Θεόφιλος / Χατζηµιχαήλ/. Λαϊκός 7ωγράφος. Γεννήθηκε στο προάστειο της "ντιλήνης Ξα- ρειό. !! χρονολογία της γέννησής του δεν είναι γνωστή αλλά από πολλούς βιογράφους του το- ποθετείται πειστικό ανάµεσα στα 1968 με 18?0. Γιός του Γαβριήλ Χατζημιχαήλ και της Πηνε- λόπης το γένος Ζωγράφου, είναι το µεγαλύτερο από τα οκτώ παιδιά της οικογένειας, τέσσε- ρα αγόρια και τέσσερα κορίτσια. Τα αδέρφια του τρέπονται σε πρακτικά επαγγέλµατα ενώ o Θεόφιλος από την παιδική του ηλικία εκδγλώνει την προτίμησή του πτος τη ζωγραφική. Φα επάγγελμα του ζωγράφου-αγιογράφου ασκούσε και ο παπούς του, από την πλευρά της µητέρας, Κωσταντήε που, όµως ούτε δίδαξε τον εγγονό του ούτε άσκησε καµμιόν επίΞραση στην τεχνο- τροπία του. ΄ιλλωστε, ανάμεσα στους δύο ποτέ δεν υπήρξαν εγκάρόιες σχέσεις. Η νηπιακή και η παιδική ηλικία του Ώεόφιλου σημαδεύεται από σοβαρές αρρώστιες που τον άφησαν τραυλισµό και σωµατική καχεξ΄ια για ολόκληρη τη ζωή του. Ρκτός από αυτό, ήταν και αριστερόχειρας, πράγµα που και από τον ίδιο και από τον στενό κοινωνικό του περίγυρο θε… ωρήθηκε οργανική µειονεκτηκότητα. Προκαλούσε προσβλητικά σχόλια που, μαζί µε τις αδέξι- ες και καταπιεστικές προσπάθειες των γονιών του να τον φέρουν στη δεξιοχειρία, του 8η- µιοόργησαν πλέγμα µειονεξίας. Λέγεται ότι και οδόσκαλός του στο *ηµοτικό ?χολείο του έ- δενε το αριστερό χέρο, τον τιµωρούσε και του όλεγε πως ποτέ δεν Θα γίνει ικανός άνθρω- πος.΄Οπως συχνό συµβαίνει σε ανθρώπους µε οργανική µειονεκτικότητα -πρόχειρα παραδείγ- ματα η βραδυγλωσσία και το νευρικό τικ του Δηµοσθένη και η πάθηση των αυτιών του !!πετό- βεν που κατέληξε σε πλήρη κωφότητα- συγκέντρωσε την προσοχή του σ'αυτή και όχι µόνο την ξεπέρασε µε το δικό του τρόπο αλλά ανέπτυξε και ανάλογες πνευματικές και ψυχικές ικανό… τητες. Αποµονώνεται στο ήβολο υπόγειο του πατρικού σπιτιού και ασκείται επίµονα στη ζω- γραφική, τέχνη που απαιτεί και αξιοσύνη του χεριού. Απροσαρµοστος, σχεδόν εχθρικός, πρός το στενό κοινωνικό του περίγυρο, ισορροπεί μέσα στην αποµόνωση και την επίµονη πκηκπχΧπ άσκηση.'Οταν αισθάνθηκε ώριμος κάνει κάποια προσπάθεια ένταξής του, ζωγραφίζει µιξν α- δελφή του και όλοι παραδέχτηκαν πως ανταποκρίνονταν στο µοναδικό για τον τόπο και την εποχή του κριτήριο, την ομοιότητα προς το µοντέλο του. Ωστόσο, το χάσμα ανάµεσα σ'αυτόν και το οικογενειακό-γειτονικό περιβάλλον του δε µπόρεσε να κλείσει. λυτός ο κακοφτιαγυέ- νος, αρρωστιάρης και περιφρονηµένος δημιουργεί µε τη ζωή και την τέχνη του έναν φαντα- στικό ηρωϊκό κόσµο μέσα στον οποίο Θα ζήσει και θα δηµιουργήσει. Άπ6 πολύ νέος και για ολόκληρη τη ζωή του φοράει φουστανέλλα που %εν είναι ούτε η τοπική φορεσιά της πατρίδας του Μυτιλήνης, ούτε της κοσµοπολίτικης "μύρνης όπου έζησε µερικά χρόνια, ούτε του Πηλί- ου στο οποίο παρέµεινε τριάντα χρόνια. Είναι γι'αυτόν η ηρωϊκή κλεφτουριά, το αρµατολί- κι και προπαντός η λ ε β ε ν τ ι &, αυτή του του στέρηοε η ζωή. Αυτή η λαχτάρα της λε- βεντιός είναι πατηµένη σαν πυρακτωµένη σφραγίδα σ'ολόκληρο τον ψτχικό του βίο. Τις Από- κριες ντύνεται "έγας Αλέξανδρος µε στολή δικής του κατασκευής, µεταµφιέζει σε "ακεόόνες µερικά χαμίνια και περιφέρεται ευτυχής και απροσγείωτος στα σκονισμένα σοκάκια της ?μύρ- νης και του Βόλου. Μέσα σ'αυτό το κλίμα εντάσσονται και οι φανταστικές διηγήσεις του για ηρωϊκές πράξεις, όπως το σκότωμα ενός Τούρκου που προσέβαλε τον ΄Ελληνα Πρόξενο στη 'μύρ- νη. Ο Θεόφιλος δεν ώευδολογούσε συνειδητά, περιέγραφε κατορθώµατα που τα έζησε στη "δική" του ζωή. Κάποια µέρα, πολύ νέος ακόµα, δραπετεύει από τη Έαρειά και φεύγει για τη 7μύρνη, δρα- στήριο ναυτικό, εµπορικό και µεταποιητικό κέντρο της Μικράς Ασίας. Είναι μιά µεγάλη πο- λιτεία µε 280 περίπου χιλιάδες κατ ίκους, όπυ 'Ελληνες, Τούρκοι, Αρµένηδες, Έβραίοι και δραγκολεβαντίνοι χειροτεχνούν, εµπορεύονται, συνεργάζονται και αλληλοσυναγωνίζονται. To ελληνικό στοιχείο κυριαρχεί τόσο αριθµητικά,οόσο και από την άποψη της οικονοµικής και πολιτιστικής δραστηριότητας με κέντρο το ελληνικό Προξενείο. Μουσικά, αθλητικά και φιλαν- θρωπικά σωµατεία, εφηµερίδες και βιβλία, πάµπολλα καταστήματα και εργαστήρια, δικαιολο- γούν το χαρακτηρισμό "Γκιαούρ Ισµίρ" | 7μύρνη των Ελλήνων] του εδωσαν οι Τούρκοι στην ιω- νική αυτή πολιτεία. Γύρω από το ελληνικό