπεδο. Στα 1874 ιδρύεται Αδελφότητα για τη βελτίωση των σχολείων του χωριού. Σρα 1891 υπάρχουν τέσσερα σχολεία. Πάντως, τις πρώτες δεκαετίες του αιώνα μας τα σχολεία της ΐαµαρίνας δίνουν γερές βάσεις για ση- µαντική πνευµατική ανάπτυξη μερικών μαθητών τους. Παράδειγµα 0 Μίλων Σακελλαρίδης, που γεννήθηκε εκεί στις αρχές του αιώνα και φοίτησε στο σχολείο του χωριού. Συνέχισε στο Γυµνάσιο της Κοζάνης και ύστερα στο Πανεπιστήµιο της Αθήνας. ΄Ηξερε άριστα την ελληνική και λατινική φιλολογία, τα Γαλλικά και τα Γερµανικά. Μετέφρασε διάφορα φι- λοσοφικά συγγράµµατα. Δίδαξε τα Ελληνικά στην Αλβανία, την΄Ηπειρο και τη Θεσσαλία. , - Ο 28 , Πέθανε στις 6 Αυγούστου 1895 στη Σαµαρινα και του έγινε επιβλητική κηδεια . Προσπα- 10 θεια, στα 1880, για ίδρυση σχολείου "αρωµούνικης" γλώσσας απέτυχε γιατί συνάντησε έν- τονη αντίδραση των κατοίκων, μ'όλο που είχαν παρασυρθεί και µερικά µέλη της εκπαιδευ- τικής Αδελφότητας. Ιδρύθηκε, όμως, στο γειτονικό Περιβόλι και σε άλλα χωριά. Γράµµατα µάθαιναν και αρκετές γυναίκες, μερικές από τις οποίες συνέχισαν την εκπαίδευση έξω από το χωριό και έγιναν δασκάλες. Φα τραγούδια του χωριού είναι άλλα βλάχικα και άλ- λα ελληνικά, όπως τα "Μιά κόρη απ'την Ανατολή", "0 Ζήτρος κάνει τη χαρά", "Έβγάτε α- γόρες στο χορό"...Στους γάμους ποτέ δε µεταχειρίζονται βλάχικα τραγούδια29.Ο ρυθμός του στίχου προσαρµόζεται στη δοσμένη μελωδία που κι αυτή ανταποκρίνεται στο είδος του τραγουδιού:χορευτικό, επιτραπέζιο, της δουλειάς, µοιρολόϊ. Ειδικότερα στον "Ψσιάτσιο", ο ρυθµός του χορού επέβαλε εξωτερικές προσθήκες -βρε γιέ µ'- που κόβουν το στίχο &- πειτα από ορισμένες συλλαβές έστω και κόβοντας στη µέση τη λέξη. Οι Βηματισµοί του χορού δε συγχωρούν καμµιά μετρική παράβαση για χάρη της ακεραιότητας των λέξεων. Έκ- τός από αυτό, ανάµεσα στούς αφηγηματικούς στίχους του τραγουδιού παρεμβάλονται και άλλοι με βλάχικα επιφωνήµατα, "όλελε", "λέλε" και με ελληνικές τιµητικές προσφωνήσεις "αντριωμένε", "αγρήγορε". Αν αφαιρεθούν οι εξωτερικές προσθήκες και οι επαναλήψεις συλλαβών, από τους δώδεκα στίχους του τραγουδιού παραμένουν τρείς: 0 Τσιάτσιος εκατέβαινε, ο Τσιάτσιος κατεβαίνει. - Τσιάτσιο υ'αµπούθε έρχεσαι, αµπούθε κατεβαίνεις; - Από τη Φούρκα έρχοµαι, στη Σαμαρίνα πάνω. Μα και στους δύο πρώτους στίχους η εσωτερική τοµή χωρίζει δύο ταυτόσηµες και σχεδόν όµοιες φράσεις. Στον πρώτο αλλάζει ο χρόνος του ρήματος και στο δεύτερο χρησιμοποι- ούνται παραπλήσιας σηµασίας ρήματα, από τα οποία το "έρχεσαι" επαναλαµβάνεται στον τρίτο στίχο αλλά σε πρώτο πρόσωπο. Ολόκληρο το τραγούδι αποτελείται από δεκατέσσερες λέξεις, τρία ρήµατα, τρία κύρια ονόµατα, δύο επίθετα, δύο προθέσεις, δύο άρθρα, ένα επίρρημα και μία αντωνυµία. Κατά κανόνα την ίδια φτώχεωιπαρουσιάζει και η µουσική των τραγουδιών, που αποτελείται από µία ή δύο επαναλαµβανόμενες µουσικές φράσεις, όπου και ο αµύητος διακρίνει βυζαντινές καταβολές.0ι ίδιες καταβολές διαπιστώνονται και στην εκτέλεση, όπου "πάντες μεν κρατούσι το µ π ά σ ο ν /ίσον/, είς δε, ο καλλι- φωνότερος, ψάλλει το άσµα εν θλιβερωτάτω και θρηνώδη ήχω", κατά τον Κρυστάλλη. Η αντίθεση πρός τον Τούρκο κατακτητή εκδηλώνεται κυρίως µε τη φανατική προσήλωση στην Ορθοδοξία και µε ατομικές ανταρσίες από τα "κλεφτόπουλα οαιδιά απ'τη Σαμαρίυα" κατά το γνωστό δηµοτικό τραγούδι. Από τις αρχές, όµως, του 19ου αιώνα η κλεφτουργιά αρχίζει να παίρνει το χαρακτήρα δυναµικής ένοπλης αντιστασιακής πάλης. 0 τραγουδημέ- νος από τη λαϊκή Μούσα Γιάννης Πρίφτης και o Μίχος 30παλιότερα, ο Λεωνίδας Χατζηπύρ- ρος, πλούσιος και τελειόφοιτος του Γυµνασίου Ιωαννίνων, 0 Φλώρος και άλλοι αργότερα, 11 γίνονται φόβητρα των Τούρκων. Βέβαια, δεν πρέπει να ωραιοποιούµε τις καταστάσεις. Ra- σικό κίνητρο παραμένει το οικονοµικό. Λε δείχνει, ασφαλώς, αναπτυηµένο εθνικό φρόνη- µα το ότι " ο Γιάννης Παπάς/Πρίφτης/ είχε κατορθώση µε τη συµµορία του να καταστή ο φόβος και τρόμος των πάντων και για να αφήνη τους αλβανούς κακοποιούς να περνούν από την περιφέρειά του ανενόχλητοι τους υποχρέωνε να του δίνουν το 1/3 από τα πλιάτσικα που έκαναν"31.Αν υπολογίσουμε τη θέση της ?αμαρίνας εύκολα καταλαβαίνουµε ότι το δρο- μολγιο επιστροφής των "κακοποιών" προς την Αλβανία ξεκινούσε από κάποια ελληνική πε- ριοχή. Η ανάμνηση ενός σπουδαίου αντιστασιακού γεγονότος, της νικηφόρας καταδίωξης του Βελή-Μπέη από το Ηπουκουβάλα μέχρι τη Σαμαρίνα διατηρήθηκε στο όνοµα της "βρύσης του "πουκουβάλα"32. Ανάλογο υπήρξε το πνεύµα και σε άλλα βλαχοχώρια. Ας θυμηθούµε πρόχειρα το ?ιωργάκη Ολύµπιο από το Βλαχολίβαδο και το Γρηγόρη Διακατά από τον Κλει- νοβό. To αντιστασιακό πνεύµα συνδέεται και µε αρχαιοελληνικές µνήµες, και αυτό του δίνει μιάν εντελώς ιδιαίτερη απόχρωση. Κατά το 19o αιώνα µαζί µε τα χριστιανικά ονό- µατα συχνά εµφανίζονται και άλλα που προέρχονται από προσωπικότητες της Ελληνικής Αρχαιότητας, Λεωνίδας, !!ιλτιάδης, Ευρυπίδης, Μίλων..Ρενικά η αναδροµή στο ηρωικό πα- ρελθόν χαρακτηρίζει ξυπνηµένο αντιστασιακό πνεύµα. O Λεωνίδας Χατζηπύρρος "εσεµνύνε- το τη από του αρχαίου Πύρρου και του Μεσαιωνικού Μερκουρίου Μπούα καταγωγή του". Ο Μερκούριος "πούας, ελληνοαλβανός γεννηµένος στο Ναύπλιο, έδρασε ηρωικά κατά το 16ο αιώνα και τα κατορθώµατά του ύµνησε σε ανούσιους στίχους o Ιωάννης Κορωναίος. Ο δοµημένος χώρος της Γαµαρίνας, σε υψόμετρο 1,400 µέτρων από την επιφάνεια της θάλασσας, απλώνεται γύρω από την κεντρική πλατεία, όπου υπάρχουν καταστήµατα εµπορι- κά και καφενεία. Παλιότερα εκεί βρισκότανε και το χάνι του χωριού, γι αυτό και σήµε- ρα ακόµα η πλατεία ονοµάζεται "Χάνι"ιΟ µητροπολιτικός, όµως, ναός του χωριού δε βρί- σκεται μέσα ή δίπλα στην πλατεία, όπως συμβαίνει συνήθως στα ελληνικά χωρία. Τόσο αυτός, όσο και οι τρείς άλλοι ναοί του χωριού βρίσκονται στις τέσσερες άκριες, με προφανή την αποτρεπτική πρόθεση33. Είναι η Μεγάλη Παναγιά, η Μικρή Παναγιά, 0 Αγιος Αθανάσιος και o Προφήτης Ηλίας'ο τελευταίος, για να είναι κανονικότερη η συμµετρία, θα έπρεπε να είναι διακόσια περίπου µέτρα βορειοδυτικά από τη θέση του, αλλά λειτούρ- γησε η δέσµευση της παράδοσης που θέλει τις εκκλησίες του Προφήτη Ηλία στην κορυφή λόφου, To παλιό νεκροταφείο του χωριού βρίσκεται στη νότια πλευρά της εκκλησίας του Αγίου Αθανασίου, στην παρυφή του χωριού, από το οποίο το χωρίζει πικρό ρέμα. Αυτό δεν πρέπει να είναι τυχαίο. Παρατηρείται και σε άλλα χωριά της ελληνικής'ύπαίθρου. Στα 730/0 των χωριών της Αττικής ανάµεσα στον οικισμό και τό νεκροταφείο υπήρχε κά- ποιο µικρό ποτάµι ή ρέμα. Η ίδια σχέση παρατηρήθηκε σποραδικά και σε νησιά των Κυ- κλάδων και της Δωδεκανήσου, επίσης σε πολλές περιπτώσεις της Δυτικής Θράκης και της 12 Γαμοθράκης. Σχετίζεται µε πανάρχαιες δοξασίες κατά τον Γ. Δημητροκάλη, που μελέτησε το φαινόμενο3Λ. Από τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα χρησιµοποιείται ΚΚ ως νε- κροταφείο και το βόρειο τμήµα της αυλής της Μεγάλης Παναγιάς. Φα παλιότερα χρονολογηµένα σπίτια της λαµαρίνας είναι του Χατζηδήυου /11 Ιουλίου 1847. και του Ηητσιοµπούνα /30 Μαίου 1873/ που έχουν λίθινες επιγραφές µε εξώγλυφους χαρακτήρες και προφυλακτικό σταυρό. Παρόµοια είναι και άλλα, αχρονολόγητα, που όμως με σιγουριά µπορούµε να τα τοποθετήσουµε γύρω στα μέσα του 19ου αιώνα. Τα σπίτια δεν αντέχουν στο πέρασμα του χρόνου όσο οι εκκλησίες και µάλιστα στις τραχειές κλιµατολο- γικές συνθήκες του χωριού. Π τοιχοποιία τους είναι ευτελέστερη και το ύψος τους µεγα- λύτερο από το εμβαδόν της έδρασης ενώ στις εκκλησίες συµβαίνει το αντίθετο. Είναι µε- γάλα, διόροφα, χτισμένα με γκρίζα ντόπια πέτρα και πλακοσκέπαστα. ?ήµερα σχεδόν το σύ- νολο των σπιτιών η σχιστολιθική κάλυψη της στέγης έχει αντικατασταθεί από αυλακωτές λαµαρίνες. To ίδιο έγινε και σε εκκλησίες, πράγμα που αλλοίωσε τη γενική όψη του χω- ριού, γι αυτό και οι πιό ευαίσθητοι κάτοικοί του λένε µε πικρή ειρωνεία πως χάθηκε πιά η παλιά όµορφη λαµαρίνα και κατάντησε Λαμαρίνα. Σημαντικά χάλασε το χαρακτήρα του χω- ριού η πρόσφατη οικοδομική δραστηριότητα µε τα "τυρολέζικα" σπίτια και τις κακές απο- μιμήσεις από βίλλες των αθηναϊκών προαστείων. 0 Κώστας Κρυστάλλης στο µελέτηµά του για τη Σαµαρίνα, αλλά σε σηµείο που αναφέρεται γενικά στα βλαχοχώρια, γράφει πως "έχουσι οικίας λιθοκτίστους και λιθοσκεπάστους,ευρυχώρους και υψηλάς, πλήρεις ωραιότητος έξω- θεν, έσωθεν δε κοµψοτάτας και πλουσίας. Περικοσµούνται δε αι οικίαι των υπό εκτενών κή- 35 πων ευφορωτάτων"΄ . Η κάτοψή τους είναι τερράγωνη ή δε σχήμα Γ. ΄Εχουν µικρά και λίγα σιδερόφραχτα παράθυρα. ?ε λίγες περιπτώσεις υπάρχει στην πρόσοψη ανοιχτός εξώστης στον οποίο ακουµπάει, παράλληλα προς τον τοίχο, ανοιχτή ξύλινη σκάλα που οδηγεί στον επάνω όροφο. “to ισόγειο βρίσκονται άνετοι χειµωνιάτικοι χώροι με τζάκια και µεντέρια. Στη λαμαρίνα η ανάγκη θέρμανσης δεν παρουσιάζεται µόνον κατά τους μήνες του ηµερολογιακού χειµώνα. Γενικά, τα σπίτια είναι προσαρµοσµένα στο µεγάλο υψόµετρο του χωριού και στο τραχύ του κλίµα. Στη Σαµαρίνα δε συνηθίζεται στην είσοδο του σπιτιού εσοχή, άλλοτε κα- µαροσκέπαοτη και άλλοτε µε επίπεδη οροφή, όπως συµβαίνει στα γειτονικά χωριά Φούρκα και Φιλιππαίοι, άν και είναι αρχιτεκτονικό στοιχείο πολύ εξυπηρετικό γιατί προστατεύει την είσοδο από ανέµους.βροχή και χιόνια. Λιτό είναι και το εσωτερικό των σπιτιών, χωρίς ξυπ- λόγλυπτη ή ζωγραφική διακόσµηση. Tov τόνο της αρχοντιάς, αυτό που ο Κρυστάλλης ονοµάζει "κοµψότητα", δίνουν κυρίως τα άφθονα "κεντητά στον αργαλείό" πολύχρωµα υφαντά, έργα των γυναικών από το γνέσιμο του µάλλινου νήµατος ως τη βαφή /παλιότερα/ και την ύφανση. Στα χαμηλώματα του χωριού υπήρχαν τα υδροκίνητα"µαντάνια" όπου γινότανε το χτύπηµα των υφαν- 13 των. Μπατανίες, μαξιλάρια, καρπέτες, µπουχαροσκούτια, χαλιά, όλα είναι καταστόλιστα από πολύχρωμα σχηματοποιηµένε φυτικά διακοσµητικά θέµατα /λουλούδια και κλαδιά/ επά- νω σε κόκκινο ή σκουρογάλαζο κάµπο. Η βαφή γινότανε άλλοτε µε δυτικές χρωστικές ύλες αλλά τώρα χρησιμοποιούνται χηυικές βαφές του εμπορίου. "ητροπολιτικός ναός του χωριού είναι η Μεγάλη Παναγιά /Κοίµηση της Θεοτόκου/. Έκ- κλησίες µε τ'όνοµα "Μεγάλη Παναγιά" υπάρχουν και άλλες στην Ελλάδα36. 