Προξενείο κινείται και ο Θεόφιλος χωρίς, όμως, να πάρει τη θέση του καβάση, όπως o ίδιος έγραφε αργότερα σε αυτοπροσωπογραφίες του. "τη *µύρνη ο ζωγράφος µας διαµορφώνει την εικαστική του γλώσσα και σχηµατίζει το βασικό θε- µατολόγιό του από τον κόσµο της Αρχαιότητας, του Ευζάντιου και της νεότερης Ελλάδας. Φό- τε κάνει επάγγελµα τη ζωγραφική. Με την κήρυξη του Ρλληνοτουρκικού πολέμου του 1897 φεύ- γει για την Ελλάδα με την πρόθεση να καταταγεί εθελοντής. Είναι αµφίβολο αν θα κατάφερ- νε να κάνει πράξη τα ηρωϊκά του οράματα που στάθηκαν τόσο αποδοτικά στην τέχνη του. Οι εχθροπραξίες σταματούν πριν προλάβει ο Θεόφιλος να γνωρίσει τις πραγματικές συνθήκες του πολέμου, τόσο διαφορετικές από το πεδίο της ζωγραφικής. 'Οταν φτάνει στο Βόλο, το θεσσα- λικό αυτό λιµάνι, ύστερα από δεκαπέντε χρόνια ελεύθερου εθνικού βίου, βρίσκεται κάτω από τουρκική κατοχή η οποία τερµατίζεται την άνο ξη του 1898. Η πόλη του Ρόλου δεν είχε ακόµα συμπληρώσει µισού αιώνα ζωή. Ρρίσκεται, όµως, σε προ- νοµιακή θέση καθώς είναι η µοναδική οργανωµένη διάξοδος προς τους θαλασσινούς δρόμους τό- σο του απέραντου θεσσαλικού κάµπου με την πλούσια παραγωγή σιτηρών όσο και του εύφορου Πήλιου. ?υγχρόνως γίνεται εισαγωγικό κέντρο βιομηχανικών προϊόντων τοσο από την Ευρώπη όσο και από τον Πειραιά, προς τον οποίο είναι το πλησιέστερο λιµάνι. Γρήγορα αποχτάει κα- λές λιµενικές εγκαταστάσεις τις οποίες σταδιακά επεκτείνει και βελτιώνει. Αναπτύσσει έν- τονη εµπορική και βιοµηχανική δραστηριότητα. Η ανάπτυξη αυτή δηµιουργεί πολυάριθμη, για τα μέτρα της εποχής, εργατική τάξη µε τις επακόλουθες πολιτικές και ιδεολογικές ζυµώσεις.Δη- µιουργούνται κλαδικά συνδικαλιστικά σωµατεία που λίγο αργότερα συγκροτούν ένα από τα πρώ- τα εργατικά Κέντρα στην Ελλάδα. ?τα 1893 εκδίδεται η µικρή εφηµερίδα "Ισότης" µε θολές και ακαταστάλαχτες σοσιαλίζουσες τάσεις και λίγο αργότερα " Ο Έργάτης" καθαρά ταξικό δηµοσιο- 3 φικό όργανο. Την πρώτη δεκαετία του εικοστού αιώνα ιδρύεται από το δήµο το Ανώτερο Παρ- θεναγωγείο που αποτελεί πρωτοποριακό σταθµό στην εκπαιδευτική ιστορία της Ρλλάδας µε τολ- µηρές καινοτοµίες στις μεθόδους διδασκαλίας και αγωγής και με τη χρήση της δηµοτικής γλωσ σας. Προοδευτικοί διανοούμενοι από τον κύκλο του Παρθεναγωγείου συνεργάζονται µε το Έργα- τικό ϊέντρο. Γρήγορα εκδηλώνεται αντίδραση από συντηρητικούς κύκλους µε πρωτοΒουλία του Ψητροπολίτη Δημητριάδος, προκαλείται κοινωνική αναταραχή και το Παρθεναψυγείο κλείνει. Οι πρωτεργάτες του, καθώς και δραστήριοι συνδικαλιστές περνούν από δίκη. ΄Ρτσι, ύστερα από Βραχύβια ξεσπάσματα, η ζωή στην πόλη κυλάει άχρωμη και µονότονη. Ρια τους κατοίκους του Βόλου ο φουστανελλάς ζωγράφος με τα παράξενα φερσίµατα είναι µια ευκαιρία διασκέδα… σης και εύκολων αστεϊσµών. Υχετικά καλλίτερη είναι η αποδοχή του από τους κατοίκους των κοντινών χωριών. Ζεί µέσα στη φτώχεια και την απομόνωση. 7ωγραφίζει στους τοίχους μικρο- μάγαζων του Βόλου, του ΄Λνω Ρόλου, της Πορταριάς, της Μακρινίτσας και λίγων ακόµα χωριών. Η αµοιβή για τη δουλειά του ήταν λίγα κέρµατα …όση περίπου και η αξία των χρωαάτων- και κάποιο πενιχρό γεύμα. 7τα 1912 o εύπορος μυλωνάς Ριάννης Κοντός του αναθέτει την τοιχο- γράφηση µεγάλου χώρου του σπιτιού του στην Ανακασιά. Ρίναι ένα επιβλητικό σύνολο πολλών δεκάδων τετραγωνικών µέτρων µε σκηνές από την Επανάσταση του η1-ελεύθτ.ρα αντίγραφα έρ… γων του Βαυαρού ζωγράφου Φον ΄Εσς- αρχαίους θεούς, τοπία και πλήθος διακοσµητικών. "ο σπίτι άντεξε στους σεισμούς του 1955 και σήµερα, μετά από κατάλληλες αναστηλωτικές εργα- σίες, ανήκει στο Υπουργείο Πολιτισμού. Ο Θεόφιλος κάνει, ακόµα, και πίνακες σε χαρτόνι, σανίδι, πανί και τενεκέ. H ζωή του βελτιώνεται κάπως μετά τη µικρασιατική καταστροφή όταν πρόσφυγες στήνουν πρόχειρες παράγκες όπου εγκαθίστανται επαγγελµατικά. &ναθέτουν στο Θεόφιλο τη διακόσμη- ση αυτών των άθλιων µαγέρικων, πατσατζίδικων, ραφτΐδικων, τσαγκάρικων. πίναι ο κατάλλη- λος να τους εκφράσει αφού σχηµάτισε το ζωγραφικό του ύφος στη χαµένη τους πατρίδα. Κι ε- δώ, όπως παντού, άπλωσε τον ηρωϊκό του κόσμο: ο ΄Εκτωρ και ο Ηεγαλάξανδρος, ο Κολοκοτρώ- νης και o λθανάσιος Διάκος, ο Παύλος Μελάς και η ηρωίδα Ελένη, ο Κουταλιανός και ο λαµ- ψών οι δυό τελευταίοι νοσταλγικά σύµβολα σωµατικής ρώµης. Μαζί τους τοπία από την Πόλη, τη Γµύρνη και μικρασιατικά χωριά. Με φτηνά χρώµατα του βαρελιού και συνδετικές ύλες έ- πλασε έναν κόσμο ποίησης και ομορφιάς. Πρότυπά του λαϊκές χαλκογραφίες και λιθογραφίες, επιστολικά δελτάρια, αποκόμµατα εφηµερίδων και περιοδικών, φωτογραφίες. Από τέτοια ταπει- νή αφετηρία υψώνονταν κάθετα προς ένα ζωγραφικό κόσμο ελεύθερο και φυτεινό µε καθάρια και ζωηρά χρώµατα συνταιριασμένα σε µουσική αρμονία. Χωρίς το τέχνασµα της προοπτικής, που δηµιουργεί αταίριαστο πλασματικό βάθος στη ζωγραφισμένη επιφάνεια, έδινε στα έργα του ένα άλλης ποιότητας βάθος, νεοελληνικό και συγχρόνως πανανθρώπινο. Λίγα χρόνια αργό… τερα, πυρκαγιά που ξέσπασε µιά νύχτα από πολλά σηµεία, ασφαλώς όχι τυχαία, κατέστρεφε 4 τις παράγκες και εξαφάνισε τις ζωγραφιές. Τραυµατισµένος στο σώµα και την ψυχή, από χοντρό αστείο που του έκαναν, φεύγει στα 1927 για τη νησιώτικη πατρίδα του. 0 πρόωρα γερασµένος ζωγράφος ξαναβρίσκει εκεί τον πα…- δικό του κόσμο. Ηµερεύει.Ψο πέρασµα του χρόνου απάλυνε τις πικρίες. "υναντιέται ώριµος με τους παιδικούς φίλους, ξαναβλέπει το γνώριµο τοπίο της Λέσβου, δέχεται τις µικρές πε- ριποιήσεις συγγενών.?ον βρίσκει o µυτιληνιός τεχνικρίτης τράτης ?λευΘεριάδης που διαπρέ… net στο Παρίσι με το εκγαλλισμένο επίθετο Τεριάντ. 0 Ελευθεριάδης έχει μια πρώτη επαφή µε το έργο του Θεόφιλου από φωτογραφίες που τον έστειλαν από την Ρλλάδα οι ζωγράφοι ρώτης Κόντογλου και Γιώργος Ρουναρόπουλος. 'Οταν πήγε το καλοκαίρι για διακοπές στην πατρίδα του αναζήτησε και συνάντησε το Θεόφιλο. Η άμεση επαφή του µε το έργο του φουστανελλά ζω- γράφου επιβεβαιώνει όσα είχε διαισθανθεί. Φου µιλάει µε ενθουσιασμό για την τέχνη του και του υπόσχεται έκθεση στο Παρίσι. Του αγοράζει πανιά, χρώµατα και πινέλλα κι αναθέτει στον πατέρα του να παραλαµβάνει όσα έργα ετοιµάζει ο Θεόφιλος. Αυτό, µαζί µε όσα αναφέραµε ζεσταίνουν κάπως την ψυχή του ζωαράφου. Βέβαια, στο γέρµα µιάς τυραγνισμένης ζωής η καρ- διά δεν έχει πιά φτερά για µεγάλα πετΞγµατα στη χαρά. ΄Ομως κάποια σημαντική αλλαγή γί- νεται μέσα του. Κι αυτή εκφράζεται στο έργο του. Κουρασµένος από την περιπλάνηση στον η- ρωϊκό κόσμο στρέφεται προς τα κοντινά, τα οικεία, τα καθηµερινά: το τοπίο, τις απλές χα- ρές της ζωής των χωρικών, την οικογενειακή θαλπωρή, το μόχθο του αγροτικού βίου, τη γυναι- κεία οµορφιά. ?"τα έργα της περιόδου αυτής συναντούμε την υφάντρια, το λυράρη, τον αρκου- διάρη, το φουρνάρικο, το υπαίθριο κουρείο. Βέβαια, κάνει αναδροµές και στα παλιά του Θέ- µατα. "εν είναι μόνο τα Θέµατα που αλλάζουν. !! γραµµή του γίνεται πιό ήρεµη, το χρώµα λυ- ρικότερο. Τραγουδάει τη θεία γαλήνη του κόλπου της Γέρας όπυ το χρώμα της φυλλωσιάς των λιόδεντρων κερδίζει την πιό ευτυχισµένη απόδοση σ'ολόκληρη την ελληνική ζωγραφική. To θριαµβικό καθρ6φτισµα του ήλιου στα γαλήνια νερά της θάλασσας, τα φευγαλέα γλυστρήµατα του αυτός επάνω στα γαλήνια νερά της Θάλασσας, το γεµάτο χυµούς πράσινο της βλάστησης, οι αφροί των κυµάτων δηµιουργούν κλίµα ζεστής οικειότητας. αυτά στους πίνακες. 'τους τοίχους ζωγραφίζει τους "αηδες του Πηλίου, τοπία, λουλούδια, πουλιά... ΄Ετσι συνεχίζεται η ζωή του ως το "άρτη του 1934. Κάποιο πρωϊνό ανήσυχοι οι γειτόνοι επειδή έχει δυό µέρες να φα- νεί σµπρώχουν την πέτρα με την οποία έκλεινε την πόρτα του άθλιου δωμάτιου και τον βρί- σκουν νεκρό σε αρχόμενη σήψη,ανάμεσα στα κουρέλια που έστρωνε κατάχαµα για να κοιµηθεί, σε τενεκεδάκια για τα χρώµατα και στο θησαυρό του-την κασέλα με τα πρότυπα. " ιατρική νεκροψία αναφέρει σαν αίτιο θανάτου ανακοπή της καρδιάς, άλλοι µιλούνε για τροφική δηλη- τηρίαση. ΄ΐτσι, µόλις άρχισε να του χαμογελάει η τύχη, o ταπεινός ζωγράφος έφυγε, µόνος και αβοήθητος από τη ζωή. Οι αληθινοί δηµιουργεί συνεχίζουν τη ζωή τους και μετά το βιολογικό Θάνατό τους. Tttc P0 Tentepfipfiou 1935 o Τεριάντ δημοσιεύει στην αθηναϊκή εφηµερίδα "Αθηναϊκά “Ea" συνέντευ- ξη όπου τον χαρακτηρίζει "άγνωστο μεγάλο ΄Ελληνα ζωγράφο". Tov επόµενο χρόνο οργανώνεται στο Παρίσι έκθεση έργων του. 0 μεγάλος αρχιτέκτονας Λε Κορμπυζιέ τον αποκαλεί σε άρθρο του "ένα ζωγράφο γεννηµένο από το ελληνικό τοπίο και τα έθιµά του". Και συνεχίζει "µέσω του Θεόφιλου, ιδού το τοπίο και οι άνθρωποι της Ελλάδας: κοκκινόχωμα, πευκότοπς και ελαι- ώνας, θάλασσα