7τη νότια πλευ- ρά της υπάρχει υπόστεγο με χτιστούς κίονες και τοξοατοιχία. ανατολικά καταλήγει σε παρεκκλήσι. Από τον τοίχο του ιερού προέχει µόνον μία µεγάλη κόγχη, οι δύο µικρότερες, της πρόθεσης και του διακονικού, εγγράφονται στο πάχος του τοίχου, πράγµα που παρατη- ρείται και σε άλλες µεγάλες εκκλησίες του χωριού και της περιοχής. Ρπανω στη στέγη της κόγχης φύτρωσε ένα βουνίσιο πεύκο που µεγάλωσε σιγά=σιγά και τώρα είναι κανονικό δέντρο. ?ε φωτογραφία βγαλµένη πριν από τα 1912 παρουσιάζεται λίγο μικρότερο. Η µεγά- λη Παναγιά χτίστηκε στα 1818 και αγιογραφήθηκε δέκα χρόνια αργότερα. Εξωτερικά, και κυρίως γύρω από τη νότια πύλη, έχει ρνδιαφέροντα λιθανάγλυφα µε φυτικά διακοσµητικά, πουλιά, ανθοδοχεία, τον ήλιο και το φεγγάρι, τον ΄Αη Γιώργη, τους Αγίους Κωνσταντίνο και Ελένη µε το σταυρό ανάµεσά τους ελάφια και µερικά κτηνοτροφικά ζώα, βόδι και πρό- βατο. Τα λιθανάγλυφα αυτά ανήκουν σε δύο τεχνίτες, ίσως και σε δύο εποχές αν, όπως υποθέτουµε, στη θέση της σηµερινής εκκλησίας υπήρχε άλλη παλιότερη , της οποίας χρη- σιµοποιήθηκε µέρος του οικοδοµικού υλικ ύ, φαινόµενο πολύ συνηθισµένο. Αντίστοιχη πε- ρίπτωση, βεβαιωµένη από τις επιγραφές, παρουσιάζεται, όπως θα ιδούμε, στη "ικρή πανα- γιά. Πάντως, το λιθανάγλυφο του ΄Αη Γιώργη και µερικά πουλιά που βρίσκονται κάτω από την παράστασή του χαρακτηρίζονται από δύσκαµπτο σχέδιο και έντονη αναγλυφικότητα ενώ στα υπόλοιπα κυριαρχεί η ευκίνητη γραμµή και µιά καλλιγραφική αντίληψη του σχεδίου που τείνει πρός τη χάρη. Το ψηλό ξυλόγλυπτο τέµπλο της εκκλησίας είναι δουλεμένο με την τεχνική των "κεν- τητών" ή "σκαλιστών στον αέρα", όπου είναι φανερή η επίδραση του ευρωπαϊκού µπαρόκ. Οι μορφές είναι έντονα ανάγλυξες με πολλά διαµπερή κενά ανάµεσά τους, η σύνθεση πυκ- νή και ανήσυχη. "έσα σε πλέγµατα φυτικών διακοσμητικών θεµάτων φίδια, λιοντάρια, πε- ριστέρια και άλλα ζώα του Παραδείσου συνωστίζονται σε όλη την έκταση του τέμπλου. Ανά- μεσά τους προβάλλουν ανθρώπινες μορφές και συνθέσεις: άγγελοι, αρχάγγελοι, οι Πρωτό- πλαστοι, ο κυυτικός Δείπνος, η Σταύρωση, η Ανάσταση, η Αποκαθήλωση, η Αποτοµή του Ιω- άννου, ο Ευαγγελισµός, ευαγγελιστές, η Παναγία βρεφοκρατούσα...όλες στο ύφος της επο- χής, των πρώτων δεκαετιών του 180υ αιώνα. Συχνή και η παρουσία της διακοσµητικής αχι- βάδας. To έργο έγινε πιθανότατα από µετσοβίτες τεχνίτες. Η εκκλησία έχει ευρύχωρο γυ- ναικωνίτη που τώρα Χρησιμοποιείται σαν πρόχειρο ΨΟυσ€ΐ0 τοπικής €χΚλησιαστι%ής τέχνης. 14 H υγρασία του χώρου και οι άλλες δυσμενείς συνθήκες δεν ευνοούν καθόλου τη συντήρηση των έργων που φιλοξενούνται. H μικρή Παναγιά πρωτοκτίστηκε στα 1799, όπως αναφέρει λιθόγλυφη επιγραφή που σή- µερα είναι εντοιχισμένη δίπλα στη νότια πύλη του ναού: Ξ- ΠΛΝΑΤ'ΙΑ ΘΈΌΨΟΚ? ΈΟΙΘΙ?Ε' ΤΕΣΤ ΔδΛδΣ' … Σδ Τδ|7' ΚΑΤΙΚΉΓΑ? E ΤΙ ΧΩΡΑ '?Α.…"Ι'Ι ΑΡΧΙ- ΕΡΑ'?ΕΒδΨΟΣ FAB/PPM Ψ?) ΠΑΝΙΕΡΟΤΛΤδ ΚΕ ΘΕΟΠΡΟΒΔΙΤ΄ό ΤΙΣ ΑΓΙδΦΑΨΠΣ I :ΡάγΟΝ Τ--ΐΙ'Τ""ΡΟΠΟ- m0): 0 I‘PEBENON ΕΞΑΡΧΕ ΔΙΑ ΕΞΟΔδ ΓΕ??ΓΙΑΝΙ | ΕΝ E’I‘I 1799 ΕΤΑΚ) ? ζισιµος 'Οταν η παλιά εκκλησία έπεσε από καθίζηση του εδάφους στη θέση της περίπου ξαναχτίστη- κε η σηµερινή. Η σχετική λιθόγλυπτη επιγραφή πανω από την πύλη αναφέρει ότι: H ?… KAI ΤΙΜΗ ΠΑΟΣ ΤΗΣ Π.ΌΤΔΓΙΑΣ ΠΕΡΙ΄ΒΛΕΠ'ΙΌΣ 0‘-'T0£ ΠΟΛΗ! ΓλΜΑΡΙΗΑΣ/ AAA KAI AVQI? ΕΙΡ Υ.Ώ?"ηΤ ΑΤ…ΙΐΘΗ. AH ΔΟΞΑ ΘΡΩ ΤΩΝ ΟΛΩΝ. Ι΄."ΐΡΑΡΧΠΥΝΨ0Τ ψη," Η'…" …ΑΡΧΙΑΣ" ?΄"ιΕΓ*ΥΟΥ Ι?ΨΑΔΙΟΥ ΜΗΝ)? η]? ΤΈ/ ΈΟΦΙΑΣ ΕΠΡ-Π%ΕΙΑ ΔΕ ΠΟΛ… '"???Α πως»? τη… ΕΞΑΡ- xo‘: mun): ΧΑΝΘ-Μ ποτ. Έκτοτε. mom}: ΑΝΔΡΕΣ σε τα…, που…" Μπηκα. ΕΔΩ ρ/ ΠΑΡΘΕΝΟΙ ΚΑΙ ΠΝΣ'Κ΄ζΝΗ"ΓΈΤ ΘΕΩ ΨΩ ΟΥΡΑπΈΩ ΠΙ (DOES? ΨΥΧΉΣ ΚΑΙ/ ΚΑΡΔΙΑΣ Η? WEI MK 1865 AVTUYTTTOY 2 ΜΑΥΤΌΡΑΣ ΓΙΑΝΉΣ΄ H διαφορά των δύο επιγραφών στην ορθογραφία και τη σύνταξη είναι ενδεικτική της ανό- δου της Παιδείας στη Σαµαρίνα κατά τον 19ο αιώνα. Η παράλειψη ενός από τα δύο συνεχό- μενα όµοια σύµφωνα, σε µερικές λέξεις, προέρχεται πιθανότατα από λάθος αντιγραφής του λιθογλύπτη. Αυτό είναι συνηθισµένο φαινόμενο σε όσους σχεδιάζουν το κείµενο µιάς επι- γραφής. Μερικά λιθανάγλυφα της πρώτης εκκλησίας, µέτριας τέχνης, χρησιµοποιούνται ως οικοδομικό υλικό της νεότερης, όχι πάντα σε κανονική θέση. Η "ικρή Παναγιά /Γέννηση της Θεοτόκου/ είναι τρίκλιτη ξυλόστεγη μονόκογχη βασιλική, χωρίς εσωτερικές τοιχογραφίες. To τέμπλο της τυπικό δείγμα κουφυτού ξύόγλυπτου του τέ- λους του 180υ αιώνα ή της αρχής του 19ου. Φαίνεται πως έγινε από τους ίδιους τεχνίτες που σκάλισαν και το τέµπλο της Μεγάλης Παναγιάς. Ο ναός του Αγίου Αθανασίου είναι κι αυτός σε ρυθμό τρίκλιτης ξυλόστεγης πλακοσκέ- παστης βασιλικής, κάπως βαρειάς εξωτερικά και χωρίς υπόστεγα. Πρέπει να χτίστηκε προς τα τέλη του 18ου αιώνα. "αζί με την εκκλησία, ή λίγα χρόνια αργότερα έγινε και το 15p- πλο της, ωραίο δείγμα ηπειρώτικης ξυλογλυπτικής. Τα διακοσμητικά θέματα και οι παρα- στάσεις του θυµίζουν τα τέµπλα από τις δύο Παναγιές, Μεγάλη και Μικρή. Συγγένεια υπάρ- χει, ακόμα, στη συνθετική αντίληψη και στην αίσθηση της φόρµας, αλλά η τεχνική εδώ εί- ναι περισσότερο επιμεληµένη. Πι σηµαντικότερες διαφορές παρουσιάζονται ανάµεσα στα τέµ- πλα Μεγάλης Παναγιάς και Αγίου Αθανασίου, παρά την ύπαρξη πολλών κοινών στοιχείων ό- πως η αχιβάδα, οι ζώνες με εναλλασσόμενους ρόδακες και ρόµβους, το ίδιο σκάλισµα στα πλαίσια από τις ποδιές. Οι ποδιές στη Μεγάλη Παναγιά έχουν !ΠΕξ µεγαλύτερο πλάτος από 15 από το ύψος τους, το ανάγλυφο είναι χαµηλό και αφίνει να φαίνεται πολύ ο επίπεδος κάµπος, τα θέματα ζώα και αυτό σε σύνθεση που στηρίζεται στην αντίστροφη συµµετρία pa κέντρο έναν νοητό κάθετο άξονα. Στο τέµπλο του Αγίου Αθανασίου οι ποδιές έχουν ύ- ψος μεγαλύτερο από το πλάτος τους, το ανάγλυφο είναι έντονο και πυκνό, τα θέµατα σκηνές από την Αγία Γραφή και χωρίς απόλυτη συµμετρία. Σε δεσποτική εικόνα του τέμ- πλου υπάρχει ενθύµιση, γραµµένη από το ζωγράφο, χαρακτηριστική του πολιτιστικού κλί- µατος της Σαμαρίνας. Ενώ κατά κανόνα οι ενθυµίσεις καταγράφουν τοπικά γεγονότα, εδώ έχουµε προσπάθεια να περιγραφεί με στοιχεία η σιτοδεία που χτύπησε τη νότια Βαλκανι- κή στα 1793. "’Hv έτη 1793 έστορίθησαν έίκόνες δηά έξόδου τών χριστιανών της πολιτεί- ας ταύτης. Τόν αύτόν καιρόν έγηνεν άκρήβεια μεγάλη σέ όλα τά μέρη, "ορέα 'λρΒανητιά Λάρισα Ψρίκαλα. Τό φόρτομα στη Λάρισα πάησεν γρόσια 40, στά Τρίκαλα γρόσια 50, 'Ανα- σελήτζα Γρεβενό τά όµοια ήχεν, παρέξ της Βουλγαρίας τό µέρος τό λεγόµενον Σάπη XE Σκόπια. Κουβαλούσαν τό καρβάνια σάν τή µέλησα κέ έπροφθάσθηκεν & τουνιός και γράφο- μέν το μεταγενεστέ διά ένθήµηση". Φις πληροφορίες της εικόνας αυτής, των Ψριών Ιεραρ- χών, επιβεβαιώνει αντίστοιχη ενθύµιση στο τέµπλο της Αγίας Μαρίνας Κισσού, στο Ανατο- λικό Πήλιο: "είς τους 1793 έγινεν µεγαλοτάτη άκρίβεια όπου έπολίθη τό σιτάρι πρός 8 γρόσια τό κόσκινο"37. Η εκκλησία του Προφήτη Ηλία /΄Αη Λιά| αναφέρεται σε στίχο δημοτικού τραγσυδιού του 1750 για τον Τόσκα "Έόηθ'&η λιά του Μπαρµπουτζό κι από τη ΐαµαρίνα". To πρώτο εί- ναι το σηµερινό Επταχώρι του Νομού'Καστοριές, για το οποίο o Χριστόφορος Περραιβός υποσηµειώνει "Χωρίον πλησίον του οποίου κείται βουνόν, εις δε την κορυφήν αυτού υπάρ- χει Ναός του Προφήτου Ηλιού, ομοίως και εις το χωρίον λαµαρίνα, του οποίου την βοή- θειαν επικαλείται ο Τόσκας προ της µάχης"38. To τέμπλο του ναού, ασφαλώς μεταγενέστε- ρο από τα προηγούµενα, έχει αδρότερη τεχνική με μορφές μεγαλύτερες, σε έντονο ανάγλυ- φο και µε κάποια τάση πρωτόγονου ρεαλισμού. Ιδιαίτερα ενδιαφέροντα είναι τα µεγάλα κεφάλια, σχεδόν σε φυσικό μέγεθος, µε ωραίο πλάσιμο και ζωντάνια στην έκφραση. Epi- σκονται στις κολόνες, στο ύφος των κάτωκεταµπέδων. Οι ποδιζξς του τέμπλου αυτού δεν είναι σκαλισμένες' την επίπεδη επιφάνειά τους κοσμούν ζωγραφιστό ανθοδοχεία σε τυπι- κή, όµως, απόδοση και pa κάποια καλλιγραφική αντίληψη αν και έχουν χρωµατική ευαισθη- σία. Απέχουν από τα αντίστοιχα έργα σε ποδιές του Πηλίου ή σε τοιχογραφίες αρχοντικών στό Πήλιο, τ'Αµπελάκια, τη Σιάτιστα, την Καστοριά και τα Ζαγοροχώρια. To βηµόθυρο εί- ναι εντελώς ασκόλιστο και καταλαµβάνεται ολόκληρο από µεγάλη ζωγραφική σύνθεση του Ευαγγελισµού. Στο αριστερό ημίφυλλο ο ΄λγγελος και στο δεξιό η Παναγία. Η σκηνή έχει στο βάθος απεικόνιση πολιτείας µε πυκνό ψηλά κτήρια. Οι τέχνες που εξετόσαµε ως τώρα, αρχιτεκτονική, λιθογλυπτική και ξυλογλυπτική, εί- 16 ναι επαγγελματικές απασχολήσεις ξενόφερτων μαστόρων. ?'αυτόν λοιπόν τον τοµέα η Τα- µαρίνα δεν προσφέρει κάτι δικό της. Η συμµετοχή των κατοίκων της περιορίζεται στην επιλογή των µαστόρων και στην αποδοχή των έργων τους, πράγµα που σηµαίνει ότι τα έρ- γα αυτά τους εκφράζουν. Και αυτό είναι το σηµαντικό.΄Αλλωστε, η ,πάντα ποριορισµ€νη, ιδιοµορφία κάθε τ τικής πολιτιστικής ενότητας, εκφράζεται σε ωρισµξνες μόνον µορφές αποκλειστικής δηµιουργίας και σε παραλλαγές γενικότερων τύπων.΄Οπως έγραφα και παλιό- τερα, "όσο θα προχωρεί η έρευνα, που τώρα άρχισε, τόσο πιό διάτρητα θα γίνονται τα στεγανά των τοπικών τεχνών. Θα ήτανε σωστότερο να µιλούμε όχι για "αυτόχθονα" στοι- χεία αλλά για τα ε π ι κ ρ « τ έ σ τ ε ρ α κάθε περιοχής, αυτά που έγιναν κοινωνι- 39 κώς αποδεκτά, χωρίς να ξεχνούμε πως δεν αποτελούν προνόμιο και αποκλειστικότητά της!! "Ισως η κατηγορηµατικότητα της διατύπωσης αυτής να δίνει την εντύπωση µιάς γενικής και ανελαστικής εφαρµογής της, κι αυτό δεν είναι σωστό. Η συνοπτικό περιγραφή τηε πο- λιτιστικής ζωής και της τέχνης της Σαµαρίνας δεν γίνεται εδώ για να αναδειχθεί η μο- ναδικότητα της αλλά για να καθορισθεί το πλαίσιο µέσα στο οποίο διαμορφώθηκαν και ερ- γάσθηκαν οι ζωγράφοι της.΄Αλλωστε αυτοί δούλεψαν σε βλαχοφώρια και σε άλλα γεωργοκτη- νοτροφικά χωριά. ΐίναι χαρακτηριστικό πως δεν έγιναν αποδεκτοί στα Έφτάνησα και στα ορεινά ηυιαστικά κέντρα της Σιάτιστας και της Καστοριάς, για να περιοριστούμε μόνον σε τόπους που δεν απέχουν ποιό από τη Σαµαρίνα. Από τη ντόπια παραγωγή δεν αφορούν το Θέμα μας τα προϊόντα της κτηνοτροφίας, της υλοτομίας, της ελληνορραπτικής, της τσαρουχοποιίας και της σαγµατοποιίας. Για τα υφαν- τά υιλήσαµε παραπάνω. ΄Οπως σε όλα τα κτηνοτροφικά χωριά, η ποιµενική µικρογλυπτική είχε μεγάλη διάδοση στη Σαµαρίνα pa τη µορφή της ερασιτεχνικής απασχόλησης των βοσκών. Με πολύ απλά εργαλεία φιλοτεχνούσαν χέρια από γκλίτσες,ρόκες, σφοντύλια, κουτάλια, πη- ρούνια και φλογ€ρες. Αυτές οι "δημιουργίες της µοναξιάς"είναι έργα επιμονής και υπο- μονής. 