και βουνά των θεών, άνθρωποι που λούονται σε µιά τολµηρό επικίνδυνη ηρεµία που προσφέρεται στα μυτερά σκιρτήµατα της ψυχής". *χεδόν ταυτόχρονα ο "ωρίς ΡαΌνάλ αφιε- ρώνει στο περιοδικό ARTS ET “ETIEPS εγκωμιαστικό άρθρο με τον τίτλο "Θεόφιλος, ΄Ρλληνας χωρικός ζωγράφος". Εφηµερίδες αφιερώνουν σχόλια και πληροφορίες. O Γιώργος Όεφέρης στο πε- ριοδικό "Νέα Γράµµατα" το Μάρτη του 1937 τον συσχετίζει µε το Μακρυγιάννη. O Ριάννης Ψσα- ρούχης, ο Τάκης "παρλάς και άλλοι μιλούν µε ενθουσιασµό. ΄Έντονη και η αντίδραση από τους συντηρητικούς. "τα 1939 o Ζαχαρίας Παπαντωνίου, έγκυρη υπογραφή του καιρού του, δημοσιεύ- ει στα ""εοελληνικά Γράµµαρα" συνέντευξη. Αρνείται κάθε αξία στο Θεόφιλο και γενικά στη λαϊκή τέχνη. To φθινόπωρο της ίδιας χρονιάς εκδίδεται στο Ρόλο το βιβλίο του Κίτσου Μα- κρή " Ο ζωγράφος Θεόφιλος στο Πήλιο" που ξεσηκώνει θύελλα κατακρίσεων από τους αρνητές του Θεόφιλου, αλλά και ευνοϊκά σχόλια. Μεσολαβεί η νύχτα του πολέμου και της Κατοχής. To Μάϊο του 1947 οργανώνεται στο Βρετ- τανικό Ψυµβούλιο της Αθήνας μεγάλη έκθεση έργων του Θεόφιλου. 7τα εγκαίνια μιλάει ο Ριώρ- γος "εφέρης. Δίνεται τότε η ευκαιρία να αποτιµηθεί το έργο από διαφορετικές οπτικές γωνί- ες. "τον κύκλο των συζητητών, ανάμεσα σς πολλούς άλλους είναι και ο Ηλίας Βενέζης, ο Κλέ- ων Παράχος, o ληµήτρης τΡυκιγγελίΜ;ς, o "ανόλης Χατζηδάκης, ο ?πύρος Βασιλείου, ο ΐυάγγελος Παπανούτσος, ο Μαρίνος Καλλιγάς, o 'Αγγελος ?ικελιανός, ο Ι.Ή.Παναγιωτόπουλος. Ακούστηκαν και µερικές επικκριτικές φωνές από τον Μ. Λόρι-Παπαγεωργίου, τον Αλ. Γεωργιάδη, το Γερά- σιµο Γπαταλά και λίγους ακόμα. Ωστόσο το κλίμα έχει ριζικά αλλάξει. Από τότε έργα του Θεόφιλου παρουσιάζονται στην Αθήνα, τη "υτιλήνη, τη Θεσσαλονίκη, το Βόλο, τη τουτγάρδη, τις Βρυξέλλες, τη Βέρνη, το Παρίσι, τη Ρενεύη... Tov Αύγουστο του 1965 εγκαινιάζεται στην πατρίδα του Βαρειά το Μουσείο Θεοφίλου, δωρεά του τράτη ?λευθερι- άδη … Τεριάντ. ?τα εγκαίνια συγκεντρώθηκαν σημαντικοί άνθρωποι των γραµµάτων και της τέχ- νης. 0 καθηγητής κ. Κατακουζηνός συνίφισε το νόημα αυτής της σύναξης µε τούτα τα λόγια: "΄Ηλθαµε όχι μονάχα να προσκυνήσουµε αλλά και να αποκαταστήσουµε τον εαυτό μας απέναντί του". Τώρα που πέρασε πάνω από µισός αιώνας από το θάνατο του Θεόφιλου, το έτγο του αντιµε- τωπίζεται χωρίς φανατισμό και προκατάληψη. ΄Οσο περνάει o καιρός τόσο αναδεικνύεται η µε- γαλωσύνη του. ληµοσιεύονται ογκώδεις τόµοι µε έγχρωμες ή ασπρόμαυρες αναπαραγωγές έργων του, γράφονται μελέτες που αναλύουν τη ζωγραφική του φουστανελλά ζωγράφου. “to Μουσείο 6 της Γαρειάς, 11το Μουσείο Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης στην Αθήνα, στο ληµαρχείο του Βόλου και σε γειωτιχξς συλλογές χΞθε χρόνο χιλιάδες επισκέπτες χαίρονται της ζωγραφιές του ταπεινού καλλιτέχνη που έζησε και δηµιούργησε µέσα στη φτώχεια και την περιφρόνηση. ϊ'Ι"'"Ο" Δ.. "Η??? Βασική Βιβλιογραφία κίτσος *. "ακοής, Ω ζωγράφος Θεόφιλος στο Πήλιο. θόλος 1939 Ρ.Κ.Κατσίαπαλης, Ριθλιογραφία Θεόφιλου Ρ. Χατζηµιχαήλ. Αθήνα 1957 Εμπορική Ψράπεζα της Ελλάδος, Θεόφιλος. λθήνα 1966 -… …"…- "ρώ Λαυπίρη, Ο ζωγράφος Θεόφιλος στη 'µύρνη. Αθήνα 1973 Οδυσσέας… ?λύτης, Ο ζι-)γράφ0ς Θεόφιλος. Αθήνα 1973 —-—-—no-—--o---———-—-- Λήαοκ "υτ0λήνης, θεόφιλος. αθήνα 1986 -..""…

"ΙΨ"Ο" Λ. "1ΚΌΠ?. Γεννήθηκε στη Λάρισα το 1917 και από το 1926 κατοικεί στο όλο. ?ι- κοσάχρςνος άρχισε να ασχολείται µε την έρευνα και τη µελέτη της λαϊκής μας τέχνης. Διετέλεσε, ως τη συνταξιοδότησή του, "ιευθυντής Θεσσαλίας του ΕΘνι"σί (]πγαιιµοό Υλ- ληνικής Χειροτεχνίας. ΄Ελαβε μέρος στην Εθνική Αντίσταση. Είναι Πρόερπς της Ξταιρεί- ας Θεσσαλικών Ερευνών, Πρόεδρος του Παραρτήµατος Υυνδ€σμου Φιλίας Ελλάδος … Δαοκρα… τικής Δηµοκρατίας της Γερμανίας, μέλος του Διοικητικού ?υμβουλίου της Πανελλήνιας Πο- λιτιστικής Κίνησης, µέλος της Έταιρείας Ελλήνων λογοτεχνών, της ΐλληνικής Λαογραφικής Γταιρείας κ.α. Τιµήθηκε µε το Κρατικό Βραβείο Μελέτης και με το Βραβείο της Ακαδηµί- ας Αθηνών. Στο σπίτι του, χτισµένο σε ρυθμό πηλιορείτικου αρχοντικού, φιλοξενεί συλ- λογή έργων κυρίως λαϊκής ζωγραφικής.&Θεόφιλου,Παγώνηδων, Χριστόπουλου, "αργάρη κ.α.… καθώς και αρχείο από 11,000 φωτογραφίες. ΄Έχει εκδόσει 34 βιβλία, όπως "Ο ζωγράφος Θε- όφιλος στο Πήλιο" 1939, "Ξυλογλυπτική του Πηλίου" 1950, "H Λαϊκή Τέχνη του Πηλίου" 1976, "Βήματα" 1979, νΧιονιαδίτες Ζωγράφοι" 1981, "Εκκλησιαστικά ?υλόγλυντα" 1982. ?υνεργάσθηκε με πολλές εφημερίδες και περιοδικά και πήρε μέρος κε πολλά "υνξΣρια στην Ελλάδα και το Εξωτερικό. Οι εισηγήσεις συνοδεύονται από ψΩτεινξς προβολές. 23 Π'"1""΄ ΚΑΙ ""΄Ι "ΑΠΌ? "ΤΙ… Έ…'λΛ'ϊ"Ι?(Η ΑΝ! Η '?ΐΧ".'ιΉ Οι παλιότεροι µελετητές της λαϊκής µας τέχνης, ξεκινόντας από µία ελληνοκεντρική αντίληψη, απέκλειαν κάθε ξενική επίδραση. Θεωρούσαν πως η λαϊκή μας τέχνη είναι "τελεί ως αμιγής", µε μόνες επιβιώσεις από την αρχαία και τη βυζαντινή εποχή. !! συστηµατική, όµως, έρευνα απέδειξε ότι δέχτηκε πολλές επιδράσεις τόσο από τη µουσουλµανική τέχνη όσο και από την ευρωπαϊκή. Ρίναι χαρακτηριστικό πως η παραδοσιακή ζωγραφική των αρχον- τικών της Βόρειας Ελλάδας, από το 180 αιώνα ΚΧΧΧήκϊ δεν έµεινε απομονωμένη από τα κυ- ριότερα καλλιτεχνικά ρεύµατα της Ευρώπης, που σε χρονολογική σειρά είναι το µπαρόκ, o νεοκλασικισμός και ο ακαδηµαϊκός ρεαλισµός. Σ'αντό συνετέλεσε το σπάσιμο της κλειστής οικονοµίας µε επακόλουθο τη δημιουργία στενών οικονομικών σχέσεων µε χώρες της ?υρώπης ΧΚΧΧΚξΧΗ33ΚΉΚξ, καθώς και η επίδραση των δραστήριων ελληνικών παροικιών σε πο'λές ευ… ρωπαΐκές πόλεις. Ήταν παραπάνω αναφερθήκαµε στο νεοκλασικισµό δεν εννοούσαµε τη ζω- νρσφική διακόσνηση δηνόσιων ή ιδιωτικών κτηρίων στα αστικά κέντρα - Αθήνα, Υδρα, Πά- τρα, Θεσσαλονίκη, Βόλο...…, που έγιναν από 'Ελληνες ή ξένους σπουδ1γμέν0υς ζωγράφους, αλλά ϊΧ& τα εργα χωρικών ζωγράσων παραδοσιακών σπιτιών σε µικρά ορεινά χωριά & Δίλοφο 7ανορίου, "υµφαίο Φλώρινας, "εταΞοχώρι Αγιάς, Πάπιγκο…..-. "ντονότατη είναι η επίδραση του μπαρόκ στην ελληνική εκκλησιαστική ξυλογλυπτική, αν και το μπαρόκ είναι η καλλιτεχ- νική έκφραση της Αντιµεταορύθρισης, δηλαδή της Καθολικής ?κκλησίας, με την οποία κατά την Ψουρκοκρατία η Ορθοδοξία βρισκόταν σε ζωηρή διαμάχη. C ακαδημαϊκός ρεαλισμός εµφα… νίζετσι, αποκλειστικά στη ζωγραφική και σε περιορισμένη κλίµακα, κατά τις πρώτες δεκα- ετίες του 2006 αιώνα. Γενικά, οι επιδράσεις των ευρωπαϊκών τεχνοτροπιών φτάνουν στην ελληνική ήταιθρο µε καθυστέρηση πολλών δεκαετιών. !! επίόραση της µουσουλμανικής τέχνης εΈηγείται από τη συµΒίωση του ελληνικού στοιχείου με τους Τοήοκους επί τέσσερες αιώνες. Πηγές θεμάτων της ελληνικής λαϊκής τέχνης είναι οι χαλκογραφίες με θρ σκευτικά και κοσνικά θέματα, διάφορα άλλα έντυπα καθώς επίσης και τα µνηµεία του λόγου, όπως τα δηµοτικά τραγούδια, οι λαϊκές παραδόσεις, τα εκκλησιαστικά κείµενα, τα λόγια δηµο- σιευμένα ή αδημοσίευτα γραπτά. 'Ολα αυτά δεν παραµένουν ξένα σώµατα μέσα στον κορµό της ελληνικής παράθοσης. Καθώς περνούν από χέρι σε χέρι και από γενιά σε γενιά, πετα- πλάθονται και αφομοιώνονται, προσαρμόζονται στις οπτικές συνήθειες των Ελλήνων και εκ- φοάζονν το δικό τους ιδεολογικό κόσµο. Θα µπορούσαµε να πούµε πως η ελληνική λαϊκή τέχ- νη νοιάζει µε τη θάλασσα που δέχεται το γλυκό νερό χιλιάδων ποτκμιών χωρίς να ξαλµυ- ρίξει. Οι ξένες επιδράσεις πρωτοεµφανίζονται στα ζωντανά µεταπραττικά, μεταποιητικά και ναυτικά κέντρα. O έµπορος, o βιοτόχνης, ο ναυτικός για να επιζήσουν είναι υποχρεωµέ- νοι να έχουν µιά συνεχώς ανανεούµενη γνώση. Πρέπει να ξέρουν τις προόδους του επαγγέλ- ματός τους, να είναι ενηµερωμένοι για την ισοτιμία των νοµισµάτων, να παρακολουθούν τις διακυµάνσεις της ζήτησης προϊόντων και υπηρεσιών, να αλληλογραφούν, να ταξιδεύ- ουν. Αυτά δημιουργούν νοοτροπία ανοιχτή στην αποδοχή και αφοµοίωση νέων πολιτιστι- κών στοιχείων. Αντίθετα, οι κτηνοτροφικοί και γεωργικοί πληθυσυοί στηρ€ζονται στην προγονική πείρα. Ta διάφορα στάδια της γεωργικής και κτηνοτροφικής εργασίας, οι µέ- θοδοι που χρησιµοποιούνται, βασίζονται σε γνώσεις που πήραν από τον πατέρα και τη μητέρα, που κι εκείνοι τις πήραν από τους δικούς τους γονιούς. Αυτό δηµιουργεί νοο- τροπία σπρόΘθµη στην υιοθέτηση νεωτερισµών και δυσκίνητη στην αφοµοιωτική διεργασία. "Όμως η οικονοµική και πολιτιστική ακτινοθολία των ημιαστικών κέντρων συντελεί στη διάδοση των νέων µορφών και στο χωρικό τους περίγυρο. «των… A . να"? *? τ*ΛΛ""Τ:'ζη ΛΑΙΚΗ Τ'Λ-'Π"7ΤΥ.