'Ολα αυτό τα αντικείμενα έχουν τα ίδια βασικά σχήματα και παρόµοια διακοσµητι- κά Θέµατα pa τα αντίστοιχα των άλλων κτηνοτροφικών χωριών. To φίδι, το πουλάκι, ο δρά- κοντας, τα γεωμετρικά διακοσμητικά, αποδίδονται pa µικροτεχνική επιµέλεια αλλά και pa κάποια "αρχαϊκ6τητα" στην αντίληψη της µορφής40. H τεχνική είναι συνήθως επίπεδη, η σύνθεση απλή, χωρίς συμπλέγµατα µορφών.Από τα αντικείµενα χαλκουργίας ιου συναντούµε σήαερα στο χωριό είναι πολύ δύσκολο να ξεχωρίσουµε ποιά έγιναν στον τόπο και πιά αγο- ράστηκαν στα μέρη της χειµερινής διαμονής των Σαµαριναίων. Ώίναι σκεύη οικιακής και επαγγελματικής χρήσης απλά, µε τη λειτουργικότητα που τους έδωσε η μακροχρόνια παρά- δοση, χωρίς πλούσιο χαραχτό ή ανάγλυφο διάκοσμο. Σήμερα η τοπική φορεσιά, αντρική και γυναικεία, έπαψε πιά να φοριέται στην καθη- µερινή ζωή και εµφανίζεται µόνο σε παραδοσιακές κοινωνικές εκδηλώσεις από οργανωµέ- 17 νους χορευτικούς οµίλους. Τη φορούν νέοι και νέες των οποίων το βάδισµα και οι κινή- σεις έχουν διαµορφοθεί από το σύγχρονο τρόπο υπόδησης και αµφίεσης. π αντρική φορεσιά είναι ένε είδος μάλλινου επενδύτη χωρίς µανίκια και pa πολλές πιέτες, τα λαγκιόλια,στο κάτω µισό, που, καθώς περιζώνεται στη µέση από φάρδειά ζώ- νη, µοιάζει με φουστανέλλα. To πουκάμισο είναι φαρδοµάνικο. 7το κεφάλι φοριέται φέ- σι χωρίς φούντα και στα πόδια μάλλινες κάλτσες που κουµπώνουν πίσω στη γάµπα, οι βλαχόκαλτσες,και τσαρούχια pa ηµισφαιρική φούντα στη μύτη. To χειμώνα προστίθεται --.." πανωφόρι, η φλοκάτα.Ρια τους, περισσότερο εκτεθειµένους στις δύσκολες καιρικές ovv— ') τήκες, µοσκούς απαραίτητη είναι η χοντρη από τραγόµαλλο πάπα pa κουκούλα, Η µαύρη φορεσιά των εµποροΒιοτεχνών και η άσπρη των κτηνοτρόςων διαφέρουν μόνο στο χρώµα. Η γυναικεία φορεσιά αποτελείται από άσπρο πουκάμισο και το κύριο ένδυμα, τα σιγκούνια ή τσιπούνια, κλειστά στο στήθος, pa κεντήματα από κόκκινο µεταξωτό γαϊτά- νι, πλούσια στο στήθος και απλούστερα στον ποδόγυρο και τις άλλες παρυφές. Η µέση τονίζεται pa χρυσή ή επίχρυση ζώνη. για τις φτωχότερες γυναίκες αρκεί μιά δερμάτινη ζώνη µε επάργυρη πόρπη, την ΞεκάΞα.Τα στολίδια συµπληρώνονται από σειρές χρυσών ή επίχρυσων φλουριών, τα γιορντάνια, που κρέµονται στο στήθος. 7το κεφάλι οι νέες γυ- ναίκες φορούν κόκκινο χρυσοκέντητο φεσάκι με µακριά φούντα και σειρές από φλουριά. Οι ηλικιωμένες φορούν στο κεφάλι απλό σκουραγάλαζο µαντήλι και σπανιότερα το-ΞΞέλ- co, σκουρόχρωµο µαντήλι δεμένο pa περίπλοκο τρόπο. To χειµώνα προστίθεται βαρειά κεντητή φλοκάτη με τα φλόκια στην εσωτερική επιφάνεια. Φα έντονα απλά φυτικά σχηµατοποιημένα μοτίβα που κυριαρχούν επάνω στο μονόχρω- p0 φόντο των υφαντών, o ένας τραγουδιστής που συνοδεύεται από το επίπεδο "ίσο" των πολλών άλλων, η έλλειψη συμπλεγμάτων στα ποιμενικό ξυλόγλυπτα, εκφρΕζουν την ιδεο- λογια της πατριαρχικής φόρας, αρχικού κύτταρου της σαµαρινιώτικης κοινωνίας. Ο αρ- χηγός καθορίζει τα πάντα στην ισοπεδωμένη μικροκοινωνία τυ τσελιγγάτου, όπου "6- ποιος είναι στο ίδιο τσελιγγάτο έχει τις ίδιες υποχρεώσεις και μπαίνει κάτω από τον ίδιο αυστηρό νόμο της κοινής δουλειάς"41, pa βάση απλούς κανόνες καθαγιασµέ- νους από το χρόνο, χωρίς αµφισβητήσεις και επικαλύψεις αρµοδιοτήτων. H υφαντική, το τραγούδι, ο χορός και η µικρογλυπτική είναι οι κύριες εκφράσεις της κτηνοτροφι- χήε κοινωνίας. Η ΖΩΓΡΑΦ1΄Κ οι ρίζες της σαµαρινιώτικης αγιογραφίας δεν είναι δυνατό, για την ώρα να εντο- πισθούν µε απόλυτη σιγουριά. Πολύ βαθειές τις υπολογίζει ο Κώστας Υρυστάλλης."Από των μεσαιωνικών χρόνων η Σαµαρίνα εξήγαγΩ πλείστους ζωγρξφους, αγιογράφους µάλλον Α΄) ειπείν, της Ελληνικής χερσονήσου"". οι άµεσες µαρτυρίες του ηπειρώτη βουκολικού 18 ποιητή είναι ακλόνητες, αλλά οι Θεωρητικές του κατασκευές δεν έχουν την ίδια αντοχή στον έλεγχο. Επιχειρεί τεχνοτροπικές συγκρίσεις των τοιχογραφιών του Αγίου Νικολάου Συρράκου -που τις θυμάται πριν καεί η εκκλησία αυτή και τις αποδίδει σε ?αµαριναίο ζωγράφο- pa τις µισοσβυσµένες τοιχογραφίες που είδε στο εσωτερικό του Παρθενώνα και που έγιναν όταν ο αρχαίος ναός είχε µετατραπεί για ένα διάστηµα σε χριστιανική εκκλη- σία της Αγίας Σοφίας. Ας σηµειωθεί πως αυτό έγινε γύρω στα 450 και pa αρκετές αλλοιώ- σεις της αρχιτεκτονικής του. Στα 1206 µετατρέπεται σε καθολική εκκλησία. Κατά το διά- στηµα αυτό έγιναν οι τοιχογραφίες. Στα 1453 γίνεται μουσουλµανικό τέµενος και στα 1687 καταστρέφεται από τα πυροβόλα του "οροζίνι. Αυτές, λοιπόν, τις τοιχογραφίες Θεωρεί ο Κρυστάλλης έργα του ίδιου ζωγρόδου "ή εάν όχι, θα είναι µαθητής τούτου ο τον ναόν του Αγίου "ικολόου ιστορίσας Σαμαριναίος". Ας σηµειωθεί ότι τις καταστραµµένες από την πυρ- καγιά αγιογραφίες του χωριού του υπολογίζει καµωµένες "πολύ προ της Επαναστάσεως", φρά- ση που, βέβαια, δε µπορεί να σημαίνει χίλια ή και περισσότερα χρόνια. Πιθανότερη είναι η υπόθεση πως η ανάπτυξη της σαµαρινιώτικης αγιογραφίσς συνδέεται µε την ίδρυση του μοναστηριού της Αγίας Παρασκευής που πρέπει να την τοποθετήσουμε στις τελευταίες δεκαετίες του 180υ αιώνα, ίσως στα 1771. Σκόρπιοι Βλάχοι ζωγράφοι ap- φανίΚονται και νωρίτερα, όπως ο Σαμαρινιώτης Ήιχαήλ που µαζί pa τον Ηλία από το Boug- βουτσικό ζωγραφίζουν το µοναστήρι της Θεοτόκου στο χωριό Σπήλαιο στα 165843. οι τοιχο- γραφίες αυτές έχουν υποστεί μεταγενέστερες επιζωγραφίσεις που τους έδωσαν τα στοιχεία που διέκρινε ο Ενισλείδης και που χαρακτηρίζουν την σαμαρινιώτικη αγιογραφία των τε- λευταίων δεκαετιών του 19ου αιώνα. Πρόσφατα έγιναν συστηµατικές εργασίες καδσρισμού, αφαίρεσης των επιζωγραφίσεων και συντήρησης αλλά η καταστροφή ήταν προχωρηµένη από την υγρασία των τοίχων. 0 Αναγνώστης Δημήτριος από το Ψέτσοβο μαζί pa τον ιεροµόναχο Σερα- φείµ το Χίο τοιχογραφούν την εκκλησία του Αγίου Ρεωργίου Ρεντίνας στα 1?19Λ|. 0 Δηµή- τριος Ζούκης συνεργάζεται με το μαΘητή του Γεώργιο στο νάρθηκα της νπαπαντής "ετεώρωνιξξ /1Τ8Λ/Ά5."ίναι ο πρώτος Υαµαρινιώτης ζωγράφος στο έργο του οποίου διακρίνονται στοιχεία της τοπικής αγιογραφίας όπως αυτή εµφανίζεται στα τέλη του 18ου αιώνα και συνεχίζει, οτε ίδιο ύφος ως τα µέσα περίπου του επόμενου. Υέντρο της αγιοέςΐΐίκής δραστηριότητας Θεωρείται το αοναστήοι της Αγίας Παρασκευής. Π Χ. Ρνισλείδης διατυπώνει την άποψη πως , ισως οι πρώτοι που δίδαξαν την αγιογραφία στη Ταµαρίνα είναι οι ντόπιοι ιέρυτές του μοναστηριού Υικηφόρος και Διονύσιος, που έµαθαν την τέχνη στο 'Αγιον ΄ΠροςΛ6. Η άποψη καπιτΧλεττκχακ€ακκπγκατήπκεκκκπΩκτκίαικ&κκκκαεκίκχαχτκκκθκτκτείΧκακίτκππ αυτή έχει πολ- λές πιθανότητες να έναι σωστή γιατί συµφωνεί pa την τοπική παράδοση αλλά και γιατί το έργο των ζωγράφων της εποχής αυτής δείχνει επηρεασµένο από το σύγχρονό του αγιορείτικο, , , οι , Ο 47 Υ # ο που κι αυτο εχει δυτικοευρωπαικές και νεορωσικες επιδρασεις . % δικη µας αποψη πως η 19 λειτουργία εργαστήριου µαθητείας στο μοναστήρι δε µπορεί να τοποθετηθεί νωρίτερα από τις τελευταίες δεκαετίες του 18ου αιώνα βασίζεται σε δύο γεγονότα. To πρώτο είναι η ανυπαρξία πληροφοριών που να καθιστούν αν όχι σίγουρη, τουλάχιστον πιθανή την ύπαρξη τέτοιου εργαστήριου. To δεύτερο είναι η διαπίστωση πως η ανάπτυξη χωριών-ζωγραφικών κέντρων είναι φαινόμενο των µέσων του 18ου αιώνα, όταν ζωογόνηση της οικονοµίας και η άνοδος του πολιτιστικού επιπέδου δηµιούργησαν τις προύποθέσεις τοιχογραφικής δια- κόσµησης σπιτιών και περισσότερων από πρίν εκκλησιών.Την εποχή αυτή εµφανίζονται τα οικιακά εργαστήρια των Χιονιάδων. T6ta δηµιουργείται στο Φουρνά των Αγράφων το εργα- στήριο μαθητείας του Διονύσιου48. 0 Διονύσιος ασχολήθηκε pa τη διδασκαλία της ζωγρα- φικής από την εποχή που μόναζε στις Καρυές του Αγίου ΄Ορους'έγραψε και την πολύτιµη "Ερμηνεία της ζωγραφικής τέχνης". H λειτουργία του εργαστήριου στο Φουρνά πρέπει να τοποθετηθεί ανάµεσα στα 1133, οπότε ο Διονύσιος επιστρέφει και μένει -με κάποιες δια- κοπές… στο χωριό του, και στο θάνατό του που υπολογίζεται γύρω στα 1750, λίγα χρόνια μετά την αποπεράτωση του µοναστηριού που έχτισε. Στα 1744 "θα ήταν γύρω στα εβδοµήν- τα του χρόνια' τα τελευταία αυτά, πολύ ταραγµένα και ίσως όχι απαλλαγμένα από ασθέ- νειες, επόμενο ήταν να τον έχουν καταβάλει ώστε μπορούµε να πιστέψουµε ότι δεν επέζη- 49 σε πολύ..." . To ότι υπάρχουν και µερικοί παλιότεροι Σαμαρινιώτες ζωγράφοι δεν επι- βεβαιώνει την ύπαρξη εργαστηρίου µαθητείας γιατί σκόρπιοι ζωγράφοι από πάµπολλα χω- ριά υπάρχουν από παλιότερα. To µόνο που µπορεί να σημαίνει είναι το ότι υπήρχαν στο χωριό οι προύποθέσεις για την ίδρυση κάποιου αγιογραφικού εργαστήριο! καί όχι σχολής όπως γράφει ο Ρ.Θ.Λυριτζής50. Υπήρχαν ασφαλώς νέοι µε κάποιαν έφεση προς τη ζωγραφική, μερικοί και ατομικούς ή οικογενειακούς δεσµούς µε την Εκκλησία. Εκτός από τους κληρι- κούς αγιογράφους, πολλών άλλων τα επώνυμα φανερώνουν οικογενειακή εκκλησιαστική παρά- δοση, όπως Παπαϊωάννου, Παπαδάµος /µε πρώτο συνθετικό τη λέξη Παπάς|, Αναγνώστου /από τους κατώτερους εκκλησιαστικούς βαθμούχους ή και κοσμικούς που διαβάζουν τις ιερές γραφές στο εκκλησίασµα/, Οικονοµίδης /από το Οικονόμος, αξίωµα έγγαμου παπά που καθο- ρίστηκε από τη Ζ΄Οικουµενική Σύνοδο/. Στο εργαστήριο αυτό οι νέοι µάθαιναν την τέχνη αρχίζοντας από τις απλές βοηθητικές εργασίες και προχωρούσαν προς τις περισσότερο υ- πεύθυνες ώσπου να τελειοποιηθούν. Η ίδρυση, λοιπόν, του εργαστήριου στο µοναστήρι έρ- χεται να καλύψει μιαν ανάγκη που υπάρχει. Εδώ θα πρέπει να σηµειωθεί πως η λειτουργία του εργαστηρίου δεν πρέπει να προσγραφεί στις αγαθοεργές δραστηριότητες του µοναστη- ριού. Η εκµάθηση της τέχνης αποτελεί ένα είδος αµοιβής για τις υπηρεσίες που προσφέ- ρει ο νέος στον έμπειρο τεχνίτη. Βοηθόντας τον µαθαίνει να τρίβει τα χρώµατα στο "τρι- βίδι", να τ'ανακατώνει στις σωστές αναλογίες µε τις κόλλες, να πετυχαίνει οµοιόµορ- φες χρωµατικές επιφάνειες και σιγά-σιγά pa την πρακτική εξάσκηση τελειοποιείται και 20 γίνεται έτσι πιό χρήσιμος στο "δάσκαλο". Η παραγωγή μεγάλου αριθµού φορητών εικόνων στο εργαστήριο όσο και η εκτέλεση μεγάλων τοιχογραφικών συνόλων απαιτούν την ύπαρξη βοηθών. Στα εργαστήρια αυτά η µαθητεία διαφέρει ριζικά από την εκπαιδευτική διαδικα- σία μιάς σχολής.