Η Η ελληνική λαϊκή γλυπτική χωρίζεται σε δύο µεγάλες κατηγορίες, στη λιογλυπτική και στην ξυλογλυπτικη. Οι δύο αυτές κατηγορίες δεν διαφέρουν µόνο στην όλη. Πρόκειται για δυό τέχνες µε διαφορετικό ύφος, ιδιαίτερη λειτουργία και µε ξεχωριστούς τεχνίτες. Η ΑΙΌΟΡΛΥΠΦΙΚΉ περιορίζεται στο ανάγλυφο, με ελάχιστες εξαιρέσεις σε ειδικές περι- …...ι- ο…"… πτώσεις. Είναι η τέχνη των εξωτερικών επιφανειών σε σπίτια, εκκλησίες και βρύσες. Έπει- ετ προορίζεται για διακόσµηση τοίχων και είναι, θα λέγαµε, µέρος του οικοδομικού υλι- κο6, το αναγλυφικό της έξαρµα είναι χαµηλ6' αρχίζει από τα εσώγλυφα σχεδια ή γράµµατα, προχωρεί στο επιπεδόγλυφο και φτάνει ως το χαμηλό ανάγλυφο. ΄Ετσι διασφαλίζει την ενό- τητα της επιφάνειας που διακοσμεί. Λειτουργεί στο διάχυτο φυτισμό του ύπαιθρου πραγµα που αποκλείει τον έντονο σκιοψστισµό. Οι τεχνίτες της, οι π ε λ ε κ 6 ν οι, ανήκαν στ: συνεργείο των χτιστόδων, αφού τα έργα τους χτίζονταν µαζί µε τις όλλαες πέτρες. Τα ερ- γαλεία τους έχουν ελληνικά ονόµατα /σφυρί, βελόνι, χτένι, σµίλα.../, πράγµα που, όπως θα δοόυε, δεν συµβαίνει µε την ξυλογλυπτική. Ο χωρισµός της σε εκκλησιαστική και κοσµι- κό αφορά µόνο τη χρήση της. Ποικίλα είναι τα θέµατά της: σταυροί, φυτικά μοτίβα, ωάρια. , Τςηλιτ, ζώα, δέντρα; ρόδακες, πεντάλφες, πρόσωπα ανθρώπων και σπανιότερα αγιογραφικά 3ξυατα. ? Ξ"λΟΓΛΥΠΤΙΚΗ είναι η τέχνη των εσωτερικών Χώρων. Ασκείται από τους τ α γ ι α 6 no υ ς, που δεν συµπετΕχοπν πάντα στο αρχικό συνεργείο αφού πολλά ξυλόγλυπτα είτε δεν ες……… στ…θερά σΐΌιΧεξα του χτίσματΟζ είτε τοποθετούνται αργότερα. Ιταλική προέλευση ξ… πει ολόκληρη η Επαγγελµατική τους ορολογία: ταγια56ρος, σκαρπέλλο, σγρ6µπια, ματσ6λλα, χούκι... ? ξυλογχυπτική μπορεί να χωρισΘεί σε τέσσερις κλάδους, την εκκλησιαστική, την οικιακή, την ποιµενική και τη ναυτική. ?? εκκλησιαστική ξυλογλυπτική φιλοτεχνεί τέμπλα, αμβονες, δεσ οτικοός Θρόνους, παγ- άρια9 αρτσφόρια και άλλα σκεύη του ναού. Κύρια έκφρασή της το τέµπλο. To ψηλό ξυ6γλυπ το τέµτλο έρχεται στην Ελλάδα κατά το 160 αιώνα από τη Ρωσία. ?την αρχή το ανάγλυφο εί να 'ανηλό και τα θέματα γνωστοί συµβολισμοί. Ρίναι τα λεγόµενα σ τ ρ ω τ & τέμπλα. Ο Κατ το 18ο αιώνα εμφανίζεται, και γρήγορα κυριαρχεί, το µπαρόκ. To ανάγλυφο γίνεται τολμήρότερο, υπαρχουν διαµπερή κενό ανάμεσα στις µορφές, η σύνθεση είναι πυκνή και αν« συχη, τα Θέµατα πλουτίζονται. Εµφανίζονται σκηνές από την αγία Γραφή και τα υναξάρια εικαστικός αποδόσεις από παρομοιώσεις και εικόνες εκκλησιαστικών κειμένων, ακόμα και όψεις της καθημερινότητας. Τα άλλα εκκλησιαστικά ξυλόγλυπτα ακολουθούν τεχνοτροπικα και Θεµατολογικά το τίµπλο. Από την άποψη της ετικάλυψης τα εκκλησιαστικά ξυλόγλυπτα χωρίζονται σε γυμνά, χρυσωµξνα και ζωγραφισµένα. … . , . % ςι1ιαχή ξυλογλυπτική φιλοτεχνεί πόρτες9 τα3€νια, εικονοοτασια, κασσέλλες,σκαμνιε |… τ"ε χαυηλό ανάγλυφο απ; ίδει ανΘοξεχεία, ζωα, τουλιό, ηλιους, δόντρα, εκκλη€ίες και σπα- νιότερα ανθµώτινες μορφές. Ρ ποιµενικό ξυλογλυκτική ασκείται από τους ίδιους τους βοσκούς που γεµίζουν µε την ασχολία τους αυτή τις μακριές ώρες της αναγκαστικης τους μόνωσης και κάνουν Γυνΐ8ως µι… κρξ χρηστικ5 αντικείµενα: γκλίτσες, ρόκκες, κουτάλια, πιρούνια, σφιντίλια, πίπες. "όνο τους εργαλείο ένας καλοακονισυ€νος σουγιας. Για να σκάφουν τα κοιλώµατα των κουταλιών µεταχειρίζονται ειδικό εργαλείο, το χλιαρογλ6φτη. ξ'"υνηΘισμξνα Θέµατα 0 δράκοντας, το λιοντάρι, το φίδι, το ανθέµιο, η ανθρώπινη µορφή. !! ναυτική ξυλογλυπτική άνθισε κυρίως στα δραστήρια ναυπηγικά κέντρα κι ξτανε ακρό… πρωοα και επιγραφές πλοίων. Τα ακρόπρωρα, συνήθως µε τη μορφή ορ851τηΛςς γοσγόνας που σχίζει περήφανα τον αγέρα του πελΞγου, είναι από τις σηµαντικότερες επιτεδξεις της περί- οπτης ελληνικης γλυπτικής. 'Αλλοτε υπήρχε η αντίληώη πως τα ακρόπρ…ρτ ερχότανε έτοιμα . απ: την ϊταλία. Τώρα, όμως, ξχουν επισηµανθεί ΄€λληνες "ξοτνογλόφοι" και -υ=τημττικξ "ξοανογλυφεία" στην Τήνο και τη Υδρα. ί % Ώ … Α ο ο & Ο Ρ ο ο χ Ο ο ο Έε6φιλος, γιός του Γαβριήλ Χττζημιχαχλ και της Πηνελόπης το γένος ϊωγράφου, γεννή- υηκε στη Έαρειά της "υτιλήνης γύρω στα 1670. ?