Αυτό δημιουργεί άλλους κανόνες ελέγχου. δεν υπάρχει το μαθητικό δο- κίµιο που κρίνεται pa επιείκεια, διορθώνεται αιτιολογηµένα και επαναλαµβάνεται. 0 pa- θητευόµενος είναι από την αρχή επαγγελματίας, η καλή ή κακή απόδοσή του επηρεάζει το επίπεδο παραγωγής του εργαστηρίου, η πρόοδός του παρακολουθείται και ελέγχεται από τον αρχιτεχνίτη. Η προαγωγή του σε ποό υπεύθυνες εργασίας εξαρτάται τόσο από τη δική του ικανότητα και επιµέλεια όσο και από τις ανάγκες του εργαστήριου. Από τα μέσα σω- φρονισμού των σχολείων της εποχής το µόνο πουχρησιμοποιείται στα εργαστήρια είναι η σωµατική ποινή. Πέρα από την εκμάθηση της τεχνικής, ο νέος εξοικειώνεται pa to "εί- δος" των Αγίων, με το αγιογραφικό πρόγραµμα του ορθόδοξου ναού και αποθησαυρίζει σχέ- δια και ανθίβολα χρήσιµα για την κατοπινή ανεξάρτητη επαγγελματική του σταδιοδροµία. ΄Ισως θα µπορούσαμε να μιλήσουμε µε περισσότερα στοιχεία αν 0 'Αγιος Γρεβανών µας εί- χε επιτρέψει να συµβουλευθούμε τα σχετικά παλιά χειρόγραφα της Μητρόπολης, χειρόγρα- φα που δεν είναι προσωπική του περιουσία και θα έπρεπε να είναι στη διάθεση των ερευ- νητών, pa τις αναγκαίες, βέβαια, προφυλάξεις. Αργότερα, η ύπαρξη δύο ή περισσότερων γενεών σε οικογένειες ζωγράφων δείχνει πως και στη ?αμαρίνα λειτουργεί το σύστημα της ενδοοικογενειακής µαθητείας. H ευλάβεια, η κλίση και η οικογενειακή παράδοση προσανατόλιζαν προς τη ζωγραφική ιην πιεστική ανάγκη επαγγελματικής απασχόλησης. Η μετανάστευση, η μεταποίηση και άλ λα επαγγέλµατα -ανάµεσα σ'αυτά η ζωγραφική- ανακούφιζαν τον πληθυσμό του χωριού από τα πλεονάσµατα κΧεργατικού δυναµικού που άφηνε η κτηνοτροφία και η υλοτομία. Από ε- κεί και πέρα τα φυσικά προσόντα έκαναν τη διαλογή σε καλούς και μέτριους ζωγράφους. Η παραδοσιακή αγιογραφία µαθαίνεται όπως η γραφή, χωρίς βέβαια η εκµάθηση της γρα- φής μόνη της να δηµιουργεί λογοτέχνες. Εκείνο που χαρακτηρίζει το έργο όλων των pa— στόρων της παραδοσιακής µας τέχνης είναι το μεράκι. Αν σ'αυτό προσθέσουμε τη στέρεη βάση που προσφέρει στους τεχνίτες ο μόχθος των γενιών που προηγήθηκαν καταλαβαίνου- pa γιατί η λαϊκή δηµιουργία έχει πάντα ποιότητα. Κι εδώ όμως είναι επικίνδυνες οι γενικεύσεις. Υπήρξαν Σαμαρινιώτες ζωγράφοι που το μεράκι τους δεν έφτανε ως το ση- µείο να γεµίζουν pa πυκνές µορφές τις συμφωνηµένες επιφάνειες, όταν η αµοιβή δεν ή- ταν ανάλογη. Είναι χαρακτηριστικό το περιστατικό που µνηµονεύει o Μιχ. Καλινδέρης51. 'Οταν δύο Σαµαρινιώτες ζωγράφοι διαπραγµατεύονταν την τοιχογράφήση της εκκλησίας Κα- τάκαλης Γρεβενών και η αμοιβή που τους προσφερόταν ήταν χαµηλή, ο ένας ρωτάει συνθη- ματικά τόν άλλο αν θα ζωγραφίσουν τους Αγίους "αλά Τσιάτσιου ή αλά κλεϊφτόπουλα", 21 πράγµα που σήμαινε "πυκνά ή αραιά," επειδή στο χρό Ψσιάτσιο οι χορευτές είναι κολλητά o ένας στον άλλο ενώ τα κλεφτόπουλα, για λόγους τακτικής του κλεφτοπόλεµου, αραίωναν. Τκληρ6ς ήταν ο ανταγβνισμός pa τους ζωγράφους άλλων περιοχών. Χτην περιοχή Τρικάλων είχαν οργανώσει ολόκληρο δίκτυο ανθρώπων που φρόντιζαν να πληροφορούνται τις εκκλησί- ες στις οποίες θα γινόταν αγιογραφικές εργασίες και έσπευδαν να πληροφορήσουν, όχι µό- νον από πατριωτισµό, τους συγχωριανούς των ζωγράφους. Κέντρο αυτού του δίκτυου ήταν η συνοικία Αγίας "ονής που "κατοικείται από Υαμαριναίους, ως επί το πλείστον ασχολου- . 2 µένους ιδιως εις την εριουργίαν"5 . Πριν από το δεύτερο παγκόσμιο πόλεµο το δηµοτικό σχολείο της Αγίας "ονής είχε 151 µαθητές, κι αυτό φανερώνει πολυάριθµη σαμαρινιώτικη παροικία. Γέροντες της συνοικίας αφηγούνται, σε µαγνητοφωνημένες συνεντεύξεις,53 πε- ριστατικά που άκουσαν από τους γονιούς των και αναφέρονται στα µέσα -όχι πάντα άψογα- που χρησιµοποιούσαν για να αποκλείσουν από τις παραγγελίες άλλους ζωγράφους προς όφε- λος των συμπατριωτών τους. Υπάρχει, ακόμα, ένα σχετικό γράμμα άγνωστης χρονολογίας, μα που πρέπει να στάλθηκε γύρω στα 1890 pa 1900: 'Αγαπιτέ φίλε Γεώργιε, Εύχοµαι ή παρούσα µου νά σάς εύρη έν ύγεία. Μανθάνω ότι θα κοσμίσουν τήν έκκλη- σίαν τού Ξ ΄Αγίου Δηµητρίου ένταύθα και διαπραγµατεύονται μέ ήπειρώτας ζωγράφους έκ Χιονιάδων. Είπον είς τούς έπιτρόπους ότι αύτοί είναι κακότεχνοι καί νά άνα- µείνουν προσφοράν και΄έκ μέρους καµαριναίων ζωγράφων οίτινες είναι άριστοι είς τήν τέχνην των. Σπεύσε, τό λοιπόν, νά έλθης ένταύθα διά νά προλάβωµεν, ώς έγινε καί κατά τό παρελθόν. 'Η έργασία είναι µεγάλη καί ύπάρχουν χρήματα an δορεών έξ 'Αμερικής. "Εμαθον ότι έβρίσκεσαι είς Γρεβενά καί άπευθύνω τήν παρούσαν μου μέσω του φιλτάτου συµπατριώτου Νικολάου Μητσιοµπούνα. Σέ άσπάζομαι 'Ιωάννης Ποντίκας T6 λόγιο ύφος του γράμµατος, οι σχετικά λίγες ανορθογραφίες και, προπαντός, η διαφορά του γραφικού χαρακτήρα της υπογραφής από το κείμενο δείχνουν ότι ο αποστολέας ανέθεσε σε κάποιον γραμµατισµένο του χωριού το γράψιµο της επιστολής. Ωστόσο, οι συνθήκες παραγγελίας και πληρωµής των Ελλήνων λαϊκών ζωγράφων δεν επη- ρεάζουν την ποιότητα της δουλειάς των. Ακόμα και σε περιπτώσεις κατά τις οποίες ο ζω- γράφος υποχρεώνεται κάτω από την πίεση ωµής βίας, "στανικώς" να κάνει κάποια ζωγραφιά, αυτή έχει την ίδια ποιότητα και γνησιότητα pa to υπόλοιπο έργο του54. Η παράδοση, της οποίας o ζωγράφος είναι φορέας, η ηλικία του, το κοινωνικό πλαίσιο, το πολιτιστικό ύφος της εποχής και του τόπου, είναι καθοριστικοί παράγοντες. Εδώ θα πρέπει να κάνου- pa μία καίρια παρατήρηση. Βέβαια, η ζωγραφικοί και περισσότερο η αγιογραφία εντάσσον- 22 ται μέσα στα πλαίσια του παραδοσιακού πολιτισµού, όπου η ατοµική προσφορά απορροφιέ- ται από τη γενική διαµορφωτική πορεία. Αυτό συµβαίνει π.χ. και µε το δημοτικό τραγού- δι όπου η ομαδική κατεργασία από στόµα σε στόµα και από γενιά σε γενιά του δίνουν τη µορφή στην οποία το κατέγραψε ο λαογράφος. Ta διαδοχικά στάδια από τα οποία πέρασε, τα δάνεια από προηγούμενα χαµένα τραγούδια, οι άνθρωποι-συντελεστές των διεργασιών είναι στοιχεία που αγνοούµε. Στη λαϊκή ζωγραφική, όµως, έχουµε χρονολογίες, συγκεκριµ- µένους χώρους, ονόµατα και άλλες πληροφορίες που πλαισιώνουν τις ζωγραφιές. Για να ε- πιχειρήσουμε έναν τολµηρό παραλληλισµό, είναι σα να είχαμε από ένα δημοτικό τραγούδι καταγραφές του σε μαγάλη χρονική περίοδο µε χρονολογίες, τους τόπους και τις συνθήκες κάθε εκτέλεσης, τα ονόµατα και άλλα στοιχεία των τραγουδιστών κι ακόµα τη χροιά της φωύής τους, την προφορά τους, το ρυθµό εκτέλεσης. Λιγοστές είναι οι περιπτώσεις γνω- στών ποιητών δηµοτικών τραγουδιών55µέσα στα οποία έχει συγχωνευθεί η παράδοση στη γλώσσα, στο ρυθμό, στους εκφραστικούς τρόπους/άσκοπα ερωτήµατα, το θέµα του αδυνάτου, προσωποποιήσεις,.../ και άλλα. Λείπει, όµως, από αυτά η μεταγενέστερη λαϊκή επεξεργα- σία. H λαϊκή ζωγραφική επιτρέπει στον µελετητή να ανιχνεύει, σε µεγάλο ποσοστό, την πο- ρεία της μέσα από το έργο επώνυμων δηµιουργών. Αυτό ισχύει, ως ένα βαθμότκαι για τη γλυπτική. Πολλές φορές έχουμε και άλ α στοιχεία τους. Αυτό είναι ένα σηµαντικό πλεονέ- κτηµα για το μελετητή της λαϊκής ζωγραφικής, όταν δεν τον παρασύρει στον κατακερµατισ- μό της γενικής της ροής σε ανεξάρτητες ατοµικές πεάπτώσεις. ?ξάλλου, η ζωγραφική αφί- νει ευρύτερα περιθώρια στην προσωπική έκφραση ή έστω στην πληρέστερη διατύπωση του το- πικού ιδιώματος της ζωγραφικής γλώσσας σε συγκεκριµμένη χρονική περίοδο, πράγμα που είναι αδιόρατο σε άλλες τέχνες, όπως το κέντημα και η υφαντική. Σημειώνουμε εδώ πως η ύπαρξη ορισμένων τοπικών κέντρων ζωγραφικής δραστηριότητας, pa κάποιες ελαφρές ιδιομορ- φίες, δεν καταργεί την ενότητα της ελληνικής παραδοσιακής ζωγραφικής, όπως τα τοπικά ιδιώµατα δεν θρυματίζουν την ενότητα της ελληνικής γλώσσας. ΄Αν σήµερα αντιµετωπίζουμε το πρόβλημα των πηγών της σαμαρινιώτικης ζωγραφικής µε εικασίες, μπορούμε pa ακρίβεια και χωρίς χάσματα να παρακολουθήσουµε την τέχνη αυτή κα- τά την περίοδο της µεγάλης της ανάπτυξης, από τις τελευταίες δεκαετίες του 18ου αιώνα ως τις πρώτες του ΖΟού. H εξέλιξη της αγιογραφίας των Σαµαριναίων ζωγράφων -όλης της ελληνικής αγιογραφίας- δεν είναι µιά "εσωτερική υπόθεσή" των καλλιτεχνών. Πολλές φορές στα συμφωνητικά καθορίζεται το υλικό της ζωγραφική,…"να είναι του λαδιού", "πΚεπί µου- σιαµάδων", "επί σανίδος" αλλά και η τεχνοτροπία, "ακολουθούντες βυζαντινόν ρυθμόν μετά τ του φυσικού"56. Ειδικότερα στην τοιχογραφία ο τεχνίτης εράζεται κάτω από το συνεχή κοι- νωνικό έλεγχο. Οι επίτροποι, οι παπάδες παρακολουθούν καθηµερινά την πρόοδο της εργασί- ας. “a κάθε έξη µέρες δουλειάς αντιστοιχεί µιά γενική θεώρηση του έργου από το σύνολο 23 σχεδόν των κατοίκων κατά την Κυριακάτικη Λειτουργία. ΄Ολοι αυτοί εγκρίνουν ή επικι νουν. 0 ζωγράφος δεν µένει ανεπηρέστος από όλα αυτά. To ευτράπελο "θέλοντας ο Βλάχ και µη θέλοντας o ζωγράφος...." της λαϊκής παροιμίας μπορεί να είναι υπερβολικό, α λά κρύβει αλήθεια. H Σαµαρίνα εµφανίζεται ως ζωγραφικό κέντρο σε περίοδο µεγάλης δραστηριότητας τι Ελλήνων ζωγράφων όχι μόνον στην αγιογραφία αλλά και στην τοιχογραφική διακόσμηση σπι- τιών της Δυτικής Μακεδονίας, της Ηπείρου και της Θεσσαλίας. Στην τελευταία αυτή δραστηριότητα δεν συμμετέχουν οι Σαµαρινιώτες. H περιοχή στην οποία κυρίως κινούνται, η περιφέρεια Γρεβενών, δεν έχει παράδοση στο "αρχοντικό", το μεγάλο και πλούσια δια- κοσμημένο pa ξυλόγλυπτα και τοιχογραφίες σπίτι.΄Οχι μόνο δεν έχουµε μαρτυρημένα τέτοι έργα Σαµαριναίων, αλλά ούτε pa τεχνοτροπικά κριτήρια µπορούμε να αποδώσουμε σ'αυτούς κάποιες "κοσµικές" τοιχογραφίες. Ακόμα και οι λίγες µεταγενέστερες τοιχογραφίες που υπάρχουν στο γειτονικό χωριό Φούρκα είναι έργα ξενόφερτου ζωγράφου. Νοµίζω πως το φαι… νόμενο δεν είναι ανεξάρτητο και από τη µεγάλη επιβολή που ασκούσε το δραστήριο αγιο- γραφικό κέντρο του μοναστηριού της Αγίας Παρασκευής, επιβολή τεχνική αλλά και πνευ- ματική. Πρέπει να περάσουν πολλά χρόνια, να κλείσει το εργαστήριο του µοναστηριού, να χαράξουν δικούς τους δρόµους οι ζωγράφοι του χωριού γιά να εμφανισθούν, στις αρ- χές του αιώνα µας, μερικές περιορισµένες προσπάθειες τοπιογραφίας, πάντοτε όµως µέσα στο χώρο του ναού. 