ίναι το µεγαλύτερο από οχτώ τΞ€=φια τέσ- ' , σερα αγόρια και τέσσερα κορίτσια. Από µικρός ήταν ασθενικός, ελαφρά τραυλός και αριστε- ρόχειρας. Η αριστερο ειρία λογαριάζεται τότε σαν οργανική µειονεκτικότητα. Γίναι ο "ξερ- βοκουτάλας", κι αυτό προκαλεί ειρωνικά σχόλια στο στενό του περίγυρο. ΄0πως συµβαίνει µε πολλά άτοµα του είναι, ή νοµίζουν ότι είναι, οργανικά µειονεκτικά, συγκεντρώνουν την προσοχή τους εκεί και προσπαθούν να ξεπεράσουν τη μειονεκτικότητά τους. Ας )υµηΘούμε πρόχειρα τον τραυλισµό και το νευρικό τίκ του λημοσΘ€νη. 0 Θεόφιλος κλεισμένος στο υπό- γειο του σπιτιού του ασκείται υποµονετικά στη ζωγραφική κερδίζοντας όχι μόνο την αξιοσύ- νη των χεριών αλλά και αντίστοιχες ψυχοπνευματικές δυνατότητες.΄Όταν πια σι?ΘΞνθηκε ώρι- µος ζωγράφισε την αδελφή του και όλοι παραδέχτηκαν ότι πΞτυχε.Ωστόσο το χάσµα ανάμεσα σ'αυτόν και τους γύρω του ήταν αργό πιά να γεφυρωΘεί.΄Ρτσι, έφηβος ακοµα, φεύγει για τη ?µύρνη, τη µικρασιατική πολιτεία µε τη δραστήρια ελληνική παροικία. Εκεί σχηµατίζει την εικαστική του γλώσσα και κάνει επάγγελµά του τη ζωγραφική. Φαίνεται πως για κάποιο διά… στηµα έγινε καβόσης του ελληνικού Προξενείου. Τότε πρωτογοράει τη φουστανξλλα που πιά δεν την αποχωρίζεται. Είναι γι'αυτόν το σύµβολο της λεβεντιάς. Αυτός ο καχεκτικός, ο δει- λός, o πικραµένος, ο αποτραβηγµΞνος λάτρεψε τη λεβεντιά κι αυτή του η λατρεία είναι α… ποτυπωµ€νη τόσο στη ζωή του όσο και στο έργο του. ΄Ηρωες της Έπανάστασης του 21 και των µεταγενέστερων εθνικών αγώνων, αρχαίοι και βυζαντινοί στρατηλάτες, γεροδεµµένοι αθλητές είναι Θέµατα που καλύπτουν το µεγαλύτερο µέρος του Ξργ υ του. "τα 1897 φεύγει από τη ?µύρνη για την Ελλάδα µε το σκοπό, όπως ισχυρίζεται, να κατα- ταγεί εθελοντής στον ελληνικό στρατό. Η ραγδαία εξέλιξη των επιχειρήσεων και η άδοξη λή- ξη των εχθροπραξιών τον προλαβαίνουν. Δε µπορεί πια να γυρίσει στην τουρκοκρατούµενη ?μύρνη και μένει στο Βόλο και το Πήλιο. Fro Βόχο δεν τον καλοδέχτηκαν. Η ασυνήθιστη εμφανισή του, οι παραξενιξς και ο δύσκολος χαρακτήρας του απωθούν τους µικροαστούς της πόλης. Καλλίτερη ήταν η αποδοχή του από τους κατοίκους των χωριών, που του αναθέτουν τη διακόσµηση σπιτιών και μικροµάγαζων. Κύριος προστάτης του o Γιάννης ?οντός, µυλωνάς από την Ανακασιά, του οποίου ο Θεόφιλος τοιχογραφεί το σπίτι στα 1912. Ζει βουτηγμΞνος στη φτώχεια.΄Οταν στα 1922 έρχονται οι πρόσφυγες από τη πικρά Ασία ο Θεόφιλος βρίσκει ανθρώπους που εκτιµούν το έργο του. Οι πρόχειρες παράγκες που στήνουν για επαγγελµατική τους στέγαση γεµίζουν από ζωγραφιίς, που όμως λίγα χρόνια αργότερα καταστρέφονται µαζί µε τις παράγκες. ΠληγωμΕνος στο κορμί και στην ψυχή φεύγει στα 1927 για την πατρίδα του τη "ντιλήνη. 'Οχι πως εκεί τον περιµένει ευµάρεια. Ωστόσο κάποιο συγγενικό του χξρι θα του φτειάξει έναν καφέ, Θ'ακούσει το φιλικό λόγο, Θ'ανταμώσει παλιούς γνωστούς. ?τη πυτιλήνη o πρό- ωρα γερασµένος ζωγράφος, κουρασµένος πιό από την περιπλάνησή του στον ηρωϊκό κόσμο, προσγειώνεται σε θέµατα καθηµερινά και οικεία, το λεσβιακό τοπίο, το κουρείο, το φουρ- νόρικο, την Αγιασιώτισσα, το λυρόρη, την υφόντρια, τον αρκουδιόρη... Τότε αρχίζει να του χαμογελάει η τύχη. O µυτιληνιός τεχνοκρίτης Υτρότης ΡλευΘεριά- 5ης, που διαπρέπει στο Παρίσι ως ΤΈΡΙΑΏ, γνωρίζει το έργο του Θεόφιλου, το εκτιµόει και ετοιμάζει έκθεσό του στο Παρίσι. Λ…εν προλαβαίνει να τη Χαρεί ο ζωγράφος µας γιατί πεδαίνει την ΄Ανοιξη του 1934 μέσα στο άθλιο δωμάτιό του. Η Δόξα έρχεται µεταθανάτια. Απανωτ€ς οι εκθέσεις έργων του στην Ελλάδα και το Εξωτερικό. Προσωπικότητες της Τέχνης και τ…ν Γραμµάτων του αφιερώνουν ύµνους/Μωρίς ΡαΌνόλ. Λε Κορµπυζιέ, *εφέρης, Ελύτης, "ικελιανός, Τσαρούχης…../. λεν έλειψαν όμως, στην αρχή κυρίως, και οι σκληροί αρνητές της αξίας του. Ο Θεόφιλος σπάνια ζωγραφίζει απευθείας από ΧΧΧ!!! τη φύση, κυρίως σε προσωπογρα- φίες. ?υνόθως χρησιµοποιεί ευτελή πρότυπα: λιθογραφίες, επιστολικό δελτόρια, εικονο- γραφήσεις λαϊκών εκδόσεων, φωτογραφίες. Μα από τούτα τα όπνοα πρότυπα έβγαιναν έργα µε εκοραστικό σχέδιο, με καθάρια, φωτεινό και έντονα χρώµατα, µε µια γνήσια πνοή λαϊ- κής μυθοπλασίας, µε ζ ω γ 0 α φ ι κ 5 π 0 ι 6 τ η τ α. ΚΥΜ…" Α. "Από? Π ""Λ.Λ.""Τ΄'1 ΛΑ΄ΙΥ.Π ΖΩΓΡΆδϊ"Ή ?