'Αν είναι βάσιμη η εικασία του Χρήστου Ενισλείδη πως ιδρυτές του αγιογραφικού εργαστήριου είναι οι κτήτορες του μοναστηριού Νικηφόρος και Διονύσιος θα µας ήταν χρήσιμη η γνώση του έργου των. Δυστυχώς ούτε υπογραφή τους συναντήσαµε ούτε άλλο πει- στικό στοιχείο βρήκαμε. Θα µπορούσαμε να αποδώσουμε σ'αυτούς τις τοιχογραφίες του κα- θολικού της Αγίας Παρασκευής επειδή είναι πολύ πιθανό οι κτήτορες, αν ήταν ζωγράφοι, να έχουν κοσµήσει με την τέχνη τους το ναό που ίδρυσαν αλλά και γιατί σ'αυτές συναν- τούμε στοιχεία που δίνουν την κάποια ιδιαιτερότητα στη σαµαρινιώτικη αγιογραφία. H µορφή του Παντοκράτορα στον τρούλο και τα τάγµατα των αγγέλων που την περιβάλλουν µπορούν να θεωρηθούν, τόσο στο πλάσιμο όσο και στο χρώµα, τυπικά δείγματα της σαµα- ρινιώτικης ζωγραφικής. Αλλά η χρονολογία που υπάρχει σ'αυτό τον τρούλο, 1821, καθι- στά εντελώς απίθανη την υπόθεση να ζωγραφίστηκε από ανθρώπους που πρίν από µισόν αι- ώνα είχαν ιδρύσει το μοναστήρι και ίσως το εργαστήριό του. Εξαιρετικά ενδιαφέρουσες, αλλά ανυπόγραφες και αχρονολόγητες είναι οι τοιχογραφίες που σώζονται, σε όχι καλή κατάσταση, στην εκκλησία του Προφήτη Ηλία. Θαυµαστή είναι η "Κοίµηση της Θεοτόκου". Πρέπει να έγιναν κατά τα µέσα του 180v αιώνα. Στο νάρθηκα του ναού µερικές µικρές τοιχογραφίες, όπως του Χριστού και της Παναγίας, είναι τυπικά δείγματα της τοπικής | 24 ζωγραφικής κατά τα τέλη του 19ου αιώνα. Πρώτο υπογραμµένο έργο που προέρχεται σίγουρα από µέλος του εργαστηρίου της Α γίας Παρασκευής είναι οι τοιχογραφίες στο καθολικό του µοναστηριού Αγίων Αποστόλων, κοντά στον Κλεινοβό Καλαμπάκας. Επιβλητικό σύνολο, έργο του "ευτελούς και αµαρτωλού Μιχαήλ Αναγνώστου Δημητρίου, τον καιρό που αρχιερέας Σταγών /Καλαμπάκας/ ήταν ο Κύ- ριλλος από την Κοζάνη pa συνδροµή των "εύλογημένων ίεροµονάχων πατέρων Κυπριανού και Θεοκλίτου δι'έπιστασίας κυρού Χρίστου Σακελλαρίου προεστώτος". H επιγραφή τελειώνει pa tn φράση "κατά μήνα Δεκέµβριον έτελειώθη Δόξα τώ 'Αγίώ Θεώ", χωρίς να αναφέρει χρο νολογία, που όμως πρέπει να είναι 1789. Λεν φαίνεται να χρησιµοποιεί τα ίδια πρότυπα pa to ζωγράφο του Προφήτη Ηλία. Η παράσταση π.χ. της "Κοίμησης της Θεοτόκου" παρουσι- άζεται στις δύο εκκλησίες όχι µόνο µε σηµαντικές διαφορές στο χρώµα αλλά κυρίως pa σύνθεση διαφορετική στο σύνολο και στις λεπτομέρειες. To έργο του Προφήτη Ηλία χαρα- κτηρίζεται από χαμηλή χρωµατική κλίμακα σε ώχρες, φαιά, καφετιά, γκρίζα, γκριζογάλα- ζα. 0 Μιχαήλ στο µοναστήρι του Κλεινοβού µεταχειρίζεται έντονα χρώµατα, κόκκινα, πρά- σινα, κίτρινα. H atapétnta των προτύπων δεν διαπιστώνεται πΙστο χρώμα επειδή οι χαλ- κογραφίες ή τα σχέδια που μεταχειρίζονται σαν πρότυπα είναι ασπρόμαυρα και κάθε ζωγρά- φος =εσµεύεται µόνο στη σύνθεση, αλλά το ευρύτατο πεδίο της χρωµατικής επένδυσης εί- ναι ανοιχτό γι'αυτόν. Επί αρκετές δεκαετίες η σαµαρινιώτικη ζωγραφική θα χαρακτηρίζε- ται από έντονα και φωτεινά χρώματα και ροδαλές µορφές. Θα πρέπει να υπολογίσουμε ότι το έργο έχει επιζωγραφισθεί σε μερικά σηµεία. H σηµαντικότερη αλλοίωση έγινε στο χρώ- pa tou φόντου που από σκουρογάλαζο έγινε γαλάζιο, πράγµα που ανατρέπει κάπως την το- νική ισορροπία. Επειδή το πέρασμα του µεταγενέστερου χρώματος έγινε pa φαρδύ πινέλλο άφησε γύρω από τις λέξεις και ανάμεσα στα γράµματα των επιγραφών το αρχικό σκούρο χρώ- μα. Ευτυχώς στις φιγούρες οι επεμβάσεις είναι ασήμαντες. H σύνθεση, όµως, στα δύο έρ- γα pa κοινό θέμα είναι διαφορετική. Στον Προφήτη Ηλία είναι στενόµακρη ενώ στον Κλει- νοβό πολύ πιό φαρδειά. Στον πρώτο, µπροστά στο σκ ήνωµα της Παναγίας 0 άγγελος γέρνει πρός τα εµπρός και ο Ιεδονίας είναι γονατιστός ενώ στο δεύτερο το σώμα του αγγέλου έ- χει κλίση προς τα πίσω και ο Ιεφονίας είναι καθιστός. Εξαιρετικά ενδιαφέρουσες είναι οι μορφές των Αρχαγγέλων Γαβριήλ και "ιχαήλ στις δύο πλευρές της δυτικής θύρας στο µοναστήρι του Κλεινοβού. 0 Γαβριήλ έχει ήρεµη στά- ση, καθώς γράφει µε φτερό στο ειλητάριο που ανεµίζει ελεύθερο. 0 Μιχαήλ, µε τα άκρα του σε ζωηρή φυγόκεντρη κλίνηση, τους ανήσυχους κυµατισμούς του χιτώνα, τη δυναμική λοξή γραµμή του ξίφους, έχει μιά θεατρικότητα που προδίδει ιταλίζον πρότυπο. Και οι πο- λυπρόσωπες συνθέσεις έχουν έντονη κίνηση. Ta πολλά ειλητάρια pa αρκετά µακροσκελείς επιγραφές δείχνουν πως η "EpnnvaCa" του Διονύσιο… εκ Φουρνά έχει κάποιαν επίδραση.Πάν- 25 τως δεν τηρείται πιστά το αγιογραφικό πρόγραμµα της "Ερµηνείας". Οι 'Αγιοι Απόστολοι Κλεινοβού, εκτός από το έργο του Μιχαήλ, έχουν και άλλες µεταγενέστερες τοιχογραφίες και κυρίως επιγραφές pa μεγάλη σηµασία γιά την οστορία της Τουρκοκρατίας57. Δύο Γαμαρινιώτες ζωγράφοι, ο "ιχαήλ και ο Γεώργιος, ςωγραφίζουν στα 1803 την εκ- κλησία του Αγίου Γεωργίου στο χωριό Χακοπλεύρι Καλαµπάκας. Ο Μιχαήλ αυτός είναι οπωσ- δήποτε άλλος από το ζωγράφο των λγίων Αποστόλων Κλεινοβού. θα κενά ανάµεσα στα εγκόλ- πια είναι μονόχρωμα γαλάζια χωρίς των πλούσιο φυτικό διάκοσµο που συνήθως τα περιβά- λει. Οι μορφές είναι στατικές, κάπως βαρειές, η χρωματική κλίμακα πλουσιότερη. Διαφέ- ρουν, ακόµα, και τα γράμµατα και τα συμπλέγματα των επιγραφών. ?κτός από την τοιχογραφική δραστηριότητα, σηµαντική είναι και η παραγωγή δεσπο- τικών εικόνων και μικρών φορητών εικόνων καθώς και τρίπτυχων. ‘Eva από τα τρίπτυχα αυτά, µικρών διαστάσεων /25,Δ Χ 37,5 αναπτυγµένο/ έργο του 1813, στο αριστερό φύλλο και σε τρείς απανωτές ζώνες έχει τους Αγίους Παρασκευή, Χαράλαµπο, Αναστάσιο και Γεώρψι γιο έφιππο, στο στέλεχος τους Αγίους Πάντες σε κυκλική σύνθεση και κάτω τον Παράδεισο και στο δεξιό φύλλο τον Προφήτη Ηλία και τους Αγίους Νικόλαο, Στυλιανό και Δηµήτριο έφιππο. Σε τόσο μικρό χώρο 34 µορφές, από τις οποίες δύο έφιππες και µία ένθρονη, εί- ναι απόδειξη της ικανότητας του αγιογραφικού εργαστήριου της Σαµαρίνας να ετοιμάζει τεχνίτες όχι µόνο για μεγάλα τοιχογραφικά σύνολα αλλά και για µικρογραφικές επιτεύξεις. Οι αδελφοί Δηµήτριος και "ιχαήλ Αναγνώστου, ο δεύτερος είναι ο ζωγράφος του Κλει- νοβού, μαζί µε τον Αναγνώστη Παπαϊωάννου τοιχογραφούν στα 1819 την εκκλησία της "ετα- µόρφωσης του Σωτήρα, κοντά στο µοναστήρι της Αγίας Παρασκευής. Πολλά από τα πρότυπά τους είναι τα ίδια pa του Κλεινοβού, όπως και σε πολλά σηµεία η ίδια διάταξη των θε- µάτων επάνω στους τοίχους. ΄Γχουν περάσει όµως τριάντα χρόνια. Τώρα η ζωγραφική εί- ναι πιό ώριµη, το χρώμα σε συνδιασµούς κυρίως γαλαζοπράσινου και κόκκινου, έχει λάµ- ψη. Πλήθος µορφών ολόσωμων ή σε προτοµή, απανωτές πολυπρόσωπες συνθέσεις, ποικίλα δι- ακοσμητικά, δηµιουργούν εντυπωσιακό σύνολο. Ηερικές συνθέσεις, όπως τα θαύματα του Αγίου Πικολάου, ο Ιησούς που κρίνεται από τον Πιλάτο και η "εταμέλεια του Ιούδα είναι έργα υψηλής ζωγραφικής ποιότητας. Τα θαύματα του Αγίου Νικολάου ανήκουν στα λαµπρότε- ρα επιτεύγµατα της νεοελληνικής θαλασσογραφίας.΄Αλλον ζωγράφο pa το επώνυµο Αναγνώ- στου, τον Αθανάσιο, θεωρεί 0 "ιλτιάδης Παπαθανασίου ως Σαμαρινιώτη58. Ωστόσο, n τεχνο- τροπία και οι ανορθογραφίες του, στα µέσα του 190v αιώνα, δεν καθιστούν πιθανή την &- ποψη αυτή. Δέκα χρόνια αργότερα, στα 1829, οι αδελφοί Χρήστος, ιερέας, και Αντώνιος Παπαϊω- άννου κάνουν τις τοιχογραφίες της Μεγάλης Παναγιάς. Είναι σίγουρα αδελφοί του Αναγνώ- στη α=λά δεν συνεργάζονται μαζί του. Οι τοιχογραφίες της Μεγάλης Παναγιάς έχουν δια- 26 φορές από της Μεταμόρφωσης, αν και είναι φανερή η προέλευση των ζωγρλαφων από το ίδιο εργαστήρι. Εδώ το κόκκινο χρώµα έχει µεγαλύτερη ένταση, καθώς µάλιστα γειτονεύει µε µε το πράσινο, και πιάνει μεγαλύτερη επιφάνεια. Οι συνθέσεις και οι µορφές που γεµί;΄ ! ζουν πυκνά τις µεγάλες επιφάνειες των τοίχων δεν έχουν, βέβαια, το σίγουρο σχέδιο και την άρτια σύνθεση της Μεταµόρφωσης. Εκτός από τη λαμπρή ποιότητα του χρώµατος, οι τοι- χογραφίες έχουν λαϊκή αφηγηµατική διάθεση και μερικά ενδιαφέροντα ευρήµατα. Γενικά, το έργο δηµιουργεί ατµόσφαιρα γιορταστικής οικειότητας. H επιγραφή είναι µικρογράμµατη και γράφηκε από τον ιερέα Χρήστο, αφού τον ίδιον ακριβώς γραφικό χαρακτήρα συναντούµε σε επιγραφή έργου που το έκανε µόνος του. Πρόκειται γιά τις τοιχογραφίες στην εκκλη- σία του Αγίου Νικολάου στο χωριό Βασιλική, ανάµρσα Τρικάλων και Καλαμπάκας. Η εκκλησία αυτή "ανεκαινίσθη εκ θεμελίων" στα 1818 από τη γυναίκα του Αλή Πασά κυρά Βασιλική και τ'αδέλφια της Γεώργιο, Νικόλαο, Δήµο και Ιωάννη59. Ώε-ξ;1ο τελείωσε στ?ζ 22 "αρτίου 4829τ δαίνεται.πως,ο &ρήστος Παπαϊωάννου δούλ&υτ"πΞράλληλα Ετις δύο τκκλησίες,"το κα- λοκαίρτ…στήν ορεινή Σαμαρίνα και,το χειµώνα στην πεδινή…Έασιλική, που τότε λεγστανε , ΕοΞβόδα……λεν εΞναι δυνατό-μέσα σε εκατό µέρες να τελείωσε ένα τόσο µεγάλο τοιχογραφι- κό σύνολο, όπως…της-Πεγάλης Παναγιάς,.που ολοκληρώνεται…στις…39-Ιουλίου τις ίδιας χρο- µαµάς. Οι τοιχογραφίες έχουν υποστεί σοβαρή φθορά από την υγρασία. Ένδιαφέρουσα είναι η µορφή του νεομάρτυρα Γεωργίου, αυτής της λεβέντικης μορφής Ρωμιού φουστανελλά, η ο- ποία γνώρισε τόση διάδοση στην ελληνική Αγιογραφία µέσα ος,λίγα χρόνια. ϊηαεθώνσύρε πωςνο…?εώφγέ6ς μαρτύρησε'ν;α"Γιάννινα.την'προηχούμέΉΏ*Χρόντά /]838/. Τον Αντώνιο Πα- παϊωάννου συναντούµε να ζωγραφίζει στα 1833 την εκκλησία του Αγίου Δηµητρίου στο χω- ριό Λαμασούλι€ΟΟ Αντώνιος επαναλαμβάνει χαλαρά το ζωγραφικό ύφος του αδελφού του Χρή- στου. Από µέλος της εικογένειας Παπαϊωάννου προέρχεται ασφαλώς η εικόνα σε σανίδι του Αγίου Στεφάνου, έργο του 1846, που βρίσκεται σε προσυνητάρι του καθολικού Αγίου Στεφά- νου Πετεώρων και υπογράφεται συντοµογραφικά="χείρ Π.Π.'Ιω. σ.μ.ρ." δηλαδή Παπαϊωάννου Σαμαριναίου. Ακολουθεί µιά σειρά µέτριων ζωγράφων, όπως ο Μ.