ήµερα Θα περιορισΘούµε σχεδόν αποκλειστικό στην "κοσµική" ζωγραφική. ησ, αναοερθού- µε ελάχιστα στην αγιογραφία, και κυρίως στα σηµεία επαφής των δύο αυτών τοµέων. "οναόι… κή σχεδόν, κι ασφαλώς πληρέστερη έκφραση της λαϊκής ζωγραοικής είναι η τοιχογραφία. Πάµ- πολλα είναι τα σπίτια της Δυτικής Μακεδονίας, της Ηπείρου, της Ανατολικής Θεσσαλίας µαι μερικών νησιών που είναι στολισµένα µε ζωγραφιές, και ιδιαίτερα η Γιότιστα, η Καστοριά, η Έρότυρα, το Ζαγοροχώρια και το Πήλιο. Δυστυχώς, ένα 'ολύ µεγάλο µέρος των τοιχογραφι- ών αυτών έχει καταστραφεί είτε µε το αργό γκρέμισµα εγκαταλειµένων σπιτιών, είτε από τους εµπρησμούς κατά την Κατοχή, sf: από σεισµούς, είτε από µεταγενέστερες επεµβάσεις των ιξιεκτητών τους. Κατ; την Ψουρκοκρατία, που στη Βόρεια Ελλάδα κράτησε ως τα 1912, υπήρξαν αξιόλογα ζωγραφιπξ κέντρα, κυρίως σε ορεινό χωριό. Οι τεχνίτες τους, που µάθαιναν την τέχνη µε τη διαδικασία της μαθητείας δίπλα σε έμπειρους τεχνίτες, ήταν αγιογράφοι και συγρόνως 8ιητοσυητόκ σπιτιών. "Οσα από τα κέντρα αυτό έχουν µελετηθεί δίνουν εντυπωσιακούς αριθ- µούς ντόπιων ζωγρόφων. Από τους Χιονιόδες της Έπείρου διασώθηκαν 68 ονόµατα ζωγράφων, από τη ανσρίνα 51, από την Έρότυρα -την παλιά Υέλιτσα- 12. Και, φυσικά, δεν είναι τα αόνα επειδή ούτε όλοι, ούτε πάντοτε υπέγραφαν τα έργα τους. To θέµα που εµφανίζεται συχνότερα είναι το τοπίο και κυρίως απόψεις µεγάλων πολιτει- ών: της ΐενετιός, της Πόλης, της Έιέννης, της Φραγκφούρτης, της "αδρίτης, της Χαλκίδας.. Πρύτυπϊ τους γαϊκογραωίες, μερικές από τις οποίες έχουν επισηµανθεί. Λεν πρόκειται, ό- υως για Φυνρό αντίγραφα. Ο λαϊκός τεχνίτης κρατάει από το πρότυπο τα στοιχεία που συν- Θέτουν την ταυτότητα της πολιτείας, την αποδίδει όµως αέρα σε µιαν ατµόσφαιρα παραμυ- θιού και θαυµασμού.ΠροσΘέτει το κύριο εκφραστικό μέσο της ζωγραφικής, το χρώµα, που δεν υπάρχει στα χαρακτικά πρότυπα, προσθέτει ή αφαιρεί στοιχεία και καταργεί την προοπτική που είναι τταίριαστη στη διακόσµηση της επιφάνειας του τοίχου. ?ε µερικές περιπτώσεις τα τοπία είναι φανταστικό µε γεφύρια, κτήρια, δέντρα, ψάρια, πουλιά, που καθώς απλώ… νονται σε στενόμακρες φρίΓες ψηλά στον τοίχο είναι σα να παρασύρουν το Θεατή σ'ένα µα- γικό ταξίδι. από τα νΞσα του 19ου αιώνα πληθαίνουν και τα ζωντανό στιγμιότυπα από την κα8ηυερινή ζωή: ένας σκύλος που κυνηγάει αλεπού, o ξυλοκόπος, οι ναύτες στα κουπιά τους, ο γξίδαρος δεκμένος στο δέντρο, η συγκομιδή καρπών, οι σταχυομαζώχτρες … αυτές παρµ€νες από το γνωστό έργο του Φρανσουά ιλλέ που, βέβαια, έφτ σε στα χέρια του ΄"λληνα τεχνίτη μέσω κότοιας αναπαραγωγής. Λίγες δεκαετίες αργότερα εμφανίζεται και η προσωπογραφία, που προΉπήρχε µόνον σε απεικονίσεις κτητόρων εκκλησιών. " ελληνική λαϊκή ζωγραφική, τουλάχιστον κατά τους δύο αιώνες που μπορούµε να την πα- ?αΛοξυυΘήσουµε µε κάποια σιγουριά, 8εν έµεινε ξένη προς τα καλλιτεχνικά ρεύματα που κυ- ριαρχούν στην Ευρώπη, έστω κι αν φτάνουν µε σημαντική καθυστέρηση. Είναι φανερή η επί- δραση του µπαρόκ απ5 τα µέσα του 18ου αιώνα ως τα μέσα του 190v, ακολουθεί ο νεοκλασι- κισµ6ς, που φτάνει ως τις πρώτες δεκαετίες του 2006 αιώνα, για να επακολουθήσει, κρονι… κά περιορισµένος και σε μικρή έκταση, 0 ακαδηµαϊκός ρεαλισµός. O ζωγραφικές πίνακας σε σανίδι, χαρτί, πανί και άλλες ύλες εµσανίζεται από το 190 αιώνα. Από τα πρώτα τέτοια έργα είναι και η εικονογράσιση των Αποµνηµονευμάτων του "α- κρυγιάννη που, όµως, προοριζόταν για λιθογραφικη αναπαραγωγή. Είναι έργα µικρής οµάδας που περιληπτικά αναφέρεται µε το όνοµα Παναγιώτης Ζωγράφος. %ωγραφικοί πίνακες σε χαρτί ή χαρτόνι είναι και οι θαυμαστές πλοιυγραφίες. Ειδικευμίνοι τεχνίτες στα µεγάλα λιµάνια αναλαβαίναν να φιλοτεχνησουν το "πορτρέτο" του πλοίου, κατά κανόνα στη μακριά του διά- σταση.. Πρόθεση του τεχνίτη, αλλά και απαίτηση του πελάτη καραβοκύρη, είναι η πιστή και λεπτοµερειακή απόδοση. C κάθε µακαράς στη δάση του, το κάθε σχοινί στη λειτουργία του, το κάθε πανί στο σχήµα του... Πέρα, όµως, απά την πρόθεση ακρίβειας, τα έργα έχουν -τουλάχιστον στις ευτυχξστερες περιπτώσεις- µιά παράξενη γοητεία. Τα θέµατα που συχνότερα εµφανίζονται στη λαϊκή ζωγραφική, εκτός από όσα αναφέραμε, είναι τα ανθοδοχεία, τα αντικρυστά λιοντάρια, φρούτα, πουλιά και σε µερικές περιπτώσεις κτητορικές-ευχετήριες επιγραφές. Ττα έργα λαϊκής ζωγραφικής πέρα από τ6ς τοιχογραφίες και τους πίνακες, πρέπει να περιλάβουµε τις ζωγραφιστ€ς ποδιές τέµπλων που παριστάνουν σχεδόν αποκλειστικά ανθοδο- χεία, τις ζωγραφιστές κασσ€λλες και τις διακοσµήσεις ξύλινων σταθερών στοιχείων του σπιτιού=µεσάντρες, χωνευτΞς ντουλάπες, ξύλινα ταβάνια... ΄'΄(ΙΤ'70Τ A. MAXI-‘11..“