Γ. Χώτος που έργα του βρίσκονται στον 'Αγιο Βασίλειο Ανταρτικού /1844/, καθώς και µιά εικόνα του στο γυναικωνίτη της Μεγάλης Παναγιάς Σαμαρίνας. Τρείς ζωγράφοι συνεργάζονται στο µοναστήρι Ταξιαρχών Γρε- βενών, ο Βασίλειος, ο "ικόλαος και o Ιωάννης /18Δ8|. &… Μέσα στη μέτρια παραγωγή της περιόδου αυτής εντελώς ιδιαίτερο ενδιαφέρονξοι τοι- χογραφίες στην εκκλησία της Ζωοδόχου Πηγής Καρδίτσας /1853/, έργα σύο ζωγράφων από τη Σαµαρίνα που υπογράφουν µόνο µε τ΄αρχικά Α - Θ. Οι συνθέσεις έχουν την αφελή αφηγηµατι- κότητα εικονογραφήσεων λαϊκών μυθιστορημάτων. Στη "Βρεφοκτονία" όλη η επιφάνεια γεμί- ζει από πολλές μορφές σε ανήσυχη κίνηση. Γυναίκες pa ξέπλεκα µαλλιά και τραβηγμένα από 27 τον πόνο χαρακτηριστικά αγωνίζονται να σώσουν τα παιδιά τους από άγριους υωμαίους στρατιώτες µε σπαθιά. 'Αλλες τραβούν απελπισµένες τα µαλλιά τους, άλλες σηκώνουν α) φιασµένες τα χέρια. Μιά νέα pa γυμνό το πλούσιο στήθος της παλεύει pa σκυθρωπό στρο τιώτη που κατεβάζει ορµητικά το σπαθί του ενώ µε το δεξί του την αδράχνει από την κώµη. To παιδάκι της λουφάζει έντρομο πίσω από το µητρικό κορµί. Έρέήη σφαγμένα στο έδαφος. To βαθύ κόκκινο χρώµα του αίµατος, σκορπισµένο σε όλη τη σύνθεση εντείνει την ατµόσφαιρα ταραχής, αγριότητας και φρίκης. H περιγραφή της ζωγραφιάς αυτής θα α- πέδιδε το ύφος του έργου αν ήταν γραµµένη στην αδέξια και µεγαλόστομη καθαρεύουσα των λαϊκών αναγνωσµάτων της εποχής. Οι τρείς "κήρυκες θεοφόροι"…µιάς άλλης σύνθεσης … ανήκουν στη γενιά των καβαλάρηδων της λαϊκής μας, όμαιµοι των κυνηγών στα σπίτια του Ζαγοριού. 'Ενας άλλος Γαμαρινιώτης τεχνίτης υπογράφει pa τ'αρχικά Α.Α. την εικόνα " 0 Ba— σιλεύς των Βασιλευόντων"|1857/ που ανήκε σε παλιό ναό της Κορυφής Βοΐου61. Ο 'Ιωάν- νης ". σαμαρινέος" υπογράφει στις 4 Ιουνίου 1864 µιά λιγοπρόσωπη και γλυκερή εικόνα της Κοίµησης στην εκκλησία της Θεοτόκου ΒελανιδιάςαΝομού Κοζάνης. Αναφέρονται, ακόμα, τα ονόµατα μερικών Σαµαριναίων αγιογράφρν, του Ζήση Χατζή /γύρω στα 1860., του Νικό- λαου Ασηµένιου /1840—1919/, Ζήση Παπαγεωργίου, Ζήση πούλη και Βασ. Βούλγαρη, που ερ- γάσθηκαν στη Θεσσαλία62. Στο µοναστήρι της Παναγίας Γρανίτσας πάνω από το εσωτερικό υπέρθυρο επιγραφή µας πληροφορεί ότι " ΄Ιστορήθη ξερά εκκλησία τής Θεοτόκου κοιµήσεως Δευ"?π ΠλΌΘΕ"ΤΠΥ του στρέλα. Επιτροπεύων τής΄έκκλησίας Γεωργίου Θύµνιου "άστου.1860 Φεβρουαρίου 2. Δια χειρός Ζς και "ιχαήλ Γεωργίου 'Ιωάννου εκ κώμης αμαρίνης"63. Στο µοναστήρι της Παναγίας και στο χωριό ΄Αλωνα της Φλώρινας υπάρχουν επίσης εικόνες των ζωγράφων Ζήση και Μιχαήλ. ?την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου Αγναντιάς Καλαμπάκας εικό- να του αγίου Γεωργίου καβαλάρη έγινς"Διά συνδροµής καί Λαπάνης τών κ.κ. Κωνσταντίνου Ζτράλια Κωνσταντίνου γκάλουρη έστω είς Βοήθειάν των : 1888 μαρ. 26. 'Εφηµερεύοντος Ιω. 'Ιερέως Επιστασία Νικολάου µοναχού Διδάσκαλος Κ:Ν. Λουσαίτης= εκ Καστανές χ/ειρ/ Καργιούκου Γαμαρινέος". Κάτω από εικόνα των Αγίων Πάντων υπογράφει ο "Ζήσης 'Ιω. "t6- βα Σ.µ.ρ.". Στον 'Αγιο Αθανάσιο ΣπηλαίουνΓρεβενών ο Γ. Οικονοµίδης ζωγράφισε σε θύρα του τέµπλου τον ΄ιρχοντα Μιχαήλ /1869/ έργο χαµηλής τέχνης' στο ίδιο επίπεδο είναι και τα έργα του στο Μεσολούρι/1883/. *Αλλοι Σαµαρινιώτες ζωγράφοι της εποχής αυτής είναι o Ιωάννης Παπαδάµ /Σµίξη 1870, o Συμεών /µοναστήρι Προδρόμου Καισάρειας στο "ο- µό Κοζάνης 1874/64, ο Ζήσης Χατζή του Γεωργίου /1873, εικόνα Αγίου Νικολάου στην εκ- κλησία της Κοίµησης στη θέση Λάσδα Καναλίων Καρδίτσας|, ο Κυριάκος και ο Γεώργιος που τοιχογραφούν to µοναστήρι του χωριού Zappa στα 1880650 Ζήσης "ούλας / 'Αγιος "ι- κόλαος Κοπάνων στα Γιάννινα/. 0 Ιωάννης και o Τυμεών Παπαδάµ συνεργάζονται στα 1867 28 στην αγιογράφηση του καθολικού του µοναστηριού Αγίας Τριάδας Γιαννωτών και αμείβονται pa 4,600 γρόσια, όπως αναφέρει επιγραφή στο εσωτερικό υπέρθυρο της δυτικής θύρας του ινού. 0 7αµαρινιώτης ιστοριογράφος Δημήτριος Μακρής σηµειώνει, ακόµα, τα ονόµατα των ζωγράψυν Ιωάννη Κράτα, Νικόλαου πούλη, Δημήτρη Σακελλαρίου/185Ο/ και Ηλία Ζωγράφου66. Η επεξεργασία των εικόνων του τέμπλου Αγίου Νικολάου στο Κρούσοβο "ανετέθη εις τους εκ ?αµαρίνης ζωγράφους Μιχαήλ και τους υιούς αυτού Δανιήλ, πρωτοσύγκελον του Αγίου Πε- λαγονίας και Νικόλαον, οι οποίοι είχαν µετοικήσει ολίγον πρό της ανεγέρσεως"67. 0 Δα- νιήλ πριν γίνει καλόγερος λεγότανε Δηµήτριος και, μαζί μετον αδελφό του πικόλαο, βοη- θάει τον πατέρα του σε αγιογραφικές εργασίες του μοναστηριού Αγίου Πικολάου "πίγκορ- σκι στα 1831. Λεν περιορίζεται µόνο σε βοηθητικές εργασίες αλλά εκτελεί και υπογράφει δικές του εικόνες, όπως της Θεοτόκου, της Σύναξης των Αγγέλων και των Τριών Ιεραρχών. ?την τελευταία γράφει σε πρώτο πρόσωπο:" ΔΙΑ ΧΕΙΓΟΟ ΕΠΟ? TOY TAHFIHOY AHVHTPIOY.."’0— λες οι επιγραφές στις εικόνες είναι σλάβικες ενώ οι υπογραφές πάντα ελληνικές. Ο Νικό- λαος ήταν και ξυλογλύπτης, σκάλισε το βημόθυρο του τέµπλου στο µοναστήρι Ιωακείµ Οσο- γκόρσκυ. Ο "ιχσήλ pa to Δημήτριο εργάστηκαν στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου στο χω- ριό Ραϊτσίτσα, κοντά στο Ντέμπαρ. 0 Μιχαήλ είναι ονομαστός ζωγράφος της εποχής του γι'αυτό του αναθέτουν εργασίες σε εκκλησίες της πόλης Μοναστήρι /"πίτολα/ και στο ξα- κουστό µοναστήρι της Ρίλας στη Βουλγαρία. O ηιχαήλ Και οι γιοί του δρουν σε μιάν επο- χή µέτριας αγιογραφίας. Διακρίνονται, όµως για την επιµέλεια της δουλειάς των και για την επιµονή στην απόδοση των λεπτοµερειών. Οι θρόνοι του Χριστού και της Παναγίας απο- δίδονται pa αξιοσημείωτη δεξιοτεχνία σε όλες τις λεπτοµέρειες της ξυλογλυπτικής και των ΧΚΧΧΞµικρογραφιών που τους κοσμούν, οι φορεσιές pa ta σχέδια της ύφανσης και τα λογής κεντίδια, τα ευαγγέλια και τα άμφια των Τριών Ιεραρχών pa θαυµαστή ακρίβεια, 0 θώρακας του Αρχάγγελου Μιχαήλ µε όλο τον πλούτο των σφυρήλατων διακοσµητικών θεμάτων του. Τα πρόσωπα, όμως, έχουν τυπική και ουδέτερη διατύπωση, η προσπάθεια φυσικότητας στις πτυχώσεις των υφασμάτων δεν είναι αποτελεσµατική.΄Ατονη η χρωµατική κλίµακα. H εµφάνιση της οικογένειας Πιτένη, από τα 1872 και πέρα, δίνει καινούργια πνοή στη σαµαρινιώτικη ζωγραφική, την ανανεώνει τεχνοτροπικά και θεµατολογικά, την αποσπά- ει από τη µακαριότητα στην οποία είχε βυθισθεί. Ενά:φαίνεται να συνεχίζει τους ζωγρά- φους της προηγούµενης γενιάς, κατά έναν περίεργο τρόπο µεταβάλει σε προτερήματα τα ελαττώµατά τους. ο πατέρας Δημήτριος Αδάµ Πιτένης εμφανίζεται, από όσα µας είναι γνω- στά, στο ναό του Αγίου Δημητρίου "ηλιάς N. Κοζάνης, όπου εργάζεται κατά διαστήµατα α 6 τα 1872 ως τα 189168. To έργο του δραστήριου αυτού ζωγράφου είναι τεράστιοδ9και άνισο.Θα σταθούμε σε µερικές µόνο από τις ζωγραφιές του, εκείνες του εκφράζουν πλη- ρέστερα την ανανεωτική πνοή που χάρισε, αυτός αλλά και τα παιδιά του, στη σαµαρινιώ- 29 τικη ζωγραφική. Στην εκκλησία της Θεοτόκου, στο Πυλωρί Βέντσιων, κατά την επιγραφή "'Ιστορίθη ούτος δ Τέµπλος έν έτει 1883 1Οβρίου 20/ Διά συνδροµής καί δαπάνης παπα Γεωργίου άπό χωρίον Παλεο/χώρι καί Κωνσταντίνου Γρίββα καί τού λοιπού χωρίου δι έπι/ τροπής δέ Ιωάννου Δ. Βλάχου καί 'Αθανασίου µοναχού/ Αίωνάι τους ή µνήµη: Διά χειρός Δηµητρίου 'Α. Πιτένη/ ΐαµαριναίος". 7τις ποδιές του τέμπλου, αντί για τα συνηθισμένα ανθοδοχεία ή µπαρόκ διακοσµητικά, ο Πιτένης ζωγραφίζει τοπία. Μα η πρωτοτυπία του δε βρίσκεται εκεί, τοπία, έστω και σπάνια συναντούµε και σε άλλες ποδιές τέμπλων, όπως π.χ. στο ναό του Αγίου Κωνσταντίνου στο χωριό Αγία Σωτήρα Βοΐου /1867/ και στον ΄Αγιε Αθανάσιο Διδυµοτείχου. Αυτό που είναι η μεγάλη του καινοτοµία είναι ο λιτός και αυσττ ρός τρόπος pa τον οποίο τα αποδίδει, η μεταφυσική ατμόσφαιρα που αποπνλεουν. Πολύ πρίν από το Ψζιόρτζιο ντε Κύρικο ζωγραφίζει μπροστά από έναν γαλαζοπράσινο ουρανό πα- ράξενο µοναχικά κτίρια, σιωπηλά και µυστηριακά. 'Ενα µονόχρωμο παραπέτασµα µε βαρειά πτυχώσεις σκεπάζει µεγάλο μέρος της ζωγραφικής επιφάνειας. Ta ΐάΞΞΐ& απροσδιόριστα, λιτά στο χρώµα, pa αφιδωτά στρόγγυλα και τετράγωνα ανοίγματα που χάσκουν άδεια και άφωνα pa μιά σιγή γεµάτη μυστικά µηνύµατα. Κανένα δέντρο ή λουλόυδι δε γλυκαίνει το τοπίο. Υτα 1901 - 2 ζωγραφίζει την εκκλησία των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης στους Φι λιππαίους, χωριό κοντά στη Σαµαρίνα. Εδώ το ζωγραφικό κλίµα είναι διαφορετικό. 0 Δηµ Έιτένης συνδέει την αγιογραφία pa τις καλλίτερες επιτεύξεις της σύγχρονής του κοσµι- κής λαϊκής ζωγραφικής.Αν η αγιογραφία είναι, όπως την είπαν, "ψαλµωδία pa χρώµατα" Ο) δ1 γίνεται "δημοτικό τραγούδι pa χρώµατα". 0 καβαλάρης 'Αγιος Ευστάθιος παραπέμπει στον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο ή στο Μεγαλέξανδρο που την ίδιαν εποχή ο φουστανελλάς Θεόφιλος φιλοτεχνούσε πάνα στούς τοίχους των πηλιορείτικων σπιτιών. Παραπέµπει, ακό- pa στούς στίχους που περιγράφουν έναν άλλον καβαλάρη "Αγιο, τον Γεώργιο="..γριβοκα- βαλάρη, αρµατωμένος pa σπαθί και µ'αργυρό κοντάρι". Η Κοίµηση της Θεοτόκου, αν και ξεκινάει από παλιότερα πρότυπα, είναι περισσότερο ένα συγκινητικό χωριάτικο ξόδι. Μερικά κεφάλια γυναικών έχουν την αφέλεια αλλά και τη δύναµη των λαϊκών προσωπογρα- φιών της εποχής. Φυσικά, ο Δηµ. Πιτένης δεν είναι ένα φαινόμενο ξεμοναχιασμένο από τον κοινωνικό του περίγυρο. Ζεί και εργάζεται σε παραδοσιακή κοινωνία που αποδιοργα νώνεται, δεν είναι όμως ακόμα έτοιμη να παραδεχτεί και να αφομοιώσει τις βαθειές κο νωνικές µεταλλαγές που την ελκύουν και τη φοβίζουν. Αισθάνεται πως μπαίνει σ'έναν κόσμο άγνωστο και προσπαθεί να γαντζωθεί σε όσα της είναι οικεία και δοκιµασµένα στ χρόνο. ΄Ετσι, ίσως, πρέπει να ερµηνεύσουμε τις ταλαντεύσεις του Δημ. πιτένη από το φόβο του άγνωστου στη σιγουριά του κοντινού και γνώριμου. οι δύο γιοί του, Γεώργιος και Νικόλαος, τοιχογραφούν στα 1905 την εκκλησία τηε 30 Θεοτόκου Κνίδης, στα Βέντσια. Επάνω σε γαλάζιο φόντο όρθιοι ΄Αγιοι στέκονται pa ύφος χωρικών µπροστά στο φυτογραφικό φακό. Ανάµεσά τους ενδιαφέρουσες µορφές o φουστανέλ- λάς Νεομ΄αρτυρας Γεώργιος "εξ Ιωαννίνων" και o 'Αγιος Χριστόφορος pa το μικρό Ιησού στον ώµο του. 'Αλλοι 'Αγιοι σε εγκόλπια, τα οποία περιβάλλονται από π έγµατα κλιµατί… δας σε χρωματική απόδοση που σκοπεύει στο διακοσµητικό αποτέλεσµα χωρίς να δεσµεύεται από τους φυσικούς χρωματισμούς. Αν και οι τοιχογραφίες είναι σχετικά πρόσφατες, έχουν υποστεί σημαντικές φθορές. Στα 1909 επανέρχονται στην εκκλησία της Θεοτόκου στο Πυλω- ρί. 7υνεχίζουν pa επιτυχία την πατρική παράδοση του λαϊκού καβαλάρη, pa τα ίδια ίσως πρότυπα αλλά σε άλλη, ζεστότερη.χρωµατική απόδοση. πιά "υπερρεαλιστική" σύνθεση βρί- σκεται στο γυναικωνίτη. Πρόκειται για " Τό παγκόσμιον καί άδέκαστον Κριτήριον τού Κυ… ρίου καί Σωτήρος ήµών 'Ιησού Χριστού". Είναι µιά σύνθεση όπου κυριαρχούν το γαλάζιο σε δύο τόνους, το καφέ-γκρίζο και το κίτρινο. 'Ενας πελώριος αυγόσχημος ήλιος με αν- θρώπινο πρόσωπο δεσπόζει στη σύνθεση. Θολό ποτάµι χωρίζει δύο οµάδες ανθρώπων. Αριστε- ρά, χοντρή αλυσσίδα περιζώνει την οµάδα των αµαρτωλών, ενώ η δεξιά ομάδα είναι ελεύ- θερη. τέσα στο ποτάµι παρασύρονται από το ορµητικό νερό "οι άσεβείς", οι "πόρνοι" κ. λ.π. και όλοι οι "μιαροί καί άκάθαρτοι και προ πάντων οι άγνώµων 'Ιουδαίοι γραµματείς και φασισαΐοι", όπως τους χαρακτηρίζουν επιγραφές σκόρπιες στο νερό. Τα ψυχρά χρώµατα, η µεγάλη κίτρινη κηλίδα του παραμορφωµένου,από κάποιαν άγνωστη πίεση, ηλιακού δίσκου, οι χοντρές αλυσσίδες, δηµιουργούν ατμόσφαιρα φόβου και µυστηρίου. Ο Γεώργιος Δηµ. Πιτένης, που τον συναντούµε να ζωγραφίζει από τα 1883 στην Καρυ- δίτσα, τοιχογραφεί στα 1911 το νεότερο τµήμα του καθολικού Κοίμησης της Θεοτόκου στο Σπήλαιο Γρεβενών. ?ε σχήµα αψίδας φιλοτεχνεί την Κοίµηση, σύνθεση λαϊκής φαντασίας, όπου ο Χριστός δέχεται την ψυχή της Παναγίας µέσα σε νεφέλη δόξας καφετιά pa γκριζό- μαυρο περιθώριο. Τον ουρανό γεµίζουν µορφές αγγέλων και Αγίων πάνω σε συννεφάκια΄ δε- ξιά και αριστερά των ιεραρχών δύο αγγελούδια ιταλικού ύφους. Τα κτίρια στο βάθος θυ- μίζουν εκείνα που βρίσκονται στις ποδιές του τέμπλου της Θεοτόκου στο Πυλωρί. Οι αραι- οί όρθιοι ΄Αγιοι προβάλλουν σε φόντο που µιµείται τοίχο χτισµένο ισοδομικά pa µεγάλους μαρμάρινους κυβόλιθους. Η κάτω σειρά των κιβόλιθων έχει χρώµα ώχρας µε καφετιά νερά, οι επάνω ανοιχτογάλαζοιι pa σκουρογάλαζα νερά. κεν πρόκειται για τη συνηθισµένη απο- µίµηση ορθομαρµάρωσης που συνατούµε στη χαµηλή ζώνη τοιχογραφημένων εκκλησιών, δηλα- δή γιη αντικατάσταση pa τη φτηνή ζωγραφική της δαπανηρής επικάλυώης του τοίχου pa pap- μάρινες πλάκες. Κύριο χαρακτηριστικό αυτών των αποµιμήσεων είναι οι οµόκεύΈοι ρόμβοι που σχηματίζουν τα νερά του µαρµάρου, όπως γινότανε συνήθως και στις πραγµατικές ορ- θσµαρµαρώσεις με την κοπή σε φέτες του µαρµάρου και την τοποθέτησή τους αντικουστά, κάθετα και οριζοντια. Στον Πιτένη άλλοι κιβόλιθοι έχουν οριζόντια νερά, άλλοι κάθετα 38 & λοξά, χωρίς συμµετρία. ΄Αλλωστε, δεν θα ήταν νοητή η αγιογράφηση επάνω σε ορθομαρµά- ρωση. Εδώ ο Πιτένης αποσπά τους Αγίους από τη µεταφυσική αποµόνωσή τους µεσα σ'ένα χρώμα -το γαλάζιο των Σαμαριναίων, κι όχι μόνον αυτών, ανακαλεί την απεραντωσύνη του ουρανού- και τους εντάσσει σε συγκεκριµμένο περιβάλλον που δίνει, μάλιστα, την αίσθη- ση της υλικής βαρύτητας. '0σο κι αν δεν ξέρουμε τις προθέσεις του ζωγράφου, το γεγο- νός της αποδοχής του έργου από τον επίτροπο της εκκλησίας Ιωάννη Ζήση και από τούς κατοίκους του χωριού φανερώνει πως pa την αλλαγή της ιδεολογίας ακόμα και η συντηρη- τική αγιογραφία μπορεί να δεχθεί σηµαντικές καινοτοµίες. Και µιά παρατήρηση για την επιγραφή. Σ'αυτή ο ζωγράφος µνημονετει πως το έργο τελείωσε στις 19 Αυγούστου 1911 και συµπληρώνει:" ΛΏΧΓ3ΡΑ'ΡΠΥΟΝΨΟΣ TOY HANIFPCTATCY ΑΓΙΟΥ Γ…ΨΩΝ Κ: Κ: λΙ"΄΄ΙΛΙΜ…ν ΛΑ7ΑΡΙΔΗ". Λίγο αργότερα, την 1η Οκτωβρίου του ίδιου χρόνου ο Αιυιλιανός, σφοδρός επικριτής της ανθελληνικής πολιτικής των "εοτούρκων, συλλαμβάνεται από αυτούς και σκοτώνεται στο χωριό Σχίνοβο. !! δολοφονία αυτή ξεσήκωσε ζωηρές διαµαρτυρίες των βλ- λήνων αντιπροσώπων στην τουρκική Εθνοσυνέλευση και παράλληλα οργανώνονται σε πολλά µέρη μνηµόσυνα και οµιλίες. Τότε σβύνεται από την επιγραφή η λέξη ΛΑΖΑΡΙΔΗ και στη θέση της γράφεται με πεζά γράµµατα η λέξη "'Εθνοµάρτυρος". 0 γρφικός χαρακτήρας δείχ- νει πως την έγραψε o Πιτένης. Θα µπορούσε κανένας να παρατηρήσει πως η αντικατάσταση αυτή)ύά γίνει από το ζωγράφο pa τα ίδια κεφαλαία γράμµατα κι έτσι να διατηρηθεί η ο- µοιογένεια της επιγραφής. αλλά η ηµερομηνία της είναι προγενέστερη από το μαρτυρικό θάνατο του λιµιλιανού, κι αυτό έπρεπε να φαίνεται. Είναι πιθανό η αλλαγή να έγινε σε μερικούς µήνες, όταν πιά είχε ελευθερωθεί η περιοχή. Παράλληλα pa τους Πιτένηδες δρά και μιά άλλη οικογένεια ζωγράφων με αργηγό τον Αδάµο Χρ. Κράγια, που εργάζεται άλλοτε pa βοηθό το γιό του Δηµήτριο και άλλοτε τον ανεφ€ό και µαθητή του Ζήση Ι. Ζήβα70. Στα 1875 ζωγραφίζει την εκκλησία του Αγίου Ιω- άννου Καρυδίτσας Νοµού Κοζάνης µαζί pa το µαθητή του ". Αδάµ, που πιθανό να είναι κι αυτός γιός του. ΄Αλλωστε και ο Δημήτριος Αδ. Κράγιας, που αναλαβαίνει και μόνος του εργασίες, μερικές φορές υπογράφει ως Δηµήτριος 'Αδάμου υιός, όπως στην εκκλησία Παλαιοχωρίου Γρεβενών στα 1870, άλλοτε βάζει ολόκληρο το πατρώνυμο.ΧΧΝΠήΕΙόξΧΧΧΚΙΙ!Ι Ωι παραγωγικότατοι αυτοί ζωγράφοι δεν φαίνεται να ενδιαφέρονται πάντοτε για την ποι- ότητα της ζωγραφικής των ούτε για την αντοχή των υλικών που χρησιµοποιούν. Δύο άλλοι ζωαγάφοι, ο Δημήτριος ?ίμου και ο Δημήτριος Ιω. Ιακουµάνος τοιχογρα- φούν στα 1902 την εκκλησία του Προφήτη Ηλία στο Δρυµό Ελασσόνας. Τυπικά δείγματα της σαµαρινιώτικης ζωγραφικής ΚΗΒνων αρχών του αιώνα µας, αυτής που δεν συμµετέχει στο ανανεωτικό κίνηµα των Πιτένηδων. Γαλάζιο φόντο, µορφές στρογγυλές, επιγραφές pa πε- ζούς χαρακτήρες που εδώ έχουν εντονότερη την καλλιγραφική αυξοµείωση του πλάτους των 32 γραμµών τους. Οι ολόσωμοι 'Αγιοι είναι κοντόχοντροι, οι πολυπρόσωπες σκηνές στατικές, τα φυτικά διακοσµητικά ανάμεσα στα εγκόλπια χωρίς τη συνηθισµένη ευλυγισία. άι εδώ ζωγραφίζεται ο ιδρυτής της µονής Ζάβερδας 'Αγιος Νικάνωρ, όπως συμβαίνει συχνά σε εκ- κλησίες κτηνοτροφικών χωριών. ΄Όήως 0 'Αγιος 1όδεστος, o 'Αγιος Νικάνωρ Θεωρείται προστάτης της κτηνοτροφίας, αν και η βιογραφία του δεν αναφέρει τίποτα σχετικό pa ία- ση ή άλλη ευεργετική επίδραση στα ζώα71. λε εικόνες του τέµπλου της "ονής Δεκατσά συναντούμε την υπογραφή του "Σαµαρινέως" Αθανασίου Τσούκα και τη χρονολογία 191672. Μία εικόνα του Νεομάρτυρα Γεωργίου, που βρίσκεται στο Μουσείο της Μακρινίτσας, pa την υπογραφή "χείρ Χ΄Ι= και Οίκ: Σ.µ.ρ.ν.υ." µας δίνει την ευκαιρία να διαλύσουμε την αρκετά διαδεδομένη πλάνη ότι οι Σαµαριναάιοι ζωγράφοι "είναι οι µόνοι που εφιλο- τέχνησαν pa φουστανέλλα τον ΄Αγιο Γεώργιο, τον νεοµάρτυρα τον εξ Ιωαννίνω"γ3. Μερικοί αποδίδουν σε σαµαρινιώτες ζωγράφους ανυπόγραφες εικόνες ή και τοιχογραφικά σύνολα αρ- κεί να συναντήσουν τη μορφή του Γεωργίου. Πρώτος που τον ζωγράφισε, δεκατρείς µόλις μέρες µετά το µαρτυρικό του θάνατο, είναι o Χιονιαδίτης Ζήκος Μιχαήλ και το έργο του αυτό έγινε πρότυπο για απανωτές εκδόσεις χαλκογραφιών από τις οποίες προέρχονται πάµ- πολλα άλλα έργα. Από τα 1838, χρονολογία του Θανάτου του, οι Χιονιαδίτες δεν έπαψαν να απεικονίζουν τον ταπεινό ιπποκόµο από το ΤσούρχλιΤΔ. Εκτός από τους Χιονιαδίτες, και άλλοι ζωγράφοι από χωριά και από τα Γιάννινα, ζωγράφισαν το ίδιο θέµα που το συ- ναντούµε από το Πήλιο /εκκλησία Ψαξιαρχών ηηλεών/ µέχρι τη Φιλιππούπολη75. Χωρίς αξιώσεις εξαντλητικής καταγραφής των ζωγράφων της Σαµαρίνας, σηµειώνουµε µερικά ακόμα ονόµατα που τα συναντήσαµε µόνο σε δημοσιευµένα κείµενα: Γεώργιος Τάµπου- ρας, "άστακας, Ψίκζας, Δόντας76, καθώς και ο " Δηµήτριος ax κώμης Γαμαρίνης"?7 που δεν πρέπει να είναι ένας από τους τρείς Δημήτριους που ξέρουµε, τον Πιτένη, το Σίμου και το Ρακουμάνο, γιατί αυτός ζωγραφίζει εικόνα στα 1856 και εκείνοι υπογράφουν έργα τους ως τις αρχές τών 2006 αιώνα. Στα έργα της σαµαρινιώτικης ζωγραφικής μπορούμε pa σιγουριά να προσθέσουµε και µερικά ανυπόγραφα του έχουν αναµφισβήτητη τη σφραγίδα της τέχνης της, όπως είναι οι τοιχογραφίες στις κόγχες του ιερού στις εκκλησίες του Αγίου Θωµά Ανθούσας και Ψαξιαρ- χών Αιανής. Ανακεφαλαιόνοντας σύντοµα την πορεία της σαµαρινιώτικης ζωγραφικής σηµειώνουµε πως ξεκινάει από τα αγιογραφικά εργαστήρια του Αγίκπ)΄Ορους γιατί η πιθανοί ιδρυτές του τοπικού εργαστήριου εκεί έµαθαν την τέχνη τους αλλά και γιατί τα τεχνοτροπικά χα- ρακτηριστικά των πρώτων εκπροσώπων φανερώνουν έντονη επίδραση της νεορωσικής αγιογρα- φίας που κηδεµονεύει την αγορείτικη ζωγραφική από το 18ο αιώνα. To φαινόμενο δεν είναι 34 κή" ζωγραφική, µ'όλη την αντιπάθεια που τρέφει ο συγγραφέας του βιβλίου αυτού προς τέτοιυ είδους ταυτίσεις. Εδώ, όµως, είναι τόσο εντυπωσιακή η αντιστοιχία που είναι χρήσιμη η αναφορά σε µορφές σύγχρονης τέχνης γνωστές στο μέσο αναγνώστη. Οι Σαµαρινιώτες ζωγράφοι δεν είναι οι µόνοι που κατάγονται από τη Βορειοδυτική Ελλάδα. Πολλά είναι τα χωριά καταγωγής των ταπεινών αγιογράφων= Καλαρρότες, Λιγκιάδες, Τσεπέλοβο, Κορύτιανη, Λοζέτσι, Μπαµποόρι, Δραγοµή, Ρονοδέντρι, Γρεβενίτι, Μέτσοβο, Πάργα, *Ανω Σουδενά, Φανερωμένη, Πηγές, Πωγωνιανη, Zappa, ππππππ Κριµήνι, η πόλη Γιάν- νινα...Ιδιαίτερη επίδοση στην αγιογραφία είχαν το Καπέσοβο, το Φορτόσι και οι γνωστοί µας Χιονιάδες. Η αγιογράφηση των εκκλησιών δεν γινότανε πάντα µονοµιάς. Πολλές φορές μεσολαβού- σαν αρκετά χρόνια από τη μία φάση των εργασιών ως την επόµενη, που δεν είχε αναγκα- στικά τους ίδιους εκτελεστές. Στα δύσκολα χρόνια της Τουρκοκρατίας δεν ήταν καθόλου εύκολη η συγκέντρωση του ποσού που χρειαζόταν αν και οι αµοιβές των αγιογράφων κάθε άλλο παρά υψηλές αποδεικνύονται από τα στοιχεία που κατέχουµε. Εικόνα των επίμονων και µακροχρόνιων προσπαθειών για να ολοκληρωθεί η αγιογράφηση µιά" εκκλησίας µας δί- νει απόσπασµα από "ενθύμηση" εκκλησιάς της Κόνιτσας: "..καί πάλιν µετά πολλά έξοδα Επι: Εφτιασαν τόν άρθηκα καί έζωγράφησαν έν πρώτοις τόν άρθηκα καί δστερα τό άγιο βημα καί διά νά µήν είναι τίποτα κλισιαστικό διά νά δώσουν τό χάπζι των ζωγράφωβ καί εβαλεν 6 Παπά ΜανΘέος 6 πνευµατικός καί έγραψαν πρόΘεδι τό κάθε όνοµα πρός γρόσια έκατό. καί έγραφεν όνόματα σαράντα εξ δστερα µέ χρόνους έχειριτονήθηκα έγώ 6 ταπεινός νικόλαος ίερε6ς άπό χύ αχιβ /1612/ καί έγινεν πάλιν συνδρομή καί την άποστόρισαν ...καί μετά ταύτα έγράφτη 6 Νίκος 6 γραµματικός δι άσπρα έννεακόσια καί ίστορίθη καί τό κάτω µέ- ρος της έκκλησίας΄ καί τόν τοίχον τόν άλλον τόν ίστόρησε 6 νι....µπέκιου καί 6 µιχά- Ana" 79. 35 ΠΑΌΑΠΟ"ΠΕΣ 1. Κίτσος Α. Μακρής: Χιονιαδίτες Ζωγράφοι. Αθήνα 1981, σελ. 29 κ.ε. 2. πίκος Γ. Σβορώνος; Ανάλεκτα Νεοελληνικής Ιστορίας και Ιστοριογραφίας. Αθήνα 1951, σελ. 383. 3. Αγγελικής Χατζηµιχάλη: ?αρακατσάνοι.Τόμος πρώτος, µέρος α: Αθήνα 1953. σελ. ρδ'. 4. Περισσότερα στοιχεία για παράγωγα, υποκοριστικά, τοπωνύμια, σύνθετα, στη µελέτη του Δηµητρίου I. Γεωργαντή = Περί των ?αρακατσαναίων. Αρχείον του Θρακικού Ααογρα- φικού και Γλωσσικού Υλικού.Αθήνα 1947-48, σελ. 221. 5. Χρήστου !!. Ενισλείδη= Η Πίνδος και τα Χωριά της.Β'έκδοση. Αθήνα 1851, σελ. 87. Την άποψη αυτή υποστηρίζ1υν και άλλοι. Βλέπει Ι.Α.Θωμόπουλουι Φα Τοπωνυμικά μας.Θεσ- σαλονίκη 1958, σελ. 48. 6. Απόστολου Βακαλόπουλουτ Ιστορία του Νέου Ελληνισμού. Τόµος Β΄Τουρκοκρατία 1453-1669 Θεσσαλονίκη 1964, σελ. 84. 7. Στέργιου Z. Παπαγεωργίου: Φα κατά τον Ράμον 'Πθιµα εν ?αµαρίνα της "ακεδονίας. Λαο- γραφία.Τόμος Β; τεύχος Β΄- Γ΄. Αθήνα 1910, σελ. 432. 8. Τάκης ?. Κανδηλώρου='ΛήμαςΒλάχοι. μ΄εγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια Πυρσού. Αθήνα 9. Τηλέµαχοη Ρ. Κατσουγιάννη: Περί των Βλάχων των Ελληνικών Χωρών,Έ΄Γκ του Βίου και και της Ιστορίας των Κουτσοβλάχων επί Τουρκοκρατίας. Θεσσαλονίκη 1966, σελ. 14. 1Ο.Εκδοτικής Αθηνών; Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Τόµος ΙΑ΄. Αθήνα 1975, σελ. 173. 11. ΨΡΑΙΑΝ 9ΤΟΙΑ?Ο?ΙτΗι ΠΔΚατακτητής Ορθόδοξος Βαλκάνιος ΄Ρµπορος. 7τον τόμο Σπ. Ασ- δραχά /Έισαγωγή - Έπιλογή Κειμένων/: Η Όικονοµική Δομή των Βαλκανικών Χωρών. 15ος- 19ος Αιώνας.Λθήνα 1979, σελ. 310. 12. Απόστολος Βακαλόπουλος: όπου παραπάνω, σελ.215. 13. Kfiatag Κρυστάλλης: ΄Απαντα. Επιμέλεια Γ. Βαλέτα. "όρος Έ". Αθήνα 1959, Oak. A73. 14. Οδοιπορικά Ηπείρου και Θεσσαλίας,υπ6 του παρά τω γπουργείω των ?τρατιωτικών Έπι- τελικού Γραφείου. Αθήνα 1880. 15. "ιχαήλ Χουλιαράκης = Γεωγραφική και Πληθυσμιακή Ρξέλιξις της Έλλάδος, 1881 — 1959. Φόρος Β΄. Αθήνα 1975, σελ. 89. 16. “Ea Παγκόσµια Εγκυκλοπαίδεια, Τόμος 2όος. Αθήνα. ?το λήμα Ταµαρίνα. 17. Κώστας Κρυστάλλης: όπου παραπάνω, σελ. 425. 18. Κίτσος Α. "ακρ6ς= Η Χειροτεχνία εν Θεσσαλία. Λάρισα 1966, σελ. 12. 19. Γρηγόριος Π. Βέλκος= Η Ήπισκοπή Δοµενίκου και Ελασσόνος. Ελασσόνα 1980, σελ.1Οί. 36 20. Βασιλική Ρόκου : To Καµίνι. Ανάτυπο από τα Ηπειρωτικά Χρονικά.Γιάννινα 1982, σελ. 347. 21. τοπ… απόσπασμα. όπου παραπάνω, σελ.Χπκ 31o. 22. LOUISA Μπητ… & Μαιου… αιώνας των… τοσα… να τα καπου… αυτό… η"… να L’ ΕΠ… Η… το… ΙωΠΟΠΘΠΑΡΗΙΕ./Ανάτυπο/. 7"όφια 1966. Λεπτοµέρεια του παρτυρτου του µεταφέρει από τον Πουκεβίλ ο Κ. Γάθας /Ψουρκοκρατουµένη Ελλάς,Αθήνα 1869, σελ. 592 - 594/ όπου όμως δίνεται άλλη άποψη για τη στάση του Δηµήτριου, όχι και τόσο κολακευτική= "διέτρεξε κατά τας θυελώδεις εκείνας ηµέρας τας διηρεθισμένας επαρχίας ίνα κατευνάσει τα πνεύματα, και επαναγάγει τους ανθρώπους υπό τον ζυγόν της υπα- ιιής. ηλην καταγγελθείς ως δηµεγέρτης συνελήφθη μετά του Έλαχάβα και πλήρης αλύσεων εσύρθη προ του σατράπου των Ιωαννίνων". 23. Κώστας Κρυστάλλης: ΄Απαντα.Εισαγωγή - Κατάταξη - Σχόλια Κ. Πορφύρη. Αθήνα, σελ.3Ό1. 24. Κώστας Κρυστάλλης : όπου παραπάνω, σελ. 300. 25. To Σηµειωµατάριο ενός Ρετσοβίτη 1871-1943.Έπιµέλεια - Προλεγόµενα Γεωργίου Πλατά- pn- Αθήνα 1972, σελ. 11. 26. ". Θωμάς: "ία Γϊηματική Παράσταση που δείχνει τη Διάταξη με την οποία πορεύεται o "Τσιάτσιος". Εφηµ.-Η Ωραία Σαµαρίνα, Σεπτέµβριος-Οκτώβριος 1981. 27. Κίτσος Α. Μακρής: To τ'οιιαστήρι του Κλεινοβού και οι Επιγραφές του. Ρήματα. Αθήνα 1979, σελ. 252. 28. Γεώργιος Κ. Γάγαρηςι Δωδώνη, Εικονογραφημένον Ηπειρωτικόν Ηµερολόγιον.΄Έτος Α'. Αθήνα 1896, σελ. 174. 29. Κώστας Κρυστάλληςι όπου παραπάνω, σελ. 315. 30. n. Αραβαντινούι Συλλογή Δηµωδών Ασμάτων της Ηπείρου.Αθήνα 1880, σελ. 45. 31. Γ. Βαβαρέτοςι 0 Αλή Πασάς από την άλλην πλευράν./διάλεξη/ Αθήνα 1930, σελ. 5 32. Κώστας Κρυστάλλης: όπου παραπάνω, σελ. 318 33. Δημ. Λουκάτος= Λαογραφική Αποστολή στα Θεσσαλικά 'Αγραφα. Επετηρίδα του Λαογραφι- κού Αρχείου της Ακαδηµίας Αθηνών.Ψόμος 11-12, 19585959. Αθήνα 1960, σελ.295-312. Αποτρεπτική και φυλακτική ενέργεια έχουν και τα "υψωµένα" δέντρα στα τέσσερα ση- µεία του ορίζοντα/ Ρ. Αικατερινίδης: Ραρινά ΄Ρθιµα από την Περιοχήν των Τερρών. Πρακτικά Α΄Συµποσίου Λαογραφίας του Βορειοελλαδικού Χώρου. Ι.Μ.Χ.Α. Θεσσαλονίκη 1975, σελ. 17 - 19. 34. Γ. Αηµητροκάληςι Θρησκειολογικές και Λαογραφικές Παρατηρήσεις στην Πολεοδοµική Διάρθρωση Θρακικών Όικισμών. Πρακτικά Ε'ΣυµπσσόουΛΑασαρφφάας του Βορειοελλαδικού Χώρου.Θεσσαλονίκη 1979, σελ. 199 - 231. 35. Κώστας Κρυστάλλης= όπου παραπάνω, σελ. 209 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49- 50- 51. 52. 37 A. Evyy6noukoq: Μεγάλη Παναγιά. Δελτίον της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος.Τόμος 8ος. Αθήνα 1923, σελ. 121. Κίτσος Α. Μακρής: H Ξυλογλυπτική του Πηλίου. Βόλος 1958, σελ. 15. Χριστόφορος Περραιβός: Ιστορία του Σουλίου και της Πάργας.Αθήνα 1857, σελ. 35. Κίτσος Α. Μακρής: Ελληνική Καλλιτεχνική Παράδοση και Σύγχρονη Χειροτεχνία. Αθήνα 1981, σελ. 9. Κίτσος Α. Μακρής: Συναπάντημα στους Αιώνες. Περιοδ. Δίαυλος.Τεύχος 2ο. Βόλος 1967. Αγγελική Χατζηµιχάλη: ΞαρακατσάνΞι.Τόμος πρώτος, μέρος Α΄. Αθήνα 1957, oak. ρπέ. Κώστας Κρυστάλλης: ΄ΑπανΞα: Εισαγωγή - Κατάταξη - Σχόλια Κ. Πορφύρη. Αθήνα, σελ. 303- Χρήστος Μ. Ενισλείδης: H Πίνδος και τα Χωριά της.Β΄΄Πκδοση. Αθήνα 1951.σξΐο ζφή- λαιο Γρεβενών εργάσθηκαν και άλλοι Σαµαρινιώτες ζωγράφοι. Δημήτριος Σισιλιάνος= 'Ελληνες Αγιογράφοι μετά την ΄Αλωσιν. Αθήνα 1935, oak.76. Δημήτριος Σισιλιάνος: όπου παραπάνω, σελ. 85. Χρήστος Ενισλείδης= όπου παραπάνω, σελ. 92. Κίτσιπς Α. Μακρής: Χιονιαδίτες Ζωγράφοι.Αθήνα 1981, σελ. 33. Πάνος Βασιλείου: Ευγένιος Γιαννούλης ο Αιτωλός.Αθήνα 1977, σελ. 102. Θεοφάνης εξ Αγράφων : Βίος Διονυσίου του εκ Φουρνά.Εισαγωγή και Σηµειώσεις Κ. Θ. Δημαρά. Αθήνα 1938, σελ. 32. Εηώήγροος0ΣιαυριάΠ6ς: όποαγααρατάύω;ηαεΧαµ65ίνας Δηµήτριος ο Νεοµάρτυς και Θεόδω- ρος ο Εθνοκήρυκας.Κοζάνη 1968, σελ. 6. Μιχαήλ Αθ. Καλινδέρης= Απόσπασμα ΔΘδαχήε Κοσμά του Αιτωλού.Θεσσαλονίκη 1965, σελ. 16. Ιωάννης Παπασωτηρίου: Επαρχία Τρικάλων. Θεσσαλικά Χρονικά.Πανηγυρικός τόµος. Αθή- παπι: να 1935, σελ. 291. Αν και ο τόµος έχει χρονολογία έκδοσης 1935, τυπωθηκε πόύ αρ- γότερα, αφού αναφέρει γεγονότα ως τα 1938. 53. 54- 55- 56. 57. 58. Αρχείο Κίτσου Α. Μακρή. Εγγραφές 1960 και 1962. Κίτσος Α. Μακρής: Εζωγραφίσθη στανικώς. ΞήΒαΞα.Αθήνα 1979, oak. 220. Νικόλαος Ρ. Πολίτης: Γνωστοί ποιηταί Δηµοτικών Ασμάτων. ΑαογραφΞα, τόµος Έ: τεύ- χος Δ΄. Αθήνα 1916, σελ. 489. Γεώργίος ΠΖΙΕάζΠαίσιος: Αγιογραφία και Αγιογράφοι των Χιονιάδων.Γιάννινα 1962, σελ.1Ο4, 107, 110. Κίτσος Α. Μακρής: To Μοναστήρι του Κλεανοβού και οι Επιγραφές του. ΞήραΞα.Αθήνα 1979, σελ. 252. Μιλτιάδης Παπαθανασίου: Σαµαριναίοι Ζωγράφοι. Εφημ.-ΞαΕαρΞΞα. Αθήνα , 38 59. Κίτσος Α. Μακρής: Η Εκκλησία της Κυρά-Βασιλικής και το Λαϊκό Ποτραίτο της Ορθό- δοξης Γυναίκας του Αλή Πασά. Βήµατα.Αθήνα 1979. oak. 193. 60. Γρηγ. Π. Βέλκος: Η Επισκοπή Δοµενίκου και τ*λασσώνος.]";λασσόνα 1980, σελ. 192. 61.Λάζαρος Α. Παπαϊωάννου: Η Κορυφή Βοϊου.Θεσσαλονίκη 1973, σελ. 51. 62. Φώτης !!. Βογιατζής, Η Θεσσαλική Ζωγραφική. Αθήνα 1980, σελ. 53. 63. Σπύρος Μουσελίµης: Αρχαιότητες της Θεσπρωτίας.Γιάννινα 1980, σελ. 245. 64. Δηµήτριος Μακρής: Σαµαριναίοι Ζωγράφοι του Νοµού Κοζάνης. Περ. Μακεδονική Ζωή. Τεύχος 84, Μάϊος 1973, oak. 21. 65. Χαρ. Ρεµπέλης: Η Ιερά Πονή Ζέρµας. Ηπειρωτικά Χρονικά. ΄Ετος 5, τεύχος Α-Ή. Γιάν- νινα 1930, σελ. 25. 66. Επιστολή του της 10. 10. 1983. Αρχείο Κ.Α.Μακρή. Περιέχει 21 ονόµατα ζωγράφων, από τα οποία τα 17 αναφέρονται σε άλλα σηµεία του κειµένου. 67. Νικόλαος Μπάλλας: Ιστορία του Κρουσόβου. Θεσσαλονίκη 1962, σελ. 24. 68. Δηµήτριος Μακρής: όπου παραπάνω, σελ 22. 69.1872: τοιχογραφίες Αγίου Δηµητρίου Ασπρούλας. 1877: εικόνα Αγ. Γεωργίου, εκκλησία Αγ. Γεωργίου Αιανής "Διά συνδροµής τού Ασύλου σου στεργιώπκου συνβείας καί ΧΚΙΧΧ τών τέκνων. αίωνία τους η µνήμη. 1877 Μαρτίου:10". 1878: Μέγας Αρχιερεύς στο δεσ- ποτικό θρόνο Αγ. Γεωργίου Αιανής "Διά συνδρομής καί Δαπάνης τόν δούλον τού θεού στερ- γίου κύρινας καί τέκνων αύτού 'Ιωάννου καί Τζότζα έστω είς µνημόσυνον αίώνιον. 1878 'Απριλίου 27". 1880: 'Αγιος Ιωάννης Δευκοπηγής. 1888: τοιχογραφίες Προφήτη Ηλία /Χαµηλού Ηλία/ Κοζάνης. 1888: Μεταµόρφωση Κοζάνης. 1891: Εσταυρωµένος στο ναό Ταξιαρχών Χρωµίου. 70. "... Αδάµος Χρ. Κράγιας. Ο τελευταίος φέρεται ζωγραφίσας εις τον Παόν του Αγίου Δηµητρίου εις το "εσολούρι, χορηγούντων των οπλαρχηγών Τότσικα και Γώγου "Λιά χειρός 'Αδάµου Χρ. Κράγια, μαθητής δε Ζήσης Ι. Ζόβας. Μεσολούρι 1867, Οκτωβρίου 17". Χρ. Ενισλείδου: Η Πίνδος και τα Χωριά της. Αθήνα 1951, oak. 91. 71. Λουΐζα Συνδίκα - Λαούρδα= Μία Εικόνα του Αγίου Πικάνορος. Ανάτυπο από τα Μακεδο- νικά.Θεσσαλονίκη 1958, σελ. 427. 72. Σπύρος Μουσελίµης: Αρχαιότητες της Βεσπρωτίας. Γιάννινα 1980, σελ. 222. 73. Μιλτιάδης Παπαθανασίου: ΄Εκλεισαν 150 Κρόνια από την Αγιογράφηση της Η. Παναγιάς. Εφημ. Η Ωραία Σαµαρίνα. Αθήνα, Ιούλιος - Αύγουστος 1979, σελ. 3 74. Κίτσος Α. Μακρής: Χιονιαδίτες Ζωγράφοι.Αθήνα 1981, σελ. 45 και εικόνα 31. 75. KITSOS Λ. MAKPIS: CHALCOGFAPHIES GFECGUES AUX PAYS Β.ΑΙ.ΠΑΝΙΟΠ?9 ΌΈΤΝΌΑΝΤ Ι.Κ.… XIX SIECLE. Ανακοίνωση στο Συνέδριο Βαλκανινών Σπουδών Έάρνας./ Ανάτυπο/. Θεσσαλο- νίκη 1976. 39 76. "ιλτιάδης Παπαθανασίου: ΄Ξκλεισαν 150 Χρόνια από την Αγιογράφηση της "* Παναγιάς. Εφηµ. Η Ωραία Σαµαρίνα. Αθήνα, Ιούλιος - Αύγουστος 1979, σελ. 3. 77. Αοιίζα Συνδίκα- Λαούρδα: "ία Εικόνα του Αγίου "ικάνορος. Ανάτυπο από τα "ακεδο- νικά.Θεσσαλονίκη 1958, σελ. 427. 78. Κίτσος Α. "ακρής: Χιονιαδίτες Ζωγράφοι.Αθήνα 1981, oak. 31. 79. Αθηναγόρας, "ητροπολίής Παραµυθιάς και Πάργας: “to; Κουβαράς. Ηπειρωτικά Χρονικά, ΄Ήτος 4o, τεύχος Α και B . Γιάννινα 1929, σελ. 14. 80. …σε - ωστοσο… πιο". πο…… στο Με Έπαψε. Λονδίνο 1914. E58 Στο κλείσοµο του VII κεφάλαιου " Η Ιστορία της Σαµαρίνας".